Đerdapsko jezero

„Đerdap (jezero)” preusmerava ovde. Za druge upotrebe pogledajte stranicu Đerdap.

Đerdapsko jezero
Đerdapsko jezero
Koordinate	44° 40′ 17″ S; 21° 38′ 34″ I
Pritoke	Dunav, Nera, Pek
Zemlje basena	Srbija, Rumunija
Maks. dužina	150 km
Maks. širina	2—8 km
Površina	253 km2
Maks. dubina	100 m
Nad. visina	oko 100 m
Đerdapsko jezero
Vodena površina na Vikimedijinoj ostavi

Đerdapsko jezero (rum. Lacului de acumulare Porţile de Fier) veštačko je akumulaciono jezero na Dunavu u istočnoj Srbiji na granici sa Rumunijom. Nastalo je 1972. kada su Jugoslavija i Rumunija izgradile hidrocentralu „Đerdap I”. Jezero leži u Đerdapskoj klisuri. Na obali jezera se nalazi Nacionalni park Đerdap.

Jezero je dugačko preko 100 km, a na najširem mestu široko je 8 km. Najveća dubina dostiže 100 metara. Površina jezera je 253 km², od čega je 163 km² na srpskoj a 90 km² na rumunskoj strani. Po veličini je četvrto na Balkanu i najveće u Srbiji.

Nastanak

Đerdapsko jezero je nastalo 1972. godine kada su Rumunija i Jugoslavija izgradile hidrocentralu Đerdap 1. Naime, projektant Sipskog kanala Hugo Luter, je prvi predložio pregrađivanje Dunava u Đerdapu. Pripremni radovi na izgradnji HEPS počeli su 1964. godine i završeni su 1972. Prvi agregati hidroelektrane pušteni su u pogon 5. avgusta 1970. godine.

Đerdapska klisura

Đerdapska klisura je najveća i najduža klisura u Evropi, koju čine naizmenično četiri kotline i četiri klisure: Golubačka klisura, Ljupkovska kotlina, Klisura Gospođin vir, Donjomilanovačka kotlina, Klisura Kazan, Oršavska kotlina, Sipska klisura i Vlaško-pontijska nizija.

Lokacija

Do Đerdapskog jezera se lako može doći iz pravca Beograda, Pančeva, Smedereva, Požarevca, Negotina, Zaječara, kao i drugih gradova istočne i centralne Srbije. Pored jezera vodi put Golubac-Kladovo. Železnička pruga Beograd—Bor najviše se približava jezeru kod Majdanpeka. Na brani hidroelektrane Đerdap oformljen je granični prelaz ka Rumuniji, gde se odvija značajan promet putnika.

Uticaj Đerdapskog jezera na promene u prirodnoj sredini

Na osnovu podataka dobijenih dvadesetogodišnjim posmatranjem elemenata prirodne sredine pre i posle podizanja brane utvrđene su promene temperature i dubine vode Dunava, sadržaja hemijskih jedinjenja, izdizanja vodostaja podzemnih voda kao i mnogih drugih parametara koji definišu hidrološke i klimatske karakteristike Đerdapskog jezera.

Akumulacijom HEPS Đerdap 1 vode reke su zaustavljene i podignute do 69,5 m n. v. Brzina vode je smanjena na 0,1-0,3 m/s. Oblik jezera je prilagođen klisuri. U suženjima jezero je široko 150-400 m, dok se u kotlina proširuje i do 2250 m. Pri niskim vodostajima dužina jezera je 132 km, a površina 135 km², dok je pri visokim vodostajima dužina 264 km, a površina 245 km². Ukupna zapremina vode je oko 2800000000 m³.

Vodni režim Dunava nije mnogo izmenjen. Najviši vodostaji su u maju i junu, a najniži u septembru, oktobru i novembru. Međutim, srednji godišnji vodostaji su povećani, a amplitude srednjih mesečnih vodostaja su smanjene.

Promene temperature vode

Pošto je voda duže i više izložena uticaju sunčevog zračenja zbog smanjene brzine, došlo je do porasta visine srednjih godišnjih vrednosti temperature vode. Najveće srednje temperature više nisu u julu, nego u avgustu i to zbog veće količine vode u koritu kojoj treba više vremena da se zagreje.

Stvaranjem akumulacije isključena je mogućnost lednih poplava na sektoru između brane i Velikog Gradišta, režim leda je povoljniji u odnosu na prirodni režim zbog otklanjanja uslova za obrazovanje prirodnih ledenih brana.

Uticaj na sadržaj hemijskih jedinjenja

Akumulacija Đerdap 1 ima negativan uticaj na sadržaj azotnih i fosfornih jedinjenja, jona gvožđa i mangana, mikroelemente i organske materije. Međutim, zadržavanje ovih hemijskih jedinjenja ima pozitivan uticaj u akumulaciji Đerdap 2. Poboljšanje vode u akumulaciji se negativno odražava na kvalitet mulja na dnu jezera i to je posledice sedementacije materija različitog porekla i sastava, usled smanjene brzine vode. Akumulacijom je smanjen broj koliformnih klica na profilima bližim brani.

Podzemne vode

Izdizanjem nivoa vode u reci oko ušća Mlave, u Pančevačkom Ritu i Godominskom polju, podzemne vode su izdignute do 70 cm, dok su amplitude snižene i do 180 cm. Takođe, postoji opasnost od stalnog povećanja saliniteta zemljišta.

Klimatske promene

Akumulacijom dolazi do snižavanja srednjih godišnjih temperatura vazduha. Relativna vlažnost vazduha se povećava za 1-3% i javlja se u aprilu, maju, julu, avgustu i septembru, a u Tekiji i u oktobru. Što se tiče oblačnosti nema velikih promena, dok je količina padavina povećana. Snežni pokrivač je smanjen, a brzina vetra je jača, zbog čega je povećana i visina talasa i to i do 1,5 m.

Turizam

Đerdapsko jezero raspolaže izuzetnim prirodnim bogatstvom i zadivljujućim predelima, kao i mnogim kulturno-istorijskim spomenicima. Najinteresantniji deo Đerdapskog jezera je Đerdapska klisura, čiji se pejzaž na kratkom rastojanju menja. U Golubačkoj klisuri dominira srednjovekovna tvrđava Golubački Grad, koja označava početak Nacionalnog parka Đerdap. U Ljupkovskoj kotlini jezero je dugačko 10 km, a široko 1,3 km. Nekoliko ostataka rimskih utvrđenja i naselje Dobra privlače pažnju turista. Klisura Lepenski Vir poznata je po najvećoj dubini Đerdapskog jezera (92 m), ali i po Lepenskom Viru i rezervatu Boljetinska reka-Greben. Donjomilanovačko deo jezera je širok 2,4 km, a dugačak 15 km. Klisure Veliki i Mali kazan poznate su po Trajanovoj tabli i regionalnom parku Veliki i Mali Štrbac. Oršavska kotlina je najrasprostranjeniji deo Đerdapskog jezera. Sipska klisura je središte omladinskog turizma na Đerdapskom jezeru. Za intenzivniji razvoj turizma na Đerdapskom jezeru, pored poboljšanja čistoće vode i razvoja vodenog putničkog i turističkog saobraćaja, potrebno je bolje i više valorizovati ogromno bogatstvo istorijski značajnih mesta i objekata, kao i arheoloških lokaliteta. To je osnova za bogat sadržaj boravka i kompleksniju turističku ponudu.

Istorija

Na prostoru koje je pokrilo jezero nalaze se brojni arheološki ostaci života na ovim prostorima iz praistorijskog perioda. Evidentirano je oko 40 arheoloških nalazišta i kulturnih dobra na ovom lokalitetu:

• Livadice, (antičko utvrđenje)
• Brnjica, (rimski pregradni kastrum)
• Cezava, (rimski kastrum)
• Cezava, (srednjovekovna nekropola)
• Saldum, (rimsko i ranovizantijsko utvrđenje)
• Zidinac, (kasnoantički spekulum)
• Kozica, (praistorijska naselja)
• Bosman, (ranovizantijsko utvrđenje)
• Gospođin Vir, (antičko i srednjovekovno nalazište)
• Manastir – Gospođin Vir, (praistorijsko, antičko i srednjovekovno nalazište)
• Padina, (naselje mezolita i starijeg neolita)
• Pesaca, (praistorijsko naselje, antičko utvrđenje i srednjovekovna nekropola)
• Stubica, (naselje starijeg neolita)
• Velike Livadice, (praistorijsko, antičko i srednjovekovno naselje)
• Male Livadice, (naselje starijeg gvozdenog doba i antička osmatračnica)
• Klisura, (naselje bronzanog doba)
• Lepenski Vir, (rimska kula)
• Lepenski Vir, (praistorijska potkapina)
• Katarinine livade, (naselje bronzanog doba)
• Boljetin, (rimski i ranovizantijski logor)
• Boljetin, (srednjovekovno naselje i nekropola)
• Vlasac, (mezolitsko naselje)
• Ravna, (rimsko i ranovizantijsko utvrđenje)
• Ravna, (srednjovekovno naselje i nekropola)
• Ribnica, (praistorijsko i antičko nalazište, srednjovekovno naselje i nekropola)
• Donji Milanovac – Veliki Gradac, (rimsko i ranovizantijsko utvrđenje)
• Mrfaja, (kompleks praistorijskih nalazišta na potezu Porečke reke)
• Porečka Reka, (sabirni centar za snabdevanje rimskih trupa u Đerdapu)
• Porečka Reka, (srednjovekovno naselje i nekropola)
• Malo i Veliko Golubinje, (praistorijsko, rimskovizantijsko nalazište)
• Pećka Bara, (praistorijsko, antičko i srednjovekovno nalazište)
• Hajdučka Vodenica, (praistorijska nekropola)
• Hajdučka Vodenica, (praistorijsko naselje)
• Hajdučka Vodenica, (kasnoantičko i ranovizantijsko utvrđenje)
• Hajdučka Vodenica, (srednjovekovno naselje i nekropola)
• Barace kod Trajanove Table, (praistorijsko i antičko naselje)
• Tekija, (rimsko utvrđenje – Transdierna)
• Sip, (kasnoantičko utvrđenje)
• Kosovica, (rimski most)
• Rimski Put kroz Đerdapsku klisuru

Galerija

• 
  Tvrđava Golubac
• 
• 
  Stari Mihajlovac kod Negotina
• 
  Novi Mihajlovac kod Negotina
• 
  Signalna stanica, tridesete godine 20. veka

Vidi još

• Spisak jezera u Srbiji

Literatura

• Mala enciklopedija Prosveta (3 izd.). Beograd: Prosveta. 1985. ISBN 978-86-07-00001-2. 
• Marković, Jovan Đ. (1990). Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije. Sarajevo: Svjetlost. ISBN 978-86-01-02651-3. 

Spoljašnje veze

• Parkovi za prirodu i ljude: Đerdap, prva priča RTS Obrazovno-naučni program - Zvanični kanal
• Parkovi za prirodu i ljude: Đerdap, druga priča RTS Obrazovno-naučni program - Zvanični kanal
• Megdani alasa i riba grdosija (Politika, Miroslav Stefanović, 26. april 2018)
• Dunavske jesetre pred istrebljenjem (Politika, Ana Vuković, 15. oktobar 2018)
• Reke i jezera » Đerdapsko jezero