Jermeni
| հայեր | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Ukupna populacija | |||||||||
| između 6.000.000 i 8.000.000 | |||||||||
| Regioni sa značajnom populacijom | |||||||||
 Jermenija | 3.145.000[1] | ||||||||
 Rusija | 1.130.500[2] | ||||||||
 Iran | 560.000[3][4] | ||||||||
 SAD | 484.840[5] | ||||||||
 Francuska | 450.000[4] | ||||||||
 Gruzija | 346.000[4][6] | ||||||||
 Liban | 254.000[4][6] | ||||||||
 Sirija | 170.000 do 190.000[4] | ||||||||
 Evropska unija (izuzev Francuske) | 175.000[6] | ||||||||
 Azerbejdžan( Nagorno-Karabah) | 121.000 do 141.000[7][8] | ||||||||
 Argentina | 130.000[4] | ||||||||
 Ukrajina | 100.000[6] | ||||||||
 Turska | 45.000 do 76.000[9] | ||||||||
 Jordan | 70.000[10] | ||||||||
 Belorusija | 60.000[6] | ||||||||
 Australija | 60.000[4][6] | ||||||||
 Kanada | 40.615[6] | ||||||||
 Grčka | 35.000[11] | ||||||||
 Abhazija | 41.874 | ||||||||
 Bugarska | 5.000 | ||||||||
 Srbija | 222[12] | ||||||||
| Jezici | |||||||||
| jermenski | |||||||||
| Religija | |||||||||
| hrišćanstvo – Jermenska apostolska crkva, Jermenska istočnokatolička crkva i Jermenska evangelistička crkva | |||||||||
| Srodne etničke grupe | |||||||||
| Indoevropljani
| |||||||||
| Deo serije o Jermeniji |
| Jermenija Հայաստան |
|---|
  |
| Državni simboli |
| Kultura |
| Istorija |
| Geografija |
| Demografija |
| Privreda |
| Administrativne jedinice |
|
Jermeni (jerm. հայեր – Hajer) su indoevropski narod koji pretežno živi na području Jermenske visoravni u regionu Kavkaza. Njihova matična država, Jermenija, postojala je na Kavkazu još u prvom milenijumu pre nove ere i predstavlja jednu od najstarijih svetskih civilizacija. Jermenija je bila prva zemlja na svetu koja je proglasila hrišćanstvo zvaničnom religijom oko 301. godine. Jermeni su po veroispovesti hrišćani (monofiziti), a govore jermenskim jezikom, koji se smatra posebnim ogrankom indoevropske porodice jezika.
U jermenskom jeziku u upotrebi su dva dijalekta: istočnojermenski, koji se govori u Jermeniji, Iranu i na teritoriji bivšeg Sovjetskog Saveza, i zapadnojermenski, koji je prisutan kod jermenske dijaspore. Jermenski alfabet je sastavljen 406. godine od strane prosvetitelja Mesropa Maštoca.
Pored svoje matične države Jermenije, u kojoj čine 98% stanovništva, Jermeni čine većinu od 95% u faktički nezavisnoj nepriznatoj državi Nagorno-Karabah, koja se otcepila od Azerbejdžana, a takođe čine većinu stanovništva i u delovima Gruzije i Abhazije.
Etimologija[uredi | uredi izvor]
Jermeni sebe nazivaju Haj (jerm. Հայ – u jednini) ili Hajer (jerm. հայեր), a svoju državu označavaju kao Hajastan (jerm. Հայաստան). Postoje dve teorije o poreklu etnonima Haj (množina: Hajer). Prema prvoj teoriji Haj je izvedenica od imena praoca svih Jermena – Hajka, koji je osnovao prvu jermensku državu i ujedinio jermenska plemena.[13] Prema drugoj teoriji (koja je manje verovatna) ime i naroda i države je izvedeno od drevne države Hajasa koja se spominje u hetitskim spisima.[14][15]
Toponim Jermenija, odnosno Armina, prvi put se javlja u Behistunskim natpisima persijskog cara Darija I oko 522. p. n. e. Hekatej Miletski je pisao o Jermeniji kao o Αρμενια.[16] Ksenofont je bio prvi koji je detaljnije opisivao jermenska sela i narod. On je pisao kako je jezik kojim govori taj narod veoma sličan persijskom.[17]
Etnogeneza[uredi | uredi izvor]
Prema većini teorija, preci današnjih Jermena bili su Frigijci koji su migrirali iz Male Azije u periodu između XIII i IX veka pre nove ere i naselili se na području Jermenske visoravni, tačnije u regiji nazvanoj Melitena (danas Istočna Anadolija, Turska). Pre dolaska Jermena na tom području su postojale države naroda Urartu, Huriti i Luvijci koji su imali veliki uticaj na etnogenezu savremenog jermenskog naroda. Jermeni su na tom području iako u manjini uspeli da očuvaju svoj jezik, ali se uticaj pomenutih naroda odrazio na kulturu i tradiciju.[15] Pretpostavlja se da je proces stapanja starosedelaca sa jermenskim doseljenicima okončan u periodu između IV—II veka pre nove ere formiranjem savremene jermenske nacije.[18]
Među jermenskim nacionalistima je raširen stav da su današnji Jermeni starosedeoci na području Jermenske visoravni i da su oduvek živeli u oblasti pod imenom Hajasa, odnosno da su današnji Jermeni direktni potomci Hurita koji su upravljali tom oblasti. U drevnim hetitskim spisima ta država se u periodu između XVII—XVI pre nove ere zvala Armatana, a kasnije (XIV—XIII veka pre nove ere) Hajasa.[19] Međutim većina naučnika smatra da je ta teorija naučno neutemeljena i dnevno politički orijentisana.[20][21]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Proces formiranja savremene jermenske nacije okončan je u periodu između 4. i 2. veka pre nove ere. Već u 1. veku pre nove ere jermenski jezik je prema Strabonovim opisima postao dominantan u većem delu Jermenske visoravni.[22] Pod vođstvom kralja Tigrana Velikog u periodu između 80. i 70. p. n. e. Kraljevina Jermenija je bila najmoćnija država u celoj jugozapadnoj Aziji.
Nakon pada jermenske države pod vlast Vizantije početkom 6. veka, Jermeni kao hrišćani su često zauzimali vodeće pozicije na Vizantijskom dvoru. Tako je vojskovođa Narzes predvodio vojsku Justinijana I u borbama protiv Gota. Mnogi Vizantijski vladari su takođe bili jermenskog porekla, poput careva Iraklija I, Nićifor II Foka, Jovan I Cimiskije, Vasilije II Bugaroubica i Aleksije I Komnin, a car Vasilije I Makedonac je čak jermenski jezik proglasio za jedan od službenih jezika u Imperiji.
U periodu od XI—XIII veka na Jermensku visoravan se doseljavaju turska plemena koja su potisnula Jermene sa njihovih istorijskih teritorija na zapadu.[23] Oni koji su ostali postali su manjina, i na taj način je počela da se formira jermenska dijaspora.
U 19. veku Istočna Jermenija je ušla u sastav Carske Rusije, a kasnije i u granice SSSR.
Najtragičniji period u jermenskoj istoriji je vreme Prvog svetskog rata od 1915. do 1918. kada su turske vlasti na području Male Azije i celog Kavkaza vršili masovna odmazde protiv jermenskog stanovništva. Mnogi istoričari taj događaj označavaju kao Genocid nad Jermenima.
Geografska rasprostranjenost Jermena[uredi | uredi izvor]
Jermeni u Srbiji[uredi | uredi izvor]
Jermeni se u Srbiji pojavljuju u 13. veku, odnosno od 1218. godine i posete Svetog Save Jermeniji.[24] Videvši jermenske crkve Sv. Sava je odlučio da sa sobom dovede i jermenske neimare koji su u Srbiji izgradili manastir Vitovnicu posvećen Uspenju Presvete Bogorodice, na desnoj obali reke Vitovnice, severoistočno od Petrovca na Mlavi. U tom manastiru se čuva natpis na crkvenoslovenskom i jermenskom jeziku uklesan na ploči od bledožutog mermera (dimenzija 140 h 47 cm).[25]
Prema srpskom predanju, Jermeni su u Srbiju došli i kao vojnici sultana Murata I, ali su je odmah napustili shvativši da su obmanuti (obećano im je da se neće boriti protiv hrišćana). Ovi Jermeni su prešli na stranu srpskog Kneza Lazara, u čijoj službi su se potom borili protiv Osmanlija učestvujući i u Boju na Kosovu. Nakon Kosovske bitke oni su se naselili kod Soko Banje gde su izgradili manastir Svetih Arhangela, u narodu poznat kao "Jermenčić".[26]
Na današnjem Zelenom Vencu u Beogradu postojalo je jermensko groblje o čemu svedoče i tri nadgrobne ploče na jermenskom jeziku iz 17. veka (danas se nalaze na Kalemegdanskoj tvrđavi). U Novom Sadu je 1762. sagrađena jermenska crkva koju su 1963. porušile tadašnje komunističke vlasti pod izgovorom proširenja bulevara.[25]
Najveći talas doseljavanja Jermena u Srbiju dogodio se početkom 20. veka nakon pogroma i Genocida koji je nad tim narodom izvršen u tadašnjoj Turskoj (između 1915. i 1920). Već 1935. osnovano je Udruženje Jermena Kraljevine Jugoslavije, sa sedištem u Dalmatinskoj ulici broj 78 u Beogradu. Komunističke vlasti su nakon oslobođena konfiskovale njihovu imovinu i srušile zgradu jermenskog doma i škole.[27]
Rad Jermenske zajednice Srbije obnovljen je 26. decembra 1995. godine. Prema podacima udruženja, danas na teritoriji Srbije živi oko 1.200 srpsko-jermenskih porodica sa oko 15.000 članova.[25]
Kroz vekove u Srbiji su živeli poznati Jermeni koji su svojim doprinosom obogatili srpsku nauku, kulturu, muziku, umetnost, a među njima su bili veliki dobrotvor Sava Đorđević (Saak Gevorkjan), akademik Jakov Hlitčijev, čuveni vojni lekar Vramšapuh Ataljanc (pradeda čuvene balerine Ašhen Ataljanc), lekar Amajak Muradijan, doktor ekonomije Tiran Sukijasović (Sukiasjan), vrlo poznati u muzičkoj javnosti kompozitori Petar Oskjan i Vartkes Baronijan, nekadašnji direktor Beogradske opservatorije Vahe Oskanjan, poznati slikar Miodrag Vartabedijan-Varta, sestre Sukijasović (Ružica, Margita i Krunislava) koje su učestvovale u partizanskim pokretima u Drugom svetskom ratu, a takođe vrlo poznati i veoma cenjeni Jermeni Sogomon Tehlirjan, Aršalujs Astvacatrjan, Vahan Minahorjan, Vahan Totomjanc, Slobodan Gligorijević.[28] Muziku pesme "Vostani Serbije" napisao je srpski Jermen Vartkes Baronijan.[29]
Jermensko-srpske kulturne veze od 1975. učvršćuje srbista i književnik Babken Simonjan koji je od 2002. godine i član Matice srpske. Na njegovu inicijativu je 2003. godine na lingvističkom univerzitetu "Brjusov" u Jerevanu otvoren tečaj srpskog jezika. Profesor Simonjan je u periodu 2005. do 2006. predavao srpski jezik i književnost na Ruskom filološkom fakultetu Jerevanskog državnog univerziteta. Između ostalih dela, preveo je na jermenski jezik i Gorski vijenac Petra Petrovića Njegoša.[28]
Jermenski jezik[uredi | uredi izvor]
Religija[uredi | uredi izvor]
Kultura i umetnost[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ 2001 Official Armenian Census statistics. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (2. jun 2010) Archived 30 January 2010 at WebCite
- ^ 2002 Official Russian Census population statistics. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (2. februar 2008) Archived 11 February 2011 at WebCite
- ^ The Encyclopedia of the Orient states that there are 500,000 ethnic Armenians living in Iran. Archived 11 February 2011 at WebCite
- ^ a b v g d đ e www.armeniadiaspora.com Arhivirano na sajtu Wayback Machine (11. maj 2013), Pristupljeno 4. 5. 2013.
- ^ American Community Survey 2009 statistics Arhivirano 2020-02-12 na sajtu Archive.today. Archived 11 February 2011 at WebCite
- ^ a b v g d đ e Astourian, Stephan H. (2007). "Armenian Demography, the Homeland, and the Diaspora: Trends and Consequences". In ed. Michel Bruneau. Arméniens et grecs en diaspora: approches comparatives. Athens: École française d’Athènes. str. 191-210. OCLC 173263899
- ^ Official Statistics of the NKR. Official site of the President of the NKR. Archived 11 February 2011 at WebCite
- ^ The Population of Azerbaijan Arhivirano na sajtu Wayback Machine (28. mart 2018), Pristupljeno 4. 5. 2013.
- ^ joshuaproject.net TU Archived 11 February 2011 at WebCite
- ^ The Encyclopedia of the Orient states that 70,000 Armenians live in Jordan.
- ^ Official site of the Armenian Community of Greece Arhivirano na sajtu Wayback Machine (21. jul 2006), Pristupljeno 4. 5. 2013.
- ^ Etničke zajednice sa manje od 2.000 pripadnika i dvojako izjašnjeni Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. april 2016) webrzs.stat.gov.rs
- ^ "Haik and Hayastan". Archived from the original on 2011-02-11. Retrieved 2007-03-04.
- ^ Dьяkonov I. M. Malaя Aziя i Armeniя okolo 600 g. do n.э. i severnыe pohodы vavilonskih careй // Vestnik drevneй istorii. — Moskva: Nauka, 1981. — № 2.. str. 34—63.
- ^ a b Redgate 1998, str. 332.
- ^ Chahin 2001, str. 203.
- ^ Xenophon. Anabasis, IV.v.2–9.
- ^ Dьяkonov I. M. Predыstoriя armяnskogo naroda. Istoriя Armяnskogo nagorья s 1500 po 500 g. do n.э. Hurritы, luviйcы, protoarmяne / Eremяn S. T.. — Erevan: Izdatelьstvo AN Armяnskoй SSR, 1968.. str. 211—266 s. — 1000 эkz.
- ^ Armяne — statья iz Bolьšoй sovetskoй эnciklopedii Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. oktobar 2014), Pristupljeno 4. 5. 2013.
- ^ Šnirelьman V. A. Voйnы pamяti: mifы, identičnostь i politika v Zakavkazьe / Alaev L. B. — M.: Akademkniga. 2003. ISBN 978-5-94628-118-8.
- ^ Russell 2004, str. 19–36
- ^ Agop Jack Hacikyan; Gabriel Basmajian; Edward S. Franchuk; Nourhan Ouzounian. The Heritage of Armenian Literatur: From the Oral Tradition to the Golden Age. I. Wayne State University Press. str. 91. ISBN 978-0-8143-2815-6.
- ^ Vostok v srednie veka. V. Zakavkazьe v XI—XV vv, Pristupljeno 4. 5. 2013.
- ^ NIN - Srbi su kao Jermeni; broj 2722, izdanje za 27. februar 2003.
- ^ a b v Jermenska zajednica Srbije, Pristupljeno 4. 5. 2013.
- ^ Dušan Kovačev: Rušenje jermenske crkve u Novom Sadu, Pristupljeno 4. 5. 2013.[nepouzdan izvor?]
- ^ RTS Trag: Jermeni među Srbima, autor Tanja Manojlović, 19. avgust 2009.
- ^ a b Pečat: Babken Simonjan Jermeni i Srbi su braća po stradanju; Objavljeno 26. avgusta 2010.
- ^ Vreme: Iz ličnog ugla Konstantin Babić; Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. januar 2021) broj 513; 2. novembar 2000.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Krikorian, Mesrob K. (2010). Christology of the Oriental Orthodox Churches: Christology in the Tradition of the Armenian Apostolic Church. Peter Lang. ISBN 9783631581216.
- Redgate, Anne Elizabeth (2000). The Armenians. Wiley. ISBN 978-0-631-22037-4.
- Russell, J. (2004). „The Formation of the Armenian Nation”. Ur.: Richard G. Hovannisian. The Armenian People from Ancient to Modern Times. Palgrave Macmillan. str. 19—36. ISBN 978-1-4039-6421-2.
- Stopka, Krzysztof (2016). Armenia Christiana: Armenian Religious Identity and the Churches of Constantinople and Rome (4th-15th century). Kraków: Jagiellonian University Press. ISBN 9788323395553.
- Hrabak, Bogumil (1998). „Jermeni u balkanskim zemljama i Beogradu do kraja XVIII veka”. Zbornik Narodnog muzeja u Čačku. 28: 21—51.
- Chahin, M. (2001). The Kingdom of Armenia: A History. Curzon. ISBN 978-0-7007-1452-0.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |
