Jermenska visoravan
| Jermenska visoravan | |
|---|---|
 Ararat je najviša planina visoravni | |
| Geografske karakteristike | |
| Najviša tačka | Ararat |
| Ndm. visina | 5.165 m |
| Dimenzije | |
| Površina | oko 400.000 km² km2 |
| Geografija | |
| Države |  Azerbejdžan Gruzija  Iran  Jermenija Turska |
| Oblast | Zakavkazje Istočna Anadolija |
Jermenska visoravan (jerm. Հայկական լեռնաշխարհ / Hajkakan lernašharn; tur. Ermenistan Yaylası; rus. Армянское нагорье) predstavlja centralno, od tri planinska područja u severnom delu Bliskog istoka. Na istoku, Jermenska visoravan se nastavlja na Anadolijsku visoravan, na jugu je Iranska visoravan, a na severu Veliki Kavkaz. Ovom planinskom sistemu pripadaju i planinski lanci Malog Kavkaza i Ararat koji je ujedno i najviši deo visoravni (visok 5.165 m). Nadmorska visina raste idući ka centralnim delovima visoravni, i prosečno iznosi 1.500 do 3.000 metara.
Visoravan obuhvata celo područje današnje Jermenije, jug Gruzije, zapadni deo Azerbejdžana (uključujući i Nahičevan), severozapad Irana i istočni deo Turske. Ukupna površina iznosi oko 400.000 km².
Izrazito jaka vulkanska aktivnost u mezozoiku ostavila je na ovom području brojne ugašene vulkanske kupe (Ararat, Nemrut, Aragac). U oblasti se nalaze i tri velika tektonska jezera: Urmija, Van i Sevan.
Iz ove oblasti potiču pšenica i kajsija.
Ime[uredi | uredi izvor]
Područje Jermenske visoravno je od najranijih vremena bilo naseljeno brojnim jermenskim plemenima i verovatno je to i razlog zbog kojeg je celo područje dobilo ime. Pre stvaranja države Jermenije u današnjim granica za celo područje se obično koristio termin Jermenija bez dodatka visoravan.
Potpisivanjem Lozanskog mira 1923. osnovana je Republika Turska, čija vlast je odmah počela da vrši intenzivnu turkizaciju svih toponima na svojoj teritoriji. Tako je najveći deo Jermenske visoravni čiji su istočni delovi postali sastavni deo nove Turske države preimenovan u Istočna Anadolija (tur. Doğu Anadolu).[1] Danas se ipak termin Istočna Anadolija u turskim izvorima odnosi samo na region u Turskoj, dok se za celu visoravan koristi opšte prihvaćeni naziv (tur. Ermenistan Platosu; Ermenistan Yaylası).[2]
Geografski položaj[uredi | uredi izvor]
Jermenska visoravan obuhvata područje od oko 400.000 km². Prostire se do severnih i zapadnih obronaka Malog Kavkaza, na jugu do gornjih tokova reke Tigar, na zapadu je Anadolijska visoravan dok na jugoistoku postepeno prelazi u Iransku visoravan. Od Crnog mora odvojena je Pontijskim planinama. Geopolitički gledano ovako ograničeno područje obuhvata celu Jermeniju, južne delove Gruzije, jugozapadni Azerbejdžan (uključujući i Nahčivansku enklavu i Karabah), celu istočnu Tursku (region Istočna Anadolija) i severozapadni Iran oko jezera Urmija i grada Tabriza.[3]
Geološka građa[uredi | uredi izvor]
Geološki gledano, Jermenska visoravan predstavlja segment alpskog orogena koji se formirao između gornjeg trijasa i tercijara sa velikim udelom vulkansko-sedimentnih formacija mezozojsko-kenozojske starosti i brojnih intruzija granita iz gornje krede, paleogena i neogena.[4]
Tokom neogena, visoravan je bila podložna velikom rasedanju praćenom intenzivnom vulkanskom aktivnošću, i iz tog perioda datiraju brojne naslage bazalta i tufa. U kasnijim fazama vulkanske aktivnosti formirane su brojne vulkanske kupe, za koje ne postoje podaci o aktivnosti u istorijskom periodu. Izuzetak je vulkan Nemrut koji je poslednji put bio aktivan 1692. godine.
U celom području postoje velika ležišta ruda i minerala: hromit, gvožđe, zlato, arsen, bakarno-piritna ruda, mangan te kamena so, te ležišta fosilnih goriva poput kamenog uglja, nafte i gasa.
Reljef[uredi | uredi izvor]
Današnji reljef Jermenske visoravni je nastao kao posledica neogenske vulkanske aktivnosti. Prosečna nadmorska visina iznosi između 1.500 i 3.000 metara. Reljefnu osnovu čine brojne vulkanske kupe i tektonske depresije. Vulkanske planine su formirane u završnoj fazi vulkanske aktivnosti na ovom području i često se javljaju u vidu osamljenih kupa, poput Ararata i Aragaca ili u nizovima, odnosno planinskim lancima (vulkani nastajali duž raseda).
Jedina vulkanska kupa za koju postoje podaci o aktivnosti u istorijskm periodu je planina Nemrut, na zapadnim obalama jezera Van. Zabeležene su tri erupcije Nemruta 1441, 1597. i 1692. godine. Najviše vulkanske planine su Ararat (5.165 m, Turska), Sabalan (4.813 m, Iran), Aragac (4.090 m, Jermenija), Sipan (4.058 m, Turska), Mali Ararat (3.925 m, Turska), Kapudžuh (3.905 m, Jermenija/Azerbejdžan), Sehend (3.707 m, Iran).
Između planinskih lanaca, na visinama između 700 i 2.000 metara nalaze se brojne depresije. Najveće kotline su Araratska, Erzurumska, Tabriska.
U hidrološkom smislu područje se odvodnjava ka Kaspijskom jezeru, Crnom moru i Persijskom zalivu. U ovoj oblasti izviru reke Eufrat (2736 km), Tigar (1850 km), Kura (1515 km), Araks (1072 km), Aracani (722 km) i brojni manji vodotoci. Izvorišta reka su uglavnom visoko u planinama, dok je režim hranjenja snežno-pluvijalni. Brojni su i mineralni izvori (Arzni, Džermuk). Jezera su uglavnom smeštena u dubokim depresijama i nisu povezana sa marinskim basenima (Urmija i Van), izuzev jezera Sevan, koje preko Hrazdana otiče ka Araksu i Kaspijskom jezeru.
Klima[uredi | uredi izvor]
Područje karakteriše suptropska i kontinentalna klima. Količina padavina nije velika i kreće se od 300—800 mm u planinskim područjima do 150—300 mm u depresijama. Najviše padavina je tokom proleća, a najmanje zimi. Količina padavina raste sa nadmorskom visinom.
Zime su veoma hladne i snežne, posebno u severnim i istočnim planinskim područjima, dok su u kotlinama nešto blaže. Srednje januarske temperature se kreću od -3 do -15 °C, a julske od 15 do 20 °C, u dolinama do 25 °C.
Živi svet[uredi | uredi izvor]
U prirodnom pogledu kotline su područja suve stepe i polupustinjske vegetacije (posebno u istočnim i jugoistočnim delovima), sa svetlokestenjastim, kestenjastim i sivim tlom. Uz vodotoke se obično nalaze uži pojasevi naplavnih ravnica obraslih bujnom travnatom vegetacijom, džbunjem i šipražjem. U prošlosti je celo područje bilo veoma bogato šumama, posebno severni i istočni delovi. Danas se bujniji šumski pokrov održao jedino u Pontijskim i Kurdskim planinama. Na vlažnim planinskim obroncima od 800—1.400 metara na tamno kestenjastom tlu i černozemu su planinske stepe i ovo je područje intenzivnije poljoprivredne aktivnosti. U ovoj zoni se uzgaja pamuk, duvan, žitarice. U blizini Jerevana, u području Erebunskog rezervata prirode pšenica raste kao divlja, autohtona biljka.
Između 1.000—2.000 metara su podzolasta šumska tla, a područje je obraslo šumom hrasta i bora koju postepeno smenjuje smreka i džbunje. Od 2.000 do 3.000 metara su oblasti planinskih livada i pašnjaka, a najviši planinski vrhovi su kameniti i pod snegom koji se često zna zadržati i tokom cele godine (najviši vrhovi Ararata, Sipana, Kapudžuha). Na aridnijim područjima u kotlinama dominira kamenita podloga i kržljava kserofitna vegetacija.
Kajsija ili jermenska šljiva (lat. prunus armenicus je autohtona voćka ovog područja (nacionalni simbol Jermena).
Od divljih životinja ovde obitavaju brojne vrste glodara i gmizavaca, a od krupnijih sisara jeleni, divokoza, muflon, medved, leopard, prugasta hijena.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
- Geografija Jermenije
- Istorija Jermenije
- Geografija Turske
- Istočna Anadolija
- Geografija Irana
- Geografija Azerbejdžana
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Hovannisian, Richard G. "Etiology and Sequelae of the Armenian Genocide" in Genocide: Conceptual and Historical Dimensions. George J. Andreopoulos (ed.) Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1994, pp. 127.
- ^ Elburz dağlarının güneyden gelen dağlarla birleştiği yere Ermenistan yaylası denir, Hürriyet Ansiklopedik Yıllığı, Hürriyet, Istanbul, 1974, Strana 323.
- ^ "Armenian Highland." Encyclopædia Britannica. 2007. Encyclopædia., Pristupljeno 12. 1. 2012.
- ^ Армянское нагорье[мртва веза] na Jandeksu., Pristupljeno 13. 1. 2012.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Hewsen, Robert H.; Salvatico, Christoper C. (2001). Armenia: A Historical Atlas. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-33228-4.
- Halatov V. Ю. Armяnskoe nagorьe v putevoй proze russkih pisateleй Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. novembar 2007)
- West, Barbara A. (2009). Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania. Infobase Publishing. ISBN 978-1-4381-1913-7.
- Istanbul, Hürriyet (1974). Hürriyet ansiklopedik yıllığı. Hürriyet Matbaası.
- Kouymjian, Dickran. "Armenia from the Fall of the Cilician Kingdom (1375) to the Forced Migration under Shah Abbas (1604)" in The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century. Richard G. Hovannisian (ed.) New York: St. Martin's Press. 1997. ISBN 978-1-4039-6422-9. стр. 1.
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ostale | |
