Josif Staljin

Josif Staljin
Josif Staljin 1943. godine
Lični podaci
Datum rođenja	(1878-12-18)18. decembar 1878.
Mesto rođenja	Gori, Tifliska gubernija, Ruska Imperija
Datum smrti	5. mart 1953.(1953-03-05) (74 god.)
Mesto smrti	Moskva, Ruska SFSR, SSSR
Visina	1,63 m
Porodica
Supružnik	Ekaterina Svanidze Nadežda Alilujeva
Deca	Jakov Džugašvili Vasilij Staljin Svetlana Alilujeva
Roditelji	Visarion Džugašvili Jekaterina Geladze
Politička karijera
Čin	generalisimus SSSR-a
Potpis

Josif Visarionovič Džugašvili Staljin (rus. Иосиф Виссарионович Джугашви́ли Сталин, gruz. იოსებ ბესარიონის ძე სტალინი; Gori, 18. decembar 1878 — Moskva, 5. mart 1953) bio je prvi Generalni sekretar Centralnog komiteta Komunističke partije Sovjetskog Saveza, od 1922. do svoje smrti 1953. godine. Staljin je preuzeo vodeću ulogu u sovjetskoj politici nakon smrti Vladimira Iljiča Lenjina 1924. godine, postepeno marginalizujući svoje političke protivnike sve dok nije postao neprikosnoveni lider Sovjetskog Saveza.

Staljin je pokrenuo komandnu ekonomiju, zamenjujući Novu ekonomsku politiku iz 1920-ih sa petogodišnjim planovima, čime je započeo period brze industrijalizacije i ekonomske kolektivizacije. Preokret u poljoprivrednom sektoru je poremetio proizvodnju hrane, što je izazvalo veliku glad, uključujući katastrofalnu glad u Sovjetskom Savezu 1932—33 (poznatu u Ukrajini kao Golodomor).

Tokom kasnih 1930-ih, Staljin je započeo Veliku čistku (poznatu još i kao „Veliki teror”), kampanju za čišćenje Komunističke partije od ljudi optuženih za sabotaže, terorizam i izdaju; ona je ubrzo proširena na vojsku i druge sektore sovjetskog društva. U praksi, čistke su sprovođene vrlo neselektivno. Mete su često bile pogubljene, zatvarane u Gulag radne logore ili proterivane. U godinama koje su sledile, milioni pripadnika nacionalnih manjina su takođe deportovane.

Tokom 1939. godine Staljin je potpisao pakt o nenapadanju sa nacističkom Nemačkom, nakon čega je usledila sovjetska invazija na Poljsku, Finsku, baltičke zemlje, Besarabiju i severnu Bukovinu. Nakon što je Nemačka prekršila pakt invazijom na Sovjetski Savez 1941, Sovjeti se priključuju Saveznicima i igraju važnu ulogu u porazu sila Osovine, po cenu najvećih žrtava za bilo koju zemlju u ratu (uglavnom zbog masovne smrti civila na teritorijama okupiranim od strane Nemačke). Nakon rata, Staljin je instalirao marionetske komunističke režime u većini zemalja istočne Evrope, formirajući Istočni blok, iza onoga što je nazvano „Gvozdena zavesa” sovjetske vladavine tokom Hladnog rata. Staljinova vlada je takođe bila pokretačka snaga za uklanjanje političkih ubistava iz Konvencije o genocidu iz 1948.

Moderna gledišta na Staljina u Ruskoj Federaciji su u velikoj meri podeljena; jedni ga smatraju za velikog tiranina. a drugi za sposobnog lidera Nakon njegove smrti, Staljin i njegov režim su bili dovedeni u pitanje i osuđivani u više navrata. Staljinov naslednik Nikita Hruščov je 1956. godine osudio njegovo nasleđe i time započeo proces de-staljinizacije Sovjetskog Saveza. U novembru 2010, ruska državna duma je usvojila deklaraciju kojom okrivljuje Staljina i ostale tadašnje visoke državne zvaničnike kao glavne odgovorne za Katinjski masakr.

Detinjstvo i mladost

Majka Ekatarina Geladze i otac Visarion Džugašvili

Josif Visarionovič Džugašvili Staljin 1894. godine u 15. godini života

Staljin je rođen u Gruziji u osetinskoj porodici u mestu Didi Lilo blizu grada Gori. Njegov otac Visarion Džugašvili bio je obućar po zanimanju. Njegova majka Ekatarina Geladze bila je kmet od rođenja. Njihovo troje dece umrlo je mlado: Josif, zvani „Soso” (na gruzijskom jeziku Josif od milošte) bio je jedinac. Visarion Ivanovič Džugašvili je takođe bio kmet ali je oslobođen i postao je obućar. Imao je svoju obućarsku radnju ali je ubrzo bankrotirao zbog čega je bio prinuđen da radi u fabrici obuće u Tiflisu i da se nacionalno izjasni kao Gruzijac. U retkim trenucima kada je pijan dolazio kući, najčešće je tukao svog sina i suprugu. Jedan od Staljinovih prijatelja iz detinjstva, Josif Iremašvili, je napisao: „Te nezaslužene i strahotne batine učinile su da dečak postane težak i snažan kao i njegov otac”. Isti prijatelj je takođe napisao da ga nikada nije video da plače. Još jedan od njegovih prijatelja iz ovog perioda Iremašvili smatrao je da su batine koje je dobijao od oca u Staljinu stvorile mržnju prema autoritetu. Takođe je izjavio da je svako ko je imao moć nad drugima Staljina podsećao na njegovog oca. Po Iremašviliju, Staljin je bio Oset a pravo mu je ime „Soslan Džugajev”. Pošto je porodica, da bi mogla da preživi, težila da se asimiliše u gruzijsko društvo, Staljinovo ime se prevelo na gruzijski u „Ioseb Besarionis dse Džughašvili” (gruz. იოსებ ბესარიონის ძე ჯუღაშვილი), odatle kasnije ruska verzija „Josif Visarionovič Džugašvili”. (Stalin und die Tragödie Georgiens, Staljin i tragedija Gruzije, Berlin 1932, dr Josif Iremašvili)

Jedan od ljudi za koje je Ekatarina prala veš i čistila kuću bio je jevrejski trgovac iz Gorija, David Papismedov. Papismedov je malom Jozefu koji je pomagao majci u ovim poslovima davao novac i knjige na čitanje i pružao mu podršku. Decenijama kasnije Papismedov je došao u Kremlj da bi se lično uverio u šta se razvio mali Soso. Na iznenađenje njegovih saradnika, Staljin ne samo da je primio u posetu starijeg jevrejskog gospodina nego se i zadržao u srdačnom razgovoru sa njim.

Školovanje

Josif Džugašvili 1902. godine u mladosti

1888. godine Staljinov otac ostavio je porodicu bez podrške i otišao da živi u Tiflisu. Po nekim glasinama nastradao je u kafanskoj tuči dok su drugi tvrdili da su ga videli živog i zdravog još 1931. godine u Gruziji. Sa osam godina Staljin je započeo svoje školovanje u crkvenoj školi u Goriju. Staljin i njegovi vršnjaci koji su pohađali ovu školu bili su uglavnom Gruzijci i govorili su na jednom od sedam narečja kavkaskog jezika. Međutim u školi su bili obavezni da govore ruski jezik. Čak i kad su govorili ruski, učitelji u školi podsmevali su se Staljinu i njegovim drugovima iz odeljenja na gruzijskom akcentu. Njegovi školski drugovi, koji su uglavnom bili deca bogatih sveštenika, državnih službenika i trgovaca su ga takođe ismevali. Šalili su se na račun njegove ofucane odeće i rošavog lica. Mladi Soso naučio je da se suprotstavi svojim mučiteljima tako što ih je zastrašivao. Iskorišćavao je slabosti svojih drugova iz razreda i izlagao ih surovom podsmehu. Da bi izbegao fizičku konfrontaciju, potencijalne napadače je odvraćao od sukoba tako što bi im jasno stavio do znanja da fizičku silu koriste kao zamenu za mozak. Ovakvom taktikom vrlo brzo je preuzeo ulogu vođe među svojim vršnjacima.

Iako se kasnije trudio da prikrije svoje gruzijsko poreklo, Staljin je tokom svog detinjstva bio fasciniran gruzijskim folklorom. Priče koje je čitao govorile su o gruzijskim brđanima koji su se hrabro borili za gruzijsku nezavisnost. Staljinov omiljeni junak iz ovih priča bio je legendarni brđanin po imenu Koba. Zbog toga je nagovorio sve svoje drugove iz razreda da ga zovu Koba, a ovaj nadimak će postati i njegov prvi revolucionarni nadimak. Bio je odličan đak i završio je školu kao prvi u klasi zbog čega je sa četrnaest godina dobio stipendiju za nastavak školovanja u Tiflisu na Teološkom seminaru, obrazovnoj instituciji ruske pravoslavne crkve koju je pohađao od 1894. godine. Izdržavao se tako što je, pored male stipendije koju je dobijao, pevao u crkvenom horu za šta je dobijao platu. Iako je njegova majka želela da bude sveštenik (čak i nakon što je postao lider Sovjetskog Saveza) seminar je pohađao ne zato što je bio religiozno opredeljen već zato što je to bila jedna od retkih mogućnosti za obrazovanje u Gruziji zato što su predstavnici vlasti bili nevoljni da dozvole formiranje gruzijskog univerziteta.

Revolucionarni rad

Josif Staljin 1915. godine

Staljinovo angažovanje u socijalističkom pokretu (ili preciznije u njegovom ogranku koji će kasnije prerasti u komunistički pokret) počelo je još dok je pohađao seminar. Tokom školskih godina Staljin je pristupio gruzijskoj Socijal-demokratskoj organizaciji u okviru koje je počeo sa propagiranjem Marksizma. Zbog svog političkog angažovanja Staljin je 1899. godine izbačen sa seminara. Svoje aktivnosti nastavio je u političkom podzemlju Kavkaza suočivši se sa stalnim hapšenjima i dvostrukim progonstvom u Sibir između 1902. i 1917. godine. U ovom periodu bio je snažno naklonjen doktrini koju je postavio Vladimir Iljič Lenjin, a koja je zagovarala formiranje jake centralizovane partije „profesionalnih revolucionara”. Njegovo praktično iskustvo učinilo ga je korisnim za Lenjinovu Boljševičku partiju osiguravši mu mesto u Centralnom komitetu u januaru 1912. godine. Neki istoričari su kasnije tvrdili da je u ovom periodu svog života Staljin zapravo bio carski špijun koji je imao zadatak da se infiltrira u Boljševičku partiju ali do danas nisu otkriveni bilo kakvi objektivni dokazi koji bi to potvrdili. 1913. godine uzeo je ime Staljin što na ruskom znači „čovek od čelika”.

Njegov jedini značajan doprinos razvoju marksističke teorije tog doba bila je teza Marksizam i nacionalno pitanje koju je napisao za vreme progonstva u Beču, a koja je zauzimala ortodoksni marksistički stav prema ovom važnom pitanju. Ova teza je najverovatnije doprinela njegovom imenovanju za Narodnog komesara za nacionalna pitanja po završetku revolucije.

Brak i porodica

Staljinova prva žena bila je Ekatarina Svanidze koja je umrla posle samo tri godine braka 1907. godine. Na njenoj sahrani Staljin je izjavio da su sa njom nestala i sva topla ljudska osećanja prema drugim ljudima jer je samo ona umela da zaleči njegovo srce. Sa njom je imao jednog sina Jakova Džugašvilija sa kojim se nije najbolje slagao. Jakov je služio u Crvenoj armiji 1941. i bio je zarobljen od strane Nemaca. Kada su Nemci ponudili da ga razmene za visokog nemačkog oficira, Staljin je odbio ponudu rekavši „Ja nemam sina po imenu Jakov.” Jakov je poginuo u nemačkom zarobljeništvu tako što je natrčao na ogradu pod naponom. Međutim, ni do dan danas se ne zna pravi uzrok njegove smrti. Mnogi veruju da je on izvršio samoubistvo.

Staljinova druga žena Nadežda Alilujeva umrla je 1932. god.; izvršila je samoubistvo pucajući u sebe nakon jedne žučne rasprave sa Staljinom. Prema tvrdnji njene ćerke, Nadežda je napisala oproštajnu poruku čiji sadržaj je bio delom politički, a delom lične prirode. Prema zvaničnoj verziji umrla je od bolesti ali mnogi i danas veruju da ju je Staljin ubio. Po nekim izvorima Staljin je na njenoj sahrani izjavio: „Umrla je kao neprijatelj.” Sa njom je imao dvoje dece; sina Vasilija i ćerku Svetlanu. Vasilij je bio vazduhoplovac i brzo je napredovao u službi ali je 1962. godine umro od posledica alkoholizma. Staljin je jedino bio blizak sa ćerkom Svetlanom ali je ona, kada je porasla, emigrirala iz Sovjetskog Saveza 1967. god. Imao je i vanbračnog sina Aleksandra rođenog 1916. godine.

Staljinova majka umrla je 1937. godine. Staljin nije prisustvovao pogrebu. Smatra se da je Staljin do njene smrti bio kivan na svoju majku zato što ga je naterala da se prijavi na Tifliški teološki seminar zbog čega ju je često nazivao „matorom kurvom”.

Marta 2001. godine. Ruska nezavisna televizija NTV otkrila je u Novokuznjecku do tada nepoznatog Staljinovog unuka. Jurij Davidov rekao je za NTV da mu je otac rekao za njegovo poreklo ali da mu je zbog tada aktuelne kampanje protiv Staljinovog kulta ličnosti rečeno da ćuti. Nekoliko istoričara, uključujući i Aleksandra Solženjicina ustanovili su da je Staljin imao sina sa svojom suprugom iz građanskog braka Lidom tokom izgnanstva u severnom Sibiru 1918. god.

Dolazak na vlast

Staljin drži govor

1912. godine Staljin je na partijskoj konferenciji u Pragu izabran u boljševički Centralni komitet. 1917. godine bio je urednik lista Pravda dok su Lenjin i najveći deo boljševičkog rukovodstva bili u izgnanstvu. Nakon Februarske revolucije Staljin i odbor urednika Pravde pružili su podršku privremenoj vladi Kerenskog i navodno odbili da objave Lenjinov članak u kome je pozivao na njeno rušenje. Kada se Lenjin vratio iz izgnanstva objavio je Aprilske teze koje su dodatno učvrstile njegov položaj.

U aprilu 1917. godine Staljin je izabran za člana Centralnog komiteta kao treći po redu po broju glasova partije, da bi u maju iste godine bio izabran za člana Politbiroa Centralnog komiteta; na ovoj funkciji ostao je do kraja života.

Prema svedočenjima mnogih očevidaca, Staljin je imao minornu ulogu u revoluciji od 7. novembra koju je uveličao po dolasku na vlast. Međutim, mnogi pisci kao što je Adam Ulam naglašavaju da je svaki čovek u Centralnom komitetu imao svoje zaduženje.

Tokom građanskog rata u Rusiji i Poljsko-Sovjetskog rata Staljin je bio politički komesar u Crvenoj armiji. Njegov prvi položaj u vladi bila je funkcija Narodnog komesara za nacionalna pitanja (1917—23). Takođe, bio je Narodni komesar za radničku i seljačku inspekciju (1920—23) i član Centralnog izvršnog komiteta Skupštine Sovjeta (1917).

Lenjin i Staljin 1922. godine

U aprilu 1922. godine. Staljin je postao generalni sekretar vladajuće Komunističke partije, funkcija koja će vremenom postati najznačajnija u zemlji. Ova pozicija nije bila previše omiljena u partiji ali je Staljin u njoj video odličnu osnovu za sticanje uticaja i moći. Ova funkcija imala je značajnog uticaja na donošenje odluke ko sme da pristupi partiji, što mu je omogućilo da partijske redove popuni svojim pristalicama. Sticanje širokih ovlašćenja u Staljinovim rukama izazvalo je zabrinutost kod umirućeg Lenjina koji je u svom političkom testamentu pozvao na njegovo uklanjanje. Međutim, ovaj dokument je ostao u tajnosti zahvaljujući članovima Centralnog komiteta od kojih su mnogi takođe bili kritikovani u testamentu.

Posle Lenjinove smrti u januaru 1924. godine. Staljin, Lav Kamenjev i Grigorij Zinovjev su zajedno preuzeli upravljanje partijom ideološki se pozicionirajući između Trockog (predstavnika levog krila partije) i Buharina (na desnom krilu partije).

Tokom ovog perioda Staljin se odrekao tradicionalne boljševičke doktrine o sprovođenju internacionalne revolucije u korist politike izgradnje socijalizma u jednoj zemlji što je bilo u direktnoj suprotnosti sa teorijom Permanentne revolucije čiji je tvorac bio Trocki. Staljin će uskoro promeniti stranu i prikloniti se Buharinu. Zajedno su se suprotstavili opoziciji koju su činili Trocki, Kamenjev i Zinovjev. Do 1928. god. (prva godina petogodišnjeg plana) Staljin je postao vrhovni vođa, a Trocki je sledeće godine prognan. Uspevši da izmanevriše Buharinovo desno krilo partije, Staljin je zagovarao kolektivizaciju i industrijalizaciju i može se reći da je u potpunosti preuzeo kontrolu nad partijom i državom. Ipak popularnosti pojedinih lidera kao što su Sergej Kirov i tzv. Ruitin Afer onemogućavala je Staljinu da ostvari potpunu vlast sve do velike čistke koja je sprovedena u periodu od 1936. do 1938. god.

Staljin i promene u sovjetskom društvu

Industrijalizacija

Portret Josifa Visarionoviča Džugašvilija Staljina. Nobelov laureat Josif Brodski je Staljina označio kao arhetip na homoseksualca

Prvi svetski rat i građanski rat imali su katastrofalne posledice za ekonomiju Rusije. Industrijska proizvodnja je 1922. godine iznosila samo 13% od ukupne industrijske proizvodnje iz 1914. godine. Pod Staljinovim rukovodstvom nova ekonomska politika koja je dozvoljavala određeni stepen slobode tržišta u kontekstu socijalizma (NEP), zamenjena je krajem 1920. godine centralizovanim sistemom industrijskog razvoja podeljenim na petogodišnje planove. Ovim planovima bila je predviđena brza industrijalizacija i kolektivizacija poljoprivrede kojom je upravljao državni vrh. Uprkos prvobitnim lomovima i neuspesima prvi Petogodišnji plan postigao je veoma brzu industrijalizaciju. Sovjetski Savez, generalno označen kao najsiromašnija zemlja u Evropi je tokom 1922. godine realizovao industrijalizaciju tempom koji je daleko nadmašivao tempo industrijalizacije Nemačke u 19. veku i Japana u 20. veku.

Bez ikakvog početnog kapitala, bedne spoljne trgovine i skoro bez ikakve moderne industrije Staljinova vlada finansirala je industrijalizaciju putem ograničavanja društvene potrošnje da bi ostvarila višak vrednosti za ponovno investiranje u industriju i putem surove eksploatacije imućnog seljaštva. U najvećem broju slučajeva industrijski radnici su bili nedovoljno plaćeni. Prvo, zarobljenici u gulazima su korišćeni kao besplatna radna snaga. Drugo, česte su bile mobilizacije komunista i Komsomolaca kako bi učestvovali na realizaciji velikih građevinskih projekata.

Kolektivizacija

Staljinov režim pokrenuo je prisilnu kolektivizaciju poljoprivrede. Teorija na osnovu koje je kolektivizacija sprovedena smatrala je da će se proizvodnja prehrambenih proizvoda poboljšati ukoliko se male i neefikasne farme zamene velikim farmama za čiju obradu bi se obezbedila moderna mehanizacija.

Kolektivizacija je značila i značajne društvene promene u obimu koji nije viđen još od ukidanja feudalizma u Rusiji 1861. godine i odvajanja države od vršenja direktne kontrole nad zemljom i njenim proizvodima. Kolektivizacija je takođe prouzrokovala i značajan pad životnog standarda seljaštva (ali ne svog; standard najsiromašnijeg sloja seljaštva se popravio), što je prouzrokovalo žestok otpor ovog sloja stanovništva koji je poprimao i nasilne elemente.

U prvoj godini kolektivizacije poljoprivredna proizvodnja je opala. Staljin je krivicu za loše rezultate svalio na „kulake” (bogate seljake) koji su se opirali kolektivizaciji. Zbog toga je kulake, njihove pomagače i nekadašnje kulake trebalo streljati, zatvoriti u gulage ili proterati u udaljene krajeve zemlje, u zavisnosti od težine njihove krivice.

Mnogi istoričari se slažu u stavu da su poremećaji u društvu koje je izazvala prisilna kolektivizacija bili glavni uzrok velike gladi (ukr. Golodomor) zbog koje je samo u Ukrajini i oblasti donje Volge tokom 1932—1933. godine umrlo pet miliona ljudi.

Nauka

Staljin u svečanoj vojnoj uniformi. Slikano za vreme Potsdamske konferencije, jula 1945. godine

Nauka u Sovjetskom Savezu je kao i umetnost, književnost i sve ostalo, bila pod striktnom ideološkom kontrolom. Pozitivni efekti ovakvog sistema doveli su do značajnog napretka u ideološki sigurnim naučnim oblastima zahvaljujući besplatnom obrazovnom sistemu i državnom finansiranju istraživačkih poduhvata. Ipak, u pojedinim slučajevima posledice ideološkog pritiska bile su dramatične što se najbolje vidi u oblastima tzv. „buržoaske pseudonauke”, genetike i kibernetike.

Krajem četrdesetih godina 20. veka postojali su pokušaji da se posebne i opšte teorije relativiteta kao i kvantna mehanika izopšte iz procesa obrazovanja zbog ideološke nepodobnosti. Međutim, najbolji sovjetski fizičari jasno su stavili do znanja političkom vrhu da bez upotrebe ovih teorija neće biti u mogućnosti da razviju nuklearnu bombu.

Lingvistika je bila jedina akademska oblast u kojoj je Staljin dao lični doprinos. Na početku Staljinove vladavine dominantna figura u sovjetskoj lingvistici bio je Nikolaj Jakovljevič Mar, koji je zastupao stanovište da je jezik klasna konstrukcija i da je njegova struktura u direktnoj vezi sa ekonomskom strukturom stanovništva. Staljin, koji je u prethodnom periodu kao Narodni komesar za nacionalnosti pisao o jezičkoj politici, smatrao je da je dovoljno ovladao materijom da bi mogao da se suprotstavi Marovom prostom marksističkom shvatanju jezika i na taj način okonča njegovu dominaciju u sovjetskoj lingvistici. Staljinovo najznačajnije delo iz oblasti lingvistike bilo je mali esej pod nazivom „Marksizam i problemi lingvistike”. Iako ovaj esej nije značajno doprineo teorijskom shvatanju lingvistike, Staljin je relativno korektno i bez grešaka obradio ovu temu uspevši da svojim uticajem, oslobodi sovjetsku lingvistiku ideološkog predznaka koji je u velikoj meri dominirao i drugim oblastima kao što je genetika.

Naučno-istraživački rad u skoro svim oblastima bio je ometen činjenicom da je veliki broj naučnika poslat u logore (uključujući i Leva Landaua, kasnije dobitnika Nobelove nagrade, koji je od 1938. do 1939. godine proveo godinu dana u zatvoru) ili su pogubljeni (kao Lev Šubnikov, koji je streljan 1937. god.). Oni su bili progonjeni zbog svojih (stvarnih ili fabrikovanih) disidentskih stavova i „politički neispravnog” istraživanja.

Uprkos svemu, pod Staljinovom vlašću su postignuti značajni pomaci u oblasti nauke i tehnologije koji će kasnije, tokom pedesetih godina 20. veka predstavljati osnovu za čuvena dostignuća kao što su konstruisanje prvog računara BESM-1 ili lansiranje svemirskog satelita Sputnjik 1957. godine. Zaista, mnogi političari u SAD su nakon tzv. „Sputnjik krize” smatrali da je SSSR daleko nadmašio njihovu zemlju u oblasti nauke i javnog obrazovanja.

Društvene usluge

Staljinova vlada je glavno težište svojih socijalnih delatnosti usmerila na uspostavljanje sistema besplatne zdravstvene zaštite. Sprovedene su obimne kampanje suzbijanja zaraznih bolesti kao što su tifus, kolera i malarija; broj doktora je rapidno povećavan brzinom kojom je to dozvoljavao postojeći obrazovni sistem; ukupan procenat smrtnosti kao i smrtnost odojčadi je bio u stalnom opadanju. Celokupno obrazovanje je bilo besplatno i dostupno svim slojevima stanovništva. Sprovođeno je masovno opismenjavanje. Obrazovni sistem je značajno proširen i otvoreni su brojni novi univerziteti. Generacija koja je rasla pod Staljinom bila je svedok otvaranja novih poslovnih mogućnosti naročito za žene.

Kultura i religija

Josif Džugašvili u poznijim godinama

Za vreme Staljinove vladavine zvanični životni stil nazvan Real-socijalizam dobio je svoj izraz i u umetnosti kroz umetničko slikarstvo, vajarstvo, muziku, dramu i književnost. Do tada popularni pravci u umetnosti kao što su revolucionarni ekspresionizam, apstraktna umetnost i eksperimentalna avangarda bili su obeshrabrivani i odbačeni kao formalistički.

Staljinov odnos prema značajnim ruskim umetnicima razlikovao se od slučaja do slučaja. Neki su pogubljeni ili poslati u radne logore, dok su drugi uprkos stalnim pritiscima i proganjanjima nastavili da stvaraju. U ovom periodu u SSSR se vraća i veliki broj umetnika iz emigracije, kao što su to bili Aleksej Tolstoj, koji se vratio 1925. godine, Aleksandar Kuprin 1936. godine i Aleksandar Vertinski 1943. godine. Slučaj Ane Ahmatove je bio vrlo specifičan. Iako je njen prvi muž, pesnik Nikolaj Gumilev streljan 1921. godine, a njen sin Lev Gumilev proveo 20 godina u radnom logoru, ona je prošla kroz nekoliko ciklusa represije i rehabilitovanja i nikada nije uhapšena.

Rušenje Hram Hrista Spasitelja u Moskvi 5. decembra 1931. godine izvršeno po nalogu Staljina

Staljinovo lično uplitanje u sve oblasti društvenog života, uključujući i kulturu, različito se ocenjuje. Međutim, njegovo ime se često pojavljivalo u raznim kulturološkim raspravama toga vremena, a u pojedinim spornim slučajevima njegovo mišljenje je bilo presudno.

Njegov povremeni pokroviteljski odnos prema pojedinim umetnicima manifestovao se na najčudnije načine. Npr. Mihail Bulgakov je bio doteran na granicu siromaštva i očaja, ali je posle ličnog obraćanja Staljinu dobio dozvolu da nastavi sa radom. Njegova drama „Dani previranja”, u kojem je ispoljio naklonjen odnos prema antiboljševičkoj porodici koja se našla u vihoru građanskog rata, konačno je postavljena na scenu, navodno na Staljinovo insistiranje i zadržala se decenijama na sceni Moskovskog teatra.

U arhitekturi, Staljinov imperijalistički stil (u osnovi osavremenjeni neoklasicizam) primenjen na izgradnju grandioznih građevina, kao što je to slučaj sa sedam oblakodera u Moskvi) zamenio je konstruktivizam dvadesetih godina 20. veka. Za ovaj period u arhitekturi vezana je zanimljiva anegdota koja se odnosi na različita krila hotela Moskva u Moskvi. Prema nekim tvrdnjama, Staljin je greškom potpisao oba predložena projekta za izgradnju hotela. Arhitekta koji je rukovodio izgradnjom bio je previše uplašen da bi razjasnio zabunu sa Staljinom zbog čega je do određene mere ispoštovao oba projekta. (Ova anegdota je zapravo najobičnija šala, a hotel je nesimetričan zato što su na njegovoj izgradnji radila dva tima arhitekata koja su imala različite stavove o tome kako zgrada treba da izgleda).

Staljinova uloga u sudbini Ruske pravoslavne crkve je vrlo složena. Konstantni progoni tokom tridesetih godina skoro su doveli do njenog istrebljenja; do 1939. godine broj aktivnih parohija sveo se na nekoliko stotina (u odnosu na 54.000 koliko ih je bilo 1917), mnoge crkve su sravnjene sa zemljom, a na desetine hiljada sveštenika, monaha i monahinja je pogubljeno ili odvedeno u radne logore. Tokom Drugog svetskog rata crkvi je, kao patriotskoj organizaciji, dozvoljeno delimično obnavljanje: ponovo je uspostavljeno na hiljade parohija sve do novog talasa represije za vreme Hruščovljeve vladavine. Kad je Crkveni sinod priznao sovjetsku vladu i Staljinovu ličnost, došlo je do raskola sa Ruskom pravoslavnom crkvom izvan Rusije.

Vidi još

• Staljinov kult ličnosti
• Staljinova smrt

Literatura

• Gellately, Robert; Kiernan, Ben (2003). The Specter of Genocide: Mass Murder in Historical Perspective. Cambridge, UK: Cambridge University Press. str. 267. ISBN 978-0-521-52750-7. 
• Naimark, Norman M. (2010). Stalin's Genocides. Princeton University Press. str. 21—25. ISBN 978-1-4008-3606-2. 
• Pohl, J. Otto (1999). Ethnic Cleansing in the USSR, 1937-1949. Greenwood Press. ISBN 978-0-313-30921-2. 
• Volkov, Solomon (2009). Pogovori z Josifom Brodskim (prvo izd.). Ljubljana: Nova revija d.o.o. str. 365. ISBN 978-961-6580-50-2. 

Spoljašnje veze

• Istorijska biblioteka: Staljin i atomska bomba, prva saznanja
• „Brutalni koba” Arhivirano na sajtu Wayback Machine (30. avgust 2009), Milan Malešević, Press magazin, 23. septembar 2007.
• „Staljin — dvor crvenog cara”, Sajmon Sibag Montefijore, Večernje novosti, feljton, 2—22. mart 2008.
• Staljin — vladar gvozdene ruke („Večernje novosti”, feljton, februar 2012) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (23. jun 2012)
• Milan Vidojević o Staljinovom poreklu (Jutjub, 10. oktobar 2020)
• BIO JE LIDER KOJEG SU POREDILI SA HITLEROM: Navršava se 70 godina od smrti Josifa Staljina („Večernje novosti”, 5. mart 2023)