Jugoslovenska vojska u otadžbini

Za druge upotrebe, pogledajte Četnici (višeznačna odrednica).

Ukoliko ste tražili vojsku u izbeglištvu, pogledajte članak Jugoslovenska vojska van otadžbine.

Jugoslovenska vojska u otadžbini
Pukovska zastava Jugoslovenske vojske, koju su najčešće koristile formacije Jugoslovenske vojske u otadžbini
Osnovana	1941.
Datum stanja	11. maj 1941. / 10. jun 1942.
Raspuštena	29. avgust 1944. / 1945—1946.
Glavni štab	Ravna gora
Vođstvo
Armijski general	Dragoljub Mihailović
Divizijski general	Miroslav Trifunović
Značajni komandanti	Pavle Đurišić Karl Novak Petar Baćović Dobroslav Jevđević Miodrag Damjanović
Brojno stanje
Aktivni sastav	oko 70.000 (1943)
Srodni članci
Znajačne bitke	Bitka za Loznicu 1941. Bitka za Banju Koviljaču Bitka za Šabac Bitka za Kruševac 1941. Operacija Mačva Operacija Užice Borbe za Gornji Milanovac 1941. Oslobođenje Čačka Opsada Kraljeva Ustanak u Srbu Četnički napadi na Novi Pazar 1941. Operacija Mihailović Bitka za snabdevanje Operacija Kopaonik Operacija Valter Operacija Forstrat Bitka na Neretvi Operacija Morgenluft Operacija Rudnik Bitka za Stopanje Operacija Ahze Operacija Hajka Operacija Vazdušni most Oslobođenje Kruševca oktobra 1944. Bitka na Lijevču polju Bitka na Zelengori

Srpska vojna istorija
	Srpska vojska u srednjem veku
	Vojska Kneževine Srbije
	Crnogorska knjaževska i kraljevska vojska
	Srpska kraljevska vojska
	Jugoslovenska vojska Jugoslovenska vojska u otadžbini
	Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije
	Jugoslovenska narodna armija
	Srpska vojska Krajine
	Vojska Republike Srpske
	Vojska Jugoslavije
	Vojska Srbije i Crne Gore
	Vojska Srbije

Jugoslovenska vojska u otadžbini (JVuO; poznata i kao Ravnogorski pokret, čiji su pripadnici poznati kao Dražini četnici ili samo četnici, ponekad dražinovci; u nemačkim dokumentima: pristalice DM) bila je deo oružane sile Kraljevine Jugoslavije, koja se nalazila pod formalnom komandom kralja Petra II Karađorđevića i Ministarskog saveta Kraljevine Jugoslavije u emigraciji, te kao takva bila priznata i prepoznata od saveznika kao legitimna vojna organizacija Kraljevine Jugoslavije. Nastala je iz Komande četničkih odreda Jugoslovenske vojske, koju je osnovao pukovnik Dragoljub Mihailović na Ravnoj gori 11. maja 1941. godine.

Tokom ustanka protiv nemačkih okupatora 1941. godine na teritoriji okupirane Srbije, snage pukovnika Mihailovića su imale značajnu ulogu. Jadarski četnički odred je 31. avgusta 1941. godine oslobodio Loznicu, koja je postala prvi oslobođeni grad u okupiranoj Evropi, a ujedno su nemački vojnici prvi put zarobljeni od početka rata 1939. godine. Usledio je niz bitaka za gradove u centralnoj Srbiji, gde privremeno dolazi do saradnje četničkih i partizanskih snaga, kao prilikom bitke za Šabac, bitke za Gornji Milanovac, oslobođenja Čačka i opsade Kraljeva. Nakon nemačkih represalija i streljanja više hiljada civila u Kraljevu i Kragujevcu, pukovnik Mihailović se opredeljuje za potpuno gerilsko delovanje do većih savezničkih operacija.

Od novembra 1941. godine, odnosno posle neuspešne zajedničke opsade Kraljeva, pored antiosovinske borbe ulazi i u građanski rat sa partizanima (oružanim formacijama Komunističke partije Jugoslavije). Krajem 1941. godine je uspela da stupi u vezu sa jugoslovenskom kraljevskom vladom u Londonu, pa je pukovnik Mihailović unapređen 7. decembra u brigadnog, a januara 1942. godine u divizijskog generala i imenovan za ministra vojske, mornarice i vazduhoplovstva u Vladi Slobodana Jovanovića. General Mihailović je kraljevim ukazom od 28. maja 1942. godine označen i kao predstavnik jugoslovenske kraljevske vlade u zemlji.

Delovala je kao gerilska formacija i najveći deo svojih pristalica je držala van aktivnog sastava, budući da u gerilskim uslovima nije mogla organizovati adekvatne uslove za prijem svih regruta. Prvobitno je okupljala jugoslovenske oficire i podoficire koji nisu otišli u zarobljeništvo po kapitulaciji u Aprilskom ratu 17. aprila 1941. godine, a kasnije i druge. Prema nacionalnom sastavu, najveći deo JVuO su činili Srbi, ali je bilo je i Slovenaca i pripadnika drugih naroda koji su živeli u Kraljevini Jugoslaviji. U gerilskim uslovima i delovanju pod različitim okupacionim zonama, na kojima su važila različita pravila, JVuO nikada nije postala homogena formacija, pa je dolazilo do različitih oblika saradnje lokalnih komandanata sa predstavnicima nemačkih ili italijanskih okupacionih vlasti.

Od Teheranske konferencije 1943. godine, Saveznici počinju da pružaju pomoć i partizanskim snagama, umesto isključivo JVUO kao do tada. U svom govoru 12. septembra 1944. godine emitovanom preko Radija London, kralj Petar II je pozvao: „sve Srbe, Hrvate i Slovence da se ujedinite i pristupite Narodnooslobodilačkoj vojsci pod maršalom Titom”, čime je naneo težak udar na organizaciju i moral pripadnika JVuO. Ipak, JVuO nastavlja da deluje i tokom jeseni 1944. godine je oslobodila Lazarevac, Kruševac, Ljig, Varvarin, Majdanpek, Ražanj, Kadinu Luku, Belanovicu, Kučevo, Petrovac na Mlavi, Žagubicu...

Na kraju rata 1945. godine, delovi JVuO su preko Slovenije otišli za Italiju i tamo se predali zapadnim Saveznicima, dok je glavnina snaga ostala uz generala Mihailovića u Bosanskoj golgoti. Nove komunističke vlasti u Jugoslaviji su proglasili pripadnike JVuO za saradnike okupatora i protiv onih koji su preostali u zemlji vodili aktivnu borbu. General Mihailović je uhapšen 1946. godine i nakon sudskom procesa u kojem su kršena njegova procesna i ljudska prava, te onemogućeno da izvede svedoke odbrane, osuđen na smrtnu kaznu i gubitak građanskih prava. Streljan je na do danas nepoznatoj lokaciji, a sličnu sudbinu su podelili i mnogi istaknuti komandanti JVuO. Slična sudbina je snašla najveći deo istaknutih komandanata JVuO.

Pripadnici JVuO koji su uspeli da odu u emigraciju, živeli su u savezničkim zemljama - SAD, Kanadi, Velikoj Britaniji, Australiji, Francuskoj. Tamo su osnivali brojna veteranska četnička udruženja, podizali spomenike generalu Mihailoviću i drugim komandantima, a njihov doprinos antifašističkoj i antinacističkoj borbi je bio prepoznat od strane vlada ovih država. Američki predsednik Hari Truman je 29. marta 1948. godine, posthumno odlikovao generala Mihailovića Legijom za zasluge prvog stepena.

Narodna skupština Republike Srbije je 24. decembra 2004. godine usvojila Zakon o izmenama i dopunama Zakona o pravima boraca, vojnih invalida i članova njihovih porodica, kojim je određeno da status boraca Narodnooslobodilačkog rata imaju: „pripadnici Jugoslovenske vojske u otadžbini i Ravnogorskog pokreta, počev od 17. aprila 1941. do 15. maja 1945. godine.” Zakon o rehabilitaciji iz 2006. godine, omogućio je sudsku rehabilitaciju svih onih kojima je suđeno ili su lišeni života iz političkih, verskih, nacionalnih ili ideoloških razloga.

Unutrašnja organizacija

Vidi još: Spisak jedinica JVuO

Između 1941. i 1945. godine, od 167 aktivnih i 188 rezervnih generala na početku Aprilskog rata, uz generala Mihailovića je bilo samo tri predratna generala Jugoslovenske vojske: brigadni general Miroslav Trifunović, divizijski general Svetomir Đukić i brigadni general Pantelije Panta Draškić (najpre uz Milana Nedića), a kasnije im se pridružio i brigadni general Miodrag Damjanović. Do kraja rata, pridružiće im se general Matija Parac, general Dragutin Kuzmić i general Stevan Radovanović.

U emigraciju sa kraljem i vladom, otišli su generali Dušan Simović, Bogoljub Ilić, Borivoje Mirković, Dragomir Mirković i Petar Živković. U službi generala Nedića su bili generali Josif Kostić, Stevan Radovanović, Jovan Pribić, Stevan Pešić, Josif Đorđević i Miodrag Damjanović. General Milutin Nedić, rođeni brat Milana Nedića, nalazio se u zarobljeništvu do septembra 1942. godine, kada je oslobođen na bratovo insistiranje kod nemačkih vlasti, ali nije uzeo nikakvu ulogu u radu Vlade narodnog spasa. U generalske činove, Nedić je unapredio predratne pukovnike Borivoja Jonića (brata Velibora Jonića), Ljubu Babića i Kostu Mušickog.

Na službu Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, stavio se 31 general Jugoslovenske vojske, među kojima je bio i Milan Uzelac.

Vrhovna komanda

Vrhovna komanda

Fotografija	Ime i prezime	Dužnost	Period
	Kralj Petar II Karađorđević	vrhovni komandant oružane sile	1941-1944
	Armijski general Dragoljub Draža Mihailović	ministar vojske, mornarice i vazduhoplovstva, начелник штаба Врховне команде	11. januar 1942 - 1. jun 1944. 11. januar 1942 - 12. septembar 1944. (de iure)
	Divizijski general Živorad Božić	komandant pozadine Vrhovne komande	od jula 1944.
	Potpukovnik Mirko Lalatović	načelnik Operativnog odeljenja Vrhovne komande

Pokrajinski komandanti

Pokrajinski komandanti

Fotografija	Ime i prezime	Dužnost
	Divizijski general Miroslav Trifunović	Komandant Srbije
	Major Radoslav Đurić	Komandant Južne Srbije
	Generalštabni pukovnik Karlo Novak	Komandant Slovenije i Istre
	Brigadni general Miodrag Damjanović	Komandant istaknutog dela štaba Vrhovne komande u Sloveniji (1945)
	Potpukovnik Đorđije Lašić	Komandant Crne Gore i Starog Rasa (5. decembar 1943 - maj 1944) (maj 1944 - 1945)
	Potpukovnik Pavle Đurišić
	Major Petar Baćović	Komandant Istočne Bosne i Hercegovine
	Potpukovnik Zaharije Ostojić	Komandant istaknutog dela štaba Vrhovne komande Komanda Istočne Bosne
	Major Slavoljub Vranješević	Komandant Zapadne Bosne
	Potpukovnik Vojislav Lukačević	Komandant Starog Rasa
	Major Dragiša Đ. Rakić	Komandant Vojvodine
	Potpukovnik Dragomir Radovanović	Komandant Srema
	Potpukovnik Stojan Marković	Komandant Vardarske vojne oblasti

Komandanti grupa korpusa (od 1943)

Komandanti grupa korpusa (od 1943. godine)

Fotografija	Ime i prezime	Dužnost	Period
	Potpukovnik Nikola Kalabić	Komandant Prve grupe korpusa Gorske garde (Oplenački korpus) — Gorski štab 21A	1944-1945
	Pukovnik Dragoslav Račić	Komandant Cersko-majevičke grupe korpusa	1943-1945
	Potpukovnik Dušan Smiljanić	Komandant Šumadijske grupe korpusa	1944-1945
	Potpukovnik Dragutin Keserović	Komandant Rasinsko-topličke (Kopaoničke) grupe korpusa	30. april 1944 - 1945
	Major Aleksandar Mihajlović Vili	Komandant Beogradske grupe korpusa
	Generalštabni potpukovnik Miloš Radojlović	Komandant Mlavsko-smederevske grupe korpusa	mart 1944 - 1945
	Potpukovnik Milutin Milovanović	Komandant Posavsko-kolubarske grupe korpusa	11. novembar 1943-1945
	Potpukovnik Ljubomir Mihailović	Komandant Velikomoravske grupe korpusa	18. januar - maj 1944.
	Potpukovnik Todor Gogić		maj 1944 - 1945
	Major Mladen Mladenović	Komandant Nišavske grupe korpusa	februar - 12. maj 1944.
	Major Vlastimir Vesić		12. maj 1944 - 1945
	Kapetan Borivoje Manić	Komandant Južnomoravske grupe korpusa	jun 1944 - 1945
	Pukovnik Petar Simić	Komandant Severnobosanske grupe korpusa	jesen 1944 - 1945

Istaknuti komandanti korpusa

Istaknuti komandanti korpusa

Fotografija	Ime i prezime	Dužnost
	Kapetan Zvonimir Vučković	Komandant Prvog ravnogorskog korpusa
	Major Predrag Raković	Komandant Drugog ravnogorskog korpusa
	Generalštabni major Velimir Piletić	Komandant Krajinskog korpusa
	Potpukovnik Sergije Živanović	Komandant Drugog srednjobosanskog korpusa
	Uroš Drenović	Komandant Bosansko-krajiškog korpusa
	Poručnik Milorad Popović	Komandant Nevesinjskog korpusa
	Savo Božić	Komandant Trebavskog korpusa
	Major Vojislav Tufegdžić	Komandant Cerskog korpusa
	Major Cvijetin Todić	Komandant Ozrenskog korpusa

Ratni put

Komanda četnički odreda

Na početku Aprilskog rata 1941. godine, pukovnik Dragoljub Mihailović se nalazio na mestu načelnika Operativnog odeljenja Druge armije u Sarajevu. Negde na planini Ozren oko 20. aprila, saznao je za kapitulaciju i izjavio da je ne priznaje. Pukovnik Mihailović je grupom od 7 oficira i 20 podoficira i vojnika stigao na Ravnu goru 11. maja 1941. godine i tu osnovao Komandu četničkih odreda Jugoslovenske vojske, prema predratnoj doktrini četničkog (gerilsko) ratovanja koja je važila u Jugoslovenskoj vojsci. Dan ranije, pridružio mu se stari prijatelj major Aleksandar Mišić, sin vojvode Živojina Mišića. Kapetan Boža Perović, koji je od tada sve do kraja 1946. godine bio uz Mihailovića, nosio je zastavu 41. pešadijskog puka Druge armije Jugoslovenske vojske, koja je postala njegova ratna zastava.

U narednim mesecima su usledile pripreme za podizanje oružanog ustanka. Pristupilo se potrazi i okupljanju oficira i podoficira Jugoslovenske vojske koji nisu zarobljeni nakon kapitulacije u Aprilskom ratu i koji su spremni da se bore protiv okupatora.

Ustanak 1941. godine

Vidi još: Ustanak u Srbiji 1941.

JVuO nikada nije bila homogena formacija, već je objedinjavala razne formacije koje su osnivane i delovale pod različitim okolnostima. Zajedničko im je bilo da su svi priznavali Dragoljuba Mihailovića za svog nominalnog vođu. Nakon predaje Jugoslovenske vojske (JV) u Aprilskom ratu 1941, neki od preostalih vojnika sa pukovnikom Mihailovićem su se početkom maja 1941. povukli iz Bosne u zapadnu Srbiju sa ciljem da tamo nastave borbu protiv neprijatelja. Mihailović je za svoju bazu odabran visoravan Ravnu goru na planini Suvobor. Odustao je od neposredne borbe protiv Nemaca i usredsredio se na omasovljenje svoje organizacije, očekujući da stupi u akciju kada bude jasno da se Nemci povlače. On je izbegavao akcije za koje je cenio da su malog strateškog značaja. Glavni razlog za ovo je činjenica da je bio iskusan oficir iz Prvog svetskog rata.

Nemačka poternica za Dražom Mihailovićem iz leta 1943. godine

Istovremeno sa stvaranjem Mihailovićeve organizacije, organizovane su i partizanske formacije pod vođstvom Komunističke partije Jugoslavije (KPJ). Za razliku od Mihailovićeve taktike, partizani su u leto 1941. poveli aktivnu borbu protiv okupatora i kvislinga. Partizanskom ustanku u Srbiji priključili su se i neke četnički komandanti, protivno Mihailovićevim naređenjima. Partizani su u Crnoj Gori na početku imali velikog uspeha, ali nakon gušenja ustanka počele su se pojavljivati antikomunističke grupe pod vođstvom oficira bivše Jugoslovenske vojske i građanskih političara koji su nudili saradnju Italijanima. Na teritoriji Nezavisne Države Hrvatske (NDH) blizu italijanske okupacione zone, još ranije je došlo do polarizacije između partizana i srpskih nacionalističkih grupa.

Između 1941. i 1943, četnike su podržavali zapadni Saveznici. Časopis Tajm je u članku iz 1942. uzdizao uspehe Mihailovićevih četnika i označio ih kao jedine borce za slobodu u nacističkoj okupiranoj Evropi. Međutim, i Titovi partizani su se borili protiv nacista za to vreme. Nemci su i Mihailovićevu i Titovu glavu ucenili na 100.000 rajh maraka.

Tokom Drugog svetskog rata, četnici su se sukobljavali sa dva glavna neprijatelja: nemačkim okupatorom i ustašama, fašističkim režimom NDH, sa jedne strane i ideološki suprotstavljenim komunističkim partizanima sa druge strane.

Nakon ustanka u leto 1941, gerilske aktivnosti četnika i partizana su se povećale, a snage nacističke Nemačke su se oštro svetile nad civilnim stanovništvom. Nemci su uveli kaznene mere protiv gerilskih aktivnosti: 100 Srba bi bilo streljano Srba za svakog ubijenog pripadnika Vermahta i 50 za svakog ranjenog vojnika. Rivalski pokreti, Titovi partizani i Mihailovićevi četnici su na početku sarađivali, ali su se kasnije okrenuli jedni protiv drugih, pa je u Srbiji izbio građanski rat.

Pripadnici JVuO na naslovnoj strani američkog časopisa Njuzvik, novembra 1943. Sleva na desno: kapetan Miloje Lazarević, načelnik štaba Nevesinjskog korpusa i komandant Prve nevesinjske brigade, Tomo Guzina, komandant Jurišne gatačke brigade, kapetan Mihailo Koprivica, komandant Gatačke brigade i Jovan Lazarević, beogradski novinar koga je Mihailović uputio sa terena u inostranstvo kao pres atašea

Četnički pokret je po duhu bio patriotski i rojalistički. Ipak, neki tradicionalni lideri poput Koste Pećanca već tokom leta 1941. priklonili su se otvorenoj saradnji sa nemačkim okupatorom.

Četnički pokret formiran pod uticajem i pod komandom Draže Mihailovića u Srbiji, koji je bio osnov za formiranje JVuO, bio je antinemački po svojoj orijentaciji. Međutim, u pogledu dejstva protiv nemačke okupacione sile, Mihailović je bio rezervisan. Smatrao je da je ulaženje u otvoren sukob sa nemačkom okupacionom silom neodgovorno, jer bi bilo bezizgledno i da bi samo izazvalo krvave represalije. Prva determinanta Mihailovićeve strategije bila je da u otvoreni sukob sa okupatorom treba ući tek kad on bude pred kolapsom, usled poraza na ostalim frontovima ili savezničkog iskrcavanja na Balkan. Do tada je celokupna aktivnost morala biti ograničena na organizovanje i eventualne sitne diverzije koje ne bi izazvale okupatora na snažniju reakciju.

Paralelno sa Mihailovićem, KPJ organizovala je svoje vojne odrede pod nazivom partizani (kasnije Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije). Njihova strategija sastojala se u borbi protiv okupatora odmah i svuda, bez obzira na okolnosti.

Aktivizam partizana, patriotizam naroda i slabost okupatora krajem leta i početkom jeseni 1941. navela je i neke Mihailovićeve snage na sukobe sa okupatorom. Na inicijativu komunističkog rukovodstva, dvojica lidera, Mihailović i Tito, pokušali su sklopiti sporazum o saradnji 27. oktobra 1941.

Mihailović je početkom leta 1941. uspostavio i veze sa kvislinškim upravom u Srbiji. Njegov stav prema komesarskoj upravi Milana Aćimovića i kasnije vladi Milana Nedića bio je dvojak: s jedne strane, u njima je video svoju rezervu koju treba pridobijanjem pristalica tajno organizovati za prelazak na njegovu stranu u ključnom trenutku. S druge strane, u njoj je video značajan izvor za snabdevanje dok traje okupacija. Otuda je sa jedne strane prema kvislinškoj upravi vodio propagandni rat, a sa druge strane podsticao svako lokalno i diskretno povezivanje.

Najveće bitke

Nemački propagandni plakat iz 1942. u vreme kada su jedinice JVUO izveli veliki broj diverzija i sabotaža na železnici, uništavajući oružje, municiju i ratnu spremu koje su Nemci odvozili za svoje trupe u Africi.

Bitka za snabdevanje

Vidi još: Bitka za snabdevanje

Snage generala Mihailovića su tokom bitke za Afriku, uz koordinaciju sa savezničkim misijama, vršile sabotaže i ometanje snabdevanja nemačkih snaga na afričkom frontu, koja su išla železnicom preko Balkana, odnosno okupirane Srbije.

Rane aktivnosti

Ključni element u formulisanju Mihailovićeve strategije bio je strah od brzog širenja partizanskog pokreta pod rukovodstvom KPJ. Mihailović je verovao da će sile Osovine izgubiti rat, da će Saveznici pobediti i da je prema tome okupacija privremena. Međutim, okupacija je dovela do jačanja rivalskog partizanskog pokreta pod rukovodstvom KPJ koji bi se na kraju rata mogao pojaviti kao pretendent na vlast. Iz ovoga je Mihailović zaključio da partizanski pokret treba uništiti što pre, a u svakom slučaju pre kraja rata. To je dovelo do makijavelističkog stava da se JVuO na kraju rata mora pojaviti kao dominantna prosaveznička i patriotska organizacija, čak i po cenu diskretne saradnje sa okupatorom na uništenju partizana do tada.

Na ovim osnovama Mihailović je formulisao plan po kome bi njegove trupe održavale red u Srbiji bez prisustva nemačkih trupa, uz diskretnu nemačku materijalnu podršku. Time bi Nemcima bio garantovan red i mir dok traje okupacija, a JVuO bi obezbedio premoćan položaj na kraju rata. Da bi obezbedio povoljnu pregovaračku poziciju, Mihailović je naredio opšti napad na partizane početkom novembra 1941. Na sastanku Mihailovića sa nemačkim predstavnicima u selu Divci 11. novembra 1941, Mihailoviću je saopšten stav nemačke okupacione uprave po kojem su on i njegove snage stavljene van zakona i da nemačka uprava nije zainteresovana za pregovore.

Nemačko saopštenje 1942. godine

Nemačka okupaciona uprava bila je obaveštena o kontaktima između Mihailovićevih predstavnika i kvislinške uprave u Beogradu tokom leta 1941. i pokazala spremnost da prihvati legalizaciju Mihailovićevih odreda i integraciju u okupacioni sistem kao što je prihvaćena legalizacija Pećančevih odreda. Međutim, nakon obaveštenja o sporazumu Tito—Mihailović i vesti o učestvovanju Mihailovićevih odreda u napadima na nemačke garnizone, nemačka uprava donela je odluku da likvidira oba pokreta i da zavede mir drastičnim represivnim merama. Nemci su povremeno organizovali racije protiv Mihailovićevih pristalica.

Četnici su se krajem avgusta uvučeni u ustanak u Srbiji koji je pokrenula KPJ, suprotno Mihailovićevim planovima. Već 31. avgusta Jadarski četnički odred, pod komandom potpukovnika Veselina Misite, uspeo je da oslobodi Loznicu. Po prvi put od početka Drugog svetskog rata u Jugoslaviji, jedan nemački garnizon bio je primoran na predaju. Posle Loznice, borbe su nastavljene kod Krupnja i Banje Koviljače. U narednom periodu oslobođeni su Valjevo, Šabac i Kruševac, a zajedničkim snagama komunisti i četnici uspeli su da oslobode i Gornji Milanovac 28. septembra. Zarobljenici su upućeni na Ravnu goru, a zatim u logor u selu Planinici.

Posle napada partizana na srpske žandarme u selu Karanu, 29. oktobra 1941. godine, počinje građanski rat između partizana i četnika. Usledila je nemačka ofanziva, a Mihailović je tražio način da se povuče iz ustanka, ponudivši Nediću i Nemcima zajedničku borbu protiv partizana, koju je Mihailović otpočeo napadom na partizane krajem oktobra 1941. Nemci su na sastanku u Divcima odbili Mihailovićevu ponudu o borbi protiv partizana smatrajući je neiskrenom i oportunom. Posle operacije Mihailović koju su sprovele nacističke snage, sa ciljem da uhapse generala Mihailovića, morali da se povuku u istočnu Bosnu gde su nastavili borbu protiv okupatora i komunista. U tim borbama naročito se istakao major Jezdimir Dangić. Posle gušenja ustanka u Srbiji Nemci su streljali bliske Mihailovićeve saradnike, majore Aleksandra Mišića (sina vojvode Živojina Mišića) i Ivana Fregla 17. decembra u Valjevu.

Pod nemačkim pritiskom, Mihailovićevi odredi su se veoma smanjili i prešli u ilegalu, osim onih koji su se legalizovali kao pripadnici Nedićevih snaga. Sam Mihailović je nakon nekoliko meseci skrivanja, juna 1942. prešao u Crnu Goru, u italijansku okupacionu zonu.

Mihailovićeve pristalice i istomišljenici na teritoriji koju je okupirala Italija od samog početka uspostavili su otvorenu i javnu saradnju sa okupacionim vlastima, pošto su one sprečavale genocid nad Srbima u NDH i bile u otvorenom sukobu sa vlastima NDH, nakon što je italijansko ministarstvo spoljnih poslova tražilo pomeranje demarkacione linije u NDH ka severu. Italijani su svoju politiku u okupiranoj Jugoslaviji gradili na tri osnovna principa: predavanje upravne vlasti Srbima u mestima koja oni većinski naseljavaju, povratak prognanog srpskog stanovništva i razoružavanje snaga NDH. Na teritoriji NDH vojvoda Ilija Trifunović Birčanin, Dobroslav Jevđević, pop Momčilo Đujić, major Boško Todorović, Petar Baćović i drugi počev od avgusta 1941. uz pomoć Italijana pokušavali su da se nametnu kao vođe srpskim ustanicima.

Italija je imala teritorijalne pretenzije prema Kraljevini Jugoslaviji, pa je stoga podržavala i organizaciono pomagala antijugoslovenski ustaški pokret pre Aprilskog rata. Nemačka i Italija su u aprilu 1941. uspostavili NDH kao savezničku državu i u njoj ustoličili ustašku vlast. Međutim, iako su prema spoljnim neprijateljima NDH i Italija ostale saveznice sve do pada fašizma u Italiji, Italija je gajila teritorijalne pretenzije prema NDH. Otuda su Italijani ustanak Srba u NDH izazvan ustaškim zločinima videli kao priliku i povod da ojačaju svoje vojno prisustvo i oslabe uticaj i prisustvo administracije NDH na tim područjima, što bi u pogodnom trenutku moglo rezultovati aneksijom. Odgovaralo im je prisustvo lojalnih ustanika koji su istovremeno voljni da spreče delatnost ustaničkih formacija neprijateljskih prema Italijanima, odnosno partizana. Na toj osnovi razvili su otvorenu saradnju sa navedenim istaknutim srpskim ličnostima. Snabdevali su njihove snage oružjem, opremom i novcem, omogućavale im smeštaj u garnizonima i organizovali zajedničke akcije protiv partizana.

Dolaskom generala Marija Roate na mesto komandanta italijanske 2. armije, januara 1942. godine, počinje otvorena saradnja italijanskih i četničkih snaga. Tako su Nemci i ustaše morali da trpe apsurdno ponašanje jednog nacističkog generala koji je javno naoružavao i svrstavao u svoje jedinice ljude njima neprijateljski raspoložene, koji će čim im se bude pružila zgodna prilika povesti borbu protiv njih. Lokalne srpske vođe počele su da na Italijane gledaju kao najmanje zlo od svih okupatora i zbog toga pristajale na saradnju sa njima.

U Crnoj Gori Mihailovićeve pristalice su Đukanović, Đurišić i drugi početkom 1942. poveli borbu protiv partizana i odmah uspostavili široku saradnju sa Italijanima.

Rade Radić sa nemačkim i domobranskim oficirom

U nemačkoj okupacionoj zoni u Bosni Mihailovićeve pristalice (Tešanović, Drenović, Radić, Todić, Kerović i drugi) tokom maja i juna 1942. legalizovali su svoje odrede pismenim sporazumima sa vlastima NDH, i time, posredno, sa nemačkom upravom.

S druge strane Birčanin, Jevđević, Đujić, Đurišić i ostali isticali su svoju vernost kralju Petru II, izbegličkoj vladi i Mihailoviću kao njenom predstavniku u zemlji. Sa svoje strane, Mihailović je ove snage smatrao delom JVuO i bez rezervi prihvatio njihov kvislinški položaj prema Italijanima, smatrajući da se tako Italijani koriste za srpske nacionalne ciljeve.

Osovinske ofanzive

Teritorija pod kontrolom JVuO 1942. godine ("Mihailovićevo ostrvo slobode"), prema magazinu Tajm, juli 1942.

Četnici stoje na zastavi nacističke Nemačke, koju su zaplenili u Bajinoj Bašti septembra 1943. godine

Tokom 1942. godine većina četničkih snaga bila je pod direktnom upravom Italijanske vojske, na italijanskoj okupacionoj zoni. Od njih su dobijali naoružanje i hranu. Posle 1942. zapadni Saveznici su planirali iskrcavanje na tlu Evrope, a kao jedna mogućnost bila je dalmatinska obala. Zbog toga su jugoslovenski pokreti otpora dobijali sve veću pažnji i Saveznika i Osovine. Brojni agenti Uprave za specijalne operacije (SOE) bili su slani da na terenu utvrde koja se strana bori protiv Nemaca. U međuvremenu su Nemci odlučili da unište partizansku slobodnu teritoriju u zapadnoj Bosni.

Januara 1943. godine general Mihailović naredio je pokret svih četničkih trupa ka partizanskoj slobodnoj teritoriji, sa centrom u Bihaću jer je verovao da će se zapadni saveznici iskrcati na Jadransku obalu i da je uništenje komunista glavni cilj JVuO u tom trenutku. Posle zauzimanja Gračaca u Liki i početnih uspeha, ova operacija protiv komunista je morala biti prekinuta zbog početka nacističke zimske ofanzive, koja je nazvana operacija Vajs. Četnici su se povukli u italijansku okupacionu zonu, gde su bili legalizovani odredi.

Počev od 25. januara 1943. godine dolazi do niza svakodnevnih krvavih sukoba između Ekspedicionog korpusa majora Petra Baćovića i delova Đujićeve Dinarske divizije sa 2. proleterskom divizijom Peke Dapčevića i delovima jedinica Glavnog štaba Hrvatske. Velika nemačko-italijanska ofanziva se zahuktavala. Međutim, komunisti nisu znali za nju do poslednjeg časa, a kada je počela nisu uvideli njene razmere. Zato, umesto blagovremenog izvlačenja u pravcu suprotnom nadiranju nemačkih snaga, prema Hercegovini, oni glavninu svojih jedinica usmeravaju na četnike u okolini Knina. Kada je 25. januara 2. proleterska divizija krenula na četnike, istovremeno Ekspedicioni korpus kreće na partizane, ali na paralelnom pravcu pa ove dve najveće jedinice se tog dana mimoilaze. Sledi niz njihovih borbi. Paralelno sa njima počinje nemačka zimska ofanziva.

Prva u nizu antipartizanskih operacija bila je operacija Vajs. Četnici su u ovoj operaciji sarađivali sa Italijanima, od kojih su dobijali oružje, municiju i druge potrepštine, ali su se povlačili pred Nemcima. Komunistička glavnina se povlači put Neretve, kuda kreće i Ekspedicioni korpus Petra Baćovića. Na tromeđi ostaje Dinarska četnička divizija nasuprot divizijama Narodnooslobodilačke vojske Hrvatske (NOVH), oslabljenim za jednu diviziju, koju je Josip Broz Tito poveo sa sobom na jug. Olakšavajuća okolnost za Dinarsku četničku diviziju bio ja naslon na Italijane, a otežavajuća povremena saradnja ustaša i NOVH. Primere ovakve saradnje vojvoda Momčilo Đujić naveo je u radiogramu Vrhovnoj komandi od 3. marta 1943. godine. Pet dana kasnije Đujić izveštava Vrhovnu komandu da su Nemci zauzeli Drvar, Glamoč, Livno i Bosansko Grahovo, a da su se pred njima povukli i partizani i četnici. Sa jedinicama Glavnog štaba Hrvatske Dinarska divizija će se nositi do kraja rata.

Ekspedicioni korpus, koji se povukao na jug, brzo je stupio u otvorenu saradnju sa Italijanima, ne bi li se uništila glavnina komunističkih snaga koja se kretala ka reci Neretvi. Plan je bio da oko 10-20.000 četnika pomogne Italijanima u opkoljavanju partizana sa istoka, na obali reke Neretve. Međutim, partizani su uspeli da se probiju iz obruča, pređu reku i nanesu četnicima težak poraz u bici na Neretvi, posle koje su četnici izgubili skoro svaki značaj zapadno od Drine.

Ovakvom komunističkom uspehu donekle su doprineli Martovski pregovori sa Nemcima, posle kojih je na snagu stupio sporazum o međusobnom nenapadanju dve strane. Dakle, Nemci su posle tih pregovora prestali da gone komuniste dalje na jug, pa im je to omogućilo da se probiju iz obruča i nanesu četnicima i Italijanima poraz velikih razmera. Partizani su se sporazumom koji su marta meseca potpisali Edmund Glez fon Horstenau, general komande Jugoistoka, na strani Nemaca i Milovan Đilas i Vladimir Velebit na strani komunista, obavezali da će se u slučaju savezničkog iskrcavanja na Jadransku obalu boriti na strani Nemaca. Ovakav odnos Nemaca i komunista doveo je do uništenja većine četničkih snaga u Hercegovini i Crnoj Gori.

U Crnoj Gori, oko 3000 četnika pod komandom majora Pavla Đurišića bilo je potpuno poraženo i razoružano a Đurišić uhapšen od strane Nemaca. On je, međutim, posle nekoliko meseci bio pušten na slobodu i otvoreno se borio zajedno sa Nedićevcima i Ljotićevcima, koji svoju otvorenu saradnju sa Nemcima i ustašama nisu krili.

Uspeh komunista u bici na Neretvi presudno je doprineo gubitku savezničke podrške Jugoslovenskoj vojsci u otadžbini. Od leta 1943. godine sve veći broj agenata Uprave za specijalne operacije (SOE) stupa u kontakt sa Titovim partizanima.

Posle bitke na Neretvi, četnici su utočište našli u italijanskoj okupacionoj zoni na teritoriji Crne Gore. Međutim, već sredinom maja 1943. godine počela je nova osovinska operacija pod nazivom Švarc u kojoj su se prvi put za vreme Drugog svetskog rata, pod pritiskom Nemaca i ustaša, Italijani okrenuli protiv četnika. Epilog takve odluke bio je uništenje većine četničkih snaga u Crnoj Gori i Hercegovini.

Uporište Jugoslovenske vojske u otadžbini posle operacije Švarc postaje jugozapadna i zapadna Srbija gde se sve više ističu general Miroslav Trifunović, major Dragutin Keserović i kapetan Predrag Raković.

Četnici posle kapitulacije Italije

Četnici su za kapitulaciju Italije saznali 8. septembra 1943. godine u vestima radio Londona u 18 časova. Oni su očekivali da, u skladu sa prethodnim dogovorima koji su postojali između Vlade Kraljevine Jugoslavije u egzilu, na čijem čelu se nalazio Slobodan Jovanović i vlade Velike Britanije Vinstona Čerčila, dođe do dugo očekivanog savezničkog iskrcavanja na Jadransku obalu. Britanska vlada je još početkom te 1943. godine od jugoslovenskih vlasti tražila plan za iskrcavanje savezničkih snaga na jadransku obalu, uz sadejstvo četnika. Vojni kabinet vlade Slobodana Jovanovića predao je Britancima 12. marta dokument pod nazivom „Plan za invaziju Jugoslavije", koji je predviđao iskrcavanje na sektoru od reke Bojane do Dubrovnika, sa pravcima prodora ka dolini Zapadne Morave, Nišu i Beogradu.

Po dobijanju dokumenata Draža Mihailović je napravio planove za akciju u celoj zemlji, protiv svih neprijatelja, kao i poseban plan za razoružavanje italijanskih garnizona u oblastima iza linije ušće Bojane – Dubrovnik. Prema ovom planu, svi četnički komandanti Istočne Bosne, Hercegovine, Starog Rasa i Crne Gore dobili su tekst ultimatuma kojim je trebalo zatražiti predaju od Italijana. Plan je predviđao dve podvarijante. U slučaju da Italijani prihvate ultimatum, njihovo oružje trebalo je predati sopstvenom nenaoružanom, a već mobilisanom ljudstvu. U drugom slučaju Italijani su morali bili napadnuti i savladani ako im garnizoni budu slabi, a blokirani ako im garnizoni budu jaki. Posle razoružavanja Italijana jedinice su imale zadatak da front postave na suprotnu stranu, prema dolazećim nemačkim divizijama i da ga brane dok ne stignu savezničke trupe.

Istovremeno, predaju od Italijana trebalo je da zatraže i jedinice Dinarske četničke divizije i Gacke četničke zone, ali zbog činjenice da saveznička operacija nije očekivana na severnom Jadranu, kao i zbog veoma jakih ustaških snaga u toj oblasti, od tih divizija nisu ni tražene ni očekivane velike antiosovinske akcije.

General Mihailović naredio je 12. septembra 1943. godine opštu mobilizaciju i puno angažovanje svih četničkih jedinica na teritoriji okupirane Jugoslavije, verujući da saveznička invazija nije daleko i da će se rat na Balkanu uskoro okončati. On je svakodnevno dobijao obećanja od britanske vojne misije pri Jugoslovenskoj vojsci u otadžbini, na čijem čelu se nalazio pukovnik Vilijem Bejli, da će Ujedinjeno Kraljevstvo svakog časa otpočeti akciju iskrcavanja na Jadran, iako je sam znao da se to neće dogoditi.

Veće četničke snage stigle su u zonu očekivane savezničke invazije znatno pre partizana i Nemaca. Za njih su najkritičniji bili položaji 118. lovačke divizije. Tako, sa kapitulacijom Italije četnici kreću u ofanzivu protiv Nemaca na četiri sektora: protiv manjih delova 118. lovačke divizije ostavljenih u dolini Lima, protiv glavnine 118. lovačke divizije u zaleđu Boka kotorske, protiv osovinskih snaga u dolini Drine i protiv 369. divizije ustaša u pravcu Sarajeva.

Ofanzivom u dolini Lima komandovao je kapetan Vojislav Lukačević, komandant Starog Rasa. Od najboljeg ljudstva obrazovao je Leteći korpus, koji je imao zadatak da savlada Nemce, razoruža Italijane i u sadejstvu sa jedinicama Komande Crne Gore produži prema primorju, u susret očekivanim savezničkim snagama. U noći između 11. i 12. septembra 1943. godine Lukačević je uspeo da zauzme Prijepolje, izgubivši oko 150 vojnika. Dva dana po oslobođenju, grad je bombardovala nemačka avijacija. Do 23. novembra zauzeti su Bijelo Polje i Berane. Ove akcije direktno je nadgledala britanska vojna misija pukovnika Bejlija.

Do 25. oktobra trajale su svakodnevne borbe za Priboj. Pored velikih gubitaka, četnici su uspeli da osvoje grad, gde je zaplenjena velika količina hrane, naoružanja i municije.

Istovremeno, u Crnoj Gori, četnički komandanti Đorđe Lašić i Bajo Stanišić dobijaju naređenje da obrazuju Jurišni korpus, koji je trebalo da sa Lukačevićevim Letećim korpusom izbije na primorje. Međutim, većih akcija crnogorskih četnika 1943. godine nije bilo. Većina Mihailovićevih zamisli po pitanju Crne Gore nije bila ostvarena.

Istovremeno sa ofanzivom Vojislava Lukačevića u Jugozapadnoj Srbiji, počinje ofanziva JVuO u Istočnoj Bosni. Operacijom je komandovao major Petar Baćović, komandant Hercegovine. On je 9. septembra 1943. godine zatražio predaju italijanskih snaga u Hercegovini, pozivajući se na naredbu savezničkog komandanta Montgomerija. Italijani su predali oružje i tražili odlazak nazad u Italiju, na šta su četnici spremno odgovorili i stavili im na raspoloženje određena plovna sredstva. Kako su se Italijani povlačili prema primorju, četnici su u Istočnoj Bosni zauzimali gradove. U Gacko i Bileću ušli su 11. septembra, a po navodima Vrhovne komande do 17. oktobra cela Istočna Hercegovina izuzev Trebinja koje su držali Nemci, bila je u rukama četnika. U ovim borbama se protiv Nemaca borio i manji broj Italijana.

Jedina oblast u kojoj su posle pada Musolinija italijanske snage surovo nastupile prema Srbima bila je Boka kotorska. Kotorski četnici uspeli da izvedu delimično uspešan protivudar, ali nisu uspeli da zauzmu Kotor. Prilikom tih borbi izgubili su veliki broj ljudi. Do 1. novembra pobunu četnika u Boki kotorskoj ugušila je ustaško-nemačka ofanziva. Tako su četnici u ovoj oblasti odustali od većih antiosovniskih akcija.

Pod utiskom slabljenja osovinske koalicije, Mihailović je prikupio znatne snage iz Srbije (oko 15.000 ljudi) i sa njima izvršio napad na izolovani nemačko-domobranski garnizon Višegrad. Prema izveštaju američkog kapetana Mensfilda, Višegrad je napadalo 2.500 četnika, a u gradu se nalazilo 800 neprijateljskih vojnika. Napad je počeo 5. oktobra u 4 časa ujutru. Grad Višegrad zauzet je u 9,30 časova.

Iako je ofanzivom JVuO u Istočnoj Bosni ostvaren veliki početni uspeh, gubitak savezničke podrške i slanje sve većih količina medicinske pomoći i vojne opreme partizanima od strane zapadnih saveznika, uslovili su prekid ove operacije.

Saradnja sa Nemcima

Glavni članak: Sporazumi između JVuO i komande Jugoistoka ⋅

Nakon kapitulacije Italije 1943, nemačke trupe su okupirale italijansku okupacionu zonu. Nakon što se Saveznici nisu iskrcali na dalmatinskoj obali, ove formacije JVuO su vrlo brzo uspostavile sa Nemcima iste vidove saradnje kakve su imale sa Italijanima.

Tokom avgusta 1943. Nemci su zbog povlačenja Italije iz rata kompletno reorganizovali svoje snage i svoju politiku na Balkanu. 24. avgusta 1943. od strane nemačkog Ministarstva spoljnih poslova imenovan je Herman Nojbaher na mesto opunomoćenika za Balkan.

U međuvremenu JVuO je reorganizovao i ojačao svoje snage na teritoriji Srbije. Nojbaher je pokazao razumevanje za Mihailovićevu koncepciju diskretne saradnje, pa su počev od 19. novembra 1943. kad je Lukačević u ime Mileševskog korpusa JVuO potpisao sporazum o saradnji i primirju sa nemačkim predstavnicima, i ostali važniji komandanti JVuO tokom nekoliko sledećih nedelja potpisali slične sporazume. Na taj način su bitku za Srbiju odsudnu bitku za Balkan praktično sve formacije JVuO dočekale u položaju bilo saradnika, bilo integralnog dela okupatorskih snaga.

Područja komandanata JVuO, prema sporazumima o primirju sa Nemcima (1943. godine)

Saveznici su na raznim nivoima i iz raznih izvora (presretanje radio-saobraćaja, okupatorska štampa, brojne savezničke vojne misije pri JVuO i NOVJ) bili detaljno obavešteni o saradnji JVuO sa okupatorom. To je dovelo do zategnutosti između saveznika i Mihailovićeve komande i do odluke o potpunom prekidu odnosa u decembru 1943.

Zapadni saveznici su u početku podržavali četnike jer su oni bili bolji izbor po njih od potencijalno prosovjetskih komunističkih partizana. Saveznici su planirali invaziju na Balkansko poluostrvo i zato su jugoslovenski pokreti otpora bili strateški važni, pa je postojala potreba da se donese odluka koju od dve strane podržati. Brojne misije su slane na Balkan da utvrde činjenice na terenu. U međuvremenu su Saveznici prekinuli planiranje invazije na Balkansko poluostrvo i konačno prekinuli svoju podršku četnicima, zbog njihove saradnje sa silama Osovine, a umesto toga su podržali partizane. Na Teheranskoj konferenciji 1943. i Jaltskoj konferenciji 1945. Josif Staljin i Vinston Čerčil su odlučili da zajednički podele svoj uticaj u Jugoslaviji.

Na ostrvu Visu 16. juna 1944. potpisan je sporazum Tito—Šubašić između partizana i kraljevske vlade. Kraljevska vlada je priznala partizane kao regularnu jugoslovensku armiju. Dokument je pozivao sve Slovence, Hrvate i Srbe da se pridruže partizanima, što su Mihailović i mnogi četnici odbili. Kralj Petar II Karađorđević 29. avgusta je smenio generala Mihailovića sa mesta načelnika štaba JVuO i 12. septembra imenovao Tita na njegovo mesto.

Spasavanje američkih pilota

Glavni članak: Operacija Vazdušni most

Početkom 1944. godine vazdušne snage SAD dejstvovale su iz vazduha na neprijateljske ciljeve u Bugarskoj, a naročito u Rumuniji. Trpeći udare,bili su prinuđeni da napuštaju pogođene avione. Trudili su se da koliko god je to moguće napuštanje letilica izvrše iznad Srbije. Mali broj posada koji je imao nesreću da padne u ruke Rumuna, Bugara, Hrvata ili Nemaca, bio je odmah likvidirana ili otpremljen u zarobljeničke logore u Nemačkoj. Prvi američki piloti pali su u Srbiju pod nemačkom okupacijom, 24. januara 1944. Tog dana oborena su dva „liberatora“, jedan na Zlatiboru, i jedan u Toplici. Jedan bombarder, kojeg su nemački lovci oštetili je prinudno sleteo između Pločnika i Beloljina. Grupu od 10 pilota spasili su četnici Topličkog korpusa pod komandom Milana Stojanovića. Drugi bombarder su tog istog dana pogodili nemački lovci, piloti su iskočili uz pomoć padobrana iznad Zlatibora. Ovu grupu pilota su pronašli pripadnici Zlatiborskog korpusa. Spasavanje američkih avijatičara i drugih saveznika, trajalo je od januara 1944. godine do februara 1945. godine.

Nemačke snage u Srbiji, videvši oštećene avione i otvorene padobrane dale su se u poteru za pilotima. Međutim, pripadnici Jugoslovenske kraljevske vojske u Otadžbini su stizali pre njih. Nemci su ucenili sve savezničke pilote, nudeći novčanu nagradu. Ali nijedan nije prodan Nemcima. Pod spasavanjem se podrazumevalo njihovo prihvatanje i sprečavanje neprijatelja da ih zarobi, višemesečni smeštaj kod seljaka i ishrana bez ikakve savezničke pomoći. General Dragoljub Mihailović je početkom 1944. godine izdao naredbu svim svojim jedinicama, da u saradnji sa narodom organizuju prihvatanje, smeštaj i sklanjanja na sigurno američkih avijatičara. Na osnovu te naredbe, formirano je više sabirnih centara u Istočnoj Srbiji, Pomoravlju i Zapadnoj Srbiji. Kasnije je u selu Pranjani osnovana bolnica za povređene i bolesne pilote.

Ulazak Crvene armije u Srbiju

Očekujući ulazak Crvene armije na područje okupirane Srbije, u susret joj sa teritorije Nezavisne Države Hrvatske kreće glavnina partizanskih snaga. Sredino marta 1944. godine, Operativna grupa divizija Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije je započela prodor u Srbiju, tokom kojeg dolazi do nekoliko većih sukoba sa snagama Jugoslovenske vojske u Otadžbini.

Po ulasku Crvene armije na područje okupirane Srbije u jesen 1944. godine, srdačno je sačekuju brojni komandanti Jugoslovenske vojske u Otadžbini. Prvi među njima je bio komandant Krajinskog korpusa generalštabni pukovnik Velimir Piletić. JVuO nastavlja aktivne antiosovinske operacije, pa je tako Porečka brigada Krajinskog korpusa 26. avgusta oslobodila Majdanpek, zatim Kučevo, Petrovac na Mlavi i Žagubicu. Rudnički korpus je tokom septembra 1944. godine oslobodio nekoliko šumadijskih gradova i sela nadomak Beograda, kao što su Lazarevac, Ljig, Belanovica i Kadina Luka.

Pošto je dobio obaveštenje o raspuštanju Vlade narodnog spasa, Milan Nedić je 2. oktobra održao sastanak sa šefom kabineta generalom Miodragom Damjanovićem, komandantom Srpske državne straže generalom Borivojem Jonićem, komandantom Srpskog dobrovoljačkog korpusa generalom Kostom Mušickim i komandantom Srpske granične straže pukovnikom Ljudevitom Pogačarom, na kojem im je saopštio da sve snage treba da pridruže Jugoslovenskoj vojsci u Otadžbini, jer: „od početka pripadaju njima.“ Ove snage se prebacuju u Jagodinu, gde ih dočekuje komandant Srbije divizijski general Miroslav Trifunović i od njih formira Srpski udarni korpus pod komandom brigadnog generala Stevana Radovanovića.

Pukovnik Dragutin Keserović sa savezničkim oficirima 14. oktobra 1944. godine u Kruševcu

Rasinsko-toplička grupa korpusa pod komandom vojvode majora Dragutina Keserovića je 14. oktobara razoružala nemački garnizon (u kojem su se nalazili i pripadnici Ruskog zaštitnog korpusa) i oslobodila Kruševac, a zatim je na gradskom trgu priređen doček Crvenoarmejcima. Međutim, na intervenciju partizanskog Glavnog štaba, Crvena armija prekida saradnju sa JVuO i počinje da zarobljava i ubija njene pripadnike. To se desilo sa pripadnicima Krajinskog korpusa, dok je komandant korpusa pukovnik Piletić odveden u zatvor NKVD-a Lubjanka, odakle beži i odlazi u emigraciju, gde je svedočio da njegove vojnike zapravo nisu zarobili Crvenoarmejci, nego nekadašnji pripadnici 369. pojačane pješačke pukovnije NDH na čelu sa Markom Mesićem, koja je nakon zarobljavanja u Staljingradskoj bici prešla na stranu Crvene armije, pa je od nje formirana Prva jugoslovenska brigada.

Bosanska golgota

Za više informacija pogledajte: Bosanska golgota

Bitka na Zelengori i slom glavnine JVuO

Za više informacija pogledajte: Bitka na Zelengori

Kretanje snaga JVuO 1945. godine

Do kraja rata, četnici su još uvek bili važni zbog svoje brojnosti. Neki su se povukli sa nemačkim snagama na sever da bi se predali britansko-američkim snagama; Mihailović i nekolicina njegovih sledbenika (uključujući i oca Radovana Karadžića) pokušali su da se probiju do Ravne gore, ali su ih zarobili Titovi partizani. Marta 1946, Mihailović je doveden u Beograd, gde mu je suđeno i pogubljen je u julu po osnovu optužbe za izdaju.

Saveznici i JVuO

Odnos sa Saveznicima tokom rata

Zapadni saveznici su od prvih kontakata sa Mihailovićem, makar moralno bili uz Jugoslovensku vojsku u otadžbini i prepoznavali su je kao legitimnu vojnu formaciju Kraljevine Jugoslavije, ali i kao nosioca jugoslovenskog antiosovinskog otpora do 1943. godine.

Brigadni general Šarl de Gol, vođa Slobodne Francuske, jeste 2. februara 1943. godine Ratnim krstom odlikovao generala Mihailovića. Poljski general Vladislav Sikorski je 14. juna iste godine, Mihailovića odlikovao ordenom Vojničke vrline (polj. Virtuti Militari).

Britanski brigadir Čarls Armstrong u obilasku Drugog ravnogorskog korpusa u okolini Čačka 1943. godine, zajedno sa komandantom korpusa kapetanom Predragom Rakovićem

Savezničke misije u Mihailovićevom štabu

Prva saveznička misija na teritoriji okupirane Jugoslavije je bila misija Bulsaj. Predvodio ju je britanski kapetan Bil Hadson, a u njoj su se još nalazili major Mirko Lalatovićo, major Zaharije Ostojiće i radiotelegrafista narednik Veljko Dragićević. Posada misije se iskrcala 20. septembra 1941. godine kod Petrovca na Mlavi i najpre stupila u kontakt sa partizanima, ali je po naređenju štaba iz Kaira otišla u Mihailovićev štab.

Američka misija: pukovnik Robert Makdauel, kapetan Džordž Musulin, kapetan Nik Lalić, general Dragoljub Mihailović i poručnik Majkl Rajačić

Misiji se 25. decembra 1942. godine pridružio i britanski pukovnik Vilijam Bejli, koji je iskočio iz aviona padobranom kod Kolašina. Sredinom aprila 1943. godine, britanski oficir Džasper Rutem se padobranom spustio na Homoljske planine i bio je raspoređen u štabu Krajinskog korpusa pod komandom generalštabnog majora Velimira Piletića. Kasnije je prebačen u partizanski štab, što je smatrao savezničkom izdajom Mihailovića.

Oko 23. septembra 1943. godine, u štab generala Mihailovića stiže brigadir Čarls Armstrong iz Uprave za specijalne operacije, zajedno sa američkim obaveštajcem Albertom Sajcom iz Kancelarije za strateške usluge. Obojica su sa pripadnicima JVUO učestvovala u oslobođenju Višegrada 1943. godine, ali je BBC zasluge za tu operaciju pripisao Titovim partizanima. Zbog Mihailovićevog odbijanja da nastavi sa sabotažama, što iz razloga straha od represalija okupatora nad civilima, što zbog konstantnih pripisivanja njegovih zasluga partizanima u savezničkim medijima, brigadir Armstrong je odbio da učestvuje na Svetosavskom kongresu u januaru 1944. godine.

Sredinom oktobra 1943. godine, kod Mihailovića stiže američki potpukovnik Džordž Musulin. U Mihailovićevom štabu, misija Bulsaj je ostala do ranog proleća 1944. godine. Najpre je evakuisan Bejli sa jadranske obale tokom noći između 14. i 15. februara, a 28. marta je evakuisan i Hadson. Par meseci kasnije je otišao i Armstrong.

Avgusta 1944. godine, kod Mihailovića pristiže američka specijalna grupa "Rendžer" koju čine pukovnik Robert Makdauel, kapetan Džon Milodragović, poručnik Majkl Rajačić i redov prve klase Majk Divjak. Učestvovali su u operaciji Halijard, odnosno evakuisanju oborenih američkih vazduhoplovaca uz pomoć Jugoslovenske vojske u otadžbini, a sa generalom Mihailovićem su se kretali po istočnoj Bosni. Sa aerodroma u Boljaniću su 1. novembra 1944. godine, evakuisani pukovnik Makdauel, kapetan Milodragović i potporučnik Rajačić. Njihov odlazak je označio kraj savezničkih misija kod Mihailovića u štabu.

Majoru Džordžu Vujnoviću je Mihailović poklonio svoj oficirski bodež za uspomenu. Kapetan Nik Lalić se više puta susreo sa generalom Mihailovićem tokom misije Halijard. Na njihovom poslednjem susretu na improvizovanom aerodromu u Boljaniću 27. decembra 1944. godine, Lalić je pozvao Mihailovića da se sa njim avionom prebaci kod saveznika u Italiju, ali je on to odbio.

Saradnja JVuO sa snagama Osovine i kolaboracionistima

Glavni članci: Saradnja četnika sa snagama Osovine u Drugom svetskom ratu i Zločini četnika u Drugom svetskom ratu

Najistaknutije četničke vođe su sarađivale sa Italijanima i Nemcima, uz Mihailovićevo znanje. U okupiranoj Srbiji, nacisti su postavili za vođu Milana Aćimovića, a kasnije bivšeg ministra vojnog, generala Milana Nedića, koji je vladao do 1944. Mala grupa četnika je imala ogroman uticaj na ovu vladu i sarađivala sa nemačkom okupacionom upravom od početka, a kasnije su usmerili sve svoje napore na uništenje komunista i ustaša, u koje su uvrštavali Hrvate i Muslimane (koji su smatrani Hrvatima u NDH).

Mnoge nezavisne grupe su se nazivale četnicima. Jedna takva grupa je ostala pod komandom predratnog vođe Četničke organizacije Kostom Milovanovićem Pećancem i sarađivala je sa Nemcima protiv partizana. Komanda JVuO ga je 1944. osudila na smrt i streljala. Znatan deo Mihailovićevih četnika legalizovao se kod Nedića i učestvovao u teroru i progonima simpatizera NOP. U NDH, četnici pod komandom vojvode i sveštenika Momčila Đujića su se organizovali uz podršku Italijana kao odgovor na ustaške napade na srpska sela. Većina četničkih odreda u italijanskoj okupacionoj zoni legalizovala se kod Italijana u obliku Dobrovoljačke antikomunističke milicije, i od njih bila snabdevana i upotrebljavana u napadima na NOVJ Brojno stanje legalizovanih četnika bilo je prema komandantu italijanske druge armije Roati oko 30.000 boraca.

Većina četnika se svrstala uz Dragoljuba Mihailovića, 48-godišnjeg armijskog oficira kojeg je Nedić osudio na vojnom sudu i za koga se znalo da ima bliske veze sa Britancima. Na početku rata Mihailović je pružio otpor italijanskim i nemačkim snagama. Do 22. jula 1941. jugoslovenska vlada u izgnanstvu je objavila da je neprekidan otpor nemoguć. Kasnije tokom rata, kako su partizanske snage jačale, četnici su pokušali da izbegnu višestruke linije fronta izbegavanjem sukoba sa Nemcima, a umesto toga su usmerili svoje napore prema uništavanju komunista (i civila za koje su verovali da pomažu ili skrivaju partizane). Četnici su videli svoju ideološku borbu protiv partizana važnijom od borbe protiv Nemaca. Na svom vrhuncu Mihailovićevi četnici su tvrdili da imaju 300.000 boraca.

Takođe, relevantne grupe četnika su se u pojedinim fazama rata borile protiv Nemaca, kao što je bitka u Kraljevu 28. oktobra 1941, u kojoj je poginulo oko 250 četnika i još hiljade civila. U oktobru 1944. došlo je do saradnje između jedinica D. Mihailovića i Crvene armije, prekinute na zahtev partizana.

Četnička ideologija

Uputstvo za ravnogorske borce

Četnici su bili monarhisti odnosno rojalisti odani kralju Petru II i dinastiji Karađorđević, a njihov pozdrav je bio "S verom u Boga — za kralja i otadžbinu". Bili su pristalice monarhije, porodičnih vrednosti i privatne svojine i zato su bili ideološki suprotstavljeni komunistima, koji su se zalagali za republiku i društvenu svojinu. Iako četnički pokret nije imao jasnu političku orijentaciju, u početku je bio pod uticajem članova Srpskog kulturnog kluba Dragiše Vasića i Stevana Moljevića. Moljević je stvorio plan „Homogena Srbija“, koji je zagovarao stvaranje Velike Jugoslavije (sa proširenjem na štetu okupatorskih država) i okviru nje Velike Srbije i Velike Slovenije i iseljavanje muslimanskog stanovništva u Tursku ili Albaniju.

Buduća Velika Jugoslavija i u okviru nje: Velika Srbija i Velika Slovenija prema projektu „Homogena Srbija“, Stevana Moljevića (1941. godina).

Otklon od ove politike je bio Svetosavski kongres u selu Ba januara 1944. koji je označavao pobedu umerenijih snaga. Po tom kongresu Jugoslavija je zamišljena kao federacija Srbije, Hrvatske i Slovenije na čelu sa dinastijom Karađorđević. Svetosavski kongres je predstavljao odgovor na Drugo zasedanje AVNOJ-a u trenutku kada su se Britanci posle Teheranske konferencije već opredelili da svu pomoć preusmere partizanima.

Mnogi četnici su puštali brade tokom rata, što je tradicionalni pravoslavni način da se iskaže tuga. Na ovaj način su pokazivali svoju tugu zbog okupirane otadžbine koja je bila razrušena ratom. Govorili su da će držati svoje brade dok se ne vrati kralj.

Statistike

Statistika smrtnosti pripadnika i pristalica JVuO za vreme Drugog svetskog rata dolazi odmah posle smrtnosti pripadnika i pristalica NOVJ, odnosno Jugoslovenske armije. Za vreme čitave okupacije blizu 250.000 boraca je učestvovalo u borbama na strani Vojno-četničkih odreda, a kasnije i JVuO. Vojno-četnički odredi su u prvoj ustaničkoj godini raspolagali sa 50.000 naoružanih vojnika u čitavoj zemlji. Godinu dana kasnije, taj broj se i povećavao i smanjivao, pa je teško utvrditi tačno brojno stanje. U taj broj su ulazili i nekadašnji ustanici iz 1941. godine koji su izbegli zarobljavanje ili uništenje. U vremenu raspleta građanskog i nacionalnog rata, pojačanim mobilizacijskim pozivima snage JVuO su sredinom 1944. brojale oko 80.000 vojnika, a u vremenu Mihailovićeve opšte mobilizacije u septembru 1944. broj vojnika je narastao na približno 150.000 u čitavoj zemlji, ali su mnogi bili samo uvršteni u mobilizacijske spiskove bez obzira da li posedovali oružje ili ne. Po slomu vojnih snaga u Srbiji, snage JVuO su posle povlačenja za Bosnu brojale prema jednom Mihailovićevom podatku 50.000 vojnika, od toga 20.000 iz Srbije. U vreme napada na oslobođenu Tuzlu, epidemije tifusa-pegavca, borbi sa 2. jugoslovenskom armijom u oblasti doline reke Bosne, te stalnih progona snaga JA, brojnost je drastično spala. Velike gubitke su snage JVuO pretrpele u vreme borbi u Lijevče polju aprila 1945, a samo su za vreme borbi na Zelengori i dolini Sutjeske u maju 1945. gubici JVuO iznosili 10.150 vojnika, što su bili nenadoknadivi gubici. Veliki broj boraca je zarobljen u pokušaju da se preko Slovenije domogne Italije, jedan broj je zarobljen i prilikom akcija snaga Korpusa narodne odbrane Jugoslavije, Odeljenja za zaštitu naroda, i narodne milicije, dok je jedan veći broj poslušao septembarski poziv Petra i priključio se snagama JA od kojih je dobar deo stradao u završnim borbama sa Nemcima na Sremskom frontu, u Bosni, u Hrvatskoj itd. Tako konačna statistika gubitaka snaga Vojno-četničkih odreda i kasnije JVuO za vreme čitave okupacije u Jugoslaviji iznosi:

Ukupno učestvovalo u Drugom svetskom ratu	oko 250.000
Poginulo u borbama protiv okupatora	oko 10.000
Poginulo ili ubijeno u nacističkim logorima širom Evrope	oko 16.000
Poginulo i streljano od snaga NOVJ i streljano od okupatora na stratištima (pristalica i pripadnika)	oko 140.000
UKUPNI GUBICI	oko 166.000

Nacionalni sastav

Vladimir Predavec, u zimu 1943/44. godine u oblasti Ravne gore

Ubedljivo najveći broj pripadnika Jugoslovenske vojske u otadžbini su činili pravoslavni Srbi. Ipak, značajan deo JVUO su činili i pripadnici drugih naroda i veroispovesti.

Major Fehim Musakadić

U redovima Jugoslovenske vojske u otadžbini, prema nekim procenama je bilo oko 2.000 Hrvata. Uglavnom se radilo o pristalicama jugoslovenstva iz redova hrvatskog naroda i nekadašnjim članovima Organizacije jugoslovenskih nacionalista (ORJUNA) iz Dalmacije. Najpoznatiji među njima su bili kapetan Zvonimir Vučković (mada rođen u hrvatskoj porodici, podizan je od očuha Srbina i kasnije se sam izjašnjavao kao Srbin), Vladimir Predavec (sin potpredsednika Hrvatske seljačke stranke), advokat Zvonimir Begić, književnik Niko Bartulović, rimokatolički sveštenik Đuro Vilović, general Matija Parac i general Dragutin Kuzmić. Vučković je bio komandant Prvog ravnogorskog korpusa, Predavec i Begić su bili članovi Centralnog nacionalnog komiteta, a Bartulović je učestvovao kao delegat na Svetosavskom kongresu u selu Ba, 27. i 28. januara 1944. godine. Begić je osuđen na Beogradskom procesu na tri godine zatvora.

Od muslimana koji su bili uz Jugoslovensku vojsku u otadžbini, najpoznatiji su Mustafa Mulalić (član Centralnog nacionalnog komiteta i jedan od najbližih Mihailovićevih saradnika), major Fehim Musakadić, Ismet Popovac i Alija Konjhodžić. Pero Simić je izneo podatak da je u redovima JVUO bilo oko 4.000 muslimana. Postojala je i Muslimanska nacionalna vojna organizacija.

Oko 600 Slovenaca je uzelo učešće u Jugoslovenskoj vojsci u otadžbini i oni su često nazivani Plava garda. Tu se radilo o predratnim oficirima Jugoslovenske vojske koji su izbegli da budu zarobljeni. Na njihovom čelu se nalazio vojvoda potpukovnik Karl Novak, dok su među poznatijima pukovnik Vladimir Vauhnik i generalštabni major Ivan Fregl. Uroš Šušterič je kao mladić postao pripadnik JVUO, a poslednjih decenija života je u Sloveniji osnovao veteransku organizaciju Ravnogorsko gibanje. Predratni konjički potpukovnik Jugoslovenske vojske i posleratni general-pukovnik Jugoslovenske narodne armije Jakob Avšič je početak rata proveo sa slovenačkim četnicima.

Generali Jugoslovenske vojske u Otadžbini

Prilikom osnivanja Komande četničkih odreda u maju 1941. godine, Mihailović je nosio čin pukovnika, a u čin brigadnog generala je unapređen 7. decembra.

Iako penzionisan, general Svetomir Đukić se pridružio Jugoslovenskoj vojsci u Otadžbini i obavljao obaveštajne aktivnosti u okviru Vrhovne komande. Nakon rata je otišao u emigraciju, gde je i umro. Predratni komandant Ličke divizije general Živorad Božić je najpre zarobljen u Aprilskom ratu, ali je pušten iz zarobljeništva 1944. godine zbog bolesti i po povratku u zemlju se pridružuje Jugoslovenskoj vojsci u Otadžbini, gde je imenovan za komandanta pozadine.

Brigadni general Panta Draškić je do 1943. godine bio ministar rada u Vladi narodnog spasa, kada prelazi u Jugoslovensku vojsku u Otadžbini. Po prestanku rada Vlade narodnog spasa Milana Nedića, početkom oktobra 1944. godine, Srpska državna straža je po naređenju generala Miodraga Damjanovića stala pod komandu generala Mihailovića, a general Stevan Radovanović je imenovan za komandanta Srpskog udarnog korpusa, sastavljenog od pripadnika SDS-a.

Predratni komandant pešadije Dravske divizije general Matija Parac je po kapitulaciji 1941. godine stupio u Hrvatsko domobranstvo, ali ga napušta već naredne godine i prelazi u Beograd. Kasnije se pridružio Mihailoviću na Ravnoj gori i imenovan je za komandanta fiktivne Hrvatske armije u sastavu Jugoslovenske vojske u Otadžbini. Iz Hrvatskog domobranstva je u redove JVuO prešao i general Dragutin Kuzmić.

Simpatizeri Jugoslovenske vojske u otadžbini

Penzionisani vojvoda Petar Bojović je 10. decembra 1942. godine uputio pismo generalu Mihailoviću, u kojem je napisao:

Saznanjem da ste Vi, dragi Srbine i đeneralu, razvili oslobodilačku zastavu, sa onoga mesta odakle je moj ratni drug Petar Mišić započeo, pre dvadeset i osam godina, i proterao neprijatelja iz naše otadžbine, izazvalo je u meni veliku radost i do maksimuma pojačalo želju za ličnim učešćem u današnjoj borbi. U odsustvu fizičke snage da uzmem neposrednog učešća u ostvarenju ovog velikog dela nacije, ja sam Vam, dragi i veliki sine srpskog roda, stavio na raspoloženje moje ime i moju decu uz očinski pozdrav i vojničku zapovest: Napred u pobedu, za kralja i otadžbinu!

— Vojvoda Petar Bojović, Pogledi

Prema memoarskim zapisima visokog vladinog činovnika Koste St. Pavlovića, simpatije za generala Mihailovića imao je i dr Ivo Andrić, književnik i predratni jugoslovenski poslanik u Berlinu. On navodi da se Andrić tajno sastajao sa članom Centralnog nacionalnog komiteta dr Mladenom Žujovićem, kao i da je sam pripadao beogradskom komitetu. U knjizi Ožiljci i opomene, prof. dr Dimitrije Đorđević se priseća da se Andrić tokom rata sastajao sa Dragoslavom Stranjakovićem, takođe članom Centralnog nacionalnog komiteta. Andrićev prijatelj iz mladosti Niko Bartulović, koji je 1918. godine napisao predgovor za prvo izdanje njegove knjige Ex Ponto, nalazio se u redovima Jugoslovenske vojske u otadžbini i bio delegat na Svetosavskom kongresu u selu Ba. Mihaiel Martens u svojoj knjizi U požaru svetova, piše da je Andriću prilikom prijema u Savez komunista Jugoslavije, zamereno što je na početku rata 1941. godine simpatisao Mihailovićev rad. Iako je reč o sasvim posrednim izvorima, ostaje činjenica da je Andrić odbio da potpiše Apel srpskom narodu.

Posleratno doba

Sudbina pripadnika JVUO u zemlji

Čitanje presude na Beogradskom procesu (15. jul 1946)

Progoni i suđenja

Vidi još: Beogradski proces

Jugoslovenska vojska u otadžbini, kao i jugoslovenska kraljevska vlada u emigraciji, posmatrani su od strane komunističkih jugoslovenskih vlasti kao neprijateljske formacije. U poterama OZNE i KNOJ-a, ubijeni su potpukovnik Dušan Duja Smiljanić, major Aleksandar Mihajlović Vili, Radivoje Kerović, Petar Samardžić...

Prvo značajnije suđenje komandantima JVUO, održano je na Pravnom fakultetu Univerziteta u Beogradu od 2. jula do 8. avgusta 1945. godine. Tada je Vojni sud Prve armije sudio komandantu Rasinsko-topličke grupe korpusa vojvodi potpukovniku Dragutinu Keseroviću i potpukovniku Vojislavu Lukačeviću. Obojica su osuđeni na smrt i streljani sredinom avgusta na nepoznatoj lokaciji. U istom postupku, suđeno je i Đuri Đuroviću, prvom predsedniku Jugoslovenske ravnogorske omladine, koji je osuđen na 10 godina zatvora.

U Beogradskom procesu 1946. godine, na smrt su osuđeni general Dragoljub Mihailović, dr Mladen Žujović (u odsustvu), Rade Radić i general Petar Živković (u odsustvu). Na 20 godina robije su osuđeni prof. dr Slobodan Jovanović (u odsustvu), major Slavoljub Vranješević (komandant Zapadne Bosne) i članovi Centralnog nacionalnog komiteta dr Stevan Moljević i dr Živko Topalović (u odsustvu). Božidar Purić je u odsustvu osuđen na 16 godina zatvora, a Đuro Vilović je osuđen na 7 godina zatvora. Njima je suđeno zajedno sa članovima Vlade narodnog spasa Milana Nedića i komandantom Srpskog dobrovoljačkog korpusa generalom Kostom Mušickim.

Na izdržavanju zatvorske kazne, preminuli je dr Stevan Moljević.

Kasnije poznati pripadnici JVUO

Komandant Prvog ličkog korpusa potpukovnik Slavko Bjelajac je u emigraciji primljen u Oružane snage SAD, gde je unapređen u čin rezervnog pukovnika.

Profesor evropske istorije na Univerzitetu Kalifornije u Santa Barbari istoričar dr Dimitrije Mita Đorđević je zarobljen tokom rata kao pripadnik JVUO i deportovan u Koncentracioni logor Mauthauzen-Gusen. Nakon rata je hapšen od jugoslovenskih komunističkih vlasti kao bivši pripadnik JVUO. Od 1985. godine je primljen za člana Srpske akademije nauka i umetnosti van radnog sastava. Njegov doživotni prijatelj sa kojim se upoznao u redovima JVUO, bio je dr Milorad M. Drašković, sin ministra unutrašnjih poslova Milorada Draškovića koji je ubijen 1921. godine od Alije Alijagića, pripadnika komunističke organizacije Crvena pravda. U emigraciji je Milorad M. Drašković radio kao predavač na Univerzitetu Kalifornije u Berkliju, saradnik Univerziteta Harvard i emeritus Huverovog instituta.

Nikola Pašić, unuk srpskog i jugoslovenskog političara Nikole Pašića, nalazio se u redovima JVUO. Umro je 9. januara 2015. godine u Torontu.

Dugogodišnji generalni sekretar Međunarodne košarkaške federacije i jugoslovenski košarkaš Borislav Bora Stanković je bio pripadnik Štaba 501 Jugoslovenske ravnogorske omladine (JURAO), dok je njegov otac bio pripadnik JVUO. Zarobljeni su od Crvene armije, a njegov otac je streljan 5. januara 1945. godine na nepoznatoj lokaciji.

Fudbaler i fudbalski trener Ljubiša Broćić je bio pripadnik JVUO. Tokom gostovanja sa jugoslovenskom reprezentacijom u Brazilu 1953. godine, stupio je u kontakt sa četničkom emigracijom i ostao u inostranstvu.

Znak Udruženja Boraca Kraljevske Jugoslovenske Vojske “DM”

Četnička emigracija

Nekoliko hiljada pripadnika Jugoslovenske vojske u otadžbini je uspelo da se krajem rata 1945. godine, preda zapadnim saveznicima u Italiji. Oni su bili razmešteni po brojnim logorima, od kojih je najpoznatiji bio u mestu Eboli. U logorima je organizovana Jugoslovenska vojska van otadžbine pod komandom generala Miodraga Damjanovića. Saveznici su kasnije rasformirali logore, tako da su emigranti najpre otišli u evropske zemlje (Velika Britanija, Francuska i Zapadna Nemačka), a kasnije Sjedinjene Američke Države, Kanadu i Australiju. U svim ovim državama, osnovane su jake organizacije četničke emigracije.

General Miodrag Damjanović je 1948. godine osnovao Udruženja boraca Kraljevske Jugoslovenske Vojske „Dragoljub Mihailović" i bio njegov predsednik do smrti 1956. godine u Hanoveru.

Vojvoda Momčilo Đujić u Kanadi (21. jul 1991)

Među najpoznatijim emigrantima su bili vojvoda Momčilo Đujić i vojvoda Dobroslav Jevđević. Jevđević je umro 2. oktobra 1962. godine u Rimu, gde je i sahranjen. Đujić je do svoje smrti 11. septembra 1999. godine, važio za najveći autoritet u četničkoj emigraciji i bio je izuzetno aktivan u njenom radu. U vreme Brozove posete Sjedinjenim Državama, Đujić je predvodio demonstracije.

Komandant Krajinskog korpusa major Velimir Piletić je umro 23. jula 1972. godine u Parizu. Komandant Prvog ravnogorskog korpusa JVUO vojvoda kapetan Zvonimir Vučković je umro 21. decembra 2004. godine u Ohaju. Komandant beogradskih ilegalaca generalštabni major Žarko Todorović Valter je umro u Parizu 2004. godine.

Služba državne bezbednosti je pod "neprijateljskom emigracijom" smatrala i bivše pripadnike Jugoslovenske vojske u otadžbini, ali i mlađe emigrante koji su bili uključeni u njihove emigrantske organizacije. Agenti SDB-a su se decenijama infiltrirali u redove emigrantskih organizacija i vršili ubistva najistaknutijih emigranata. Tako je 1977. godine u Čikagu ubijen publicista i novinar Dragiša Kašiković, poznat po antikomunističkim stavovima.

Na temeljima četničke tradicije, mlađi emigranti su osnovali Srpski oslobodilački pokret Otadžbina (SOPO), uz podršku Velimira Piletića. U par navrata su se sastajali i sa kraljem Petrom II. SOPO je pokušao da izvršni atentat na Josipa Broza prilikom njegove posete Sjedinjenim Državama. Najpoznatiji član SOPO-a je bio Nikola Kavaja, koji je 20. juna 1979. godine oteo avion Amerikan erlajns let 293 sa namerom da se njime obruši na zgradu Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije i ubije Josipa Broza Tita.

Sadašnjost

Politika i četništvo 90-ih godina

U vreme raspada Jugoslavije, zajedno sa porastom antikomunizma došlo je i do javnih zagovaranja tradicija i ideja Jugoslovenske vojske u otadžbini, odnosno četničkog pokreta, što je do tada zakonski bilo kažnjivo. Najpre su sa tim počeli Mirko Jović, Vuk Drašković () i dr Vojislav Šešelj, koji su osnovali Srpski pokret obnove. Nakon unutarstranačkog sukoba, Šešelj osniva novu političku stranku i daje joj ime Srpski četnički pokret, koji se 23. februara 1991. godine ujedinio sa delovima Narodne radikalne stranke u novu Srpsku radikalnu stranku. SRS je za stranačku himnu izabrala pesmu Sprem'te se sprem'te četnici.

Prilikom držanja predavanja po četničkom emigraciji, Šešelj se 1989. godine susreo sa vojvodom Momčilom Đujićem, koji mu je dao titulu četničkog vojvode. Na Romaniji 13. maja 1993. godine, Šešelj je za četničke vojvode proglasio Tomislava Nikolića (predsednik Republike Srbije 2012-2017), Slavka Aleksića, Mirka Blagojevića, Mitra Maksimovića Mandu i još nekoliko svojih pristalica. Naredne godine je za četničke vojvode još proglasio prof. dr Nikolu Poplašena (predsednik Republike Srpske 1998-1999) i Radovana Radeta Radovića.

Četnička obeležja i ikonografiju su tokom ratova u bivšoj Jugoslaviji, koristile mnogobrojne paravojne formacije, poput Srpske garde pod komandom Đorđa Božovića Giške i Branislava Matića Belog, Srpske dobrovoljačke garde Željka Ražnatovića Arkana...

Vazduhoplovni kapetan Milo Rakočević, veteran JVUO, proglasio je 2007. godine za četničke vojvode 15 istaknutih javnih ličnosti, a među njima srpskog političara iz Crne Gore Andriju Mandića i Uroša Šušteriča, slovenačkog veterana JVUO.

Srbija i tradicija JVUO

Izjednačavanje prava pripadnika JVUO i NOVJ

U Beogradu je 17. novembra 1992. godine, od strane 12 bivših pripadnika JVuO, osnovano Udruženje vojnika Jugoslovenske vojske u Drugom svetskom ratu, čiju je registraciju tačno mesec dana kasnije odobrilo Savezno ministarstvo pravde SR Jugoslavije. Ovo udruženje je 15. januara 2002. godine promenilo ime u Udruženje pripadnika Jugoslovenske vojske u otadžbini 1941-1945. Predsednik udruženja je do svoje smrti bio dr Dušan Đukić, veteran JVuO i sin generala Svetomira Đukića.

Na predlog Srpskog pokreta obnove, Narodna skupština Republike Srbije je 24. decembra 2004. usvojila zakon koji je izjednačio prava pripadnika Jugoslovenske vojske u otadžbini sa pravima pripadnika Narodnooslobodilačke vojske, uključujući pravo na ratne penzije. Prava su zasnovana na tezi da su oba bila antifašistička pokreta koja su se borila protiv okupatora i ova formulacija je ušla u zakon. Za je glasalo 176, protiv 24 i 4 uzdržana. Socijalistička partija Srbije i Socijaldemokratska partija su bile protiv ove odluke. Penziju po ovom osnovu do 2013. godine nije dobio niko od više od tri hiljade prijavljenih četnika.

Ovo je izazvalo različite reakcije u srpskoj javnosti. Mnogi su odluku ocenili ispravnom i dugo očekivanom, uključujući prestolonaslednika Aleksandra Karađorđevića, kao i većina političkih partija. Među onima koji su protestovali protiv ove odluke su bili Savez udruženja boraca Narodnooslobodilačkog rata, Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji i Hrvatski antifašistički pokret.

Sudske rehabilitacije

Vidi još: Proces rehabilitacije Dragoljuba Mihailovića

Na sednici održanoj 28. oktobra 2011. godine, Vlada Republike Srbije je usvojila Predlog zakona o rehabilitaciji, nakon što je raniji predlog povučen iz skupštinske procedure. Narodna skupština Republike Srbije je 5. decembra 2011. godine usvojila Zakon o rehabilitaciji, kojim je omogućeno pokretanje sudskih postupaka za rehabilitaciju lica koja su iz političkih, verskih, nacionalnih ili ideoloških razloga lišena života, slobode ili drugih prava. Za usvajanje zakona glasao je 121 poslanik vladajuće većine, dok su protiv bili poslanici Socijaldemokratske partije, poslanica Lige socijaldemokrata Vojvodine Aleksandra Jerkov, dok je poslanik i lider LSV-a Nenad Čanak bio uzdržan. Poslanik Saveza vojvođanskih Mađara Laslo Varga pozdravio je usvajanje zakona, rečima da je time ispravljena nepravda.

Po osnovu odredaba ovog zakona, rehabilitovani su brojni komandanti, pripadnici i simpatizeri JVuO, među kojima su najpoznatiji pukovnik Dragutin Keserović i potpukovnik Nikola Kalabić... Takođe, zakon je omogućio i rehabilitaciju članova porodice Karađorđević.

Državni odnos prema JVUO

Delegacija Vojske Srbije je 6. maja 2018. godine, prvi put položila venac na spomenik generalu Mihailoviću na Ravnoj gori.

Na obeležavanju 76. godišnjice operacije Halijard na Galovića polju u Pranjanima, 26. septembra 2020. godine, po prvi put su bili prisutni predstavnici najviših organa izvršne vlasti u Republici Srbiji. Među prisutnima su bili predsednik Republike Srbije Aleksandar Vučić, član Predsjedništva Bosne i Hercegovine Milorad Dodik, predsednica Vlade Republike Srbije Ana Brnabić i potpredsednica Vlade Zorana Mihajlović. U svom govoru, predsednik Republike Srbije Aleksandar Vučić je rekao:

Ovo vam je primer kako se vojska u otadžbini, kraljeva vojska 1944. godine, žestoko suprotstavila fašističkom neprijatelju i pomogla našim saveznicima.

— Aleksandar Vučić, predsednik Republike Srbije, N1

Legija za zasluge kojim je američki predsednik Truman odlikovao generala Mihailovića

Savremeni odnos SAD prema JVUO

Američki predsednik Hari Truman je 1948. godine posthumno odlikovao generala Mihailovića ordenom Legije za zasluge. Zbog specifičnosti međunarodnih odnosa i činjenice da je u Jugoslaviji na vlasti bila Komunistička partija, odlikovanje nije moglo da bude uručeno njegovim potomcima. Na Dan pobede nad fašizmom 9. maja 2005. godine, u ambasadi SAD u Beogradu je organizovana svečanost na kojoj je američki senator srpskog porekla Džordž Vojnovič uručio Legiju za zasluge ćerki generala Mihailovića, Gordani Mihailović. Među prisutnima su bili pukovnik Čarls Dejvis i Artur Džibilijan, koji su spašeni iz okupirane Jugoslavije zahvaljujući snagama generala Mihailovića u misiji Halijard. Gordana Mihailović je medalju zaveštala Bogorodičinoj crkvi Ružici na Beogradskoj tvrđavi, a ona se danas nalazi u spomen-domu Spomen-kompleksa „Ravna gora”.

Ambasada SAD u Srbiji je godinama organizovala obeležavanje godišnjice operacije Halijard. Ambasador Kajl Skot je 18. novembra 2016. godine na Galovića polju u Pranjanima, gde se nalazio improvizovani aerodrom sa kojeg su pripadnici JVUO organizovali evakuaciju američkih vazduhoplovaca, otkrio spomen ploču.

U Vašingtonu je osnovana Fondacija Misije Halijard (engl. Halyard Mission Foundation), koja čuva sećanje na operaciju spašavanja 500 američkih vazduhoplovaca od strane Jugoslovenske vojske u otadžbini. Na čelu fondacije je Džon Kapelo, penzionisani oficir Američkog ratnog vazduhoplovstva. Ova fondacija, zajedno sa Vladom Republike Srbije, organizovala je izgradnju sportskog aerodroma i spomen-kompleksa na Galovića polju.

Memorijali

Spomenik generalu Mihailoviću u Kanadi

Vidi još: Spisak spomenika JVUO

Nekoliko desetina spomenika posvećenih komandantima i pripadnicima Jugoslovenske vojske u otadžbini, podignuto je u Srbiji, Republici Srpskoj, Crnoj Gori, kao i Sjedinjenim Američkim Državama, Kanadi, Australiji...

Najznačajniji među memorijalnim kompleksima posvećenim JVUO, jeste Spomen-kompleks „Ravna gora” na Ravnoj gori u selu Koštunići, u okviru kojeg se nalaze spomenik generalu Dragoljubu Mihailoviću, crkva Svetog Georgija i spomen-dom.

Spomenici generalu Mihailoviću su podignuti u Ivanjici, Nišu, Bileći, Čikagu, Kanberi, Sidneju...

U popularnoj kulturi

Strip "Black Cat No 1"

• U SAD 1943. snimljen je film koji govori o Mihailovićevim Četnicima i njihovoj borbi za slobodu Četnici — borbena gerila.
• U SAD 1943. izdane su poštanske marke s likom Dragoljuba Mihailovića, u seriji poštanskih maraka o okupiranim zemljama.
• Takođe u SAD za vrijeme Drugog svetskog rata su vodeći izdavači stripova izdavali priče o četnicima:
  • DC Comics: Master Comics, no. 36 (Feb. 1943): "Liberty for the Chetniks" (Captain Marvel Jr.)
  • Timely (kasnije Marvel): Kid Komics #3 (septembar 1943)
  • Black Cat No 1 (neobjavljen) 7. septembar 1945.

Literatura

• Tomasevich, Jozo (1975). War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: The Chetniks. Stanford: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-0857-9. 
• Tomas, Nigel (1995). Axis Forces in Yugoslavia 1941-45. Osprey Publishing. ISBN 978-1-85532-473-2. 
• Martinović, Ratko (1979). Od Ravne gore do Vrhovnog štaba. Beograd: Rad. 
• Milovanović, Nikola (1983a). Kontrarevolucionarni pokret Draže Mihailovića: Izdaja. I. Beograd: Slovo ljubve. Arhivirano iz originala 23. 04. 2013. g. Pristupljeno 26. 04. 2013. 
• Milovanović, Nikola (1983b). Kontrarevolucionarni pokret Draže Mihailovića: Poraz. II. Beograd: Slovo ljubve. Arhivirano iz originala 23. 04. 2013. g. Pristupljeno 26. 04. 2013. 
• Milovanović, Nikola (1983c). Kontrarevolucionarni pokret Draže Mihailovića: Rasulo. III. Beograd: Slovo ljubve. Arhivirano iz originala 23. 04. 2013. g. Pristupljeno 26. 04. 2013. 
• Milovanović, Nikola (1983d). Kontrarevolucionarni pokret Draže Mihailovića: Slom. IV. Beograd: Slovo ljubve. Arhivirano iz originala 23. 04. 2013. g. Pristupljeno 26. 04. 2013. 
• Milazzo, Matteo J. (1975). The Chetnik Movement & the Yugoslav Resistance. Baltimore: Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-1589-8. 
• Petranović, Branko (1992). Srbija u Drugom svetskom ratu 1939—1945. Beograd: Vojnoizdavački i novinski centar. 
• Pavlowitch, Stevan K. (1985). Unconventional Perceptions of Yugoslavia 1940–1945. New York: Columbia University Press. 
• Roberts, Walter R. (1987). Tito, Mihailović and the allies: 1941–1945 (3rd izd.). New Brunswick, NJ: Duke University Press. ISBN 978-0-8223-0773-0. Pristupljeno 26. 4. 2013. 
• Pavlowitch, Stevan K. (2008). Hitler's New Disorder: The Second World War in Yugoslavia. New York: Columbia University Press. 
• Radanović, Milan (2015). Kazna i zločin: Snage kolaboracije u Srbiji (PDF). Beograd: Rosa Luxemburg Stiftung. ISBN 978-86-88745-15-4. Arhivirano iz originala (PDF) 26. 08. 2016. g. Pristupljeno 10. 03. 2017. 
• Pavlović, Stevan K. (2009). Hitlerov novi antiporedak: Drugi svetski rat u Jugoslaviji. Beograd: Clio. 
• Timofejev, Aleksej (2011). Rusi i Drugi svetski rat u Jugoslaviji. Institut za noviju istoriju Srbije. ISBN 978-86-7005-089-1. 
• Dimitrijević, Bojan (2004). Đeneral Mihailović: Biografija. Kosta Nikolić. Beograd: Institut za savremenu istoriju. 

Spoljašnje veze

• [1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. maj 2015) Ravnogorski Pokret
• Smotra jedinica i marševi Timočkog korpusa JVuO, Originalni dokumentarni film Timočkog korpusa na sajtu Jutjub. Smotra jedinica i marševi. Smotra Boljevačke brigade, komandant kapetan Radomir Petrović - Kent predaje raport komandantu korpusa majoru Ljubi Jovanoviću.
• Zbornik dokumenata Vojnoistorijskog instituta, tom 14, knjiga 1 - DOKUMENTI JEDINICA, KOMANDI I USTANOVA ČETNIČKOG POKRETA DRAŽE MIHAILOVIĆA 1941/1942 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (12. septembar 2011)
• Zbornik dokumenata Vojnoistorijskog instituta, tom 14, knjiga 2 - DOKUMENTI JEDINICA, KOMANDI I USTANOVA ČETNIČKOG POKRETA DRAŽE MIHAILOVIĆA 1. januar - 8. septembar 1943 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. decembar 2013)
• Zbornik dokumenata Vojnoistorijskog instituta, tom 14, knjiga 3 - DOKUMENTI JEDINICA, KOMANDI I USTANOVA ČETNIČKOG POKRETA DRAŽE MIHAILOVIĆA 9. septembar 1943 - juli 1944 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. septembar 2011)
• Zbornik dokumenata Vojnoistorijskog instituta, tom 14, knjiga 4 - DOKUMENTI JEDINICA, KOMANDI I USTANOVA ČETNIČKOG POKRETA DRAŽE MIHAILOVIĆA 1. avgust 1944 - kraj rata Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. februar 2012)
• Četnici u savezničkim logorima („Večernje novosti”, feljton, decembar 2019) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (23. decembar 2019)