Istro-rumuni
Istro-rumuni ili Istarski Vlasi, odnosno Ćiribirci ili Ćići, predstavljaju posebnu romansku zajednicu, koja živi na području Istre, u današnjoj Hrvatskoj. Zajednica ima oko 1.200 pripadnika, najviše u istočnim delovima Istre, podno planine Ćićarije, a preostali deo živi u istarskim priobalnim gradovima. Govore istro-rumunskim jezikom.[1] Danas su mnoga istro-rumunska sela napuštena. Istro-rumuni su znatnim delom asimilovani i danas se mahom izjašnjavaju kao Hrvati. Ćići nisu zvanično priznati kao posebna nacionalna manjina u Hrvatskoj.[2]
Pojam Istro-rumuni ne bi trebalo mešati sa opštim pojmom Istro-romani (Istarski Romani), koji se može odnositi na pripadnike svih romanskih zajednica u Istri, a pored Istro-rumuna to su: romanski starosedeoci Istrioti i savremeni istarski Italijani.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Doseljavanje Ćića u Istru počinje krajem 14. veka. Žejane (istro-rumunski: Jeiǎn), jedno od njihovih glavnih naselja, pominju se 1395. godine. Takođe, srpski izvori iz 1329. pominju Vlahe u Istri. Međutim, veći deo Ćića doseljen je krajem 15. i početkom 16. veka, pozivom knezova Frankopana. Poreklo ovih Ćića je severna Dalmacija, gde su bili poznati kao Morlaci (Crni Vlasi). Tragovi njihovog govora još uvek postoje između ostalog na Krku.
Ima više teorija oko toga odakle i da li je ovaj narod najpre doseljen u Dalmaciju. Morlaci su najverovatnije pripadnici ilirskog plemena Dalmata koji su romanizovani tokom rimske vladavine. Međutim, neki lingvisti smatraju da su Ćići doseljeni iz Transilvanije, pošto je Crna smrt u 14. veku opustošila Istru. Drugi smatraju da su došli iz Srbije. Istoričar Pavle Ivić piše da je velik broj ljudi romanskog porekla možda naselio Balkan došavši sa zapada.
Posle Drugog svetskog rata velik broj Ćića proteran je sa svojih ognjišta i naseljen u Italiju. Ćići koji su ostali su bili pod pritiskom asimilicaje. Prema nekim izvorima danas ima oko 5.000 Ćića u Istri, iako ih prema popisu stanovništva iz 1991. godine ima samo 811. Osim toga, 22 osobe su se izjasnile kao Morlaci.
Poslednjih 50 godina u Istri se odvijaju migracije iz unutrašnjih delova poluostrva u priobalne gradove. Tako se veći broj Ćića može naći u Rijeci, Puli, Pazinu i Opatiji. Neki su otišli i u Ameriku.
Jezik[uredi | uredi izvor]
Ćići govore istro-rumunskim jezikom. Tačan broj govornika nije poznat, u UNESKO-voj Crvenoj knjizi (Red Book of Endangered Languages [3]) pominje se broj od između 500 do 1.000 osoba. Današnji istro-rumunski se može opisati kao mešavina rumunskog, latinskog i hrvatskog ili srpskog jezika.
Lingvisti ne veruju da će jezik još dugo opstati. Najbolje je sačuvan u selu Žejane, koje ima oko 140 stanovnika. Južno od Žejana postoje dosta sela sa romanskim nazivima, ali samo je u nekoliko sela istro-rumunski još uvek živ. Najveće od njih je Šušnjevica (ir. Şuşńieviţe/Susńieviţa). Ostala su Nova Vas (ir. Noselo), Jesenovik (ir. Sucodru), Kostrčani (ir. Costârceån), Letaj (ir. Letai) i Brdo (ir. Bârdo).
Prema nekim izvorima postoji oko 200-300 osoba koji govore istro-rumunskim jezikom u Njujorku. Mali broj govornika postoji i u Floridi, Klivlendu, Kanadi, Australiji i Novom Zelandu.
Religija[uredi | uredi izvor]
Za razliku od ostalih vlaških naroda na Balkanu, koji su pravoslavni, Ćići su katoličke veroispovesti [4].
Običaji[uredi | uredi izvor]
Ćići su poznati po uzgoju ovaca, starim poslom koji su nastavili i doseljenjem na područje Ćićarije. Sa svojim stadima prodirali su sve do suprotne obale Istre, prema Poreču, gde bi se zadržavali preko zime i u proleće se vraćali. Stočarstvo je danas zapušteno.
U Žejanama stare običaje ovog naroda neguje folklorno društvo „Žejanski zvončari“. U prvom mesecu u vreme pokladnih običaja zvončari oblače na sebe bele pantalone, mornarske majice, šubu od ovčije kože, klopote (tri zvona), kumarak ukrašen raznobojnim trakama koje vise do tla. Uz prepoznatljivo poskakivanje njihova zvona zvone i teraju zimu.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Flora 1962, str. 329-353.
- ^ Katunar 2008, str. 81-94.
- ^ „Endangered languages in Europe: report”. Helsinki.fi. Pristupljeno 7. 3. 2013.
- ^ Bogdan Banu. „The IstroRomanians: Culture - Ţåțe Nostru”. Istro-romanian.net. Arhivirano iz originala 16. 10. 2013. g. Pristupljeno 7. 3. 2013.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Katunar, Daniela (2008). „Istrorumunji - jezik i zajednica”. Diskrepancija. 9 (13): 81—94.
- Flora, Radua (1962). „Prilog pitanju klasifikacije istrorumunskog”. Južnoslovenski filolog. 25 (1961-1962): 329—353.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Hrvatska enciklopedija: Istrorumunji
- Hrvatska enciklopedija: Istrorumunjski
- Istro-Romanians in Croatia (jezik: engleski)
- Ćić (jezik: hrvatski)
- Ćićka (jezik: hrvatski)
