Ćustendil
| Ćustendil bug. Кюстендил | |
|---|---|
 Glavni gradski trg | |
 Zastava
 | |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Bugarska |
| Oblast | Ćustendilska oblast |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2007. | 51.426 |
| — gustina | 1.790,6 st./km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 42° 17′ 00″ S; 22° 41′ 00″ I / 42.283333° S; 22.683333° I |
| Aps. visina | 513 m |
| Površina | 28,72 km2 |
  Ćustendil Ćustendil na karti Bugarske | |
| Veb-sajt | |
| www.kyustendil.e-gov.bg | |
Ćustendil (bug. Кюстендил), ranije Velbužd (bug. Велбъжд), značajan je grad u Republici Bugarskoj, u zapadnom delu zemlje. Grad je upravno središte Ćustendilske oblasti.
Krajem srednjeg veka, u blizini današnjeg Ćustendila, odigrala se veoma važna bitka u srpskoj istoriji — bitka na Velbuždu, kojom je Nemanjićka Srbija postala veoma značajan faktor na Balkanu.
Poreklo naziva[uredi | uredi izvor]
Svoj današnji naziv grad nosi u spomen na srpskog velikaša Konstantina Dragaša. Osmanlije su grad po njemu nazivali Konstantinova banja odnosno Köstendil, a taj naziv se održao do danas, kao Ćustendil. Stari, srednjovekovni naziv grada bio je Velbužd.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Grad Ćustendil nalazi se u krajnje zapadnom delu Bugarske, blizu tromeđe Bugarske sa Srbijom i Severnom Makedonijom, od kojih je grad udaljen oko 20 km. U pitanju je najzapadniji veliki grad u zemlji. Od prestonice Sofije Ćustendil je udaljen oko 90 km.
Oblast Ćustendila nalazi se u oblasti gornjeg toka reke Strume. Grad je smešten u prostranoj kotlini, koju na zapadu ograničavaju Osogovske planine. Područje grada poznato je po lekovitim izvorima, pa se u gradu nalazi banjsko lečilište. Poznat je po tome što je od davnina važan voćarski kraj.[1]
Klima u gradu je izmenjeno kontinentalna sa blagim uticajem sredozemne.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Ćustendil je prvobitno bio tračko naselje. Posle rimskog osvajanja ovih prostora naselje postaje značajno i nosi naziv „Pautalija”. Tokom prvog dela srednjeg veka oblast Ćustendila bila je u sastavu Vizantije. U 7. veku područje grada naseljavaju Sloveni. U 10. veku oblast tadašnjeg Velbužda bila u okviru srednjovekovne Bugarske. Godine 1371. mesto je posed srpskih velikaša Dejanovića.[2]
Grad se zvao tokom postojanja: Kolasija[3], Velbužd, Velbuška banja pa Ćustendil. Narod ga je zvao pre sto godina — Ćostendil.[4] Ime „Velbužd” je vezano za pojam „kamila”, životinje koje su u staro vreme korišćene za rad u tim krajevima.[5]
Bugari su otvorili u varošici oktobra 1879. godine gimnaziju Realku, sa tri razreda za 77 učenika.
Po zvaničnom popisu Bugarske od 1. januara 1881. godine u gradiću Ćustendilu bilo je 9589 stanovnika, u 2097 porodica, sa 1827 kuća.[6] Izbrojano je 1894. godine u mestu 11.383 stanovnika.
Srbi u Ćustendilu[uredi | uredi izvor]
 | Ovaj članak možda zahteva čišćenje i/ili prerađivanje kako bi se zadovoljili standardi kvaliteta Vikipedije. |
Đustendilska oblast sa istoimenim gradom je istorijski srpski kulturni prostor sa bogatim nasleđem. Grad je 1180. godine osvojio iz vizantijske vlasti, Stefan Nemanja i priključio srpskoj državi koja se širila i jačala. Krajem srednjeg veka u blizini Velbužda odigrala se veoma važna bitka u srpskoj istoriji — bitka na Velbuždu u kojoj su snage srpskog kralja Stefana (1322—1331) i mladog kralja Dušana (kralj 1331—1346, car 1346—1355) potukle 28.06. 1330. godine bugarsku vojsku. Tada je umro bugarski car Mihailo, koji je ranjen zarobljen i priveden pred Dušana.[7]
Braća Konstantin i Jovan-Dragaš Dejanović — sinovi Dejanovi, imali su u posedu mesta Ćustendil, Kratovo, Strumicu i Štip. Konstantin je bio srpski vojvoda i rođak cara Dušana, sa dvorcem u Ćustendilu.[8] Dejanovići su bili vladari tom oblašću između 1356-1394. godine, do smrti Konstantinove. Sa njima je vladala i majka Evdokija. Bili su naslednici loze Nemanjića, posle smrti cara Uroša. Oni su pripadali savezu Mrnjavčevića, i učestvovali su u bici na reci Marici 1371. godine. Od tada su nakon srpskog poraza, braća bili turski vazali, koji su plaćali danak sultanu Muratu. Ali sačuvali su istovremeno unutrašnju upravnu nezavisnost i nastavili trgovačke veze sa Dubrovnikom. U kosovskom boju 1389. godine vojska Dejanovića se kao vazalna, borila protiv srpske vojske kneza Lazara. Vladavina Dejanovića se raspršila pogibijom Konstantinovom 1394. godine[2] Gradom Velbuždom je dakle krajem 14. veka vladao srpski velikaš Konstantin Dejanović, koji je bio osmanski vazal, i kao takav je poginuo u bici na Rovinama sa Markom Kraljevićem 1395. godine. Njegova ćerka Jelena se udala za vizantijskog cara Manojla II Paleologa (1391—1425) sa kojim je imala nekoliko dece, među kojima su i poslednji vizantijski carevi Jovan VIII (savladar 1421—1425, 1425—1448) i Konstantin XI (morejski despot 1443 — 1449, car 1449—1453) koji je uz svoje, nosio i majčino prezime Dragaš.
Krajem 14. veka je pala pod vlast Osmanlija. Tu je bilo sedište turskog sandžaka, koji se poklapao sa oblašću Dejanovića. Priložio je 1429. godine pravoslavnoj crkvi Sv. Nikole u Ćustendilu zvono, neki Radoslav.[9]
Postojala je u mestu srpska narodna škola u periodu 1865-1878. godine.[10]
Godine 1878. grad je postao deo savremene bugarske države. Ćustendilska episkopija je pre njenog pripajanja bugarskoj Egzarhiji, potpadala pod jurisdikciju Pećke patrijaršije.[11]
Dana 16. januara 1878. godine Srbi, iz svrljiškog bataljona narodne vojsku ušli su Ćustendil. Pod komandom poručnika Todora Mandrine, ta jedinica je oslobodila mesto od Turaka. Drugi put su pripadnici 14. srpskog kraljevskog puka, u kojem su bili Knjaževčani i Svrljižani, ušli u grad pred Prvi balkanski rat 1912. godine. Bili su sada deo savezničkih trupa, koje su tu čekale objavu rata sa Turcima, da krenu i oslobode Jedrene.[12]
Između dva rata Ćustendil je bio centar ilegalne terorističke organizacije VMRO (Makedonstvujušći) koja je odgovorna i za ubistvo kralja Aleksandra u Marselju 1934. godine. Ta bugarska organizacija se prvobitno zvala „Društvo protiv Srba” (1897) i delovala je sa devizom: „Srbe treba ognjem i mačem iskoreniti iz Makedonije”. Tu su ovi vladali gradom u konspiraciji, i pored jakih bugarskih državnih i vojnih snaga. Grad se pretvorio u komitski logor, u koji je 1927. godine došao njihov istaknuti vođa Vančo Mihajlov. Odatle su polazile obučene i opremljenu zloglasne bugarske komitske čete, trojke koljača, na teritoriju Kraljevine SHS, u Staru Srbiju da bi činili zločine prema viđenijim Srbima i slamali srpsku državnu upravu u tim krajevima.[13]
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Po procenama iz 2007. godine grad Ćustendil imao je oko 51.000 stanovnika. Većina gradskog stanovništva su Bugari, a ostatak stanovništva čine malobrojni Romi. Poslednjih 20-tak godina grad gubi stanovništvo zbog udaljenosti od glavnih tokova razvoja u zemlji. Oživljavanje privrede trebalo bi zaustaviti negativni demografski trend. Većina stanovništva je pravoslavne veroispovesti.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ "Težak", Beograd 1897. godine
- ^ a b "Prosvetni glasnik", Beograd 1902. godine
- ^ "Delo", Beograd 1897. godine
- ^ "Delo"...
- ^ "Težak", Beograd 1934. godine
- ^ "Službeni vojni glasnik", Beograd 1881. godine
- ^ "Otadžbina", Beograd 1880. godine
- ^ "Zvezda", Beograd 1901. godine
- ^ Ljubomir Stojanović: "Stari srpski zapisi i natpisi", Beograd 1902. godine
- ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1904. godine
- ^ "Male novine", Beograd 1889. godine
- ^ "Balkanski rat u slici i reči", Novi Sad 1913. godine
- ^ "Vreme", Beograd 1928. godine
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Rajičić, Miodrag (1954). „Osnovno jezgro države Dejanovića: Prilozi našoj istoriskoj geografiji”. Istoriski časopis. 4 (1952—1953): 227—243.
Partnerski gradovi[uredi | uredi izvor]
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Zgrada oblasne uprave -
Zdanje opštine Ćustendil -
Crkva Uspenija Presvete Bogorodice -
Crkva sv. Đorđa iz 10. veka
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ostale | |
