Albanski jezik

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
albanski jezik
gjuha shqipe
Izgovorʃcip
Govori se uAlbanija,
Srbija (naročito Kosovo i Metohija),
Severna Makedonija,
severozapadna Grčka i
južna Italija
RegionBalkansko poluostrvo
Broj govornika
5,4 miliona na Balkanu[1] (2011)
Indoevropski
  • albanski jezik
latinica (albanska latinica)
Zvanični status
Službeni jezik u
 Albanija
 Srbija (Kosovo i Metohija)
Priznati manjinski jezik u
RegulišeAkademija nauka Albanije
Jezički kodovi
ISO 639-1sq
ISO 639-2alb (B)
sqi (T)
ISO 639-3sqi – uključujući kod
Pojedinačni kodovi:
aln – geg
aae – arbanaški
aat – arvatinski
als – tosk
{{{mapalt2}}}
Albanski jezik i njegovi dijalekti

Albanski jezik (alb. gjuha shqipe), u starijim navodima još i arnautski jezik ili šiptarski jezik, je indoevropski jezik, koji sam predstavlja jednu granu ove porodice jezika. Tokom istorije, albanski jezik je usvajao reči iz niza stranih jezika: latinskog, slovenskih jezika, turskog, starogrčkog, italijanskog i drugih jezika. Albanski jezik je u dalekoj vezi sa slovenskim i baltičkim jezicima.

Pretpostavlja se da njime govori oko 5,4 miliona ljudi, od toga 3 miliona u Albaniji, a ostali su na Kosovu i Metohiji (autonomna pokrajina na jugu Srbije), u Severnoj Makedoniji, Crnoj Gori, severozapadnoj Grčkoj, južnoj Italiji (emigracija iz 15. veka) i dijaspori.

Albanski jezik ima dva dijalekta: dijalekat Gega, severno od reke Škumbe, i dijalekat Toska, južno od ove reke. Dijalekt Toske je zvanični jezik Albanije. Na Kosovu i Metohiji se sve do 1972. godine kao književni albanski jezik koristio dijalekat Gega. Njime su štampane knjige, novine, učio se zvanično u školi. Te godine je u Prištini održan skup albanskih lingvista iz Albanije i sa Kosova i Metohije na kome je dogovoreno da se albanski književni jezik unificira. Od tada je i na Kosovu i Metohiji službeni i književni jezik dijalekat Toska, kao što je u Albaniji. Albanski jezik ima mnoge zajedničke osobine sa drugim jezicima Balkana (vidi: Balkanska jezička zajednica).

Jezik se prvi put spominje u dubrovačkom dokumentu iz 1284. godine.[2] Standard za pisani albanski jezik je usvojen 1908. godine i zasniva se na latiničnom alfabetu.

Karakteristike[uredi | uredi izvor]

Albanski jezik ima 7 samoglasnika i 29 suglasnika. Gege dijalekt ima nazalne samoglasnike kojih nema u toske dijalektu. Naglasak je uglavnom na pretposlednjem slogu.

Imenice se dele u 3 roda (muški, ženski i neutralni) i 2 broja (jednina i množina). Postoje 4 deklinacije i 6 padeža (nominativ, genitiv, dativ, akuzativ, vokativ i ablativ).

Član se može nalaziti pre ili posle imenice, kao u rumunskom, bugarskom ili makedonskom (bug. planina - planinata, alb. mal-mali).

Primer teksta[uredi | uredi izvor]

Član 1 Univerzalne deklaracije o ljudskim pravima

Të gjithë njerëzit lindin të lirë dhe të barabartë në dinjitet dhe në të drejta. Ata kanë arsye dhe ndërgjegje dhe duhet të sillen ndaj njëri tjetrit me frymë vëllazërimi.
  • tungjatjeta - zdravo

Geografska distribucija[uredi | uredi izvor]

Za više informacija pogledajte: Albanci

Ovaj jezik govori oko 6 miliona ljudi na Balkanu, prvenstveno u Albaniji, Severnoj Makedoniji, Srbiji (uglavnom na Kosovu i Metohiji), Crnoj Gori i Grčkoj. Međutim, zbog starih zajednica u Italiji i velike albanske dijaspore, ukupan broj govornika širom sveta je mnogo veći nego u južnoj Evropi i iznosi oko 7,5 miliona.[3][4]

Evropa[uredi | uredi izvor]

Albanski jezik je službeni jezik Albanije i kozvaničan u Severnoj Makedoniji i Crnoj Gori. Albanski je priznati manjinski jezik u Hrvatskoj, Italiji, Rumuniji i Srbiji. Albanski jezik govori i manjina u Grčkoj, posebno u regionalnim jedinicama Tesprotija i Preveza i u nekoliko sela u regionalnim jedinicama Janina i Florina u Grčkoj. Njime govori i 450.000 albanskih imigranata u Grčkoj.

Albanski je treći najčešći maternji jezik među stranim stanovnicima u Italiji.[5] To je zbog značajne imigracije Albanaca u Italiju. Italija ima istorijsku albansku manjinu od oko 500.000, raštrkanu po južnoj Italiji, poznatu kao Arbereši. Otprilike milion Albanaca sa Kosova je rasuto po Nemačkoj, Švajcarskoj i Austriji. To su uglavnom imigranti sa Kosova koji su migrirali tokom 1990-ih. U Švajcarskoj, albanski jezik je šesti jezik po broju govora sa 176.293 izvornih govornika.

Albanski je postao zvanični jezik u Severnoj Makedoniji 15. januara 2019. godine.[6]

Lingvistički afiniteti[uredi | uredi izvor]

Albanski se smatra izolatom u okviru indoevropske jezičke porodice; nijedan drugi jezik nije u potpunosti vezan za njegovu granu. Jedini ostali jezici koji su preživeli članovi ogranka indoevropskog su jermenski i grčki.[7]

Albanski jezik je deo indoevropske jezičke grupe i smatra se da je evoluirao iz jednog od paleobalkanskih jezika antike,[8] iako je još uvek neizvesno koji tačno paleobalkanski jezik predstavlja pretka albanskog jezika, ili gde je u južnoj Evropi živelo to stanovništvo. Uopšteno govoreći, nema dovoljno dokaza da se albanski poveže sa jednim od tih jezika, bilo da je to neki od ilirskih jezika ili trački i dački.[9] Među ovim mogućnostima, ilirski se obično smatra najverovatnijim, iako nedovoljno dokaza još uvek zamagljuje diskusiju.[10]

Iako albanski deli leksičke izoglose sa grčkim, germanskim i u manjoj meri baltoslovenskim, rečnik albanskog jezika je prilično različit. Godine 1995. Tejlor, Ringe i Varnov, koristeći kvantitativne lingvističke tehnike, otkrili su da izgleda da albanski čini „podgrupu sa germanskim“. Međutim, oni su tvrdili da je ova činjenica jedva značajna, pošto je albanski izgubio veliki deo svog originalnog rečnika i morfologije, tako da ova „očigledno bliska veza sa germanskim počiva na samo nekoliko leksičkih srodnih reči – jedva da ima bilo kakvih dokaza“.[11]

Poređenje albanskog sa drugim jezicima[uredi | uredi izvor]

Albanski muaj/muaji i ri/ e re nënë / nëna motër / motra natë / nata hundë/ hunda tre i zi / e zezë i kuq/ e kuq i verdhë/ e verdhë i blertë / i gjelbër ujk / ujku
Drugi Indoevropski jezici
srpski mesec nov majka sestra noć nos tri crno crveno žuto zeleno vuk
engleski month new mother sister night nose three black red yellow green wolf
latinski mēnsis novus māter soror nox nasus trēs āter, niger ruber flāvus, gilvus viridis lupus
italijanski mese nuovo madre sorella notte naso tre nero rosso giallo verde lupo
nemački Monat neu Mutter Schwester Nacht Nase drei schwarz rot gelb grün Wolf
portugalski mês novo mãe irmã noite nariz três negro vermelho amarelo verde lobo
španski mes nuevo madre hermana noche nariz tres negro rojo amarillo verde lobo
rumunski luna nou/noi mamă soră noapte nas trei negru roşu galben verde lup
velški mis newydd mam chwaer nos trwyn tri du (/di/) coch, rhudd melyn gwyrdd, glas blaidd
poljski miesiąc nowy matka siostra noc nos trzy czarny czerwony żółty zielony wilk
ruski mesяc novый matь sestra nočь nos tri čёrnый krasnый žёltый zelёnый volk
litvanski mėnuo naujas motina sesuo naktis nosis trys juoda raudona geltona žalias vilkas
bugarski mesec
mesec		 nov
nov		 maйka
maika		 sestra
sestra		 noщ
nošt		 nos
nos		 tri
tri		 čeren
čeren		 červen
červen		 žъlt
žălt		 zelen
zelen		 vъlk
vălk

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Albanski jezik
  2. ^ Komatina, Miloš (2021). „O albanskom etnonimu u srednjem veku”. Zborvnik radova vizantološkog instituta. LVIII: 29. 
  3. ^ Kapović, Mate; Ramat, Anna Giacalone; Ramat, Paolo (2017-01-20). The Indo-European Languages (na jeziku: engleski). Taylor & Francis. str. 552. ISBN 978-1-317-39153-1. 
  4. ^ Klein, Jared; Joseph, Brian; Fritz, Matthias (2018-06-11). Handbook of Comparative and Historical Indo-European Linguistics (na jeziku: engleski). Walter de Gruyter GmbH & Co KG. ISBN 978-3-11-054243-1. 
  5. ^ „Linguistic diversity among foreign citizens in Italy”. www.istat.it (na jeziku: engleski). 2014-07-25. Pristupljeno 2022-05-15. 
  6. ^ „Macedonia's Albanian-Language Bill Becomes Law”. RadioFreeEurope/RadioLiberty (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-05-15. 
  7. ^ Pereltsvaig, Asya (2012-02-09). Languages of the World: An Introduction (na jeziku: engleski). Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-37791-2. 
  8. ^ Fine, John (1991). The Early Medieval Balkans. Ann Arbor, MI: University of Michigan Press. str. 18. ISBN 978-0-472-08149-3. 
  9. ^ Curtis, Matthew Cowan (2012). Slavic-Albanian Language Contact, Convergence, and Coexistence (na jeziku: engleski). ProQuest LLC. ISBN 978-1-267-58033-7. 
  10. ^ Matasovic, Ranko (2004-12-16). „The Proto-Indo-European syllabic resonants in Balto-Slavic”. Indogermanische Forschungen. 109 (2004): 337—354. ISSN 1613-0405. doi:10.1515/16130405.337. 
  11. ^ Smith, John Charles; Hogg, Richard M.; Bentley, Delia; Bergen, Linda van (1998). Historical Linguistics 1995: Selected Papers from the 12th International Conference on Historical Linguistics, Manchester, August 1995 (na jeziku: engleski). John Benjamins Publishing. ISBN 978-90-272-3666-1. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Albanski jezik na Vikipediji.
Albanski jezik na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Албански_језик&oldid=27520999”