Aleksandrovac
Aleksandrovac | |
|---|---|
 Aleksandrovac | |
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Upravni okrug | Rasinski |
| Opština | Aleksandrovac |
| Stanovništvo | |
| — 2011. |  6.228 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 43° 27′ 31″ S; 21° 02′ 51″ I / 43.45856° S; 21.04752° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 370 m |
.svg)  Aleksandrovac Aleksandrovac na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 37230 |
| Pozivni broj | 037 |
| Registarska oznaka | AC/АЦ |
Aleksandrovac je gradsko naselje i sedište opštine Aleksandrovac u Rasinskom okrugu. Prema popisu iz 2011. godine ima 6228 stanovnika.
Geografski položaj[uredi | uredi izvor]
Grad leži u kotlini između planinskih ogranaka Kopaonika, Jastrepca i Goča, sa desne strane Kožetinske reke.[1]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Aleksandrovac se nekada zvao Kožetin. Isto ime Kožetin danas nosi samo staro selo, koje se nalazi nešto iznad varošice.[1] Naselje je 1. marta 1880. godine proglašeno za varošicu[2], a 19. juna 1882. promenilo ime u Aleksandrovac po kralju Aleksandru Obrenoviću, ukazom kralja Milana[3]. Aleksandrovac se prvi put pominje u povelji Stefana Nemanje 1196. godine, kao naselje Kožetin, u župi Rasini. Malo se zna o ovom naselju u srednjem veku. Naselje se pominje u povelji Đurđa Brankovića, iz 1429. godine. Od 1804. Kožetin sa okolinom učestvuje u bunama protiv Turaka. Mamut-paša Leskovački ga zauzima 1813. Pripojen je Srbiji u sklopu šest oslobođenih nahija 1833. godine. Od tada počinje obnavljanje i izgrađivanje.[1]
Za vreme Prvog svetskog rata dosta je stradao, naročito 1917. za vreme Topličkog ustanka, kada su ustaničke čete razbijene, a bugarski okupator preplavio teren i vršio krvave odmazde nad stanovništvom.[1]
Narodni poslanik za srez župski, Bogdan Milinčić, ubijen je blizu svoje kuće u selu Stubal 23. septembra 1936.
U Drugom svetskom ratu u okolini Aleksandrovca dejstvovao je Rasinski partizanski odred. Aleksandrovac je konačno oslobođen u septembru 1944. godine.[1]
Privreda[uredi | uredi izvor]
Posle oslobođenja Aleksandrovac postaje središte vinogradarstva i tržište vina, posebno župskog vina. Ovde je razvijeno voćarstvo, gde se posebno ističu kvalitetne šljive kruške i jabuke.[1]
Najpoznatija kompanija je „Vino Župa“ koja se bavi proizvodnjom i prometom vina, alkoholnih pića, sokova, koncentrata i baza. Kompanija „Vino Župa“ spada u 20 najvećih izvoznika iz Srbije. [4]
Turizam[uredi | uredi izvor]
- „Župska berba“ tradicionalna manifestacija se održava svake godine. Posvećena je početku berbe grožđa, po čemu su Aleksandrovac i Aleksandrovačka Župa nadaleko poznati. Ova manifestacija, osim što promoviše kraj, ima i privredni karakter, jer se na njoj sklapaju mnogi poslovi.[5] Župska berba se održava od 1963. godine.[6]
- Zavičajni muzej Župe[7], kompleksni muzej u užem centru grada u kući „popa Marka“. Otvoren je 27. januara 1992. godine. U muzeju se nalaze arheološka, etnografska, i istorijska postavka sa oko 3000 predmeta, fototeka sa oko 6.000 fotografija i negativa i biblioteka sa 1400 knjiga.
- Muzej vinogradarstva i vinarstva smešten u starom podrumu Poljoprivredne škole. Posvećen je istoriji vina i vinograda u Srbiji. Najvredniji predmeti u muzeju su 4 neolitske figure iz vinčanske kulture, pronađeni u Vitkovačkom polju.[8]
- Tvrđava Koznik srednjovekovni grad, jedan od najbolje očuvanih. Nalazi se na 8 km zapadno od Aleksandrovca, na kupastom strmom brdu iznad Rasine, na 992 m.n.v.
- „Poljane“ su stara vinogradarska etno naselja. U Aleksandrovačkoj Župi danas je preostalo 24 poljane, nekada je bilo više od 70. Takvo ime im je dao narod zato što su podignute u atarima izvan sela, na polju, gde se isključivo zasađeni vinogradi. U vreme berbe, dolazili bi ljudi iz okolnih naselja i ostajali tamo do završetka berbe. Poljane su jedinstvena etno naselja u Srbiji, sa karakterističnom arhitekturom, podrumima od kamena, brvnima i talpama, koja su počela da iščezavaju sa pojavom Filoksenove cisterne, pa se danas radi na restauraciji nekih od njih. Npr. poljana u Lukarevini je zaštićena zakonom.
- Manastir Rudenica iz 15. veka severno od Aleksandrovca, u pravcu Trstenika
- Manastir Drenča u selu Drenča, na 3 km severno od Aleksandrovca sagrađen 1382. godine
Demografija[uredi | uredi izvor]
Prema popisu iz 2002. bilo je 6476 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 6354 stanovnika). U naselju živi 5093 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 37,0 godina (36,5 kod muškaraca i 37,4 kod žena). U naselju ima 2111 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,07.
Ovo naselje je skoro potpuno naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u drugoj polovini 20. veka broj stanovnika je višestruko porastao.
 |
| ||||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 10 | 16 | ||
| 80+ | 18 | 29 | ||
| 75—79 | 40 | 73 | ||
| 70—74 | 75 | 92 | ||
| 65—69 | 128 | 148 | ||
| 60—64 | 155 | 140 | ||
| 55—59 | 213 | 191 | ||
| 50—54 | 303 | 325 | ||
| 45—49 | 272 | 291 | ||
| 40—44 | 241 | 274 | ||
| 35—39 | 177 | 220 | ||
| 30—34 | 224 | 227 | ||
| 25—29 | 267 | 249 | ||
| 20—24 | 240 | 264 | ||
| 15—19 | 231 | 232 | ||
| 10—14 | 214 | 204 | ||
| 5—9 | 190 | 168 | ||
| 0—4 | 159 | 176 | ||
| Prosek : | 36,5 | 37,4 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 2.594 | 719 | 1.777 | 71 | 22 | 5 |
| Ženski | 2.771 | 602 | 1.797 | 296 | 62 | 14 |
| UKUPNO | 5.365 | 1.321 | 3.574 | 367 | 84 | 19 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 1.317 | 75 | 0 | 1 | 603 |
| Ženski | 1.067 | 40 | 0 | 0 | 402 |
| UKUPNO | 2.384 | 115 | 0 | 1 | 1.005 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 29 | 92 | 146 | 31 | 33 |
| Ženski | 10 | 32 | 123 | 32 | 7 |
| UKUPNO | 39 | 124 | 269 | 63 | 40 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 8 | 18 | 95 | 74 | 38 |
| Ženski | 38 | 15 | 65 | 129 | 129 |
| UKUPNO | 46 | 33 | 160 | 203 | 167 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 34 | 0 | 0 | 40 | |
| Ženski | 19 | 0 | 0 | 26 | |
| UKUPNO | 53 | 0 | 0 | 66 | |
Župska Berba[uredi | uredi izvor]
U Župi je vekovna tradicija da se berba grožđa slavi kao opštenarodni praznik. Počev od 1963. godine, krajem septembra održava se privredno-turistička manifestacija „Župska berba" kada Župu obiđu turisti iz čitavog sveta. Župljani dočekuju svoje goste raširenih ruku i otvorena srca. Tada iz fontane u centru Aleksandrovca, umesto vode, teče čuveno Župsko vino.
Tradicija[uredi | uredi izvor]
Ovde je vinova loza čvrsto isprepletala svoj život sa čovekom na ovom prostoru gde se zajedno raduju i tuguju stolećima i gde su pustili duboke korene. Srbija je otadžbina, Župa domovina, a vino sudbina vrednih i časnih ljudi, u čijem je genetskom kodu upisana neizmerna ljubav prema najslađem voću-grožđu i najlepšem od svih piću-vinu. Župa je klasična zemlja srpskog vinogradarstva i vinarstva jer se u njoj na pragu vinove loze i vina živi već milenijumima, a vreme se meri vinskim kalendarima i ne živi po zakonima zaborava, već po zakonima sećanja.
Župske poljane[uredi | uredi izvor]
Posebnu sposobnost Župe predstavljaju Župske poljane. Ima ih još uvek dvadesetak. Ranije ih je bilo puno više. Tu su jedinstvena sezonska naselja koja svojom specifičnom arhitekturom i lepotom predstavljaju dah ljudi minulih vekova.U njima su nekada živeli vinogradari u vreme obrade svojih vinograda. Tu su bili uglavnom i najčešće ljudi iz planinskih sela koji su u Župi imali vinograde, a živeli su na obroncima planine Kopaonik, Goč, Željin...
Muzej vinarstva i vinogradarstva[uredi | uredi izvor]
Višegodišnju tradiciju vinogradarenja i vinarenja u Župi za buduće generacije čuva jedinstven na ovim prostorima Muzej vinarstva i vinogradarstva. Smešten je u starom vinskom podrumu Poljoprivredne škole u Aleksandrovcu Župskom i ima zadatak da skuplja, naučno obrađuje, publikuje, čuva i izlaže predmete, sprave i alate, kojima se dokumentuje istorijski razvoj vinogradarstva i vinarstva u Srbiji. Kao ustanova bavi se organizacijom kulturnih sadržaja, istovremeno centar je sa veoma zapaženom ulogom u razvoju turizma Župe i Srbije.[12]
Sveti Trifun[uredi | uredi izvor]
Župljani svake godine slave „Svetog Trifuna" zaštitnika vinogradara i vinara, što je ujedno i Dan opštine Aleksandrovac. Toga datuma (14. februara) na svečan način uz verski obred orezuju se prvi čokoti i zvanično počinje sezona radova u vinogradima blagorodne i vinorodne Župe.
Partnerski gradovi[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ Srbija - znamenitosti i lepote, NIP Književne novine, Beograd (1965)
- ^ „Kako je Aleksandrovac dobio ime”. Arhivirano iz originala 08. 08. 2012. g. Pristupljeno 01. 08. 2012.
- ^ „Ukaz Kralja Srbije Milana I o promeni naziva Kožetina u Aleksandrovac”. Arhivirano iz originala 07. 12. 2011. g. Pristupljeno 01. 08. 2012.
- ^ Vino Župa lider među firmama | Srbija | Novosti.rs
- ^ „48 župska berba”. Arhivirano iz originala 08. 08. 2012. g. Pristupljeno 06. 09. 2012.
- ^ Jubilarna 50. Župska berba („Večernje novosti“, 21. septembar 2013)
- ^ „Muzej župe - O muzeju”. Arhivirano iz originala 24. 08. 2012. g. Pristupljeno 01. 08. 2012.
- ^ „Aleksandrovac Znamenitosti”. Arhivirano iz originala 08. 06. 2012. g. Pristupljeno 01. 08. 2012.
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
- ^ Skriveno blago Župe („Večernje novosti“, 2. januar 2016)
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
- Rasinski internet portal
- Gugl satelitska mapa (Maplandia)
- Plan naselja na mapi (Mapquest)
