Aleksinački Rudnik
Aleksinački Rudnik | |
|---|---|
 | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Upravni okrug | Nišavski |
| Opština | Aleksinac |
| Stanovništvo | |
| — 2011. |  1293 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 43° 33′ 17″ S; 21° 41′ 17″ I / 43.554833° S; 21.688166° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 197 m |
.svg)  Aleksinački Rudnik Aleksinački Rudnik na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 18226 |
| Pozivni broj | 018 |
| Registarska oznaka | AL |
Aleksinački Rudnik je gradsko naselje u Srbiji u opštini Aleksinac u Nišavskom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 1293 stanovnika.
Geologija ležišta[uredi | uredi izvor]
Ugalj je u ovom basenu otkriven krajem sedamdesetih ili početkom osamdesetih godina 19. veka, a po prvi put nešto više detalja o uglju kod Aleksinca saznajemo iz prvog broja glasnika rudarskog odeljenja, objavljenog 1892. godine. Geološki sastav paleoreljefa i oboda basena predstavljen je kristalastim škriljcima. Preko paleoreljefa leže sedimenti tercijere donjomiocenske starosti i heterogenog sastava, sa nekoliko litoloških članova.
Rudarske aktivnosti[uredi | uredi izvor]
U okviru aleksinačkog basena ugljeni slojevi po pružanju izbijaju na površinu u dužini od oko osam kilometara. duž izdanačke linije ugljeni sloj je otvoren sa osam okana, a ugalj otkopavan više od sto godina. od Aleksinca najbliže okno bilo je udaljeno oko četiri kilometra prema zapadu, a najudaljenije jedanaest kilometara severno, kod sela Subotinca. Iako se ležište nalazi veoma blizu glavnih saobraćajnica, a ležišni uslovi veoma povoljni, rudnik je petnaest godina od dobijanja povlastice, slabo radio. u tom periodu, iako su postojali realni uslovi, pokušaja da se formira rudnik i organizuje normalna eksploatacija nije bilo. Ručno i bez mehanizacije otkopan ugalj, i do železničke stanice Žitovac, udaljene od rudnika oko pet kilometara, prevožen je zaprežnim kolima. Najveći deo proizvedenog uglja apel je koristio kao pogonsko gorivo u svojoj pivari. Veća proizvodnja uglja u Aleksincu zabeležena je tek 1985. godine (1.245 tona), da početkom 20. veka dostigne oko 5.000 tona. Zahvaljujući značajnim investicijama u rudničke objekte i mehanizaciju, aleksinački rudnik je 1906. godine proizveo oko 40.000, sledeće (1907) oko 50.000, a 1908. nešto više od 60.000 tona.Godine 1911. Aleksinac je dao tržištu čitavih 70.000 tona uglja, što je do tada za aleksinački rudnik bila i rekordna proizvodnja, ali je već 1912. pala na 51.000 tona. Uporedo sa povećanjem proizvodnje u Aleksincu je povećan i broj radnika. Od prvobitnih 50 radnika, 1903. godine rudnik je već zapošljavao 207 radnika, a kako se proizvodnja povećavala u rudniku je radilo sve veći broj radnika, tako da je sredinom prve decenije 20. veka broj radnika povećan na oko 300 zaposlenih.
Proizvodnja i prodaja uglja[uredi | uredi izvor]
| Godina | Prodaja van zemlje | prodajne vrednost, din. |
|---|---|---|
| 1903 | U Tursku | 136,097 |
| 1904 | U Ug. i Tur. | - |
| 1905 | U Ug. i Tur. | - |
| 1906 | U Ug. i Tur. | Primer |
| 1907 | U Bug. i Tur. | Primer |
| 1908 | U Bug. i Tur. | Primer |
| 1909 | - | Primer |
| 1910 | U Bug. i Tur. | Primer |
Istorija[uredi | uredi izvor]
Jovan Apel, industrijalac nemačkog porekla dobija 1883. godine zajedno sa beogradskim lekarom Đorđem Dimitrijevićem, povlasticu za vađenje uglja na površini od 950 hektara nazvanu Kraljevac (po selu Kraljevu gde je pronađen ugalj). Prve tone rude poslužile su kao pogon za njegovu pivaru. 1902-e prodaje rudnik smatrajući ga troškom jer je konkurencija suviše velika. Vlasnik postaje belgijski inžinjer Emil Fromont, a direktor je bio Prim Arnold. U toku Prvog svetskog rata rudnik zauzimaju Nemci. Nemci su uhapsili i poslali Prima Arnolda u zatvor. Posle oslobođenja Srbije on se vraća i ostaje u Aleksincu sve do nacionalizacije rudnika 1946-e godine.
Naselje ima nekoliko spomenika "Spomenik rudaru borcu" ispred Doma kulture, spomenik rudarski vagon o osnivanju rudnika, kao i spomenik narodnim herojima Božanić Petru i Staniću Simi.
Petar Božanić je rođen 1911. u Tuševićima u Lici, u radničkoj porodici. Na Aleksinački Rudnik kao ilegalni radnik komunističke partije dolazi prvi put 1936-e godine, promovišući socijalističke ideje. Bio je među osnivačima Ozrenskog odreda i poginuo je u borbama za oslobođenje Bora 1944. godine. Njegov kolega Stanić Sima (rođen 1915. u selu Brinje u Lici) sakupljao municiju i sanitetski materijal za odred. Bio je rudar u rudniku od 1936. godine, a poginuo je u borbi protiv Nemaca kod sela Sikole u blizini Negotina 1944. Jedna od ulica na Aleksinačkom Rudniku nosi ime "Božanić Stanić" po njima dvojici. Osim njih dvojice, knjiga "Stradanja naroda aleksinačkog pomoravlja od 1941-1945"[1] grupe istoričara među kojima je Zoran Stevanović, navodi još trojicu rudara stradalih u narodnooslobodilačkoj borbi:Kosovac Milivoje iz Rutevca poginuo 1944, Krajcer Maksimilijan Marko, izbeglica iz Slovenije, sa tajnim partizanskim imenom "Zvonko", streljan septembra 1942. na Bubanju kod Niša, i Mihajlović Radomir (1922-1945) poginuo kod Gradaca u NOB-u.
Jedna od ulica u naselju nosi ime "Bane Savić" po prvom sekretaru KPJ Al.Rudnika. Po pisanju novina "Reč rudara" (list Aleksinačkih Rudnika), Bane je poticao iz seljačke porodice u okolini Bradarca, poginuo je maja 1942. izvršavajući akcije KPJ-a, i na centralnoj radionici stoji mermerna ploča njemu u pomen (sada u okviru fabrike "Mehanika").
Rudarske nesreće[uredi | uredi izvor]
U knjizi "Istorija Aleksinca i okoline od 1918-1941"[2] istoričara Zorana Stevanovića, pored podataka o osnivanju i proizvodnji i vlasništvu rudnika, navode se i podaci o prvim nesrećama u rudniku.
30.9.1923. došlo je do eksplozije u kojoj je 10 rudara izgubilo život, a oko trideset je povređeno, štampa je ovaj događaj opisala naslovom "robuj i umri".
Na oknu "Sveti Aleksandar" u požaru od zagušljivih gasova 27.7.1940. poginulo je 11 rudara.
1985. u izolovanoj nesreći poginuo je jedan rudar, kada ga je kamen prignječio u jami. Imao je suprugu, dvoje dece i treće na putu.
Dana 17. novembra 1989. godine desila se jedna od najvećih rudarskih nesreća u istoriji SFRJ, kada je poginula cela prva smena od 90 rudara.[3] Nakon toga rudnik je zatvoren u proleće 1990. godine i prestao je sa radom.
U nesreći u rudniku Soko u Sokobanji 1.4.2022. došlo je do nesreće u kojoj je poginulo 8, a povređeno trideset rudara. U pitanju je bila smena aleksinačkih rudara, i šestorica poginulih bila su iz Aleksinca. Jedan od poginulih je bio Bojan Stajić (1988-2022) mladić sa Aleksinačkog Rudnika, koji je poginuo mesec dana nakon rođenja svog sina. Njemu je na zgradi Doma kulture Al.Rudnik, nacrtan mural.[4]
Sport i kultura[uredi | uredi izvor]
Aleksinački Rudnik ima svoj sopstveni fudbalski klub "Rudar" i stadion. Dom kulture sadrži bisokopsku salu, kao i biblioteku "Vuk Karadžić" sa oko 15 hiljada knjiga.
Demografija[uredi | uredi izvor]
U naselju Aleksinački Rudnik živi 1147 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 37,5 godina (36,1 kod muškaraca i 39,0 kod žena). U naselju ima 574 domaćinstva, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,56.
Ovo naselje je uglavnom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.
 |
| ||||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 6 | 2 | ||
| 80+ | 4 | 7 | ||
| 75—79 | 5 | 21 | ||
| 70—74 | 38 | 35 | ||
| 65—69 | 42 | 50 | ||
| 60—64 | 24 | 34 | ||
| 55—59 | 32 | 33 | ||
| 50—54 | 54 | 50 | ||
| 45—49 | 49 | 52 | ||
| 40—44 | 62 | 64 | ||
| 35—39 | 54 | 62 | ||
| 30—34 | 63 | 38 | ||
| 25—29 | 43 | 52 | ||
| 20—24 | 71 | 41 | ||
| 15—19 | 71 | 60 | ||
| 10—14 | 56 | 55 | ||
| 5—9 | 41 | 37 | ||
| 0—4 | 31 | 28 | ||
| Prosek : | 36,1 | 39,0 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 618 | 242 | 327 | 28 | 20 | 1 |
| Ženski | 601 | 134 | 329 | 105 | 32 | 1 |
| UKUPNO | 1.219 | 376 | 656 | 133 | 52 | 2 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 317 | 5 | 0 | 56 | 145 |
| Ženski | 128 | 8 | 0 | 5 | 42 |
| UKUPNO | 445 | 13 | 0 | 61 | 187 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 0 | 51 | 16 | 1 | 9 |
| Ženski | 0 | 0 | 19 | 21 | 1 |
| UKUPNO | 0 | 51 | 35 | 22 | 10 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 3 | 2 | 14 | 3 | 2 |
| Ženski | 0 | 3 | 1 | 9 | 16 |
| UKUPNO | 3 | 5 | 15 | 12 | 18 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 3 | 0 | 0 | 7 | |
| Ženski | 1 | 0 | 0 | 2 | |
| UKUPNO | 4 | 0 | 0 | 9 | |
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Vlajić, Milan (2022-10-31). „Monografija koja beleži stradanja -”. alpress.rs (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-09-05.
- ^ Maribor, IZUM-Institut informacijskih znanosti. „Istorija Aleksinca i okoline od 1918. do 1941.. 1 :: COBISS+”. plus.cobiss.net (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-09-05.
- ^ Todorović, Toma. „Dan kada je život stao”. Politika Online. Pristupljeno 2023-08-25.
- ^ „Nesreća u rudniku "Soko": Osam rudara poginulo, 18 povređeno - Društvo - Dnevni list Danas” (na jeziku: srpski). 2022-04-01. Pristupljeno 2023-09-05.
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
- Gugl satelitska mapa (Maplandia)
- Plan naselja na mapi (Mapquest)
