Aleksije V Duka Murzufl

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Aleksije V Duka Murzufl
Aleksije V Duka Murzufl, vizantijska minijatura, verovatno iz 14. veka
Lični podaci
Datum rođenja1140.
Mesto rođenjaKonstantinopolj,
Datum smrtidecembar 1204
Mesto smrtiKonstantinopolj,
Porodica
SupružnikEvdokija Anđel
DinastijaDuka
PrethodnikIsak II Anđel and Alexios IV Angelos
Nikolaos Kanabos
Naslednik(Konstantin Laskaris)

Aleksije V Duka Murzufl (grč. Αλέξιος Ε΄ Δούκας Μούρτζουφλος, pogubljen krajem decembra 1205. godine u Carigradu) je bio vizantijski vojskovođa, protovestijar i vladajući car tokom kratkog perioda (05.02.—12.04. 1204) u završnoj fazi krstaške opsade Carigrada 1204. godine. On je 1200. godine zbog učešća u pobuni Jovana Komnina protiv cara Aleksija III (1195—1203) našao u zatvoru u kome je ostao sve do Aleksijevog bekstva iz Carigrada sredinom jula 1203. godine odnosno do dolaska krstaša i povratka na vlast slepog cara Isaka II (prva vlada 1185—1195, druga vlada 1203—1204) i njegovog sina Aleksija IV (1195—1203). Nakon obnove neprijateljstava sa krstašima IV krstaškog pohoda u novembru 1203. godine Murzulf se sa braćom Laskaris (Teodor (1205—1222) i Konstantin (1204)) našao na čelu odbrane grada, a on lično je zapovedao vizantijskom flotom tokom neuspešnog pokušaja da se spale krstaški brodovi u Zlatnom rogu. Pritisak krstaša na grad, doveo je do puča u samom Carigradu u kome su 25.01. zbačeni Anđeli sa vlasti, a 05.02. je za novog cara ovenčan sam Murzulf. On je pokušao da se suprotstavi krstaškim udarima na grad, zbog čega je probao da ih pobedi u otvorenoj borbi na njihovom povratku iz pljačkanja obližnje Fileje, ali su tom prilikom Vizantinci teško poraženi, sam Aleksije se jedva spasao da ne bude zarobljen, dok je krstašima u ruke pala čudotvorna ikona Bogorodice, za koju se smatralo da je delo jevanđeliste Luke. Bez obzira na poraz on je nastavio otpor sve do 12.04. kada je tokom noći napustio grad u pratnji supruge i ćerke cara Aleksija III. Narednog dana krstaši su preko morskog bedema na Zlatnom rogu prodrli u grad i srušili Vizantijsko carstvo. Murzulf je posle napuštanja grada otišao u Mesinopolj kojim je upravljao bivši car kome je vratio ženu i ćerku Evdokiju sa kojom se nakon toga oženio. Bez obzira na to, njegov tast ga je jednom prilikom uhvatio i oslepeo, posle čega je završio u krstaškim rukama. Svoj život je završio tako što su ga krstaši zbog ubistva cara Aleksija IV (koji je u tamnici zadavljen 08.02.), pogubili bacanjem sa Teodosijevog stuba u Carigradu.

Njegovo porodično ime bilo je Duka, ali je bio poznat i po nadimku Mourzuful ili Murzufl (Μουρτζουφλος), što se odnosilo ili na žbunaste, nadvišene obrve ili mrzovoljan, sumoran karakter.[1] Dobio je vlast državnim udarom u palati, ubivši svoje prethodnike u tom procesu. Iako je snažno pokušavao da odbrani Carigrad od krstaške vojske, njegovi vojni napori su se pokazali neefikasnim. Njegove akcije su dobile podršku mase stanovništva, ali je otuđio elitu grada. Nakon pada, pljačke i okupacije grada, cara Aleksija V je oslepeo njegov tast, bivši car Aleksije III, a kasnije ga je pogubio novi latinski režim. Bio je poslednji vizantijski car koji je vladao u Carigradu do vizantijskog ponovnog zauzimanja Carigrada 1261. godine.

Poreklo i karakter[uredi | uredi izvor]

Iako poseduje prezime koje koristi vodeća vizantijska aristokratska porodica, vrlo je malo sa sigurnošću poznato poreklo Aleksija Duke Murzufla. Plemićka i carska porodica Duka nije bila jedina porodica Duka, jer su to prezime koristile i mnoge porodice skromnog porekla. Tvrdilo se da je Aleksije Duka bio pra-praunuk cara Aleksija I Komnina (1081–1118) po ženskoj liniji (kognatskog porekla). To nije nemoguće, jer su svi drugi vizantijski carevi, kao i većina uzurpatora, tog perioda imali veze sa bivšom carskom dinastijom Komnina, bilo poreklom ili brakom. Predložena je preciznija teorija da je on bio sin Isaka Duke i da je bio rođak cara Aleksija III Anđela (1203–1204).[2] U pismu upućenom papi Inoćentiju III, navodi se da je Aleksije Duka Murzufl bio „krvni srodnik“ cara Aleksija IV Anđela.[3]

Savremeni istoričar Nikita Honijat otpušten je sa dužnosti kao logotet tajni od strane Murzufla. Stoga bi njegova procena carevog karaktera mogla biti pristrasna; međutim, Honijat smatra da je bio izuzetno pametan po prirodi, iako arogantan u svom ponašanju i razvratan.[4]

Političke intrige i uzurpacija[uredi | uredi izvor]

Učešće Aleksija Duke Murzufla u pokušaju svrgavanja cara Aleksija III Anđela (1195–1203) od strane Jovana Komnina Debelog 1200. dovelo je do njegovog zatvaranja. Murzufl je verovatno bio u zatvoru od 1201. do povratka na presto cara Isaka II Anđela (1185–1195, 1203–1204), brata i prethodnika cara Aleksija III.

Opsada Carigrada 1204. od strane Palme il Đovanea

Isak II, zajedno sa svojim sinom Aleksijem IV Anđelom, vraćen je na presto intervencijom vođa Četvrtog krstaškog rata u julu 1203. godine. Nakon puštanja na slobodu, Murzufl je dobio dvorsku titulu protovestijara (šefa carskih finansija). Bio je dva puta oženjen, ali je navodno bio ljubavnik princeze Evdokije Anđel, ćerke cara Aleksija III.[5]

Do početka 1204. godine, popularnost cara Isaka II i car Aleksija IV, znatno je opala među stanovnicima Konstantinopolja, uzrok tome, su njihovi napori da zaštite grad od latinskih krstaša i njihovih mletačkih saveznika, a građani su postajali nemirni. I krstaši su gubili strpljenje prema carevima; pobunili su se i zapalili grad kada novac i pomoć koju je obećao car Aleksije IV nije isplaćen. Požari su zahvatili oko šestinu površine Carigrada i možda su do trećine stanovništva ostali bez krova nad glavom; dislokacija i očaj pogođenih na kraju su umanjili volju naroda da se odupru krstašima. Aleksije Duka Murzufl se pojavio kao vođa antilatinskog pokreta u gradu. Popularnost među stanovnicima Carigrada stekao je istakavši se svojom hrabrošću predvodeći napad na Latine kod „Tripetos Litosa“; u ovom okršaju njegov konj je posrnuo i bio bi ubijen ili zarobljen da ga grupa mladih strelaca iz grada nije branila. Murzufl je iskoristio mržnju naroda prema Latinima za svoje lične ambicije.[6][7][8]

Građani Konstantinopolja su se pobunili krajem januara 1204. i u haosu je inače opskurni plemić po imenu Nikola Kanav proglašen za cara, iako nije hteo da prihvati krunu. Dvojica careva - savladara su se zatvorila u palati Vlaherna i poverili Murzuflu misiju da potraži pomoć od krstaša, ili su ga barem obavestili o svojim namerama. Umesto da stupi u kontakt sa krstašima, Murzufl je u noći između 28. i 29. januara 1204. godine, iskoristio pristup palati da podmiti „nosače sekire“ (Varjašku gardu) i uz njihovu podršku uhapsio careve. Honijat navodi da je Murzufl, kada je podmićivao stražare, imao pomoć evnuha sa pristupom carskoj riznici. Čini se da je podrška Varjaga bila od velike važnosti za uspeh dvorskog prevrata, iako je Murzufl takođe imao pomoć svojih rođaka i saradnika. Mladi car Aleksije IV je na kraju zadavljen u zatvoru; dok je njegov otac car Isak II, i oslabljen i slep, umro otprilike u vreme dvorskog prevrata, a njegova smrt se na različite načine pripisuje strahu, tuzi ili maltretiranju. Kanav je u početku bio pošteđen i ponuđeno mu je mesto u upravi pod carem Aleksijem V, ali je on to odbio kao i sve druge careve pozive da preuzme neki položaj na dvoru, nakon čega je utočište potražio u hramu Svete Sofije; odatle je nasilno izvučen i ubijen na stepeništu hrama.[9][10][11]

Car[uredi | uredi izvor]

Vreme smrti svrgnutih careva i Kanava i njihov odnos sa krunisanjem Aleksija V su problematični. Čini se da je Aleksije V bio proglašen za cara već u noći kada je krenuo protiv careva Anđela, 27. januara.[12] Krunisan je ubrzo nakon toga, 5. februara ili oko tog datuma.[13]

Car Aleksije V pregovara sa duždom Enrikom Dandolom, Gistav Dore

Pronašavši riznicu praznu, novi car je zaplenio novac od aristokratije i visokih zvaničnika i stavio ga u javnu upotrebu. Ovi postupci doneli su caru Aleksiju V popularnost među građanima prestonice, ali su pogoršali njegove odnose sa mnogim istaknutim pristalicama. Kada se učvrstio na prestolu, car Aleksije V je zatvorio kapije grada za krstaše i ojačao utvrđenja. Sa mačem u ruci, bio je aktivan u vođenju napada na krstaša u potrazi za zalihama. Henrik od Flandrije je 2. februara poveo deo vojske krstaša u Fileu (ili Filejas), kako bi nabavio zalihe hrane. Dok se vraćao prema Konstantinopolju, car Aleksije V je napao njegovu pozadinu. Vizantinci su poraženi, carska zastava i važna ikona Bogorodice (Panagija Nikopoja) su zarobljeni. Vizantinci su u sukobu izgubili neke od svojih najboljih vojnika, a car Aleksije V je imao sreću što je uspeo da pobegne. Otprilike u to vreme car Aleksije V je pokušao da uništi krstašku flotu zapaljenim brodovima, ali napad je bio neuspešan.[14][15]

Gubitak ikone, koja se tradicionalno smatrala fizičkim oličenjem božanske zaštite grada, bio je težak psihološki udarac. Njeno posedovanje od strane krstaša uverilo je mnoge stanovnike Carigrada da je pobeda Zapadnjaka sada božanski odobrena, kao kazna za grehe Vizantinaca.[16]

Oko 8. februara, car Aleksije V se sastao sa duždom Venecije, Enrikom Dandolom, radi mirovnih pregovora. Uslovi koje je Mlečanin postavio bili su, međutim, preteški da bi ih Vizantinci prihvatili. Honijat navodi da je sastanak priveden kraju iznenadnim napadom krstaške konjice na cara Aleksija V i njegovu pratnju, pri čemu je car za dlaku izbegao zarobljavanje. Car Aleksije IV je verovatno ubijen istog dana; Insistiranje krstaša da on bude vraćen na presto je možda ubrzalo njegovu smrt.[17][18] Kada je vest o smrti cara Aleksija IV stigla do krstaša, odnosi između njih i cara Aleksija V su se dodatno pogoršali. Čini se da je prisilno proterivanje svih Latina koji su živeli u Carigradu u martu bila prekretnica koja je navela krstaše da počnu da aktivno pregovaraju među sobom o podeli Vizantijskog carstva. Takođe su počeli da se pripremaju za svoj poslednji juriš na grad, koji se dogodio sledećeg meseca.[19][20]

Pad Carigrada, bekstvo i smrt[uredi | uredi izvor]

Branioci Carigrada su 9. aprila odbili krstaški napada.[13] Međutim, drugi napad krstaša tri dana kasnije pokazao se previše jakim da bi ga odbili. Probijajući zidine u blizini Petrije kapije, krstaši su ušli u grad i opljačkali palatu Vlaherna. Car Aleksije V je pokušao da okupi narod u odbranu grada, ali bezuspešno. Car Aleksije V se zatim ukrcao na ribarski čamac i pobegao iz grada prema Trakiji u noći 12. aprila 1204, u pratnji princeze Evdokije Anđel i njene majke carice Eufrosine Duka Kamater. U Svetoj Sofiji je Konstantin Laskaris proglašen za cara, ali pošto nije uspeo da ubedi Varjage da nastave borbu, u ranim satima 13. aprila i on je pobegao, ostavljajući Konstantinopolj pod kontrolom krstaša.[21][20]

Car Aleksije V i njegovi saputnici su na kraju stigli do Mosinopolja, koji su zauzeli svrgnuti car Aleksije III Anđel i njegovi sledbenici. U početku su bili dobro primljeni, a car Aleksije V se oženio princezom Evdokijom Anđel. Kasnije je, međutim, car Aleksije III organizovao da njegov novi zet bude zarobljen i oslepljen, čime je postao neprikladan za carski tron. Pošto su ga napustile i njegove pristalice i njegov tast, car Aleksije V je zarobljen blizu Mosinopolja, ili verovatno u Anadoliji, od strane Latina koji su napredovali pod komandom Tjerija de Losa u novembru 1204. godine.[22][23] Po povratku u Carigrad kao zatvorenik, caru Aleksiju V je suđeno za izdaju cara Aleksija IV. U svom suđenju slepi bivši car je tvrdio da je car Aleksije IV taj koji je počinio izdaju svoje zemlje, jer je nameravao da pozove krstaše da uđu u Carigrad. Pošto je osuđen, pogubljen je na nov način: bačen je u smrt sa vrha Teodosijevog stuba.[24]

Novi, strani, latinski režim osvajača u Carigradu je možda posmatrao javno suđenje i pogubljenje čoveka koji je ubio poslednjeg „legitimnog cara“ kao način da baci auru legitimiteta na sebe. Car Aleksije V je bio poslednji vizantijski car koji je vladao u Carigradu pre uspostavljanja Latinskog carstva, koje je kontrolisalo grad narednih 57 godina, sve dok ga nije povratio nikejski car Mihailo VIII Paleolog 1261. godine.[25]

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Choniates, str. 307, (see also: Head, p. 238) says that Alexios Doukas gained the name 'Mourtzouphlos' in his youth from his companions on account of his eyebrows meeting and overhanging his eyes.
  2. ^ Hendrickx and Matzukis, p. 111
  3. ^ Akropolites, str. 112
  4. ^ Choniates, str. 311, 314
  5. ^ Hendrickx and Matzukis, p. 112-113
  6. ^ Choniates, str. 303–304, 307
  7. ^ Madden 1992
  8. ^ Madden 1995, str. 742
  9. ^ Choniates, str. 307–309
  10. ^ Hendrickx and Matzukis, p. 118-120
  11. ^ Runciman, str. 120–121
  12. ^ Choniates, str. 299–314. There was a meeting on the 25th, Nicholas Kanabos was chosen on the 27th and Doukas began his coup "as soon as these deliberations were detected". Alexios III ruled "8 years, 3 months and 10 days"; Alexios IV "6 months and 8 days" and Alexios V "2 months and 16 days". Regnal dates for these emperors are calculated reckoning from the fall of Constantinople on 12 April.
  13. ^ a b Savignac, David (2020). "The Medieval Russian Account of the Fourth Crusade - A New Annotated Translation". (Novgorod Chronicle)
  14. ^ Hendrickx and Matzukis, pp. 120–122
  15. ^ Choniates, str. 311–312
  16. ^ Giarenis, str. 78
  17. ^ Choniates, str. 312
  18. ^ Hendrickx and Matzukis, pp. 123–124
  19. ^ Hendrickx and Matzukis, pp. 124–125
  20. ^ a b Choniates, p.p. 313-314
  21. ^ Hendrickx and Matzukis, pp. 121–127
  22. ^ Falk, str. 163
  23. ^ Akropolites, str. 117
  24. ^ Choniates, str. 334
  25. ^ Hendrickx and Matzukis, pp. 127–131

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta. 
  • Carr, John (2015). Fighting Emperors of Byzantium. Pen and Sword. ISBN 978-1-4738-5626-4. 
  • Akropolites, G. The History, trans. Ruth Macrides (2007) Oxford University Press ISBN 9780199210671
  • Choniates, Nicetas (1984). O City of Byzantium, Annals of Niketas Choniatēs. Translated by Harry J. Magoulias. Detroit: Wayne State University Press. ISBN 0-8143-1764-2.
  • Falk, A. (2010) Franks and Saracens: Reality and Fantasy in the Crusades, Karnac Books ISBN 9781855757332
  • Giarenis, I. (2017) "The Crisis of the Fourth Crusade in Byzantium (1203–1204) and the Emergence of Networks for Anti-Latin Reaction and Political Action", Mediterranean World, 23, pp. 73–80. ISSN 1343-9626
  • Head, C. (1980) "Physical Descriptions of the Emperors in Byzantine Historical Writing", Byzantion, Vol. 50, No. 1 (1980), Peeters Publishers, pp. 226–240
  • Hendrickx, B. and Matzukis, C. (1979) "Alexios V Doukas Mourtzouphlos: His Life, Reign and Death (?–1204)", in Hellenika (Έλληνικά) 31: 111–117
  • Madden, T.F. (1992) "The Fires of the Fourth Crusade in Constantinople, 1203- 1204: A Damage Assessment", Byzantinische Zeitschrift, lxxxiv–v, pp. 72–93.
  • Madden, T.F. (1995) "Outside and Inside the Fourth Crusade", The International History Review, Vol. 17, No. 4 (Nov., 1995), Taylor and Francis, pp. 726–743
  • Runciman, Steven (1987) [1954]. A History of the Crusades, Volume III: The Kingdom of Acre and the Later Crusades. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-14-013705-X.

Dodatna literatura[uredi | uredi izvor]

  • Jonathan Harris, Byzantium and the Crusades (London and New York, 2nd ed., 2014). ISBN 978-1-78093-767-0
  • Kazhdan, Alexander, ur. (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford and New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-504652-8. 
  • Jonathan Phillips (2004). The Fourth Crusade and the Sack of Constantinople (London and New York, 2004)
  • Savignac, David. "The Medieval Russian Account of the Fourth Crusade – A New Annotated Translation".
  • Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Alexius V." . Encyclopædia Britannica. Vol. 1 (11th ed.). Cambridge University Press. p. 578.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]


Vizantijski car
(05.02.—12.04. 1204)
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Алексије_V_Дука_Мурзуфл&oldid=27689412”