Alpska orogeneza

Alpska orogeneza je orogena faza koja se odvila od gornjeg trijasa do kenozoika (koji traje i danas) i koja je obrazovala planinske vence Alpskog pojasa. Ove planine uključuju (od zapada ka istoku) Atlaske planine, Pirineje, Alpe, Dinaride, Pind, Balkanske planine, Taurus, Kavkaz, Elburs, Planine Zagros, Hindukuš, Pamir, Karakorum i Himalaje. Ponekad se pojavljuju drugačija imena za opisivanje obrazovanja odvojenih planinskih venaca: na primer Karpatska orogeneza za Karpate, Helenska orogeneza za Pind (Helenide) ili Himalajska orogeneza za Himalaje.

Alpska orogeneza se dogodila kada su se kontineti Afrika i Indija i mala Cimerska ploča sudarili (sa juga) sa Evroazijom na severu. Konvergentna kretanja između tektonskih ploča (Indijska i Afrička ploča sa juga, Evroazijska ploča sa severa i mnogo manjih ploča i mikroploča) počela su u ranoj kredi, ali velike faze izgradnje planina počele su u paleocenu i trajale su do eocena. Trenutno, proces i dalje traje kod nekih venaca Alpskih planina.

Nabiranje i izdizanje navedenih planina vršeno je u dve gigantske geosinklinale: mediteranskoj i cirkumpacifičkoj. U mediteranskoj geosinklinali izdignute su planine Sredozemne zone venačnih planina (Pirineji, Alpi, Himalaji), a u cirkumpacifičkoj planine Pacifičke zone venačnih planina (Andi, Kordiljeri). Ove velike planinske zone predstavljaju krupne morfotektonske celine reljefa Zemlje.

Alpska orogeneza se smatra jednom od tri velike faze orogeneza u Evropi koje definišu geologiju današnjeg kontinenta. Te tri faze su:

• Kaledonska orogeneza koja je formirala Evroameriku kada su se kontinenti Baltika i Laurencija sudarili u ranom paleozoiku.
• Hercinska orogeneza koja je formirala Pangeu kada su se Gondvana i Evroamerika sudarili sredinom i krajem paleozoika.
• sama alpska orogeneza.

Faze alpske orogeneze

1. Starokimirska (gornji trijas; pre oko 205 miliona godina)
2. Mladokimirska (kraj jure - početak krede; pre oko 145 miliona godina)
3. Austrijska (gornja kreda; pre oko 80 miliona godina)
4. Laramijska (kreda - tercijar; pre oko 65 miliona godina)
5. Pirinejska (gornji eocen - gornji oligocen; pre oko 35 miliona godina)
6. Savska (gornji oligocen - donji miocen; pre oko 27—23 miliona godina)
7. Štajerska granica (donji i srednji miocen; pre oko 15 miliona godina)
8. Atička (srednji sarmat - pont; pre oko 5 miliona godina)
9. Rodanska granica (donji i srednji sarmat; pre oko 7 miliona godina)
10. Vlaška granica (gornji pliocen - kvartar; pre oko 1,8 miliona godina)
11. Pasadenska (pleistocen; pre oko 1 milion godina do danas)

Alpska orogeneza na teritoriji Srbije

Suva planina pripada istočnoj zoni venačnih planina.

Najznačajnije orogene faze na ovom prostoru bile su austrijska, savska i atička. Pokreti alpske orogeneze, u austrijskoj fazi, stvorili su izrazite navlake Istočne Srbije. Tokom savske faze došlo je do spuštanja starog Panonskog kopna duž velikih raseda i formiranja Panonskog basena. Na teritoriji Srbije nalazi se južni deo dna i južni deo oboda Panonskog basena. U poslednjoj značajnoj orogenoj fazi na ovom prostoru (atička faza) pokreti alpske orogeneze bili su u fazi paroksizma. Tokom nje došlo je do glavnog izdizanja Karpatsko-balkanskih planina. Svi kasniji pokreti imali su samo ulogu sekundarnog modelovanja prethodno već stvorenih struktura.

Svrljiške planine pripadaju istočnoj zoni venačnih planina.

Venačne planine Istočne Srbije pripadaju istočnoj zoni venačnih planina koja je deo severnog alpskog orogenog stabla. One se pružaju meridijanski skrećući ka jugoistoku. Postoje tri sistema planinskih venaca u okviru ovih venačnih planina: zapadni, središnji i istočni. Zapadni sistem počinje sa Zviškim planinama i nastavlja se preko Homoljskih planina, Beljanice, Kučaja, Rtnja, Ozrena, Device do Suve planine; središnji počinje sa Staricom iznad Majdanpeka, pruža se prema jugu preko Malog, Velikog i Golog Krša, Stola, Tupižnice, Tresibabe do Svrljiških planina; istočni počinje sa Miročem, pruža se preko Velikog Grebena i Deli Jovana do Stare planine.

Kroz teritoriju Srbije prolazi i deo južnog alpskog orogenog stabla. Ono je u Srbiji predstavljeno Zapadnom zonom venačnih planina. Planinski venci ove zone imaju pravac pružanja sz-ji i pripadaju grupi Dinarskih planina, koje se pružaju od Triglava do Skadarskog jezera, na dužini preko 700 km. Od Prokletija Zapadna zona obuhvata planinske vence koji skreću ga jugu. To su planine Šarske sisteme (Šar planina, Paštrik, Koritnik). Zvijezda, Tara, Zlatibor, Zlatar, Mučanj, Golija, Rogozna i dr. su planine na teritoriji Srbije koje pripadaju zapadnoj zoni venačnih planina.

Vidi još

• Alpski pojas
• Geologija Alpa