Anglosaksonska Engleska

Anglosaksonska Engleska obuhvata period prošlosti dela Ujedinjenog Kraljevstva, poznatog kao Engleska, od naseljavanja germanskih plemena na Britanska ostrva do Normanskog osvajanja Engleske 1066. godine.

Germanska plemena

Već u poznom rimskom periodu, Engleska je bila izložena napadima germanskih i keltskih plemena. Kelti su napadali sa zapada i severa, a germani sa juga i istoka. Germanski napadi postali su učestali i sve masovniji posle trećeg stoleća, kada ih rimski pisci prvi put spominju. Germani su povremeno napadali britanske obale radi pljačke, a da bi se zaštitili od njih, Rimljani su podizali niz utvrđenja pri moru.

Postojbina Angla je poluostrvo Angeln koje se danas nalazi u najsevernijoj nemačkoj provinciji Šlezvig-Holštajn, deo poluostrva Jiland. Sasi su živeli u severnoj Friziji i oblasti oko ušća reke Labe. Jiti su prvobitno poticali sa Jilanda, odakle su se iselili pre upada u Britaniju. Uglavnom, može se smatrati da je postojbina starih Engleza oblast između Šlezbiga i ušća reke Rajne. Na Britanska ostrva su se naselili zbog velike seobe naroda; najverovatnije su ih potisnuli Huni.

Naseljavanje

Anglosaksonske migracije, 5. i 6. vek

Legenda kaže da su sami Briti navukli na sebe nevolju kada je njihov kralj Vortigern pozvao Jite kao najamnike da brane Kent od upada Keltskih plemena, Pikta i Skota. Jite su predvodili dva brata, Hengist i Horsa koji se nisu zadovoljili pobedom nad neprijateljima nego su se okrenuli protiv svojih gospodara, osvojili Kent i počeli da se naseljavaju.

Migracije Britona, 6. vek

Uskoro zatim usledilo je masovno doseljavanje Algla, Sasa i Jita u oblastima južne i jugoistočne Britanije. Tom prilikom, deo domnaćeg stanovništva je stradao dok se deo povukao u planine na zapadu Ostrva. Njihovi potomci su Velšani. Oni koji su opisivali stradanja starosedelaca bili su i sami žrtve došljaka, pa je njihova slika možda isuviše mračna. Međutim, utvrđeno je da je pred najezdom germanskih plemena, anglosaksonski jezik zamenio germanski, a mnogobožačka vera germana hrišćanstvo. Bežeći pred germanskim hordama Britoni su se povukli u Vels, drugi su prešli Lamanš i naselili poluostrvo Bretanju, po njima tako nazvanu. Druge okolnosti u vezi sa germanskim najezdama ostaju u sferi nagađanja.

Rimski uticaj

Čim su Rimljani prepustili Britaniju njenoj sudbini, nestale su bez traga odlike rimskog života. Osvajajući Britanska ostrva, Germani su uništavali i tekovine rimske kulture. Od materijalne kulture iz rimskog vremena ostalo je veoma malo tragova, sem u ruševinama. Gradovi su padali, crkve i hramovi su rušeni, a nezaštićeni narod je stradao. Vodovod i kanalizaciju gradovi neće imati sve do modernog doba, a parna kupatila nikada više. Novi stanovnici su se delimično stopili sa starosedeocima, ali većim delom su ih uništili. Planinski urbanizam, kamenom popločane ulice, svega toga neće biti u Britaniji u sledećih hiljadu i više godina. Čak je i latinski jezik iščezao što nam govori da je rimski uticaj bio površan.

Anglosaksonsko društvo

Varvarsko društvo Anglosaksonaca, odnosno Germanskih plemena uopšte, karakterisale su sve one odlike društvenog života razvijenog varvarstva. Nekadašnju jednakost svih članova plemena zamenila je struktura u kojoj se ljudi dele na porodice višeg i nižeg roda, a iznad svih je stojao kralj. Kralj je smatran najmudrijim i najjačim članom društva. U svemu je bio iznad svojih podanika. Bio je srodnik bogova. Kraljevsku družinu činili su ratnici koji su kralju bili verni do smrti. Posle kraljeve smrti presto po pravilu nasleđuje jedan od muških članova kraljeve kuće. To ne mora da bude kraljev sin, što je dovodilo do mnogih borbi oko prestola.

U anglosaksonskoj Engleskoj postojale su sledeće klase: kralj i njegovi srodnici, ratnici koje je kralj nagrađivao većim posedima prilikom osvajanja novih teritorija, zemljoradnici koji su bili vlasnici manjih poseda i robovi. Sve veće produbljavanje klasne nejednakosti uslovilo je postepeno iščezavanje plemenskih odnosa i formiranje feudalnog društva. U ratu su učestvovali svi muškarci plemena, to jest i ratnici i seljaci. Postepeno, ratnik je prestao da obrađuje zemlju, a seljaci su prestali da odlaze u rat.

Pismene vesti o domaćem životu Anglosaksonaca ne postoje. Arheološki nalazi svedoče o tome da su im kuće bile od drvene građe i naboja, nepravilnog oblika, niske, bez prozora i sa zemljanim podom. O životu kraljeva i njihovih ratnika znamo nešto više iz savremene poezije, a najviše iz junačkog speva Beovulf. Iako se ovde opisuje period pre doseljenja u Britaniju, život u ranom srednjem veku sporo se menjao pa možemo verovati da su se bar u prvo vreme slične scene odvijale i u Engleskoj. Dvor je opisan kao visoka građevina u kojoj gori veliko ognjište. Dok je napolju hladna noć, u zagrejanoj prostoriji veseli se dvorska družina uz pehar medovine i zvuke harfe.

Religija

Angli, Sasi i Jiti, kao i sva germanska plemena, bili su mnogobožački narod. Naseljavajući Britaniju, oni su potisli hrišćansko stanovništvo sa ostrva. Pokrštavanje novih stanovnika preduzeto je iz Rima. Papa Grgur I je opremio poslanstvo iz samog Rima i poslao ga u Britaniju. Na čelu poslanstva bio je sveti Avgustin. Godine 597. oni su se iskrcali na obale Kenta gde su se nadali dobrom prijemu jer je kraljica Kenta bila Francuskinja. Njihov optimizam se pokazao opravdanim. Kralj Etelbert ukazao im je gostoprimstvo. Uskoro posle Avgustinovog dolaska, kralj i ostalo stanovništvo Kenta pokrstilo se.

Posle Etelberta pokrstio se kralj Eseksa i sa njim i njegov narod. Godine 625. godine talas pokrštavanja zahvatio je Nortambriju. Kralj Edvin oženio se kentskom princezom u čijoj pratnji je bio episkop Paulinus, jedan od misionara pape Grgura. Pod njegovim uticajem, Edvin se pokrstio. U prvoj generaciji taj čin je bio samo površan i sastojao se od toga da među ostale svoje bogove dodaju i Isusa Hrista. Potpuno pokrštavanje izvedeno je uz pomoć misionara iz Irske i Škotske. Sredinom 7. veka svi Anglosaksonci su bili pokršteni. Neki od prvih engleskih misionara, Gutlak, Katbert i Bid potiču iz tog perioda.

Germanske države

Anglosaksonska Engleska oko 800. godine

Prvih stoleća srednjeg veka politička istorija Britanije bila je ispunjena međusobnim borbama manjih kraljevina za prevlast. U sedmom veku na čelo izbija kraljevina Nortambrija sa sedištem u gradu Jorku. Prevlast Nortambrije ugrožavala je kraljevina Mersija, čiji je osnivač, kralj Panda, vodio sa Nortambrijom uspešne borbe. Borbe je vodio i sa Veseksom i Kentom. U osmom veku, za vreme vladavina kraljeva Etelberta i Ofe, kraljevina Mersija postaje dominantna sila na Ostrvu i gotovo potpuno ga potčinjava svojoj vlasti.

Kralj Ofa izdao je prve pisane zakone i uveo kovani novac. Novoosvojene teritorije počeo je deliti svojim rođacima i time stvarao klasu feudalaca. Posle njegove smrti, vođstvo preuzima kraljevina Veseks.

Engleska je u tom periodu bila podeljena na sedam većih kraljevina. Termin "Heptarhija" (sedmovlašće) odnosi se na period anglosaksonskih kraljevina.

Četiri glavne kraljevine bile su:

• Nortambrija
• Veseks
• Istočna Anglija
• Mersija

Ostale tri kraljevine, Kent, Eseks i Saseks, su u nekom periodu osvojene od strane većih kraljevina. Sem tih sedam, postojalo je još desetak manjih kraljevina i državica koje nisu bitno uticale na istoriju Engleske u ranom srednjem veku.

Najezda Skandinavaca

Glavni članak: Vikinzi

Najezde Vikinga

Od devetog do jedanaestog veka Engleska je bila izložena invaziji Skandinavaca, poznatijih kao ljudi sa severa. Oni su poznati pod nazivom "Vikinzi". Skandinavci su bili, kao i Anglosaksonci, germanskog porekla. Ali, njih nisu najezde tuđinaca naterale da napuste svoja ognjišta, kao što je to bio slučaj sa Anglima, Sasima i Jitima. Njih je težak život u neplodnoj Skandinaviji naterao da se otisnu u nove predele.

Vikinzi koji su osnovali svoje kolonije duž istočnih obala Engleske ubrzo su primili hrišćanstvo i srodili se sa Anglosaksoncima. Stapanju nije bilo prepreka jer su oba naroda bila germanskog porekla i govorila sličnim jezikom. Razume se da stapanje nije išlo bez borbe, i to vrlo žestoke.

Alfred Veliki

Vikinške najezde u vreme Alfreda Velikog

Glavni članci: Alfred Veliki i Alfred Veliki

Najveći kralj Veseksa, Alfred Veliki, vodio je uspešne borbe sa Vikinzima i naterao ih da priznaju vlast Veseksa. Na početku njegove vladavine, on je Dancima morao platiti veliku sumu novca kako bi se povukli iz njegove države (871. godine). I pored toga, Vikinzi su sedam godine kasnije preduzeli veliki pohod na Veseks (zima 878. godine). U početku, Alfred je morao da se povuče na jedno močvarno ostrvo, ali se kasnije sa velikom vojskom vratio i proterao Dance iz Veseksa (Bitka kod Edingtona). Tom prilikom, danski vođa Gutrum i njegovi ratnici primili su hrišćanstvo.

Primirje nije moglo biti dugog veka. Nekoliko godina kasnije, Vikinzi iz francuskih voda uplovljavaju sa 300 brodova u ušće Temze i pridružuju se Dancima iz Istočne Anglije. Zajednički su udarili na Alfreda i posle dugih borbi bili su primorani da se povuku. Poslednje tri godine Alfred je proveo u miru. Umro je u pedesetoj godini života, 899. godine.

Alfred je bio veliki čovek i veliki kralj. Izvršio je istorijski zadatak učvršćivanja državne vlasti i stvaranja nacionalnog osećanja. Ali, Alfred nije bio samo veliki vojskovođa i političar. On se interesovao i za književnost i kulturu. Za vreme njegove vladavine započeto je pisanje Anglosaksonske hronike koja obuhvata period od 892. do 1154. godine. U vreme Alfredove vladavine učvršćen je i feudalizam u zemlji. Mnogi istoričari upoređuju ga sa Karlom Velikim, „Ocem Evrope“.

Alfredovi naslednici

Alfredovi naslednici koji su vladali u 10. veku, uslešno su nastavili delo svoga oca. Edvard (sin), Etelstan, Edmund, Edred (unuci) i Edgar (praunuk) širili svoju vlast na uštrb svojih suseda Skandinavaca. Oni su povratili većinu teritorija koje su u devetom veku preoteli Vikinzi. Tako je stvorena jedinstvena kraljevina Engleska.

Ratovi za osvajanja nametali su velike troškove. Da bi se prikupio porez od naroda, jačala je državna vlast i administracija. Krajem 10. veka, Engleska je bila podeljena na šajere kojima je upravljao šerif.

Dansko osvajanje Engleske

Knutova država

Novi napadi Danaca usledili su krajem 10. veka. Engleski kralj Etelred Nespremni pružao je slab otpor. Tako je Engleskoj nametnut porez, Danegeld, za čiju isplatu su uvedeni novi porezi. To je trajalo sve do 1013. godine, kada je danski kralj Sven Rašljobradi pokorio sve engleske pokrajine i zauzeo London. On je postao kralj Engleske, ali je vladao vrlo kratko, samo pet nedelja. Umro je 1014. godine. Etelred se vraća na presto, ali i on ubrzo umire. Za presto se bore Etelredov sin Edmund Gvozdeni i Svenov sin Knut. Obojica su bili mladi i borbeni. Na kraju je presto osvojio Knut 1016. godine. On je tako postao kralj Engleske, Norveške i Danske.

Knutova ujedinjena država nije imala izgleda za budućnost. Norveška se otcepila još za vreme Knutovog života. Posle njegove smrti odvojila se i Danska. Hartaknut, sin Knuta i engleske kraljice Ene nije mogao preuzeti presto jer je bio odsustan zbog rata sa Norveškom. Njegov posao obavljao je njegov polubrat Harold. Hartaknut je ubrzo umro, a nasledio ga je Alfredov potomak Edvard Ispovednik. On je bio slab vladar i sve poslove uglavnom je obavljao velikaš Godvin. Posle Edvardove smrti, na presto je došao Godvinov sin Harold II. Usledile su borbe između Harolda i velikaša koji su mu osporavali presto. Borbe su bile fatalne za englesku samostalnost. Oslabljena država bila je lak plen za Vilijama Osvajača.

Normansko osvajanje Engleske

Glavni članak: Normansko osvajanje Engleske

Bitka kod Hejstingsa

Jedan od pretendenata na engleski presto, Vilijam Normandijski, spremao je veliki napad na Englesku radi preotimanja prestola. On je tvrdio da mu je Edvard Ispovednik za života obećao presto. Zato je sagradio flotu od preko 600 brodova, u to vreme veliki zadatak, i prešao Lamanš. Utvrdio se kod mesta Hejstings gde se sukobio sa Haroldovom vojskom i odlučno ga pobedio. Nakon pobede u bici kod Hejstingsa, Vilijam je lako osvojio engleski presto. Krunisan je za kralja na Božić 1066. godine u Vestminsterskoj crkvi.

Anglosaksonski jezik i književnost

Prva strana Beovulfa

Jezik kojim se govorilo u Engleskoj u ranom srednjem veku, latinski pisci nazivali su dvojako: lingua Anglica i lingua Saxonica. Otuda i naziv anglosaksonski jezik. Negde se naziva staroengleskim. Ovaj jezik pripada germanskoj grupi jezika. Ali, anglosaksonski jezik nije bio jedinstven već se upotrebljavao u velikom broju dijalekta

Najstarije engleske škole osnovala je crkva u prvoj polovini 7. veka u Kenterberiju, Ročesteru i Londonu. Cilj ovih škola bio je da se obrazuje sveštenički podmladak. Među sveštenstvom, vladarima i narodom, pismenost je bila retka pojava. Za obrazovanje moralo je da se odlazi u Irsku, gde se negovala umetnost i gde su postojali čuveni manastiri sa velikim bratstvima kaluđera. Vremenom su i engleski vladari počeli graditi manastire, prvo u severnoj Engleskoj, u Jorkširu, a zatim i u ostalim pokrajinama.

Knjige su bile velika retkost. Visoki crkveni dostojanstvenici donosili su sa sobom poneku knjigu sa putovanja u Rim. One su smatrane velikom skupocenošću jer su bile pisane rukom na pergamentu ili koži, uvezane u kadifi, srebru ili zlatu. Od donošenih knjiga sastavljane su prve bilbioteke. U Džarou je, u biblioteci bilo oko 80 knjiga. Sve su to bile crkvene knjige, a od svih je najviše cenjeno Jevanđelje, koje je zbog toga bilo najraskošnije opremljeno.

Sve što je od anglosaksonske književnosti ostalo sačuvano do današnjih dana nalazi se sakupljeno u četiri rukopisne knjige stihova: Beovulf, Egziterska knjiga, Junijusov rukopis i Verčelijski rukopis. Knjige su anonimne, kao i gotovo celokupna literatura srednjeg veka. Napisane su oko godine 1000. Anglosaksonska proza vezana je za ime kralja Alfreda.

Vidi još

• Istorija Ujedinjenog Kraljevstva u srednjem veku

Literatura

• Istorija Engleske - dr Ivanka Đuković Kovačević (31—57)