Arafursko more
| Arafursko more[1] | |
|---|---|
 | |
 Lokacija | |
 Arafursko more | |
| Lokacija | Okeanija, Indonezija |
| Zemlje basena | Australija, Indonezija, i Papua Nova Gvineja |
| Maks. dužina | 1.290 km (800 mi) km |
| Maks. širina | 560 km (350 mi) km |
| Površina | 650.000 km2 (250.000 sq mi) km2 |
| Vodena površina na Vikimedijinoj ostavi | |
Arafursko more je deo Tihog okeana između Australije i Karpenterijskog zaliva na jugu, Nove Gvineje na severu, Timorskog mora na zapadu i Koralnog mora na istoku sa kojim komunicira preko Toresovog prolaza. Dugo je 1290 km, široko 560 km i ima površinu od 650.000 km². Najvećim delom ima dubinu od 50 do 80 metara, koja se povećava prema zapadu.[2]
Tokom poslednjeg ledenog doba Timorsko more je zajedno sa Karpentarijskim zalivom i Toresovim prolazom činilo veliku ravnicu koja je povezivala Australiju i Novu Gvineju formirajući kontinent Sahul, što je olakšalo migraciju ljudi iz Azije u Australiju.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Arafursko more se graniči sa Karpentarijskim zalivom i kontinentom Australije na jugu, Timorskim morem na zapadu, Banskim i Seramskim morem na severozapadu i Toresovim moreuzom na istoku. (Odmah preko tesnaca, dalje na istok, leži Koralno more). Arafursko more je dugačko 1.290 km (800 mi) i široko 560 km (350 mi). Dubina mora je u većini mesta 50–80 m, a dubina raste prema zapadu.
More se prostire iznad Arafurskog praga, koji je deo Sahulskog praga. Kada je nivo mora bio nizak tokom poslednjeg glacijalnog maksimuma, Arafurski prag, Karpentarijski zaliv i Toresov moreuz formirali su veliki, ravan kopneni most koji je povezivao Australiju i Novu Gvineju i olakšao migraciju ljudi iz Azije u Australiju. Kombinovana kopnena masa formirala je kontinent Sahul.[3][4][5][6]
Opseg[uredi | uredi izvor]
Međunarodna hidrografska organizacija (IHO) kategorizuje Arafursko more kao jednu od vodenih površina Istočnoindijskog arhipelaga. IHO definiše svoje granice na sledeći način:[7]
Na severu. Jugoistočna granica Seramskog mora [Linija od Karoefe, Nova Gvineja, do jugoistočnog ekstrema ostrva Adi, odatle do Tg. Boranga, severna tačka Noehoe Tjoeta [Kaj Besar] (5° 17′ S 133° 09′ E / 5.283° J; 133.150° I)] i istočna granica Bandskog mora [od Tg Boranga, severne tačke Noehoe Tjoeta, preko ovog ostrva do njegove Južne tačke, odatle linija do severoistočne tačke Fordate, kroz ovo ostrvo i preko do severoistočne tačke Larat, ostrva Tanimbar (7° 06′ S 131° 55′ E / 7.100° J; 131.917° I), niz istočnu obalu ostrva Jamdena [Jamdena] do njegove južne tačke, odatle preko Angarmase do severne tačke Selaroe i preko ovog ostrva do Tg Aro Oesoe njegove južne tačke (8° 21′ S 130° 45′ E / 8.350° J; 130.750° I)].
Na Istoku. Jugozapadna obala Nove Gvineje od Karoefe (133°27'E) do ulaza u reku Bensbak (141°01'E), a odatle linija do severozapadnog krajnjeg dela poluostrva Jork, Australija (11° 05′ S 142° 03′ E / 11.083° J; 142.050° I).
Na jugu. Uz severnu obalu Australije od severozapadnog kraja poluostrva Jork do rta Don (11° 19′ S 131° 46′ E / 11.317° J; 131.767° I).
Na Zapadu. Linija od rta Don do Tandžong Aro Oesoea, južne tačke Selaroe (Ostrva Tanimbar).
Ime[uredi | uredi izvor]
Evropska upotreba naziva „Arafursko more“ datira najmanje od 1663. godine, kada je Joan Blaeu u tekstu na svojoj zidnoj mapi Istočne Indije („Archipelagus Orientalis, sive Asiaticus“) zapisao da se stanovnici Molučkih ostrva nazivaju sebe „Alfores”.[8]
Ime se takođe pojavilo u Džordž Vindzor Erlovom Uputstvu za jedrenje za Arafursko more iz 1837. godine, koje je on sastavio na osnovu narativa poručnika Kolfa i Modere iz Kraljevske holandske mornarice.[9]
Iako se sugeriše da Arafura potiče od portugalske reči „Alfours“, što znači „slobodni ljudi“, verovatnije je da je more nazvano po Harafori, autohtonom nazivu za „ljude planina“ na Molučkim ostrvima (deo Indonezija), što je bilo objašnjenje koje su zabeležili poručnici Kolf i Modera 1830-ih.[9]
Tomas Forest je 1775. plovio kroz Moluke (Molučka ostrva) i dokumentovao da je bilo ljudi koji su sebe nazivali „Harafora” koji žive u zapadnom kraju Nove Gvineje, u podređenosti „Papuasima”. Takođe je prijavio njihovo prisustvo u Magindanu (Mindanao).[10] Geograf Konrad Malte-Brun ponovio je Forestove izveštaje o rasi „Harafora“ 1804. godine,[11] i dodao Borneo na listu mesta koja je ova grupa naseljavala.[12] Etnolog Džejms C. Pričard je opisao Harafore kao lovce na glave.[13] Džon Kolter, u svom izveštaju o boravku u unutrašnjosti jugozapadne Nove Gvineje 1835. godine,[14] je tamošnje plemene nazvao „Horafora“, i imao je utisak da su Papuanci i Horaforanci dve različite grupe u Novoj Gvineji.
Toponimski rečnik AJ van der Aja iz 1939. godine, nedavno ponovo otkriven u Holandskom nacionalnom arhivu, ima sledeće objašnjenje za ime mora: „Stanovnici Moluka nazivali su sebe 'harafori', prevodeći 'Anak anak gunung' kao 'deca planina'.”
Ribarstvo[uredi | uredi izvor]
Arafursko more je bogat ribolovni resurs, posebno za škampe i domersalne ribe. Ekonomski važne vrste uključuju baramundi, gruperi, penaeidne škampe i ribe familije Nemipteridae, između ostalih.
U vreme kada se mnogi morski ekosistemi i riblji fondovi širom sveta smanjuju ili urušavaju, Arafursko more se ističe među najbogatijim morskim ribolovnim oblastima na Zemlji.[15] Međutim, prirodni resursi Arafura su pod povećanim pritiskom ilegalnih, neprijavljenih i neregulisanih ribolovnih aktivnosti.[16]
Forum stručnjaka za Arafursko i Timorsko more (ATSEF) osnovan je 2002. godine kako bi promovisao ekonomski i ekološki održivo upravljanje tim morima.[17][18]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Arafura Sea: OS (Oceans) National Geospatial-Intelligence Agency, Bethesda, MD, USA
- ^ Arafura Sea: OS (Oceans) National Geospatial-Intelligence Agency, Bethesda, MD, USA
- ^ O'Connor, Sue; Hiscock, Peter (2018). „The people of Sahul and near Oceania”. Ur.: Cochrane, Ethan E.; Hunt, Terry L. The Oxford Handbook of Prehistoric Oceania. New York: Oxford University Press. str. 26—45. ISBN 978-0-19-992507-0.
- ^ Oliver, Douglas L. (1961). The Pacific Islands. New York: The American Museum of Natural History.
- ^ Thomas, Nicholas (jun 2021). „From Sunda to Sahul: the first crossings and early settlement of the Pacific”. Natural History. Research Triangle Park: Natural History Magazine, Inc. ISSN 0028-0712. Pristupljeno 7. 1. 2022.
- ^ White, J. Peter; O'Connell, James F. (1982). A prehistory of Australia, New Guinea and Sahul. Sydney: Academic Press Australia. ISBN 0-12-746750-5.
- ^ „Limits of Oceans and Seas, 3rd edition” (PDF). International Hydrographic Organization. 1953. str. 27—28. Arhivirano iz originala (PDF) 8. 10. 2011. g. Pristupljeno 28. 12. 2020.
- ^ Joan Blaeu Archipelagus Orientalis, sive Asiaticus Apud Ioannem Blaeu Published: Amsterdam Apud Joannem Blaeu, 1663
- ^ a b Earl, George Windsor; Kolff, D. H.; Modera, Justin (1837). „Sailing directions for the Arafura Sea”. Hydrographic Office, London.
- ^ Captain Thomas Forrest, A Voyage to New Guinea, and the Moluccas, from Balambangan: &c. (Dublin, 1779).
- ^ Edme Mentelle & Malte Brun, Géographie mathématique, physique et politique de toutes les parties du monde, &c., vol. XII (Paris, Henry Tardieu & Laporte, 1804), pages 400, 597.
- ^ M. Malte-Brun, Universal Geography, or a Description of All the Parts of the World on a New Plan, &c., vol. III (Edinburgh, Adam Black, 1822).
- ^ James Clowes Prichard, Researches into the Physical History of Man (London, J. & A. Arch, 1813), page 307.
- ^ John Coulter, M.D., Adventures on the Western Coast of South America and the Interior of California: including a narrative of incidents at the Kingsmill Islands, New Ireland, New Britain, New Guinea, and other islands in the Pacific Ocean; &c., vol. II (London, Longmans, 1847), chapters 11—16.
- ^ Biophysical Profile of the Arafura and Timor Seas.
- ^ World Wildlife Fund. "Fishing problems: Illegal fishing" Arhivirano 2008-04-11 na sajtu Wayback Machine
- ^ Arafura and Timor Seas Expert Forum (ATSEF)
- ^ „The Arafura and Timor Seas Ecosystem Action Program (ATSEA)”. Arhivirano iz originala 2018-08-23. g. Pristupljeno 2018-08-23.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Berndt, Ronald M.; Berndt, Catherine (1947). „Discovery of Pottery in North-Eastern Arnhem Land”. The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland. 77 (2): 133—138. JSTOR 2844477. doi:10.2307/2844477.
- Berndt, Ronald M. (2004) [First published 1952]. Djanggawul: An Aboriginal Religious Cult of North-Eastern Arnhem Land. Routledge & Kegan Paul. ISBN 978-1-136-53864-3.
- Choo, Poh-Sze (2004). „Fisheries, trade and utilization of sea cucumbers in Malaysia” (PDF). Ur.: Lovatelli, Alessandro; Conand, Chantal; Purcell, Steven; Uthicke, Sven; Hamel, Jean-François; Mercier, Annie. Advances in sea cucumber aquaculture and management. Fao Fisheries Technical Paper. FAO. str. 57—68.
- Evans, Nicholas (2016). „As intimate as it gets? Paradigm borrowing in Marrku and its implications for the emergence of mixed languages”. Ur.: Meakins, Felicity; O'Shannessy, Carmel. Loss and Renewal: Australian Languages Since Colonisation. Walter de Gruyter. str. 29—56. ISBN 978-1-614-51879-2.
- Flinders, Matthew (1814). A voyage to terra Australis..in the years 1801-1803. London: Bulmer. str. 230.
- Ganter, Regina (2008). „Muslim Australians: the deep histories of contact” (PDF). Journal of Australian Studies. 32 (4): 1—14. S2CID 145583395. doi:10.1080/14443050802471384. Arhivirano iz originala (PDF) 15. 4. 2012. g.
- Macknight, Charles Campbell (1976a). Using Daeng Rangka (1845–1927). Australian Dictionary of Biography. 6. Melbourne University Press.
- Macknight, Charles Campbell (1976b). The Voyage to Marege. Macassan trepangers in northern Australia. Melbourne University Press. ISBN 978-0-522-84088-9.
- Macknight, Charles Campbell (april 1986). „Macassans and the Aboriginal past”. Archaeology in Oceania. 21 (1): 69—75. JSTOR 40386713. doi:10.1002/j.1834-4453.1986.tb00126.x.
- Macknight, Charles Campbell (2011). „The view from Marege': Australian knowledge of Makassar and the impact of the trepangindustry across two centuries”. Aboriginal History. 35: 121—143. JSTOR 24046930. doi:10.22459/AH.35.2011.06
. - Máñez, Kathleen Schwerdtner; Ferse, Sebastian C. A. (29. 6. 2010). „The History of Makassan Trepang Fishing and Trade”. PLOS ONE. 5 (6): e11346. Bibcode:2010PLoSO...511346S. PMC 2894049 . PMID 20613871. doi:10.1371/journal.pone.0011346 .
- McIntosh, Ian (1996). „Allah and the Spirit of the Dead: The hidden legacy of pre-colonial Indonesian/Aboriginal contact in north-east Arnhem Land” (PDF). Australian Folklore. 11: 131—138. Arhivirano iz originala (PDF) 11. 6. 2011. g.
- McIntosh, Ian (6. 1996j). „Islam and Australia's Aborigines? A Perspective from North-East Arnhem Land”. Journal of Religious History. 20 (1): 53—77. doi:10.1111/j.1467-9809.1996.tb00692.x. Arhivirano iz originala 2. 4. 2015. g. Pristupljeno 26. 3. 2015.
- McIntosh, Ian (1997). „The Birrinydji Legacy: Aborigines, Macassans and mining in north-east Arnhem Land”. Aboriginal History (objavljeno jun 1999). 21: 70—89. doi:10.22459/AH.21.2011 .
- Mulvaney, D. J. (1969). The Prehistory of Australia. London: Thames and Hudson.
- Rogers, Janak (24. 6. 2014). „When Islam came to Australia”. BBC News. Pristupljeno 25. 6. 2014.
- Russell, Denise (2004-03-22). „Aboriginal-Makassan interactions in the eighteenth and nineteenth centuries in northern Australia and contemporary sea rights claims” (PDF). Australian Aboriginal Studies. Australian Institute of Aboriginal and Torres Strait Islander Studies. 2004 (1): 3—17. ISSN 0729-4352. Arhivirano iz originala (PDF) 6. 3. 2019. g. Pristupljeno 21. 4. 2019.
- Stephenson, P. (2010). Islam Dreaming: Indigenous Muslims in Australia. Sydney: University of New South Wales Press. ISBN 978-1-74223-247-8.
- Taçon, Paul S.C.; May, Sally K.; Fallon, Stewart J.; Travers, Meg; Wesley, Daryl; Lamilami, Ronald (decembar 2010). „A Minimum Age for Early Depictions of Southeast Asian Praus in Rock Art of Arnhem Land, Northern Territory”. Australian Archaeology. 71 (71): 1—10. ISSN 0312-2417. S2CID 54182146. doi:10.1080/03122417.2010.11689379. hdl:10072/36684 . Arhivirano iz originala 24. 4. 2016. g. Pristupljeno 28. 3. 2016.
- Tuwo, Ambo (2004). „Status of sea cucumber fisheries and farming in Indonesia” (PDF). Ur.: Lovatelli, Alessandro; Conand, Chantal; Purcell, Steven; Uthicke, Sven; Hamel, Jean-François; Mercier, Annie. Advances in sea cucumber aquaculture and management. Fao Fisheries Technical Paper. FAO. str. 49—55.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
