Arheološko rekognosciranje

Nalazište iz rimskog perioda u Ujedinjenom Kraljevstvu

Arheološko rekognosciranje je početaka terenskog arheološkog istraživanja i obuhvata pregled terena i beleženje svih podataka koji ukazuju na mesta gde se mogu očekivati moguća nalazišta.

Konfiguracija terena, detalji reljefa, pedološke osobine tla, kao i razlike koje se mogu primetiti u vegetaciji ukazuju na mogućnost da su ljudi živeli u toj oblasti u prošlim vremenima. Takođe se podaci dobijaju i tokom zemljoradničkih radova, kada se najčešće dolazi do slučajnih nalaza. U arheologiji se primenjuju uz tradicionalne metode rekognosciranja terena i postupke koji uključuju metode i instrumente iz drugih oblasti.

Pisani izvori, poput putopisa, hronika ili predanja, takođe su od velikog značaja.

Otkrivanje lokaliteta[uredi | uredi izvor]

Sve do pronalaska savremenih transportnih sredstava, kao i tehnika za analizu i datovanje, arheologija se oslanjala na neposredno vizuelno opažanje, što nije omelo arheologe poput Stuklija, Šlimana i Evansa. Danas raspolažemo mnogim tehničkim izumima, koji olakšavaju otkrivanje lokaliteta, ali je ljudsko oko i dalje izuzetno važan i osetljiv instrument. Slučajna otkrića artefakata ili ostataka gradnje prilikom poljoprivrednih ili građevinskih radova bitno su doprinela korpusu arheoloških saznanja u 19. i 20. veku i često bila povod za stručnija istraživanja. Otkriće nije svrsishodno ako izostane beleženje. Rani starinari su imali neprocenjiva zapažanja o lokalitetima od kojih su neki u međuvremenu nestali, ali su podaci najčešće neprilični. Naučni pristup kojim se odlikovalo doba prosvećenosti uključivalo je veće zanimanje za klasifikaciju a ona je naravno iziskivala pažljivije posmatranje.

Revoluciju u načinu beleženja doneo je četrdesetih i pedesetih godina 19. veka razvoj fotografije. Britanske i francuske ekspedicije naveliko su fotografisale po Siriji i Egiptu. Kada je 1854. godine počeo Krimski rat Londonsko društvo starinara tražilo je od engleske vojske da zabeleži svaku starinu na koju naiđe.

Terenski rad se retko koncentriše samo na jedno nalazište, obično je deo sveobuhvatnijeg istraživanja nekog područja. Ranije su značajni lokaliteti (najčešće gradovi) rekognoscirani i iskopavani zato što se polazilo od toga da njihovi planovi, objekti i natpisi odslikavaju političku i ekonomsku strukturu datog područja. Danas je verovatnije da će istraživanje podrazumevati sveobuhvatnu analizu na regionalnom nivou u nastojanju da se osvetli šira ekonomska, poljoprivredna i društvena celina u okviru koje su funkcionisali pojedinačni lokaliteti.

Podvodno istraživanje[uredi | uredi izvor]

Podvodno istraživanje se ne razlikuje mnogo od terenskog rada na kopnu jer se oslanja na ronioce i vizuelno snimanje delova morskog dna. Fotografisanje, beleženje i rekognosciranje nalazišta potonulih brodova ili razbacanog brodskog tovara počiva na istim osnovnim principima kao rad na kopnu ali je naravno teži i traži više vremena. Podvodna istraživanja mogu se izvoditi pomoću opreme i instrumenata (ronilačka oprema, instrumenti za ronjenje i zaštitu ronilaca) koji su prikladni za realizaciju, odnosno kojima se ne mogu oštetiti ili uništiti arheološki nalazi.

Eho sonari i sonarni skeneri zamenjuju snimanje iz vazduha prilikom otkrivanja anomalija na morskom dnu izuzev u bistrim plitkim vodama a magnetni lokatori vrlo su efikasni u istraživanju potonulih olupina.

Toponimi[uredi | uredi izvor]

Nazivi mesta (toponimi) mogu ukazati na mogućnost postojanja određenih ostataka materijalne kulture u tom području. Imena Gradac, Crkvište, Selište, Grobljište ukazuju na se zadržalo sećanje na arheološke spomenike koji su tokom vremena delimično ili potpuno netstali pod uticajem različitih prirodnih faktora ili ljudskog delovanja.^[1]

Aero fotografija[uredi | uredi izvor]

Snimanje iz vazduha ili aero fotografija je veoma pouzadna metoda i često primenjena tehnika. Na ovaj način moguće je uočiti detalje reljefa i razlike u vegetaciji koji su neprimetni prilikom rekognosciranja terena sa zemlje. Biljni belezi nastaju tako što podzemni ostaci podstiču ili koče rast biljaka. Budući da je ključni činilac za rast biljke količina vlage koju koren dobija, abnormalni uslovi utiču na visinu i boju useva. Pošto ovi efekti nisu uvek isti, ni lako predvidivi kompleksno nalazište se mora snimati iz godine u godinu pod različitim uslovima kako bi se prikupilo dovoljno podataka. Belezi na tlu mogu se opaziti kada se zemljište poore.

Prva snimanja terena vršena su iz balona. Tokom Prvog svetskog rata počelo je masovno snimanje terena iz aviona. Mnogi pioniri ovog tipa arheološke fotografije stekli su iskustvo upravo na ovaj način među njima i O. Dž. S. Kroford i engleski major Džordž Alen (1891—1940.), koji je po napuštanju vojne službe postao civilni pilot i foto-aparatom koji je sam napravio, 1930. započeo snimanje neobičnih šara u njivama Engleske. Utvrđeno je da ove linije predstavljaju objekte i neolita, broznanog doba i antike. Monogi snimljeni objekti kasnije su uništeni poljoprivrednim radovima, vojnim manevrima i sl. Alenova prednost bila je mogućnost eksperimenta, kako je utvrdio da se linija u obradivom tlu najbolje uoči na kosom snimku, ako je pravac snimanja upravan na pravac osvetljenja, na polju zasađenom lucerkom u ranoj fazi rasta.^[2]

Danas su nam dostupni satelitski snimci. Prikupljeni materijali obrađuju se kompjuterski, koristi se baza podataka, poštujući metode deskripcije.

Kao i terenski rad, snimanje iz vazduha mora biti sistematično i dobro isplanirano uz poznavanje biljnog sveta i geologije određenog područja. Nalazišta se moraju uneti u karte. Iskustvo je potrebno ne samo za pravljenje smislenih fotografija već i za njihovo tumačenje, budući da nije lako razlikovati arheološke tragove i prirodne geografske pojave.

Teškoće se umanjuju metodom objektivnog opisivanja ostataka zabeleženih na fotografijama i korišćenje kompjuterske baze podataka kako bi se poštovali metodi deskripcije.

Najvažniji vidovi primene aeroarheologije su:

Prospekcija za arheološkim objektima
Traženje arheoloških objekata tamo gde su očekivani (kada postoji orijentaciona predstava o objektu)
Traženje specifičnih objekata u okviru poznate celine
Istraživanje detalja koje je teško ili nemoguće sagledati na samom terenu.

Stereofotografija služi za ocenjivanje koliko je teren pogodan za naseljavanje i druge vidove korišćenja. Stereoskospkim osmatranjem mogu se učiti detalji poput morfologije terena, tip vegetacije, tonovi u tlu, ogoljenost tla i sl.

Magnetometar i druge metode geofizičkog rekognosciranja[uredi | uredi izvor]

Instrument za određivanje specifične električne otpornosti na površini pruža podatke o razlikama u geofizičkim svojstvima površinskog sloja i tako ukazuje na postojanje elemenata arhitekture ili metalnih predmeta pod površinom. Magnetometrima se utvrđuju odstupanja magnetskih svojstava od opšteg karaktera zemlje.

Om-metri (merači otpora) utvrđuju otpor pri prolasku električne struje, a magnetometri mere varijacije magnetnih svojstava zdravice.

Merenje otpora se vrši tako što se pobodu elektrode u zemlju i propusti električna struja. Struja će relativno lako prolaziti kroz vlažno zemljište ali kroz suvlje i kompaktnije stvari neće. Ovo metoda istraživanja prilično je mukotrpna jer je za svako merenje potrebno postavljati aparaturu i zbog toga se ona koristi za otkrivanje pravolinijskih ostataka kakvi su putevi, zidovi ili rovovi pri čemu se merenje vrši duž prave linije pod uglom od 90 stepeni u odnosu na njihov pretpostavljeni položaj.

Za geofizičko istraživanje koriste se i detektori metala, radari, sonari... Većina tipova detektora metala registruje na maloj dubini, pa ih zato arheolozi koriste kako bi utvrdili položaj razbacanih metalnih artefakta.

Nije preporučeno previše se oslanjati na rezultate geofizičkog istraživanja, što se može videti na primeru unutrašnje površine lokaliteta kod Saut Keberi Kasla u Samersetu (gradine iz gvozdenog doba na kojima se živelo i u doba srednjeg veka), koja je istraživana zato što su anomalije utvrđene geofizičkim merenjima ukazivale na pravougaonu građevinu, za koju se smatralo da bi mogla biti srednjovekovna dvornica. Iskopavanjem je utvrđeno da je reč o slučajnoj kombinaciji međusobno potpuno nepovezanih ostataka iz različitih vremena.

Jedna osetljivija naprava je merač pulsne indukcije, upozorava na prisustvo metala u grobovima koje tek treba istražiti. Njena primena obično nije potrebna ako je nalazište prethodno ispitano magnetometrom. Neki arheolozi i muzejski kustosi rade sa korisnicima detektora ameterima kako bi zajednički došli do brojnijih i potpunijih podataka o nalazištu. U Stetišemu u Norfoku slučajno su otkrivene ostave zlatnog i srebrnog novca i nakita iz 1. veka pre nove ere, koje su otkrili amateri.

Radari u arheologiji imaju ograničenu ulogu. Radi na istom principu kao sonar samo što koristi elektronski a ne zvučni signal. Signal se odašilje u zemlju odbija o eventualnu prepreku i vraća u prijemnik. Povratni signali zavise od gustine i položaja onoga na šta naiđu a rezultat se iscrtava u vidu dijagrama. Sonar se rutinski koristi radi pretrage morskog dna a može da registruje kako devijacije arheološke prirode, kao što su brodske olupine i prirodne stene i peščane nanose. Potonuli tjudorski ratni brod Meri Rouz danas izložen u jednom portsmutskom muzeju. Ovom metodom su locirali pomorski arheolozi koji su na osnovu dokumenata približno znali mesto gde je potonuo 1545. godine.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

^ Tasić, Jovanović, Metodologija istraživanja u praistorijskoj arheologiji, Balkanološki institut SANU, knjiga 8, Beograd,1979.
^ Miomir Babović, Mogućnost primene aeroarheoloških metoda, Arheologija i pirirodne nauke, SANU, Beograd, 1992.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Grupa autora, Arheologija i prirodne nauke, SANU, Beograd, 1992.
Tasić, Jovanović, Metodologija istraživanja u praistorijskoj arheologiji, SANU, Beograd,1979.
* Renfrew, Colin; Bahn, Paul (2012). Archaeology - Theories, Methods, and Practice. London: Thames & Hudson Ltd. ISBN 978-0-500-77112-9.

[1] Tasić, Jovanović, Metodologija istraživanja u praistorijskoj arheologiji, Balkanološki institut SANU, knjiga 8, Beograd,1979.

[2] Miomir Babović, Mogućnost primene aeroarheoloških metoda, Arheologija i pirirodne nauke, SANU, Beograd, 1992.

[1]

[2]