Asurbanipal
| Asurbanipal | |
|---|---|
 Asurbanipal na kočiji u lovu na lavove | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 685. p. n. e. |
| Mesto rođenja | Niniva, |
| Datum smrti | 627. p. n. e. |
| Mesto smrti | Niniva, |
| Porodica | |
| Potomstvo | Ashur-etil-ilani, Sinsharishkun |
| Roditelji | Esarhadon |
| Kralj Asirije | |
| Period | 668. p. n. e. - 627. p. n. e. |
| Prethodnik | Esarhadon |
| Naslednik | Ašur-etil-ilani |
Asurbanipal ili Ašurbanipal (685. p. n. e. – 627. pne), sin kralja Asarhadona, bio je posljednji veliki vladar Novogasirskog carstva. [1]Poznat je po tome što je ustanovio prvu sistematski organizovanu biblioteku na Drevnom Bliskom istoku, Asurbanipalovu biblioteku, čiji je jedan deo i danas očuvan.
U Bibliji se naziva As(e)nappar ili Osnapper (Ezra 4:10). Rimski istoričar Justin je za njega naveo da je Sardanapal.[2]
Poreklo, detinjstvo i mladost[uredi | uredi izvor]
Asurbanipalovo ime (Aššur-bani-apli) na akadskom znači "Ašur je napravio sina". Asurbanipal se rodio kao mlađi sin kralja Asarhadona, a poznata su imena još petoro braće i sestara.
Asarhadonov priestonaslednik je bio Asurbanipalov stariji brat Sin-iddin-apli. Dok se stariji sin pripremao za preuzimanje vlasti, mlađi je provodio vrieme vežbajući lov, ratne veštine, konjaništvo i vožnju dvokolica. Asurbanipal je, međutim, pokazao i zanimanje za verske obrede, matematiku, ali i sumerske tekstove. Naučivši se koristiti klinopisom postao je prvi i jedini asirski vladar koji je znao čitati i pisati.[3]
Godine 672. p. n. e. Sin-iddin-apli je umro. Prema naslednom redu je novi priestonaslednik trebao postati Shamash-shum-ukkin, ali je uticajna kraljica-majka Zakutu smatrala da Asarhadona ipak treba naslediti Asurbanipal. Starijem bratu je, ipak, prepuštena uprava nad Babilonom [1]gde je interese svog oca i Asirije trebao zastupati kao vazalni kralj.
Kao priestonaslednik, Asurbanipal je brzo počeo pomagati ocu u upravljanju državom, a iz tog perioda su sačuvani njegovi detaljni izveštaji.
Godine 669. p. n. e. Asarhadon je preminuo u Harranu pripremajući se za gušenje pobune u Egiptu. Vlast je privremeno preuzela Zakutu te uverila vodeće asirske plemiće i vojne komandante da se ne suprostavljaju Asurbanipalu, odnosno ne podrže moguću pobunu Shamash-shum-ukkina. Nekoliko meseci kasnije, Asurbanipal je krunisan za asirskog kralja.
Vladavina[uredi | uredi izvor]
Na samom početku vladavine Asurbanipalu je prioritet bio Egipat, podeljen na severni asirski deo pod vlašću vazalnog kralja Nehoa I i južni nubijski deo pod vlašću egipatsko-nubijskog kralja Taharke. Taharka je stalno potpirivao pobune među lokalnim velmožama, nastojeći se vratiti na vlast, odakle je oteran od strane Asurbanipalovog oca. Godine 668. p. n. e. Asurbanipalove snage su porazile Taharku i oterale ga iz Delte.[4]
Godine 664. p. n. e. Taharkin naslednik Tantmani je prodro u Donji Egipat i ubio Nehoa. Asurbanipalova je reakcija je bila munjevita - njegova je vojska porazila Nubijce, osvojila i opustošila Tebu, a nubijski vladari više nisu preuzimali pohode na Egipat. Za vladara je imenovan Nehov sin Psametih. Međutim, samo četiri godine kasnije Egipćani su se pobunili protiv Asiraca, a 654. p. n. e. su iz Egipta proterani poslednji asirski garnizoni. Usprkos tome, između dve države su se nastavili trgovinski odnosi.
Na severozapadu države je Asurbanipal imao, prema Herodotu, ispočetka dobre odnose s lidijskim kraljem Gigom te je asirska vojska Lidijcima pomagala u borbi protiv Kimerijaca. Međutim, kada je Gig sklopio savez sa pobunjenim Psametihom, Asurbanipal je odlučio rasturiti savez i ostaviti Lidiju na milost i nemilost Kimerijcima. Tu je politiku promienio tek nakon Gigove smrti.
U zapadnom delu Carstva je Asurbanipal podvrgnuo svojoj vlasti zahvaljujući uspešnoj opsadi Tira. Kao i prethodni asirski vladari, Asurbanipal je bio sklon velikoj okrutnosti prema pobunjenim gradovima i pokrajinama, ali i korišćenju propagande i hvaljenju vlastitim zverstvima kako bi obeshrabrio sve potencijalne buntovnike. Sudbina Tira je, barem privremeno, podanike u Siriji i Palestini odvratila od ustanka protiv Asirije.[3]
Poslednje godine[uredi | uredi izvor]
Prema postojećim podacima, poslednja decenija Asurbanipalove vladavine je protekla u relativnom miru. Nedostatak vojnih pohoda se delimično tumači time da su najopasniji protivnici Asirije barem privremeno umireni, ali takođe i umorom vladara i iscrpljenošću njegove vojske.
S druge strane, relativno mali broj službenih zapisa iz tog perioda je doveo do spekulacija kako je Asirija tada zapala u ozbiljnu krizu. Tako se, zapravo, s potpunom pouzdanošću ne zna kada je zapravo Asurbanipal umro. Uz najčešće korišteni datum 627. p. n. e. se spominje i 631. p. n. e. kao vreme kada je njegov sin Ashur-etil-ilani preuzeo vlast. Deo asirologa smatra kako je Asurbanipal svog sina postavio kao suvladara, nastojeći sprečiti građanski rat koji bi izbio nakon njegove smrti.
Ti napori, međutim, nisu urodili plodom i Asirsko carstvo su odmah nakon Asurbanipalove smrti pogodile provale nomadskih barbara, međusobni sukobi i pobuna u Babilonu koja će za jednu generaciju dovesti do potpunog nestanka asirske države.
Biblioteka[uredi | uredi izvor]
Asurbanipal je, s jedne strane, bio surov vladar, ali se s druge strane voleo hvaliti i svojim intelektualnim dostignućima, odnosnosno ljubavi prema književnosti.[1] Osim što je iza sebe ostavio dokumente autobiografskog karaktera, poznat je po tome što je osnovao veliku biblioteku u Ninivi, od koje potiče danas najveća zbirka babilonsko-asirske literature. Asurbanipal je želeo na jednom mestu okupiti sve što su na Bliskom istoku stvorile generacije na književnom i naučnom polju.Izgradio je prvu sistematski organizovanu Biblioteku na Bliskom istou.[1] Zaposlio je veliki broj prepisivača i preuzeo sistematsko skupljanje babilonsko-asirske književnosti. Biblioteka je bila podeljena po stručnim grupama i opskrbljena oznakama za snalaženje; imala je i kataloge. Svaka je pločica sadržala kolofon s podacima o sadržaju, prepisivaču i sl. Biblioteka je uništena 612. p. n. e. kad je razorena Niniva.
Pred kraj 19. veka u Ninivi pronađeno je više od 20.000 glinenih pločica s klinastim pismom koje se danas čuvaju u Britanskom muzeju u Londonu.[3]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. A-B. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 77. ISBN 86-331-2075-5.
- ^ Marko Junijan Justin. „Epitome of the Philippic History of Pompeius Trogus” (HTML) (na jeziku: engleski).
- ^ a b v Enciklopedija Britanika
- ^ Proleksis
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Car Asurbanipal i njegova biblioteka (jezik: srpski)
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Akademske | |
| Ljudi | |
| Ostale | |
