Baskijski jezik
| baskijski | |
|---|---|
| euskara | |
| Izgovor | /eus̺ˈkaɾa/ |
| Govori se u | Španija, Francuska |
Broj govornika | 750.000 (2016) |
Jezički izolat
| |
| latinica | |
| Zvanični status | |
Službeni jezik u |  Baskija Navara |
| Jezički kodovi | |
| ISO 639-1 | eu |
| ISO 639-2 | eus |
| ISO 639-3 | eus |
 Baskijske oblasti u Španiji i Francuskoj | |
 Zapadni dijalekt Zapadni dijalekt u 19. veku Centralni dijalekt Centralni dijalekt u 19. veku Navarski dijalekt Navarski dijalekt u 19. veku Donji navarski dijalekt Donji navarski dijalekt u 19. veku Lapurdinski dijalekt Suletinski dijalekt Ronkal dijalekt | |
Baskijski jezik, takođe euskera ili baskuense (u prošlosti poznat kao Euskara ili Uskara), ne pripada porodici indoevropskih jezika, kojima se govori u najvećem dijelu Evrope. Do sada nije dokazana pripadnost baskijskog ni bilo kojoj drugoj jezičkoj porodici. Danas se govori na sjeveru Španije, u autonomnoj pokrajini Baskiji,[1] u sjevernom dijelu autonomne pokrajine Navara i u jugozapadnom dijelu Francuske (francuska Baskija).
Baskijski jezik je jedini preromanski jezik koji još uvijek postoji na iberijskom poluostrvu. Bio je od velikog uticaja za razvoj vokalnog sistema španskog, ili kastiljanskog jezika. U prvoj polovini XX vijeka je pao u duži period dekadencije, zbog represije i zabrane od strane španskih vlasti (na čelu sa španskim diktatorom Franciskom Frankom)[2], a i opadanja interesovanja među mlađim generacijama. Krajem pedesetih i početkom šezdesetih godina XX vijeka, počinje ponovni oporavak i oživljavanje baskijskog jezika kao simbola nacionalne svesti baskijskog naroda.
Uspostavljanjem demokratske vlasti u Španiji i novog ustava 1978. godine, kao i statuta Gernike kojim se reguliše vlast u Baskiji, baskijski jezik postaje koslužbeni jezik u Španiji i postepeno se vraća u javni život. Jedinstveni baskijski jezik (euskara batua) se razvija od 1968. godine, iz potrebe sjedinjavanja različitih dijalekata radi uspostavljanja jedinstvene lingvističke forme. Iako je skoro od nastanka baskijske književnosti postojala polemika oko standardizacije, tek se pedesetih godina XX vijeka definitivno započelo s njom. Na sastanku kongresa Aranđacu, 1968. godine, koji je sazvala Akademija, napravio se definitivan plan za jedinstveni baskijski jezik. Danas je euskara batua zvanična verzija jezika u obrazovanju i književnosti, administraciji, štampi i elektronskim medijima.
Pored standardizovane verzije, pet istorijskih baskijskih dijalekata su biskajski, gipuskoanski i gornjonavarski u Španiji i navarsko-lapurdijski i souletinski u Francuskoj. Svoja imena preuzimaju iz istorijskih baskijskih provincija, ali granice dijalekata nisu u skladu sa granicama provincija. Euskara Batua je stvorena da bi se baskijski jezik mogao koristiti — i lako ga razumjeti svi govornici Baskije — u formalnim situacijama (obrazovanje, masovni mediji, književnost), i to je njegova glavna upotreba danas. I u Španiji i u Francuskoj, upotreba baskijskog jezika za obrazovanje varira od regiona do regiona i od škole do škole.[3]
Prvi zapisi na baskijskom jeziku pronađeni su u manastiru San Milan od Kogolje, koji se nalazi u Riohi (čije područje je danas poznato u svijetu po odličnim vinima). Tu su se takođe našli i prvi zapisi kastiljanskog jezika. Danas se smatra da je baskijski jedini jezik iz porodice pre-indoevropskih jezika u zapadnoj Evropi, koji je preživio invaziju indoevropskih jezika počevši od XIII vijeka p. n. e.
Ime jezika[uredi | uredi izvor]
Na baskijskom, naziv jezika je zvanično euskara (pored različitih dijalekatskih oblika).
Od riječi euskara su nastali mnogi od pojmova kojima baskijci definišu sami sebe, ističući njima jezik koji govore, kao na primjer, euskaldun (baskijac koji govori baskijski kao maternji jezik) ili Euskalerija - zemlja gdje žive oni koji govore baskijski, pojam koji se takođe često koristi kao sinonim za baskijski narod. Za označavanje svih drugih jezika baskijci koriste izraz erdara, i za baskijca koji ne govori baskijski jezik se koristi izraz erdaldun, koji, iako u svom opštem značenju ima sličnosti sa izrazom varvarin, ne posjeduje nikakve ponižavajuće primjese.
Na francuskom se jezik obično naziva baskijski, iako je euskara postala uobičajena u poslednje vrIjeme. Španski ima veći izbor naziva za jezik. Danas se najčešće naziva vasco, lengua vasca ili euskera. Oba termina, vasko i baskija, nasleđeni su od latinskog etnonima Vascones, koji zauzvrat potiče od grčkog izraza Ουασκωνες (ouaskones), etnonima koji je Strabon koristio u svojoj Geografiji.[4]
Španski izraz Vascunece, izveden od latinskog vasconice, je tokom vijekova stekao negativne konotacije i uopšte nije omiljen među govornicima Baskije. Njegova upotreba je dokumentovana najmanje još u 14. vijeku kada je u zakonu usvojenom u Hueski 1349. godine navedeno da item nuyl corridor nonsia usado que faga mercadería ninguna que compre nin venda entre ningunas personas, faulando en algaravia nin en abraych nin en basquenç: et qui lo fara pague por coto XXX sol-suštinski kažnjavajući upotrebu arapskog, hebrejskog ili baskijskog na pijacama kaznom od 30 sola (ekvivalentno 30 ovaca).[5]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „How the Basque language has survived | The World from PRX”. Pristupljeno 10. 09. 2023.
- ^ Clark, Robert (1979). The Basques: the Franco years and beyond
. Reno (Nevada): University of Nevada Press. str. 149. ISBN 0-87417-057-5.
- ^ „Navarrese Educational System. Report 2011/2012” (PDF). Navarrese Educative Council. Arhivirano iz originala (PDF) 9. 6. 2013. g. Pristupljeno 2013-06-08.
- ^ Trask, R.L. (1997). The History of Basque. Routledge. ISBN 0-415-13116-2.
- ^ O'Callaghan, J (1983). A History of Medieval Spain. Cornell Press. ISBN 978-0801492648.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Kraći hrvatsko-baskijski rječnik
- Akademija baskijskog jezika (na engleskom)
- Etnologija: Baskijski jezik (na engleskom)
- Baskijski Univerzitet: Kratka gramatika baskijskog jezika (na engleskom)
