Batanja

Koordinate: 46° 17′ 00″ S; 21° 01′ 00″ I / 46.2833333° S; 21.0166667° I / 46.2833333; 21.0166667
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za druge upotrebe pogledajte stranicu Batanje.
Batanja
mađ. Battonya
Zastava
Zastava
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Mađarska
RegionRegija velike južne ravnice
ŽupanijaBekeš (županija)
SrezMezekovačhaza
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 6.447
 — gustina44,23 st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate46° 17′ 00″ S; 21° 01′ 00″ I / 46.2833333° S; 21.0166667° I / 46.2833333; 21.0166667
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Površina145,77 km2
Batanja na karti Mađarske
Batanja
Batanja
Batanja na karti Mađarske
Ostali podaci
GradonačelnikJožef Koršoi
Poštanski broj5830
Pozivni broj68
Veb-sajt
www.battonya.hu

Batanja (mađ. Battonya, rum. Bătania) je manji grad u županiji Bekeš u Mađarskoj. Po poslednjem popisu iz 2001. godine Batanja ima 6.447 stanovnika.

Geografske odlike[uredi | uredi izvor]

Naselje Batanja se nalazi u istočnoj Mađarskoj, blizu granice sa Rumunijom. Grad se nalazi u Pomorišju, koje je nekada imalo brojnu srpsku populaciju. Batanja je poznata po prisutnosti srpske manjine, nekada znatno brojnije, a danas i dalje prisutne (5,1% po datom popisu). Atar naselja obuhvata 46,34 km².

Istorija[uredi | uredi izvor]

Batanjska crkva

Najstariji ostaci naselja potiču 11. veka. Otomanske vlasti, koje su vladale ovim delom Panonije tokom 16. i 17. veka, naselile su Srbe na ovom mestu 1718. godine. Po potpadanju mesta pod habzburšku vlast u Batanju se naseljavaju i Mađari, Rumuni i Slovaci i tako Batanja postaje višenarodna.

Srbin Mojsije Ludajić je bio krajem 19. veka jedan od veleposednika u Batanji. Na peštanskoj izložbi ženskih ručnih radova održanoj 1885. godine, u Batanju je stigla jedna od nagrada za najbolju rukotvorinu. Godine 1905. tu su funkcionisale PTT komunikacije i željeznička stanica.

Srbi u Batanji[uredi | uredi izvor]

Srbi su naselili mesto po proterivanju Turaka, i do polovine 19. veka su dominirali. Po državnom šematizmu pravoslavnog klira u Ugarskoj iz 1846. godine vidi se da je pravoslavna parohija osnovana i matične knjige se vode od 1794. godine. Srbi su svoju crkvu izgradili 1778-1779. godine. Hram je posvećen Rođenju Presvete Bogorodice (Mala Gospojina).[1] Po srpskom izvoru navodi se da je prvobitna crkva bila od pletera, a podignuta u 1/2 18. veka. Sadašnja Bogorodična crkva u klasicističkom stilu sa visokim zvonikom građena je 1793. godine. Monumentalni ikonostas bogate rezbarije oslikao je 1820-1822. godine, slikar Sava Petrović iz Temišvara. Ikonostas je morao biti čišćen, pa je za to kao i za slikanje nekoliko novih ikona bio angažovan 1880. godine, Dušan Aleksić iz Arada.[2] Pravoslavno parohijsko zvanje je osnovano 1790 godine, a matrikule se vode od 1801. godine.[3] Crkvu koja je 1853. godine inače bila lepo ukrašena spolja i iznutra, darivali su požrtvovani parohijani. Aron Rockov zemljedelac i Georgije Enovac su srebrom okovali staro jevanđelje, a starac Arsenije Vidicki je poklonio barjak svilen sa zlatnim slovima.[4]

Pretplatnički punkt za nabavku srpske knjige u Batanji su 1841. godine činili ugledni Srbi građani: Konstantin Georgijević paroh, batanjski kapelani Sinesije Petrović i Jovan Nadaški, Aron Sabo birov i mesni školski upravitelj, Mihail Sabo trgovac i arendator ot Bašarage, Mata Popović zemljedelac i eškut, Emanuil Marić perceptor, Aron Rackov crkveni tutor, Radoja Pandak crkveni sin, itd. Godine 1846. u Batanji je bilo 3464 pravoslavne duše, a činodejstvovalo je nekoliko sveštenika. Bili su to parosi Konstantin Georgijević, Georgije Georgijević i Nićifor Božidar, zatim pomoćnik parohijski ili kapelan Sinesije Petrović i đakon Leontije Petrović. Batanja se javlja 1847. godine kao prenumerantski punkt za nabavku srpske knjige. Na spisku kupaca vodi se ko su ugledni stanovnici mesta. Tu se nalaze sveštenici - oba Georgijevića i Leontije Petrović, zatim advokati - Pavao i Georgije Sabo, kmetovi opštinski (porotnici) Jakov Panić i Aron Georgijević, crkvenjak Radivoj Pandak i Jovan Pavlović isluženi stražmešter.[5]

Kanonska podela između Srba i Rumuna dovela je 1868. godine, do prelaska Batanje i drugih parohija, iz aradske (koja je postala rumunska) u susednu temišvarsku eparhiju. Godini 1869. u Batanji su se Rumuni iz mesta odelili od srpske zajednice. Istakao se tom prilikom Srbin, sveštenik Leontije Popović, koji je za srpsku stvar, priložio svojih 1000 f. Smatralo se 1893. godine u jednom crkvenom izveštaju da Batanja spada u najjače i najimućnije srpske crkvene opštine u Pomorišju. Mesni stari paroh Arsenije Božidar, rođeni Batanjac (1818-1896) "preselio se u večnost" februara 1896. godine. Otkako je 1847. godine zapopljen, služio je neprekidno u crkvi rodnog mesta. Prvo je bio deset godina kapelan, a zatim izabran za paroha u Batanji i činodejstvovao jš punih 39 godina. Crkveno-opštinske stvari su 1896. godine bile u neredu, manipulisalo se na loš način ovlašćenjima, pa je naredbom viših vlasti morao biti izabran novi valjani predsednik te opštine. Raspisan je maja 1897. godine konkurs za kapelana u batanjskoj parohiji četvrte platežne klase. Pop Leontije Popović je i dalje, 1897. godine u Batanji, kao protoprezviter, i bunio se zbog raspisanog stečaja za kapelana i administratora u upražnjenoj drugoj parohiji. Stari prota Leontije umro je avgusta 1900. godine u rodnom mestu Batanji, gde je i radio. Rodio se 1822. godine u batanjskoj staroj svešteničkoj porodici; popovi su bili pre njega — prandeda, deda i otac. Kao već đakon batanjski, rukopoložen je pred mađarsku bunu 1847. godine i dotad služio kao sveštenik. Bio je dobar propovednik, dugogodišnji član konzistorije. Odlikovan je pravom nošenja crvenog pojasa 1870. godine i tada je i imenovan za protonamesnika Aradskog protoprezvirata.[6] Posle smrti starog paroha raspisan je stečaj za stalno popunjenje upražnjenog mesta paroha. Jovan Suvajčdžić je bio paroh u Batanji 1898. godine, i dobijao je pripomoć od eparhije. Mihajlo Pandurović je bio 1906. godine kapelan u batanjskoj parohiji. On je 1898. godine postavljen za ličnog pomoćnika starog paroha Leontija Petrovića, a 1901. godine jednoglasno izabran od administratora — za jereja. Biće on u Batanji i 1910. godine, kada se pominje kao kandidat Srpske narodne samostalne stranke za poslanika, novog saziva Crkveno-narodnog sabora u Karlovcima. On je trebalo da predstavlja aradski i sent-mikluški srez. Sveštenik u Batanji, koja pripada Aradskom protoprezviratu, 1907. godine je bio Jefta Petrović, koji se tu nalazio kao lični kapelan od 1891. godine. Pop Jeftimije Petrović je rukopoložen 1891. godine i postavljen za ličnog parohijskog pomoćnika u Batanju. Kasnije, dok je bio i privremeni paroh u Batanji 1898. godine, dato mu je i da bude administrator u Nađlaku.

Srbi Batanjci su se masovno odazvali pozivu da daju prilog za srpske ranjenike. Njih preko stotinu građana dalo je prilog od 120 f. skupljaču Katici Vidickoj, koja je isti poslala "Crvenom krstu" u Beogradu. Među priložnicima su bili decembra 1885. godine: Srpska pravoslavna crkvena opština sa 50 F., Stevan Ludajić i Jefta Stanojev po 5 f., a manje iznose su dali Proka Vidicki opštinski beležnik, dr Bela Ažbot lekar, Stevan Vukadinović učitelj, Đorđe Dimić trgovac, Petar Zima advokat, Olga Stojanović učiteljica, Mojsije Grozesku rumunski paroh, a platno su dale Makra Romakova (7 m), Tereska Lungulova (2) i Đuliška Mijatićeva (4).[7]

Škola[uredi | uredi izvor]

Početak rada srpske pravoslavne veroispovedne škole datiran je 1793. godine. Batanjski birov (knez) Aron Sabo je bio u isto vreme i opštinski školski upravitelj. Kupac srpske knjige je 1841. godine bio Stefan Lungulović. Godine 1846-1847. u batanjskoj veroispovednoj narodnoj školi ima 39 đaka, koje uči pomenuti Stefan Lungulović. Učitelj Vasilije Simonović iz Batanje je 1860. godine bio pretplatnik novosadskog srpskog lista.[8] Batonjski učitelj 1864-1866. godine bio je Grgur Nadaški, koji je završio jedan razred filozofije i Preparandiju. Za fond Školskog lista priložili su 1866. godine u mestu: pop Leontije Petrović 4 f., Gr. Nadaški učitelj 3 f., i opštinski beležnik Pr. Vidicki 2 f. Dekret o stalnom nameštenju dat je 1882. godine učiteljici Olgi Stojanović, koja radi u Batanji. Stevan Vukadinović je mesni učitelj bio je 1882. godine na tečaju mađarskog jezika u Segedinu. Važio je za spremnog učitelja i dobrog organizatora, koji 1894. godine predsednik učiteljskog zbora u Pomorišju. Vukadinovićev rad je bio cenjen i nagrađen od strane predsednika i mesnog školskog upravitelja Prokopija Vidickog. Učitelj se 1883. godine javno zahvalio opštinskom beležniku Vidickom, zato što mu je batanjska opština povisila godišnju platu sa 44 f. Bilo je to zbog učiteljevog: "neumornog truda i rada u školi, sa mnogo većim brojem učenika no što bi zakon za naše narodne škole propisivao."[9] Juna 1897. godine raspisan je stečaj za mesto učitelja prvog i drugog razreda, u srpskoj veroispovednoj muškoj školi u mestu. U ponovljenom konkursu 1898. godine, vidi se da je reč o "novoustanovljenoj" veroispovednoj muškoj školi". Po pisanju srpskih novina početkom 1897. godine Batanja je jedna od "najjačih srpskih opština" u Pomorišju. Ona u svemu napreduje, a to se pokazuje i po broju stanovnika, koji je od 1870. godine do tada, sa 2200 porastao na 2600 duša. Na Savindan te 1897. godine osvećena je nova školska zgrada, moderno zdanje propisno građeno, po ceni od 10.000 f. U školi su dve velike "školske dvornice" (učionice) i konforan učiteljski stan.[10] Jedan izveštač primećuje 1898. godine da i u Batanji rade izvanredni učitelji u svakom pogledu, i da se po tome može meriti sa gradovima. Te godine jedan od učitelja u mestu bio je Dušan pl. Jovan Kotorač. Batanjska škola je normirana 1907. godine da ima četiri učiteljska mesta. Učiteljsko telo u Batanji 1907. godine čine: Stevan Vukadinović (od 1882. tu i 1912), Dušan Ćirić (tu i 1912), Olga Vukadinović (rođ. Stojanović)(od 1882) i Milka Lungulova-Pandovljeva (položila učiteljski ispit 1899. u mestu od tad).[11] Godine 1905. u Batanji su dva školska zdanja, podignuta 1843. i 1897. godine. Predsednik Školskog odbora bio je Mirko Stanojev, pop Jefta Popović školski upravitelj a Vikentije Savić staratelj. Učiteljsko telo čine: Stevan Vukadinović učitelj rodom iz Sombora, njegova supruga učiteljica Olga Vukadinović rođ. Stojanović rodom iz Pančeva, te neudata učiteljica Milka Lungulova rodom iz samog mesta Batanje. U školu je išlo mnogo đaka, iako je to bilo nešto više od polovine stasale dece - 643. Tako u redovnoj nastavi bilo je 252, u poftornoj školi 42, i u zabavištu čak 171 dete. Petnaestoro dece pohađalo je državne škole na tuđem jeziku u mestu. Supružnici učitelji Vukadinovići su se isticali u svom radu, pa je eparhijska vlast tražila izveštaj o njima iz Batanje, nameravajući da im da pohvalne diplome. U Batanji je postojala (1907) i Državna osnovna i šegrtska škola, u kojoj je srpski paroh bio katiheta. U srpskoj veroispovednoj školi zbog teskobnih učionica, dozvolile su eparhijske vlasti 1907. godine da se deca po polu ne razdvajaju. Batanjska srpska škola nije imala 1908. godine nikakvu knjižnicu, iako je to bogata i napredna sredina.

20. vek[uredi | uredi izvor]

Po srpskom izvoru iz 1905. godine navodi se da je Batanja velika opština, u kojoj živi 12872 stanovnika u 1963 doma. Srba pravoslavaca je 2602 ili 20%, a imaju 405 kuća, i čiji posed čini 39% od ukupnog. Od srpskih javnih zdanja tu je pravoslavna crkva i dve veroispovedne škole. Crkvena opština je uređena, skupština redovna, a predsednik Petar Lungulov. zemljišni posed iznosi 79 kj. Crkva je u dobrom stanju, ima dve parohije obe četvrte klase, parohijskog doma nema. Postoji srpsko pravoslavno groblje a najstariji spomenici su iz 1803. godine. Sveštenstvo čine: paroh pop Jefta Petrović rodom iz Nađlaka, koji služi 17 godina u mestu, a kapelan je Mihajlo Pandurović.[12]

U bogatom i naprednom mestu kao što je Batanja bujao je društveni život početkom 20. veka. Srpkinje su bile okupljene u svojoj "Srpskoj dobrotvornoj zadruzi u Batanji". Zadruga je imala 25 redovnih članica, slavila je kao društvenu slavu praznik Malu Gospojinu, a društveni kapital iznosio je 328 k. Na čelu kola batanjskih dama bile su: predsednica Emilija Vidicki, blagajnica Zorka Petrović a delovođa Dušan Ćirić. Radila je u to vreme i "Srpska čitaonica u Batanji", koja je brojala 26 redovnih članova i slavila kao svoju slavu Sv. Nikolu. Na čelu čitaonice gde su bili okupljeni Batanjci bili su: predsednik Jefta Petrović, perovođa Dušan Ćirić, blagajnik Milan Stanojev, knjižničar Dušan Ćirić.

Neposredno pre Prvog svetskog rata bilo je 2600 Srba u Batanji. Oni su 1902. godine prvi u okolini, osnovali mesnu Srpsku zemljoradničku zadrugu, sa neograničenom odgovornošću. Zadruga je imala u početku 15 zadrugara, a 1910. godine već 66 članova, od kojih su 56 ratara (i tri udovice), pet zanatlija, dva sveštenika, jedan učitelj, jedna učiteljica i jedan trgovac. Njen kapital je 1905. godine iznosio čak 63.026 k, a vodili su je tada: predsednik Mihajlo Pandurović i poslovođa Dušan Ćirić.[12] To je bila vrlo uzorna zadruga čiji broj članova stalno raste, jer je to selo sa oko 3000 Srba. Članovi zaruge poseduju 1910. godine svojih 525 jutara zemlje, a obrađuju u zakupu 1227 jutara (tu je i manastirska zemlja bezdinska). Kod Saveza SZZ u Zagrebu imaju kapital deponovan od 100.000 kruna. Godišnji obrt te seljačke zadruge prelazio je 800.000 kruna.[13]

Ali intenzivna mađarizacija i užasni Prvi svetski rat, uništili su polet tom dičnom velikom srpskom mestu. Na kraju rata dočekalo je svoju propast, koja ih je navela na iseljavanje. Posle rata veći deo srpskog stanovništva je optirao i iselio se u srpske delove novoformirane Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Između dva rata po mišljenju jednog agrarnog stručnjaka, opštanti iz Mađarske i Bačke su "stradali" u Južnoj Srbiji. Mislio je da naseljeni Srbi iz Mađarske koji su tu u Ovčjem Polju zasnovali koloniju "Novu Batanju", ekonomski nisu dobro prosperirali. Od 160 domova u tom najvećem naselju, već 1925. godine ostalo je samo 60. Problem glavni im je bio bolest malarija, nedostatak vode i sušne godine.[14] Jedan deo Batanjaca, tridesetak porodica naselilo se 1924. godine kod Novog Sada na posedu grofa Koteka, ali su ubrzo morali da se isele, što je izazvalo proteste u Novom Sadu. Batanjski naseljeni u Banatu su se održali, i njihovi potomci danas žive u Vojvoda Stepi, Mužlji i Banatskom Višnjićevu, većinom u Banatu.

O optaciji batanjskih Srba naučnu knjigu objavio je Milan Micić „Odiseja batanjskih Srba“ (Zrenjanin,2003).

Inspirisan istorijskim, ujedno i tragičnim događanjima prilikom iseljenja batanjskih Srba u Kraljevinu SHS 1923. godine, srpski pisac iz Mađarske Dragomir Dujmov napisao je roman „Voz savesti“ (Budimpešta, 2005) koji je Matica iseljenika Srbije u Beogradu 2006. godine nagradila književnom nagradom „Rastko Petrović“.

U leto 1925. u Batanji mestu nadomak Arada bilo je mnogo Srba. Njih 1900 duša živelo je u 400 srpskih domova. Od 8390 jutara, njima je pripadalo 3000 jutara. Srbi Batanjci su bili na glasu kao "najbogatiji i najkonzervativniji". Tu su radile tri srpske škole sa kadrovima, Steva i Olga Vukadinović te Milica Jovičin. Imali su Srbi svoju pravoslavnu crkvu, parohijski dom, Srpsku zemljoradničku zadrugu, dva-tri dućana, srpsku čitaonicu, Srpsku žensku zadrugu, Srpsko pevačko društvo i tamburaški orkestar. I pored svega toga javni život u mestu je učmao a nacionalni polet posustao. Najviše se trudio paroh pop Mihajlo Pandurović, da misionari i u okolini. Mađarske vlasti su prema njima bile podozrive i smetao im je njihov sjaj i snaga, koja se toliko razlikovala po nekoj nadmoći od ostalih srpskih sredina u Mađarskoj. Srbi su po svemu u Batanji bili superiorni, a najimućniji meštani bili su oni sa najlepšim kućama i konjima, ratari Proka Jovičin, Mladen Gruičić i Kosta Rackov.[15] Tu je izbio i prvi pokret za optiranje u srpske krajeve, nove države, koju je podsticala država.

Ostalo je 1937. godine u mestu još 1800 Srba; ostalih 2000 preselilo se ranije u Jugoslaviju. Tu se srpstvo u Mađarskoj najbolje održalo. Među tamošnjim Srbima su se najviše istakli učitelj Dušan Vukadinović (tu od 1887) koji je kao učitelj proveo 54 godine u mestu. Zatim prota Mihajlo Pandurović (od 1899) kao i bivši sveštenik Jefta Petrović (prešao u Sentu). Sada sve što su radili decenijama odlučno, orno i uspešno - stagnira. Zemljoradnička zadruga se borila i sudila za manastirsku zemlju (u zakupu) sa pančevačkim posednikom Perom Miloradovićem, u prvoj deceniji 20. veka. Srpska zemljoradnička zadruga je morala da se likvidira 1926. godine, iako je imala 54.000 dinara kapitala. Dve zadružne zgrade pripale su mesnoj crkvenoj opštini. Od četiri batanjske škole, opstala je samo jedna, u koju ide 120 dece, od kojih su mnoga sa okolnih salaša. U selu se nalazi i veliki broj naseljenih Slovaka, koji su sa Srbima delili dobro i zlo, ali ih je mađarizacija upropastila.[16]

Na početku 21. veka opstala je srpska pravoslavna crkva u Batanji. Nalazi se u centru naselja, to je jednobrodna građevina podignuta 1778. godine, sa omalterisanom fasadom obojenom u belo. Srpsko pravoslavno groblje je postalo svojina mesne samouprave, ali je zadržalo srpski pravoslavni karakter. Postoji mala uzvišica u kojoj su ukopane grobne kripte.[17]

Savremeni položaj Srba u naselju[uredi | uredi izvor]

Ovo je najistočnije naselje u republici Mađarskoj u kome žive Srbi (oko 300 pripadnika). U mestu postoji srpska pravoslavna crkva iz 1778-1779. godine, čiji se ikonostas smatra jednim od najvrednijih u srpskim crkvama u Mađarskoj. U mestu postoji Srpska osnovna škola[18] na srpskom jeziku sa zabavištem, i mesna Srpska manjinska samouprava. Takođe, mesni Srbi i dalje čuvaju svoj jezik i običaje.

Pored srpske manjine, u Batanji je prisutna i rumunska (3,7% stanovništva) i romska (1,7%) manjina. Zbog toga je govor mesnih Srba veoma poseban, jer se u njemu pored uticaja mađarskog jezika može primetiti i uticaj rumunskog.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Reesch de Lewald, Aloysius: "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", Buda 1846.
  2. ^ "Nin" specijalni dodatak, Dinko Davidov, Beograd 1990. godine
  3. ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
  4. ^ "Svetovid", Beč 1853. godine
  5. ^ Novak Joksić: "Lazarica ili Boj na Kosovu", Novi Sad 1847. godine
  6. ^ "Srpski sion", Karlovci 1900. godine
  7. ^ "Zastava", Novi Sad 1886. godine
  8. ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1860. godine
  9. ^ "Zastava", Novi Sad 1883. godine
  10. ^ "Zastava", Novi Sad 1897. godine
  11. ^ "Školski list", Sombor 1907. godine
  12. ^ a b Mata Kosovac, navedeno delo
  13. ^ "Srpsko kolo", Zagreb 1910. godine
  14. ^ "Vreme", Beograd 1925. godine
  15. ^ "Vreme", Beograd 7. jul 1925. godine
  16. ^ "Politika", Beograd 23. avgust 1937. godine, str. 7
  17. ^ Srpski institut, internet baza podataka, Budimpešta
  18. ^ "Srpske nedeljne novine", Budimpešta 2017.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Batanja na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Батања&oldid=26819441”