Biološke teorije starenja
Biološke teorije starenja imaju za cilj da objasne uzroke i mehanizme starenja na nivou ćelije, organa i organizma kao celine. Većina savremenih teorija biološkog starenja su međusobno slične i polaze od zajedničkih pretpostavki. Do danas je predloženo više od 300 teorija starenja koje pokušavaju da objasne ovaj veoma kompleksan proces.
Istorijat istraživanja fenomena starenja[uredi | uredi izvor]
Prvi pokušaji naučnog objašnjenja starenja javljaju se krajem 19. veka. U jednom od prvih radova Avgust Vajsman (August Weismann) 1889. donosi teoriju programirane smrti. Važan korak u istraživanju ovog fenomena bio je rad profesora Pitera Medavara (Peter Medawar), izložen pred Londonskim kraljevskim društvom 1951, pod nazivom Nerešen problem u biologiji (An Unresolved Problem in Biology)[1]. Rad je postavio osnovna načela čitavoj seriji novih istraživanja i teoriji starenja poznatoj kao teorija akomuliranih mutacija.
Sledećih 25 godina istraživanja starenja su imala prvenstveno opisni karakter. Tako, počev od kraja 70ih godina prošlog veka, nastaje veliki broj teorija koje su pokušavale da objasne starenje. To najbolje ilustruje podatak da je u izvesnom prikazu, koje je 1990. publikovao Kaleb Finč, nabrojano je čak oko 4 000 citata. Krajem 1990ih godina situacija postaje jasnija tako da većina autora ima zajedničke stavove.
Klasifikacija teorija starenja[uredi | uredi izvor]
Klasifikacija ovih teorija izvršena je prema različitim kriterijumima i u najvećem broju slučajeva nijedna od klasifikacija nije zadovoljila većinu naučnika koji se bave problemom starenja. Sam proces starenja je toliko složen da je najverovatnije posledica kako genetičkih tako i stečenih interakcija i procesa, što otežava njegovo definisanje na osnovu jednostarnog posmatranja. Glavne biološke teorije starenja obuhvataju evolucioni, sistemski i ćelijski nivo[traži se izvor].
Evolucione teorije[uredi | uredi izvor]
Zasnivaju se na Darvinovoj teoriji evolucije prirodnog odabiranja i koje pokušavaju da objasne da se razlika u dužini života bioloških vrsta zasniva na procesima mutacija i selekcije gena. Pripadaju im:
- teorija programirane smrti
- teorija akomulacije mutacija
- teorija antagonističke pleitropije
- teorija neinvestiranja u somatske ćelije
Sistemske teorije[uredi | uredi izvor]
Uzrok starenja ove teorije pronalaze van ćelije. Razlikuju se:
- imunološka teorija
- neuroendokrina teorija
- teorija stresa
Ćelijske teorije[traži se izvor][uredi | uredi izvor]
Zasnivaju se na brojnim podacima koji ukazuju da se tokom života u ćelijama nakupljaju oštećenja koja dovode do postepenog smanjivanja njihovih funkcija i sposobnosti rasta. Teorije koje uzroke starenja pronalaze u samoj ćeliji su:
- membranska teorija
- mitohondrijska teorija
- teorija replikativne starosti
- teorija telomera
Reference[uredi | uredi izvor]
- Tucić, N, Matić, Gordana: O genima i ljudima, Centar za primenjenu psihologiju, Beograd, 2002.
- Marinković, D, Tucić, N, Kekić, V: Genetika, Naučna knjiga, Beograd
- Ridli, M: Genom - autobiografija vrste u 23 poglavlja, Plato, Beograd, 2001.
- Prentis S: Biotehnologija, Školska knjiga, Zagreb, 1991.
- Dumanović, J, marinković, D, Denić, M: Genetički rečnik, Beograd, 1985.
- Kosanović, M, Diklić, V: Odabrana poglavlja iz humane genetike, Beograd, 1986.
- Švob, T. i sradnici: Osnovi opće i humane genetike, Školska knjiga, Zagreb, 1990.