Bitka za Velikije Luki
 | Ovaj članak sadrži spisak literature, srodne pisane izvore ili spoljašnje veze, ali njegovi izvori ostaju nejasni, jer nisu uneti u sam tekst. |
| Bitka za Velikije Luki | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deo Drugog svetskog rata | |||||||
 U gornjem levom delu mape se vidi Velikije Luki, označen crvenom bojom i obližnja železnička pruga, u kontekstu sovjetske ofanzive tokom 1942-43 | |||||||
| |||||||
| Sukobljene strane | |||||||
 Sovjetski Savez |
 Sile Osovine | ||||||
| Komandanti i vođe | |||||||
| Maksim Purkajev | Kurt fon der Ševalerije | ||||||
| Jačina | |||||||
| 100.000 (19. nov.) | 20.000 (19. nov.) | ||||||
| Žrtve i gubici | |||||||
| 30.000 mrtvih i ranjenih | 17.000 mrtvih, 3.000 ranjenih | ||||||
Bitka za Velikije Luki, između nemačkih i sovjetskih snaga odigrala se u gradu Velikije Luki i njegovoj okolini u zimu 1942—1943. godine za vreme Drugog svetskog rata.
Bitka[uredi | uredi izvor]
Nakon što je Operacija Barbarosa izgubila svoj prvobitni zamah, a severni sektor Istočnog fronta se stabilizovao u proleće 1942. godine, Nemci su držali pod kontrolom grad Velikije Luki koji je bio ključna tačka za odbranu nemačkog mostobrana na reci Lovat. Izuzetno važna železnička pruga, koja se protezala pravcem sever-jug, nalazila se zapadno od rečne obale, neposredno iza nemačke linije fronta, dok se severno od grada prostirao močvaran teren koji se protezao sve do jezera Peipus, zbog čega je teren oko grada, za obe strane bio izuzetno nepovoljan za napad. Upravo zbog toga, grad je bio logičan izbor za sledeći sovjetski kontranapad koji je trebalo da uništi nemački mostobran i omogući uspostavljanje sovjetskog mostobrana na zapadnoj obali reke čime bi Nemci bili onemogućeni da koriste železničku prugu. Imajući to u vidu, Nemci su pojačali garnizon u gradu i iskoristili zatišje na frontu da dobro utvrde svoje položaje.
Velika sovjetska ofanziva, čiji glavni cilj je bio da se povrati grad Velikije Luki, započela je sredinom novembra 1942. godine, samo nekoliko dana pre početka velike nemačke operacije opkoljavanja Staljingrada poznatije pod nazivom Operacija Uran. Za kratko vreme grad se našao u obruču, ali je jak nemački garnizon uspeo da odbije prve sovjetske napade na sam grad. Dok su sovjeti bili zauzeti pokušajima da osvoje snažno utvrđen grad, Nemci su dovukli pojačanja i nekoliko puta pokušali da razbiju sovjetske snage koje su držale obruč. Međutim, svi nemački pokušaji bili su bezuspešni. Pred sam kraj operacije, Nemci su čak angažovli i puk specijalne namene „Brandenburg“ kako bi oslabili sovjetske pozicije i omogućili garnizonu da se probije iz okruženja, ali je i ovaj pokušaj propao i grad je izgubljen. Mali deo nemačkog garnizona uspeo je da se uz pomoć puka „Brandenburg“ probije do nemačke linije fronta. Branioci istočnog dela grada konačno su se predali 16. januara 1943. god.
Ova bitka ponekad se naziva i „Malim Staljingradom na severu“ zbog svoje sličnosti sa Bitkom za Staljingrad koja je u isto breme besnela na južnom krilu Istočnog fronta. (Međutim, mnoge bitke u Drugom svetskom ratu i posle takođe će biti okarakterisane kao „Mali Staljingradi“.)
Suprotstavljene strane[uredi | uredi izvor]
Nemci[uredi | uredi izvor]
- Grupa armija Centar-feldmaršal Ginter fon Kluge
- Grupa Ševalerije
- Garnizon u Velikije Luki
- Grupa Veler
- 8. oklopna divizija
- 20. motorizovana pešadijska divizija
- 3. brdska divizija
- 83. pešadijska divizija
- 3. skijaški bataljon (pridodat)
- 205. pešadijska divizija
- 291. pešadijska divizija
- 331. pešadijska divizija
- Delovi 3. brdske divizije
- 1. SS motorizovana brigada
- 495. čega jurišnih topova (pridodata)
- RFSS bataljon (pridodat)
- Frajkor Denmark (pridodat)
- 185. bataljon jurišnih topova
- Jedna četa 803. specijalnog puka „Brandenburg“
- Grupa Veler
- II korpus Luftvafe
- 6. luftvafe poljska divizija
- Jedan bataljon 7. vazdušno-desantne divizije
- Garnizon u Velikije Luki
- Grupa Ševalerije
Najveći deo Grupe armija Centar je u ovom periodu bio angažovan na suzbijanju sovjetske Ržev-Sičevske ofanzive.
Neposredno pre bitke, nemačke snage u i oko grada Velikije Luki bile su pod kontrolom nemačkom LIX korpusa kojim je komandovao general Ševalerije. U toku bitke, LIX korpus je privremeno preimenovan u Grupu Ševalerije, koja je po svemu, osim po imenu bila armija, dok je Grupa Veler formirana u cilju organizacije i komandovanja jedinicama angažovanim na pokušajima razvijanja sovjetskog obruča. Posle bitke, Grupa Ševaleri je ponovo dobila stari naziv, LIX korpus.
Skoro polovina 83. pešadijske divizije bila je pridodata garnizonu u Velikije Luki.
Nemačka 3. brdska divizija je imala jedva nešto više od polovine punog sastava zato što se njen 139. puk nakon povlačenja iz Finske, nalazio u Laplandu. 138. brdski puk predstavlja nepoznatu jedinicu 3. brdske divizije predstavljenu na Mapama 2 i 3.
Nemačka 8. oklopna divizija bila je deo rezerve Grupe armija Sever. U trenutku otpočinjanja bitke imala je na rasplaganju samo mali broj tenkova od kojih su najveći broj činili zarobljeni češki tenkovi Pancer 38(t) i samo nekoliko tenkova Pancer III i Pancer IV koji nisu bili dorasli sovjetskim tenkovima korišćenim u bici.
Nemačka 20. motorizovana pešadijska divizija angažovana je iz rezervi Grupe armija Centar.
Sovjeti[uredi | uredi izvor]
- Kaljinjinski front (Purkajev)
- Treća udarna armija (K. N. Galicki)
- 21. gardijska streljačka divizija
- 28. streljačka divizija
- 32. streljačka divizija
- 150. streljačka divizija Staljin
- 360. streljačka divizija
- 129. tenkovska brigada
- 184. tenkovska brigada
- 236. tenkovska brigada
- 45. skijaška brigada
- 23. streljačka brigada
- 100. streljačka brigada
- 389. puk lovaca na tenkove
- Prateće jedinice
- 2. mehanizovani korpus
- 381. streljačka divizija
- 33. tenkovska brigada
- 36. tenkovska brigada
- 18. mehanizovana brigada
- 34. mehanizovana brigada
- 43. mehanizovana brigada
- 44. skijaška brigada
- 26. streljačka brigada
- 31. streljačka brigada
- Prateće jedinice
- 5. gardijski streljački korpus-general-major Afanasij Pavlantjevič Bjeloborodov
- 9. gardijska streljačka divizija
- 46. gardijska streljačka divizija
- 34. probojni tenkovki puk (pridodat)
- 257. streljačka divizija
- 357. streljačka divizija
- 92. tenkovska brigada
- Prateće jedinice
- 8. estonski streljački korpus-Lembit Abramovič Pern
- 19. gardijska streljačka divizija
- 7. estonska streljačka divizija
- 249. estonska streljačka divizija
- 45. tenkovska brigada
- Prateće jedinice
- Treća udarna armija (K. N. Galicki)
Najveći deo Kalinjinskog fronta pod komandom Maksima Aleksejeviča Purkajeva bio je angažovan u drugoj Ržev-Sičevskoj ofanzivi južno od grada Velikije Luki; samo su jedinice na desnom krilu Kaljinjinskog fronta učestvovale u bici. K. N. Galicki je komandovao 3. udarnom armijom koja je bila u sastavu Kalinjinskog fronta.
Sovjetska 92. tenkovska brigada bila je opremljena teškim tenkovima KV-1.
Neuobičajeno, sovjetska 34. probojna tenkovska brigada je bila naoružana tenkovima T-34 iako je njena namena podrazumevala da ona bude naoružana teškim tenkovima. Takođe, 34. tenkovska brigada u vreme bitke nije imala status gardijske brigade iako je bila u sastavu 46. gardijske streljačke divizije.
184. tenkovska brigada je u toku bitke u potpunosti uništena ali je ponovo formirana pod nazivom 78. tenkovska brigada.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Chadwick, Frank A. et al. (1979). White Death: Velikiye Luki, The Stalingrad of the North. Normal, Il: Game Designers Workshop.
- Department of the Army Pamphlet 20-234 "Operations of Encircled Forces: German Experiences in Russia" Washington, DC 1952
- Webb, William A. (2002). "Battle of Velikiye Luki: Surrounded in the Snow". Accessed on April 21, 2005.