Vaseljenski patrijarh Vartolomej I

Vaseljenski patrijarh Vartolomej I
Osnovni podaci
Pomesna crkva	Carigradska patrijaršija
Čin	vaseljenski patrijarh
Titula	arhiepiskop carigradski, novorimski i vaseljenski patrijarh.
Sedište	Istanbul
Godine službe	od 2. novembra 1991.
Prethodnik	Vaseljenski patrijarh Dimitrije I
Prethodna eparhija	mitropolit halkidonski
Godine službe	1990—1991.
Prethodnik	Meliton
Naslednik	Joahim
Prethodna eparhija	mitropolit filadelfijski
Godine službe	1973—1990.
Prethodnik	-
Naslednik	Meliton
Lični podaci
Svetovno ime	Demetrios Arhontonis
Datum rođenja	(1940-02-29)29. februar 1940.
Mesto rođenja	Imbros, Turska
Potpis

Vaseljenski patrijarh Vartolomej I (grč. Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος Α, tur. Patrik I. Bartholomeos; 29. februar 1940) vrhovni je predstojatelj Carigradske patrijaršije i prvi među jednakim patrijarsima Pravoslavne crkve.

Titula vaseljenskog patrijarha glasi: Arhiepiskop carigradski, novorimski i vaseljenski patrijarh.

Biografija

Vartolomej I je rođen u selu Agios Teodoros (grč. Άγιος Θεόδωρος, tur. Zeytinli köyüin) na ostrvu Imbros (grč. Ίμβρος, tur. Gökçeada) kao sin Hristosa i Merope Arhontonis. Njegovo svetovno ime je Dimitrios Arhontonis (Δημήτριος Αρχοντώνης, Dimítrios Archontónis). Turski je državljanin, ali etnički pripada malobrojnoj grčkoj zajednici u Turskoj.

Dimitrios Arhontonis pohađao je osnovnu školu na rodnom Imbrosu i nastavio svoje srednjoškolsko obrazovanje u poznatom Zografejon liceju u Istanbulu. Nakon toga je studirao teologiju na Patrijaršijsko-teološkoj školi i bogosloviji Haliki. Studije je okončao sa najvišim počastima 1961. godine i odmah je rukopoložen za đakona, primivši ime Vartolomej. Vartolomej je ispunio vojnu obavezu u Turskoj armiji u periodu između 1961. i 1963. godine. Između 1963. i 1968. godine Vartolomej je nastavio postdiplomske studije na Papinskom orijentalnom institutu u Rimu, Vaseljenskom institutu Bosej u Švajcarskoj i Minhenskom univerzitetu Ludvig Maksimilijan u Nemačkoj. Njegov doktorski rad se odnosio na kanonski zakon. Iste godine je postao predavač na Papinskom gregorijanskom univerzitetu u Rimu.

Mladi Amfilohije Radović, potonji mitropolit crnogorsko-primorski kao lajk (levo) i jerođakon Vartolomej (skroz desno), potonji patrijarh vaseljenski u Rimu 1966. Na slici se nalazi i mladi jeromonah Atanasije Jeftić (levo iza), potonji episkop zahumsko-hercegovački.

Po povratku u Istanbul 1968. godine postavljen je za predavača na bogosloviji Haliki, gde ga je vaseljenski patrijarh Atinagora rukopoložio za sveštenika (1969). Kada je 1972. godine postao vaseljenski patrijarh, Demetrije I je Vartolomeja postavio za direktora patrijaršijske kancelarije. Na Božić 1973. godine Vartolomej je postao filadelfijski mitropolit i ponovo je postavljen na mesto direktora patrijaršijske kancelarije na kojem je ostao do svog ustoličenja za halkedonskog mitropolita 1990. godine. Od marta 1974. godine do ustoličenja za vaseljenskog patrijarha bio je član Svetog sinoda kao i mnogih sinodskih uprava.

Od jezika govori novogrčki, turski, italijanski, nemački, francuski, engleski, kao i starogrčki i latinski.

Vaseljenski patrijarh

Kao vaseljenski patrijarh, Vartolomej I je posebno aktivan na međunarodnom planu. Odmah po ustoličenju fokusirao se na obnavljanje nekada proganjanih istočnih pravoslavnih crkava bivšeg Istočnog bloka nakon pada komunizma u tim zemljama 1990. godine. Kao deo tih napora, radio na uspostavljanju čvršćih veza među različitim nacionalnim crkvama istočne pravoslavne zajednice. Takođe je nastavio dijalog pomirenja sa Rimokatoličkom crkvom koji su započeli njegovi prethodnici i inicirao dijalog sa ostalim veroispovestima, uključujući druge hrišćanske grupe, muslimane i jevreje.

Stekao je reputaciju istaknutog predstavnika ekološkog pokreta dajući podršku različitim međunarodnim pokretima te vrste. To mu je donelo nadimak „zeleni patrijarh“ i 2002. godine je počastvovan Sofi nagradom. Takođe mu odato priznanje uručivanjem Zlatne medalje Kongresa, najviše nagrade koju može dodeliti zakonodavni ogranak vlasti SAD.

Vartolomej I, nakon kritikovanja određenih aspekata turske spoljne politike i pokušaja služenja liturgije u udaljenim delovima zemlje, na taj način obnavljajući prisustvo pravoslavlja, koje je odsutno još od 1924. godine, našao se na udaru turskih nacionalističkih elemenata. Patrijaršijska bogoslovija Haliki je zatvorena od 1971. godine po nalogu turskih vlasti.

Mandat vaseljenskog patrijarha Vartolomeja I odlikuje se međupravoslavnom saradnjom, međuhrišćanskim i međureligijskim dijalogom, kao i zvaničnim posetama pravoslavnim i muslimanskim zemljama koje su pre bile retko posećivane. Razmenio je mnoštvo pozivnica crkvenih i državnih velikodostojnika. Njegovi napori da promoviše verske slobode i ljudska prava, njegovi potezi u pogledu unapređenja verske tolerancije među svetskim religijama su veoma zapaženi.

Tokom svog boravka u Turskoj u novembru 2006, papa Benedikt XVI je na poziv vaseljenskog carigradskog patrijaraha Vartolomeja I posetio Istanbul. Papa je učestvovao u verskoj službi povodom proslave dana Svetog Andreja Prvozvanog, sveca-zaštitnika carigradske crkve. To je bila treća zvanična poseta nekog rimskog pape Carigradskoj patrijaršiji (prvi je bio papa Pavle VI 1967, a drugi papa Jovan Pavle II 1979).

U intervjuu objavljenom 19. novembra 2006. u dnevnim novinama „Sabah“, patrijarh Vartolomej I je govorio o problemima verskih sloboda i predstojećoj poseti pape Turskoj. Takođe se osvrnuo na zatvaranje bogoslovije Haliki rečima: „Kao turski građani, mi plaćamo poreze, služimo u vojsci, glasamo. Kao građani radimo sve. Želimo ista prava, ali od toga nema ništa. [...] Ako muslimani žele da studiraju teologiju, postoje 24 teološka fakulteta. A gde ćemo mi da studiramo?“. Takođe je govorio o problemu njegove vaseljenske titule i njenom neprihvatanju od strane turskih vlasti: „Ova titula postoji od 6. veka. [...] Reč vaseljenski nema politički kontekst. [...] Ova titula je jedino na čemu insistiram. Nikada se neću odreći ove titule?“

Titule

Zvanična titula vaseljenskog patrijarha glasi:

Njegova svesvetost arhiepiskop carigradski, novorimski i vaseljenski patrijarh Vartolomej I

na grčkom:

Η Αυτού Θειοτάτη Παναγιότης, Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ρώμης, Οικουμενικός Πατριάρχης, Βαρθολομαίος Α.

Nagrade

Vartolomeja I su brojni univerziteti i obrazovni centri nagradili počasnim doktoratima, među kojima: Atinski nacionalni i kapodistrijski univerzitet, Solunski univerzitet Aristotel, Trački univerzitet Demokrit, Kritski univerzitet, Janinski univerzitet, Egejski univerzitet i Tesalski univerzitet u Grčkoj; Moskovski državni univerzitet u Rusiji; Bukureštanski univerzitet i Jaši univerzitet u Rumuniji;Londonski gradski univerzitet, Ekseter univerzitet i Edinburški univerzitet u Ujedinjenom Kraljevstvu; Luvenski katolički univerzitet u Belgiji; Pravoslavno-teološki Institut „Sveti Sergej“ i Eks an Provans univerzitet u Francuskoj; Flinders univerzitet u Australiji; Adamson univerzitet na Filipinima; Koledž Svetog Andreja i Šerbruk univerzitet u Kanadi; Grčka pravoslavna škole teologije „Sveti krst“, Džordžtaun univerzitet, Južni metodistički univerzitet, Jejl univerzitet, Pravoslavno-teološki seminar Svetog Vladimira u SAD.

Rukopoloženja

• 13. avgust 1961 — đakon (dobio je crkveno ime Vartolomej);
• 19. oktobar 1969 — sveštenik;
• Božić 1973 — filadelfijski mitropolit (Mala Azija);
• 14. januar 1990 — ustoličen za halkedonskog mitropolita;
• 22. oktobar 1991 — izabran za 270. arhiepiskopa carigradskog, novorimskog i vaseljenskog patrijarha;
• 2. novembar 1991 — ustoličen u Patrijaršijskom hramu u Fanaru.

Spoljašnje veze

• Zvanična biografija vaseljenskog patrijarha Vartolomeja Arhivirano na sajtu Wayback Machine (30. oktobar 2019) (jezik: engleski)
• Zvanični veb-sajt papske posete Vaseljenskoj patrijaršiji (jezik: engleski)
• Pravoslavni istraživački institut (jezik: engleski)
• Nisam „istočni papa” („Politika”, 21. februar 2019)
• PENZIONISANI OFICIR TURSKE VOJSKE POSTAO VASELjENSKI PATRIJARH: Tajni dekret CIA protiv pravoslavnih Slovena („Večernje novosti”, 21. januar 2023)