Veliki Semikluš

Koordinate: 46° 04′ 20″ S; 20° 37′ 46″ I / 46.072222° S; 20.629444° I / 46.072222; 20.629444
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Veliki Semikluš
Sânnicolau Mare
Veliki Semikluš
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Rumunija
OkrugTimiš
OpštinaVeliki Semikluš
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2011.12.312
 — gustina90,02 st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate46° 04′ 20″ S; 20° 37′ 46″ I / 46.072222° S; 20.629444° I / 46.072222; 20.629444
Aps. visina83 m
Površina136,77 km2
Veliki Semikluš na karti Rumunije
Veliki Semikluš
Veliki Semikluš
Veliki Semikluš na karti Rumunije
Poštanski broj305600
Pozivni broj0256
Registarska oznakaTM
Veb-sajt
www.sannicolau-mare.ro

Veliki Semikluš (rum. Sânnicolau Mare, mađ. Nagyszentmiklós, nem. Großsanktnikolaus) grad je i jedino naselje unutar istoimene gradske opštine, koja pripada okrugu Timiš u Rumuniji. Naselje je značajno po prisutnoj srpskoj nacionalnoj manjini u Rumuniji.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Grad Veliki Semikluš se nalazi u istočnom, rumunskom Banatu, na 20 km udaljenosti od Srbije i od graničnog prelaza kod Nakova (30 km od Kikinde). Kroz grad vodi magistralni put Segedin—Temišvar.

Grad je smešten u ravničarskom delu Banata, a najbliža reka je Moriš, 10-ak kilometara severno od grada.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Po "Rumunskoj enciklopediji" mesto je bilo grad i imalo tvrđavu 1217. godine. Dobilo je "Kraljevske privilegije" još 1247. godine. Nosi ime Sv. Nikole zaštitnika grada. Pravoslavna parohija tu postoji 1333. godine. Mesto se pominje u katoličkoj administraciji 1357. godine. Godine 1421. postalo je vlasništvo čanadskog biskupa.[1]

Kada je oslobođen Banat od Turaka 1717. godine tu je bila Čanadska rezidencija. Od 1745. godine kreće kolonizacija Nemaca, što će usloviti da grad postane važno i bogato mesto.

Veliki Semikluš je 1764. godine pravoslavna parohija u Čanadskom protoprezviratu.[2] Carski revizor Erler je 1774. godine konstatovao za "Veliki Sveti Mikloš", da pripada Moriškom okrugu, Čanadskog distrikta. U mestu je rimokatolička crkva i upravni ured, dok je stanovništvo izmešano, sa Nemcima su Srbi i Vlasi.[3] Srpska pravoslavna parohija je osnovana 1733. godine, a crkva podignuta 1787. godine. Kada je 1797. godine popisan pravoslavni klir tu su bila petorica sveštenika. Parosi, protoprezviter pop Stefan Miladinović (rukop. 1758), pop Nikolaj Nikolić (1791) i pop Dimitrije Branković (1786) služili su se srpskim i rumunskim jezikom. Mlađe kolege znale su više jezika, pa tako pop Dionizije Popović (1788) pored srpskog i rumunskog zna i grčki jezik, a pop Petar Molnar služi se pored srpskog i rumunskog još i sa mađarskim jezikom.[4]

U mestu je živeo Jovan plemeniti Nako, spahija Semikluški sa porodicom (1863). Plemić Jovan je ostavio Matici Srpskoj na rukovođenje svoj književni Fond, iz kojeg se svake godine isplaćivalo 500 f. za nagrađen roman ili dramu. Mada je bio po svemu Srbin, i činio za srpstvo, sahranjen je 1889. godine u mesnoj rumunskoj pravoslavnoj crkvi, uz velike počasti.[5]

Pretplatili su se na jednu srpsku knjigu 1809. godine u Sent Miklošu, sledeći građani, trgovci: Maksim Janković, Atanasij Marković, Gavril Georgijević i Stefan Ničević.[6] Godine 1824. iz spiska prenumeranata jedne srpske knjige, vidi se ko čini srpsku elitu tog mesta. Navode se sledeći prosvećeni ljudi: Aleksandar Ničević birov, Stefan Georgijević notarijus (beležnik), pop Kiril Mocika ot Kir-Ljaso paroh, Jovan Pavlović protoprezviterski kapelan i skupljač pretplate, Dimitrij Molnar đakon, Konstantin ot Duka član sudske stolice Torontalskog komiteta, Aleksandar Trifunac ot Batfe fiškal (advokat) Semikluškog Spahiluka, Jovan Stefanović arendator, Stefan Terzin lebcelder, i trgovci Stefan Ničević i Eftimije Janković. Knjigu o lečenju bolesti nabavilo je 1830. godine dvoje čitalaca iz mesta. Bili su to trgovac Trandafil Stojković i gospođa Sultana Pavijanović.[7]

Srpski Veliki Semikluš je 1869. godine veliko naselje sa oko 12.000 stanovnika, od kojih je pola Srba i Rumuna, a druga polovina Nemci i Mađari. Tu postoji jedna Poljoprivredna škola sa gazdinstvom za ugled.[8] Godine 1869. SNP iz Novog Sada izvodilo je predstavu "Vojnički begunac" od mađarskog pisca J. Sigligetija. Delo je preveo na srpski jezik, to će reći "posrbio" Rada plemeniti Stratimirović. Komad se izvodi u tri čina, a prvi čin sa radnjom se odvija u srpskom mestu Veliki Semikluš. Jedan od likova je Nesitović, beležnik Semikluški.[9] Godine 1880. u Semiklošu živi najviše Nemaca, pa Rumuna dok je Srba 11,39%. Između Srba i Rumuna pravoslavaca dugo je trajao sukob i nesporazumi. Pravoslavni Uspenski hram je bio zajednički za Srbe i Rumune, a ovi poslednji su napustili zajednicu 1893. godine i izgradili sebi novu rumunsku crkvu 1900. godine.[10] Rumuni su pokrenuli parnicu i tražili od iznosa ukupno procenjenog imanja - 60.000 f. da im pripadne 7/10. To je značilo da oni dobiju crkvu, a Srbe da obeštete. U međuvremenu su hram koristili i Srbi i Rumuni po određenom rasporedu, ali postajalo je sve nepodnošljivije. Tako su Rumuni o Sv. Stefanu 1895. godine napravili veliki incident u crkvi: izbacili su srpskog paroha Petra Agrimu iz oltara, sprečivši ga da odsluži jutrenje. Vinovnici tog svetogrđa su bili od strane vlasti kažnjeni zatvorom. Ali nesporazumi su se nastavili; dešavale su se otimanja pri bogosluženjima stihara i jektenija. Sud je dosudio 1898. godine da tamošnji Srbi plate naknadu Rumunima, u iznosu od 15.415 f. 61,5 novčića. Bio je to moralni i materijalni dobitak "jer su Srbi srazmerno za jeftine novce zadobili svoju pradedovsku crkvu". Moralni značaj se ogledao u tome, jer da su Srbi izgubili crkvu "oni bi klonuli duhom, i morali bi se povući u kakav zakutak..." Izgubivši pradedovsku crkvu, izgubili bi i narodnost svoju, jer se videla preteća "romanska najezda".[11]

Godine 1905. Srpski Veliki Sentmikluš je velika opština, u istoimenom srezu. Tu živi u to vreme 10.720 stanovnika u 1856 domova. Najviše je Rumuna, pa Nemaca, Mađara. Srbi su na četvrtom mestu, sa 1.322 pravoslavne duše (ili 12%) i 228 kuća. Od srpskih javnih zdanja pominju se pravoslavna crkva i dve narodne škole. Funkcionišu PTT instalacije i željeznička stanica.[12]

Delovalo je u mesto 1905. godine "Srpsko Veliko Semikluško crkveno pevačko društvo u Srpskom Velikom Semiklušu". Sabralo se tu 26 redovnih članova, okupljeni oko društvenog patrona Sv. Save. U kasi čuvan je rezervni društveni fond od 100 k. a rukovodstvo pevačko činili su: predsednik dr Vladimir Stojšić advokat i horovođa Mita Janković.[13]

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Po poslednjem popisu iz 2002. godine grad Veliki Semikluš imao je 12.914 stanovnika. Poslednjih decenija broj stanovnika je rastao.

Grad je od davnina bio višenarodni, a mesni Srbi su oduvek bili manjina. Danas je njihov broj osetno manji nego pre nekoliko decenija, a slična sudbina zadesila je i nemačku i mađarsku zajednicu u naselju. Nacionalni sastav na pojedinim popisima bio je sledeći:

Popis[14] Etnički sastav
Godina popisa Stanovništvo Rumuni Nemci Mađari Romi Srbi Slovaci ostali
1880. 10.836 3.528 4.678 1.219 - 1.285 37 119
1900. 12.639 4.179 5.197 1.928 - 1.238 28 69
1930. 10.676 4.266 3.759 1.236 191 800 14 410 (362 Jevreji)
1977. 12.811 7.970 2.434 1.395 132 607 14 259 (204 Banatski Bugari)
1992. 13.083 9.609 770 1.389 256 599 13 447 (407 Banatski Bugari)
2002.[15] 12.914 9.917 411 1.209 364 463 16 534 (468 Banatski Bugari)

Religija[uredi | uredi izvor]

Antimins jedne mesne crkve osvećen je 1718. godine. Hram je detaljno opisan tokom vizitacije 1758. godine. Građevina od cigle, pokrivena kao i toranj sa šindrom. Templo od dasaka, sa pedesetak ikona, a u paperti još 14 ikona. Bila je posvećena prazniku Uspenja Presvete Bogorodice, a služilo čak šest sveštenika. Bila je to jedna od najvećih pravoslavnih hramova u Banatu tog vremena. Nova crkva je građena između 1783—1787. godine, prilozima meštana i pomoću plemićke porodice Nako. Uz južni bočni zid crkve dozidana je kapela, u kojoj su članovi plemićke porodice Nako stojali za vreme bogosluženja. Novi ikonostas je delo ruku ikonopisca Arsenija Teodorovića iz 1809. godine. Nikola Aleksić je 1838. godine delimično očistio ikonostas i naslikao zidne slike. Taj živopis je nekoliko puta premazivan, kao 1956. godine od strane Velizara Pavlovića, a 1998. godine je potpuno prekrečen. U portu je preneta mermerna piramida sa krstom, koju je na Glavnom trgu podigao 1853. godine Ćurčijski esnaf. Po podacima iz državnog šematizma pravoslavnog klira iz 1846. godine u Velikom Sent Miklošu živi 5.656 pravoslavnih stanovnika. Parohijsko zvanje je osnovano 1733. godine (ili 1747), a matice krštenih se vode od 1756. godine (ili 1752), dok one venčanih i umrlih od 1779. godine (ili 1747). Sveštenstvo pravoslavno čine: protoprezviter Arsenije Predragović, i parosi - Ćiril Mocika, Dimitrije Molnar, Artemije Perišić, i Georgije Mocika. Kapelani su Pavel Stanković i Emanuel Tošić, a đakon Zaharije Jokić. Parohijska filijala je Tribsveter.

Crkvena skupština je redovna pod predsedništvom Aleksandra Asprića. Parohija je četvrte platežne klase, nema parohijski dom, parohijska sesija iznosi 42 kj. zemlje. Crkveno-opštinski posed je od 137 kj. zemlje. Ima srpsko pravoslavno groblje sa najstarijim spomenikom iz 1748. godine.[12] Pop Petar Agrima rodom iz Miniša, je bio paroh 1906. godine u parohiji, a tu je već 14 godina.

Obrazovanje[uredi | uredi izvor]

U mestu su 1846. godine dva učitelja, koji vode 163 đaka. Srpski učitelj je Emanuil Jovanović, a rumunski - George Nikulesku. Za Školski fond pisao je Veliki Semikluš da će dati 25 f. novčića godišnje, međutim nije tako i rađeno, pa je od 1846. godine (do 1865) imao je dug od 455 f. 70 novčića. Srbi u mestu su osnovali krajem 19. veka, "Svetosavski fond" u koji su uneli kupljenu sesiju zemlje i podveli ga pod imovinu škole. Od prihoda od zakupnine te oranice, trebalo je da se izdržavaju učitelji (jedna godišnja učiteljska plata). Bila je to zasluga predsednika crkvene opštine Ljubka Konjića, potpredsednika Todora Asprića i tutora Milana Đorđevića. Godine 1905. u mestu je srpska narodna škola sa dva zdanja, odvojeno idu muška i ženska deca. Učiteljsko telo čine: učitelj Stevan Nađvinski rodom iz Sombora, tu služi svih 25 godina; učiteljica Jelena Teodorović rodom iz Varjaša, služi svih 13 godina u mestu. Osnovnu školu - redovnu nastavu je tada pohađalo 117 đaka, a u nedeljnu školu išlo je četiri starijeg uzrasta. Čak 24 srpske dece pohađa "strane" škole u mestu. Paroh je školski upravitelj, Đura Nikolić je predsednik Školskog odbora a Ilija Stojić staratelj.[12]

Partnerski gradovi[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Mata Kosovac, navedeno delo
  2. ^ "Srpski sion", Sremski Karlovci 1905.
  3. ^ J.J. Erler: "Banat", Pančevo 2003. godine
  4. ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 8/2015.
  5. ^ "Zastava", Novi Sad 1889. godine
  6. ^ Konstantin Marinković: "Otkrovenije Ameriki", prevod, Budim 1809. godine
  7. ^ Vasilij Čokrljan: "Hudožesvo", Budim 1830. godine
  8. ^ "Školski list", Sombor 1869. godine
  9. ^ "Matica", Novi Sad 1869. godine
  10. ^ Stevan Bugarski, Ljubomir Stepanov: "Istorijski i kulturni spomenici Srba u rumunskom Banatu", Temišvar 2008. godine
  11. ^ "Srpski sion", Karlovci 1898. godine
  12. ^ a b v Mata Kosovac, navedeno delo
  13. ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
  14. ^ Varga, Arpad E. Statistică recensăminte după limba maternă şi naţionalitate, jud. Timiş 1880—1992
  15. ^ Centrul de resurse pentru diversitate etnoculturală

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Veliki Semikluš na Vikimedijinoj ostavi.
Ikona za klice

Ovaj članak vezan za naselja u Rumuniji je klica. Možete doprineti Vikipediji tako što ćete ga proširiti.

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Велики_Семиклуш&oldid=27496684”