Veliko Gradište

Koordinate: 44° 45′ 43″ S; 21° 30′ 51″ I / 44.76188° S; 21.51418° I / 44.76188; 21.51418
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Veliko Gradište
Crkva i Gimnazija u Velikom Gradištu
Grb
Grb
Administrativni podaci
DržavaSrbija
Upravni okrugBraničevski
OpštinaVeliko Gradište
Stanovništvo
 — 2022.Pad 5.518
Geografske karakteristike
Koordinate44° 45′ 43″ S; 21° 30′ 51″ I / 44.76188° S; 21.51418° I / 44.76188; 21.51418
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina68 m
Veliko Gradište na karti Srbije
Veliko Gradište
Veliko Gradište
Veliko Gradište na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj12220
12228
Pozivni broj012
Registarska oznakaPO

Veliko Gradište je gradsko naselje i sedište istoimene opštine u Braničevskom okrugu. Prema popisu iz 2022. bilo je 5.518 stanovnika.

Gradište se prvi put pominje u Ravaničkoj povelji od 1381. godine, kojom knez Lazar ostavlja 13 sela u Peku manastiru Ravanici, među kojima i Gradište.

Ovde se održavaju Carevčevi dani. Ovde postoje Narodni muzej Veliko Gradište i Narodna biblioteka "Vuk Karadžić" Veliko Gradište.

Geografski položaj[uredi | uredi izvor]

Veliko Gradište se nalazi u severoistočnom delu Srbije, u podnožju Karpata, nedaleko od ulaska u Đerdapsku klisuru.

Leži na 1.059. kilometru desne obale toka Dunava (koji je prirodna granica sa Rumunijom) sa jedne, i ušća Peka u Dunav sa druge strane. U njegovoj neposrednoj blizini, na 3 km od centra grada, nalazi se poznato turističko odredište Srebrno jezero.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Rimsko doba[uredi | uredi izvor]

U Rimsko doba na mestu današnjeg Gradišta, na putu od Viminaciuma (Kostolca) prema Kuppei (Golupcu) nalazilo se važno rimsko utvrđenje Pinkum Pincum. Prema nekim nalazima Pinkum je u to vreme bio važan rudarski centar, odnosno mesto u kome se prikuplja ruda i transportuje dalje prema drugim rimskim gradovima. Nastanak ovog rimskog grada vezuje se za prvi vek nove ere. Pinkum je osim geografskog imao i strateški značaj. Svoj najveći uspon - svoje zlatno doba ovaj grad je doživeo za vreme rimskog cara Hadrijana. Nasledivši ratobornog prethodnika, cara Trajana, Hadrijan je mudrom vladavinom nastojao da očuva stečeno bogatstvo i sav se posvetio unutrašnjem uređenju zemlje. Za razliku od Viminacijuma koji je bio minicipijum, Pinkum je uživao naklonost sam samog cara, koji ga je posetio oko 117. godine. Pinkum je u to vreme bio rudarski centar koji je u administrativnom pogledu bio izuzet iz uprave provincijskog prefekta i direktno potčinjen caru.

Ipak, najveći kuriozitet ovog rimskog grada je što je u njemu kovan i poseban bakarni novac. Po veličini on spada u grupu male bronze. Zbog svoje retkosti ovaj mali novčić veličine 15 ili 19 mm za numizmatičare predstavlja izuzetno bogatstvo. Zna se da postoji samo pet primeraka koji se nalaze u Beču, Berlinu, Londonu i Beogradu.[1]

Sudeći prema opekama, koje se ovde mogu naći, u Gradištu su bili stacionirani delovi Sedme Klaudijeve rimske legije.

S obzirom na njegov geografski položaj u Pinkumu i okolini stalno su se smenjivali osvajači. Huni su ga osvojili i spalili između 441. i 443. godine naše ere. U njegovoj obnovi pominje se Justinijan I.

Srednji vek[uredi | uredi izvor]

Zgrada SO Veliko Gradište

U srednjem veku Pek, Podunavlje, Stig i deo Pomoravlja sačinjavali su oblast Braničevo. Tako se zvao i glavni grad po kome je i čitava oblast dobila ime. Posle smrti cara Dušana 1355. godine Braničevom je zavladala vlastelinska porodica Rastisavljević, ali za kratko jer ih je ubrzo pokorio knez Lazar pripojivši i Braničevo svojoj državi.

Iz vremena kneza Lazara ostala nam je Ravanička hrisulja ili poznatija kao Ravanička povelja. Knez Lazar je 1381. godine kroz darodavnicu osnovao manastirsko vlastelinstvo koje je činilo 146 sela, dva zaseoka i tri crkvene metone i to je poklonio Ravanici. Pored ostalih u ovom dokumentu spominju se oblasti Braničeva i Pek. U oblasti Braničeva spominju se 9, a u Peku 13 sela.

Godine 1432. ugarska vojska prešla je Dunav kod Požežena i dospela do Kruševca gde je spalila turske šajke. Međutim, ojačana turska vojska nastupala je do Vidina. Obe su prošle preko Braničeva i opustošile ga. Despotu Đurđu posle toga nije preostalo ništa drugo no da ga ustupi Turcima. Zabeleženo je da je ovim krajevima prošla i velika vojska Hunjadi Janoša 1448. godine, u narodnoj pesmi poznatog kao Sibinjanin Janko.

Napredak ovog kraja prekida se padom Despotovine pod tursku vlast. Stanovništvo se pred turskim terorom povlači u brdovite krajeve. Zbog toga, prema Jovanu Cvijiću, današnje stanovništvo ove opštine i čitavog Braničevskog kraja ima veoma malo potomaka srednjovekovnih braničevskih starosedelaca.

Ovde se nalaze Crkva Svetog arhanđela Gavrila u Velikom Gradištu i Stara elektrana, upravna zgrada i kanali na reci Peku. Tu je i Čitaonica Veliko Gradište osnovana 1848. godine.

Godine 1856. nameravali su crkveni opštinari na čelu sa predsednikom Stefanom Nešićem, da oslikaju unutrašnjost novosagrađene crkve u mestu.[2]

Demografija[uredi | uredi izvor]

U naselju Veliko Gradište živi 4438 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 38,1 godina (36,7 kod muškaraca i 39,4 kod žena). U naselju ima 1888 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,00.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2022. godine).

Demografija[3]
Godina Stanovnika
1948. 2.783
1953. 3.264
1961. 3.391
1971. 4.075
1981. 4.977
1991. 5.973 5.447
2002. 5.658 6.355
2011. 5.825
2022. 5.518
Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍[4]
Srbi
  
 5.148 90,98%
Romi
  
 141 2,49%
Vlasi
  
 81 1,43%
Jugosloveni
  
 39 0,68%
Crnogorci
  
 32 0,56%
Rumuni
  
 29 0,51%
Hrvati
  
 14 0,24%
Mađari
  
 9 0,15%
Makedonci
  
 8 0,14%
Slovenci
  
 5 0,08%
Ukrajinci
  
 4 0,07%
Muslimani
  
 4 0,07%
Rusi
  
 3 0,05%
Slovaci
  
 2 0,03%
Nemci
  
 2 0,03%
nepoznato
  
 90 1,59%


Stanovništvo prema polu i starosti[5]
m
ž
? 25
  
  
 19
80+ 22
  
  
 40
75—79 52
  
  
 104
70—74 118
  
  
 141
65—69 106
  
  
 143
60—64 119
  
  
 146
55—59 151
  
  
 155
50—54 216
  
  
 254
45—49 239
  
  
 262
40—44 205
  
  
 232
35—39 164
  
  
 199
30—34 156
  
  
 188
25—29 209
  
  
 222
20—24 194
  
  
 189
15—19 218
  
  
 192
10—14 178
  
  
 173
5—9 177
  
  
 165
0—4 150
  
  
 135
Prosek : 36,7 39,4
Domaćinstva
Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.
Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002.
Broj domaćinstava 945 1.035 1.100 1.351 1.656 1.966 1.888
Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.
Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek
Broj domaćinstava 359 442 391 447 129 68 38 7 2 5 3,00
Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu
Pol Ukupno Neoženjen/Neudata Oženjen/Udata Udovac/Udovica Razveden/Razvedena Nepoznato
Muški 2.194 646 1.354 84 94 16
Ženski 2.486 539 1.370 396 162 19
UKUPNO 4.680 1.185 2.724 480 256 35
Stanovništvo po delatnostima koje obavlja
Pol Ukupno Poljoprivreda, lov i šumarstvo Ribarstvo Vađenje rude i kamena Prerađivačka industrija
Muški 1.090 129 2 5 177
Ženski 925 76 0 1 166
UKUPNO 2.015 205 2 6 343
Pol Proizvodnja i snabdevanje Građevinarstvo Trgovina Hoteli i restorani Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški 23 77 160 65 68
Ženski 7 19 180 46 22
UKUPNO 30 96 340 111 90
Pol Finansijsko posredovanje Nekretnine Državna uprava i odbrana Obrazovanje Zdravstveni i socijalni rad
Muški 13 58 138 44 38
Ženski 32 31 86 107 112
UKUPNO 45 89 224 151 150
Pol Ostale uslužne aktivnosti Privatna domaćinstva Eksteritorijalne organizacije i tela Nepoznato
Muški 37 0 0 56
Ženski 20 0 0 20
UKUPNO 57 0 0 76

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Poznati Gradištanci[uredi | uredi izvor]

  • Miloje Vasić (1869—1956) je bio srpski arheolog, profesor na Beogradskom univerzitetu i član SANU
  • Žanka Stokić (1887—1947) je bila srpska glumica, poznata po tumačenju likova iz dela Branislava Nušića
  • Vlastimir Pavlović Carevac (1895—1965), bio je kompozitor i dirigent i osnivač Narodnog orkestra Radio Beograda
  • Pavle Beljanski (1892—1965), srpski diplomata i kolekcionar
  • Braća Đorđević - Pavle (Beograd, 4. novembra 1894) i Đorđe (Beograd, 23. jula 1897), Pavle je bio diplomata, a Đorđe predsednik Trgovačkog suda u Požarevcu i Velikom Gradištu, dobrotvori, gradu poklonili svu pokretnu i nepokretnu imovinu sa zaostavštinom od oko 1500 muzejskih eksponata uz uslov da se u Velikom Gradištu sagradi narodni muzej
  • Sava Ž. Obradović, (Veliko Gradište, 1838), veliki dobrotvor, ostavio je Velikom Gradištu dućan (sadašnja Biblioteka), porodičnu kuću, lokal na pijaci i nekoliko njiva kao i poveću sumu novca da se iz svega formira Fond iz koga će se dva puta godišnje darivati sirotinja
  • Dragan Milenković, novinar i publicista, nekadašnji dopisnik Tanjuga i lista Borba iz Japana
  • Slobodan Kovač, poznati odbojkaš bivši reprezentativac Jugoslavije i trener
  • Vladimir Trifunović, poznati odbojkaš igrao nekada u KUP-u Šampiona zajedno s Mitićem, Đorđevićem i Lukićem
  • Slavica Đukić (Veliko Gradište 7. januar 1960) je srpska rukometašica, igrala je tri puta na Olimpijskim igrama (zlatna medalja u Los Anđelesu 1984. sa reprezentacijom Jugoslavije)
  • Filip Cepter (Philip Zepter) - Milan Janković, privrednik osnivač i vlasnik kompanije Cepter, rođen u Velikom Gradištu 23.11.1950.

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Spomenik borcima 1912-1919.
    Spomenik borcima 1912-1919.
  • Galerija Pigoza
    Galerija Pigoza
  • Drvo sa kućicama za ptice na obali
    Drvo sa kućicama za ptice na obali
  • Spomenik borcima NOB-a
    Spomenik borcima NOB-a
  • Obala
    Obala
  • Spomenik "Carevcu"
    Spomenik "Carevcu"
  • Spomenik Žanki Stokić
    Spomenik Žanki Stokić
  • Brod na Dunavu
    Brod na Dunavu
  • Crkva
    Crkva
  • Gimnazija
    Gimnazija
  • Šetalište
    Šetalište
  • Kuća sa cvećem
    Kuća sa cvećem
  • Granični prelaz
    Granični prelaz

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Istorija[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 26. 8. 2014. g. Pristupljeno 22. 8. 2014.  Sukob URL—vikiveza (pomoć)
  2. ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1856. godine
  3. ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9. 
  4. ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9. 
  5. ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]



Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Велико_Градиште&oldid=27515136”