Vera Jocić

vera jocić
Olivera Vera Jocić
Lični podaci
Datum rođenja	(1923-08-21)21. avgust 1923.
Mesto rođenja	Beograd, Kraljevina SHS
Datum smrti	22. maj 1944.(1944-05-22) (20 god.)
Mesto smrti	Sasa, kod Makedonske Kamenice, Kraljevina Bugarska
Profesija	učenica
Delovanje
Član KPJ od	oktobra 1941.
Učešće u ratovima	Narodnooslobodilačka borba
Služba	NOV i PO Jugoslavije 1941 — 1944.
Heroj
Narodni heroj od	20. decembra 1951.

Olivera Vera Jocić (mkd. Oливера Верa Јоциќ; Beograd, 21. avgust 1923 — Sasa, kod Makedonske Kamenice, 22. maj 1944) bila je učesnica Narodnooslobodilačke borbe i narodni heroj Jugoslavije.

Odrasla je u selu u Sinđelić, kod Skoplja, a školovala se u Skoplju. U gimnaziji se uključila u omladinski revolucionarni pokret i postala član Saveza komunističke omladine (SKOJ). Nakon okupacije je sa porodicom prešla u Niš, a odatle u Valjevo, gde se sa sestrama Vidom i Radom uključila u Narodnooslobodilački pokret (NOP). Bila je u Valjevskom partizanskom odredu, gde je kao specijalni kurir održavala vezu između Štaba odreda i Okružnog komiteta KPJ. Oktobra 1941. primljena je u članstvo Komunističke partije (KPJ).

Juna 1942. iz valjevskog kraja je prešla u Niš. Ovde se zaposlila u Fabrici duvana, gde je bila sekretar partijske ćelije KPJ. Aktivno je radila na organizovanju radnika u vršenju sabotaža i diverzija. Nakon policijske provale u Mesni komitet, marta 1943, morala je da ode u partizane na Jastrebac. Bila je najpre u Jastrebačkom bataljonu, a juna 1943. je prešla na vranjski teren u Drugi južnomoravski odred. Ovde je bila zamenik političkog komesara Druge čete Drugog vranjskog bataljona.

Početkom oktobra 1943, na lični zahtev prešla je u Kumanovski partizanski odred, gde je bila zamenik političkog komesara Odreda. Kada je februara 1944. formirana Treća makedonska udarna brigada, bila je postavljena za zamenika političkog komesara Drugog bataljona. Pored političkog rada u jedinici, radila je sa narodom, a posebno na organizovanju žena.

Za vreme Prolećne ofanzive, 1944. njena brigada vodila je teške borbe protiv bugarskih okupacionih snaga u severoistočnom delu Makedonije. U borbama vođenim, u toku ove ofanzive, Vera je teško ranjena 20. maja 1944, kod sela Stracin, na Osogovskoj planini. Iako je tražila da je ostave, borci iz brigade su je ranjenu tri dana nosili na šatorskom krilu, nakon čega je preminula u selu Sasa, gde je i sahranjena.

Dirnut njenom smrću, njen drug i saborac, književnik Aco Šopov napisao je pesmu Oči i posvetio je Veri. Njena rođena sestra Vida Jocić bila je poznata srpska i jugoslovenska vajarka.

Za narodnog heroja proglašena je 20. decembra 1951. godine.

Biografija

Rođena je 21. avgusta 1923. u Beogradu. Njena porodica potiče iz Novog Sada, gde je živela do Prvog balkanskog rata 1912, kada je njen deda Đura Jocić odlučio da napusti Austrougarsku i ode da živi u Kraljevini Srbiji. Najpre je otišao sam, a potom je prodao nekoliko salaša i kuća u Temerinskoj ulici u Novom Sadu i sa porodicom — suprugom Katicom, sinovima Đokom, Todorom, Mladenom i ćerkama Draginjom i Anom — se preselio u novooslobođene krajeve Stare Srbije. Došli su do Skoplja i u obližnjem selu Asanbegovo kupili veliko imanje i kuću. Takođe, Đura Jocić je u Skoplju u Jevrejskoj mahali, od jednog bega, koji se spremao da se odseli u Tursku, kupio veliku kuću na sprat. Život porodice Jocić, u novom domu u Skoplju, prekinuo je početak Prvog svetskog rata 1914, kada su se Đura i njegova tri sina, kao dobrovoljci prijavili u Srpsku vojsku. Ratne strahote uspela su da prežive sva četvorica, s tim što je Todor ostao invalid bez noge, dok je Đoka ubrzo po završetku rata umro od zadobijenih rana.

Spomen-bista Vere Jocić u Skoplju, rad njene sestre vajarke Vide Jocić

U selu Asanbegovo, koje je nakon Prvog svetskog rata nazvano Sinđelićevo, odmah pored kuće Jocića nalazila se zgrada osnovne škole, u kojoj je radila učiteljica Natalija Đermanović, rodom iz Beograda. Natalija je bila mlada učiteljica i sa velikim entuzijazmom je pristupila prosvetiteljskom radu. Nastojala je da razbije konzervativna shvatanja o tome da ženska deca treba da sede kod kuće i pomažu majkama i zalagala se da počnu da pohađaju školu. Ona se ovde upoznala sa Đurinim sinom Mladenom, pa su se ubrzo potom venčali. Prva ćerka, kojoj su dali ime Vidosava Vida, rodila im se 24. juna 1921. u Skoplju. Nakon dve godine, u Beogradu im se rodila druga ćerka, kojoj su prvobitno dali ime Draginja, po Mladenovoj sestri. Ipak, prilikom krštenja, ona je od kuma dobila ime Olivera. Ukućani su nastavili da je zovu Draginja, a ona je kasnije ostala upamćena kao Vera, kako su je zvali kada je odrasla. Godine 1925. rodila im se i treća ćerka, kojoj su dali ime Radmila Rada. Šest meseci nakon porođaja, Natalija je umrla od zapaljenja slepog creva. Posle suprugine smrti, Mladen se ponovo oženio i u braku sa Angelinom Ginom, rođenom Prodanović, rodom iz Valjeva, dobio je još dvoje dece — Stanoja i Gordanu. Još dok je bila živa, prva Mladenova supruga Natalija prihvatila je dečaka Aliju Avdovića, jednog od nekoliko dece seoskog hodže, koji je vremenom postao deo porodice Jocić, a sestre Jocić su ga volele i smatrale za brata.

Školovanje i početak političke aktivnosti

Nakon majčine smrti, najstarija ćerka Vida otišla je kod njenih roditelja u Beograd, gde je započela osnovnu školu. Za vreme školskih raspusta, koje je provodila u Skoplju i Sinđelićevu, Vera se interesovala za njene knjige i tražila je od sestre da joj objašnjava slike i čita tekstove. Vera je osnovnu školu završila u rodnom mestu, a nakon toga je upisala Žensku gimnaziju „Kraljica Marija” u Skoplju. Ovde je stanovala sa starijom sestrom Vidom, koja je nakon smrti babe došla u Skoplje, gde je nastavila školovanje. Kada je 1935, najmlađa Radmila završila osnovnu školu, prešla je i ona u Skoplje, a sa njom je došla i očeva majka, baba Katica. Kako bi sve četiri stanovale zajedno, iznajmile su stan, pošto su porodičnu kuću u Skoplju prodali još ranije usled posledica velike ekonomske krize. Otac Mladen se bavio zemljoradnjom, a posebno se zanimao za proizvodnju duvana. Kasnije se zaposlio, najpre u Fabrici duvana, a potom u Zadruzi za otkup duvana u Skoplju, ali je nakon njene propasti ostao bez posla. Porodica je tada zapala u tešku finansijsku situaciju, koja se produbila nakon Mladenove tragične smrti novembra 1938. godine. Kako su u vreme očeve smrti, sve tri sestre Jocić bile maloletne, njihov ujak Gradimir Đermanović im je postao staralac. On je uspeo da im izdejstvuje da primaju majčinu penziju, ali kako ona nije bila dovoljna, Vera je počela da slabijim učenicima daje privatne časove iz matematike i srpskohrvatskog jezika.

U toku gimnazijskih dana, veliki politički uticaj na sestre Jocić ostvario je njihov „stariji brat” Alija Avdović, koji se kao učesnik Velike medrese u Skoplju, a kasnije kao student Filozofskog fakulteta u Skoplju, koji je bio deo Univerziteta u Beogradu, priključio omladinskom revolucionarnom pokretu i postao komunista. Pošto se bavio književnošću, sestrama je davao na čitanje knjige — Mati od Maksima Gorskog, Kako se kalio čelik od Nikolaja Ostrovskog, Gvozdenu petu od Džeka Londona i dr. Trudio se da kod njih razvije smisao za književnost i umetnost, posebno jer su imale smisla za slikarstvo i literaturu. Kako je brzo prihvatila marksističke i komunističke ideje, Vera je nastojala da radi na njihovom širenju među svojim školskim drugovima u gimnaziji. Kako je bila odlična učenica i veoma aktivna u literarnoj sekciji, a pritom se sama starala o sebi i zarađivala za život, kod svojih drugarica je imala veliki autoritet, koji je iskoristila za političku aktivnost. Početkom 1941, kao jedna od najaktivnijih omladinki u skopskoj gimnaziji bila je primljena u članstvo tada ilegalnog Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ). Krajem marta 1941. Vera je aktivno učestvovala u demonstracijama u Skoplju protiv pristupanja Jugoslavije Trojnom paktu. Predvodila je grupu učenica Ženske gimnazije, a učestvovala je i u sukobu demonstranata sa žandarmerijom, kada je dobila nekoliko udaraca pendrekom preko leđa.

U Valjevskom partizanskom odredu

U toku kratkotrajnog Aprilskog rata, 1941. Bugarska armija je okupirala najveći deo Vardarske Makedonije i južne Srbije i pripojila ga Kraljevini Bugarskoj. Nakon okupacije, bugarski fašisti otpočeli su sa progonom Srba, pa je porodica Jocić morala na napusti Skoplje. Krajem maja ili početkom juna 1941. Vera je sa sestrama Vidom i Radmilom, babom Katicom i stricem Todorom otišla u Niš, gde su iznajmili stan u suturenu jedne kuće u Jagodin mali. Nešto kasnije, ovde im se pridružila maćeha Angelina sa decom Stanojem i Gordanom. Kako u malom stanu nije bilo dovoljno mesta, sestre Jocić su iz Niša, preko Beograda, otišle u Valjevo, kod rođaka njihove maćehe. Ovde su se povezale sa Dimitrijem Dišom Koljkovićem, koji je bio sekretar SKOJ-a u Tehničkoj školi i preko njega se uključile u ilegalni partijski rad. On im je ubrzo našao jednu prostoriju za stanovanje u krugu mlina, a pomagao im je i preko partijske samopomoći. Pored Diše, sestre su sarađivale i sa Milicom Pavlović Darom, članicom Okružnog komiteta KPJ za Valjevo i učestvovale u prenošenju municije i oružja.

Spomenik borcima Revolucije u Valjevu, rad vajara Vojina Bakića iz 1960. godine

Krajem avgusta 1941, sestre Jocić su napustile Valjevo — Vera je otišla u Valjevski partizanski odred, a Vidu i Radu je Štab odreda poslao u Bajinu Baštu, gde su radile u partizanskoj radionici odeće i obuće. U Štabu Valjevskog odreda, Vera je najpre radila u odeljenju za Agitaciju i propagandu (Agitprop), a kada je decembra 1941. Diša Koljković bio postavljen za obaveštajnog oficira, Vera je postala jedna od njegovih specijalnih kurira. Veoma uspešno je obavljala ovu dužnost — presvlačila se u seljanku i zajedno sa drugim seljankama, neopaženo odlazila u Valjevo i na taj način održavala vezu između Okružnog komiteta KPJ i Štaba odreda. Pošto Vera nije bila sa ovog terena, policijski agenti je nisu mogli prepoznati, pa joj je Koljković poveravao najteže zadatke, jer su valjevska policija i Gestapo uporno pokušavali da otkriju partijske kurire i njihove javke. Vera je u Odredu, oktobra 1941. bila primljena u članstvo Komunističke partije Jugoslavije (KPJ).

Nakon Prve neprijateljske ofanzive i povlačenja glavnine partizanskih snaga u Sandžak i Bosnu, krajem 1941. i početkom 1942, Valjevski partizanski odred našao se u teškoj situaciji, neprekidno gonjen od strane četnika Koste Pećanca, Srpske državne straže i Nemaca. Marta 1942, deo Valjevskog odreda doneo je odluku da se prebaci u Bosnu, a zbog veoma napornog i opasnog puta, odlučeno da sve drugarice ostanu na valjevskom terenu. Koljković je Veru tada ostavio na vezi sa Živoradom Vitomirovićem, gimnazijalcem iz Zlatarića, koji joj je kasnije njoj i njenoj mlađoj sestri Radmili nabavio dokumenta, sa kojima su juna 1942. otišle u Niš. Njihova starija sestra Vida bila je u valjevskom kraju zarobljena i potom zatočena, najpre u logoru Banjica, a potom u logoru Aušvic, odakle se vratila nakon završetka rata.

Ilegalni rad u okupiranom Nišu

Nakon dolaska u Niš, Vera se preko maćehe Angeline, zaposlila u Fabrici duvana, gde se odmah povezala sa niškom partijskom organizacijom, koja je bila znatno oslabljena hapšenjem pojedinih drugova, pa je njenim dolaskom dobila veliku pomoć, jer je bila postavljena za sekretara partijske ćelije u fabrici. Svoje partijsko iskustvo, stečeno u Valjevu, obimno je koristila u radu, pa je u fabrici, pored kontrole nastojnika i pojedinih poslovođa, uspela da organizuje partijsku mrežu. Održavala je pojedinač­ne sastanke, obilazila odeljenja i obaveštavala ljude o situaciji u fabrici, gradu i zemlji. Na istoj mašini, za pakovanje cigareta, zajedno sa njom radio je radnik Doka Lazarević, koji je bio veliki pristalica Ljotićevog pokreta „Zbor”. Ipak, Vera je uspela da preko njega sazna pojedine informacije. Njenim radom uneta je živost u rad partijske i skojevske organizacije, kao i među simpatizere Narodnooslobodilačkog pokreta (NOP), nakon hapšenja istaknutih partijskih aktivista. U fabrički krug, ponovo su počeli da se unose partijski leci i ostali materijali, a pojedini radnici sabotirali su rad u proizvodnji — neki su ubacivanjem peska u mašine izazivali kvarove, a drugi su podešavali mašine tako da cepaju cigaret-papir.

Spomenik Veri Jocić u Makedonskoj Kamenici, rad vajara Tome Serafimovskog

Početkom 1943. Mesni komitet KPJ za Niš pokušavao je da uspostavi vezu sa nekim bugarskim vojnicima i oficirima, kako bi među njima stekao pristalice Narodnooslobodilačkog pokreta i od njih dobijao određene informacije. Prilikom tih pokušaja, krajem februara 1943, uhapšen je Miša Obradović Zoran, sekretar Mesnog komiteta KPJ za Niš. Tokom istrage u policiji, on je pristao na saradnju i otkrio sve članove Mesnog komiteta, nakon čega je obučen u bugarsku vojnu uniformu, vodio bugarske oficire od stana do stana i prokazivao svoje saradnike. Pošto je Vera, kao sekretar partijske ćelije u Fabrici duvana, održala vezu sa Mesnim komitetom KPJ, ali i lično poznavala Obradovića, postojala je mogućnost da i nju otkriju i uhapse, zbog čega je prešla u ilegalnost. Napustila je posao i nije odlazila kući, već je boravila u stanovima partijskih drugova i simpatizera. Kako je njen dalji boravak u Nišu bio onemogućen, morala je zajedno sa grupom drugova, među kojima je bila Danica Nikolić Lala, studentkinja Poljoprivredno-šumarskog fakulteta i član Mesnog komiteta KPJ za Niš, početkom marta 1943. da napusti Niš i ode na Jastrebac u partizane. Tokom boravka u Nišu, Veru su, jer je došla iz Valjeva, zvali Vera Valjevka, a kasnije u partizanima na jugu Srbije su je zvali Vera Skopljanka i Vera Šiptarka.

Sa partizanima na jugu Srbije

Dolaskom na Jastrebac, Vera je stupila u Treći jastrebački bataljon Prvog južnomoravskog partizanskog odreda i učestvovala u akcijama koje je on izvodio. Kako su ove akcije ugrožavale saobraćaj na pruzi Beograd—Niš—Vranje, okupator je početkom maja 1942, zajedno sa jedinicama Srpske državne straže (nedićevci) preduzeo napad na Jastrebački bataljon. Veštim manevrisanjem po Jastrepcu, kao i uspešnim borbama, partizanski bataljon je, podeljen na čete, uspeo da izbegne neprijateljske snage, čime je ovaj napad propao. Juna 1943, Vera je prešla u Drugi južnomoravski partizanski odred, koji je bio formiran početkom marta 1943. godine. Ovde je raspoređena u Drugi bataljon, gde ju je politički komesar bataljona Dušan Devedžić Žika postavio za zamenika političkog komesara Druge čete. Kao sekretar partijske ćelije u četi, bila je i član bataljonskog partijskog biroa. Nakon što je upoznala prilike u bataljonu, koji je delovao u dolini reke Pčinje, dobila je zadatak da prihvata nove borce, koji su dolazili iz okol­nih sela, kao i da stvara omladinske organizacije u četama Drugog bataljona. Novi borci bili su uglavnom nepismeni i nisu mnogo znali o ciljevima Narodnooslobodilačkog pokreta (NOP), pa je Vera među njima politički delovala, ali radila i na njihovom opismenjavanju.

Prodor partizana u rejon Pčinja—Kozjak, tokom juna i jula 1943, ugrozio je komunikaciju Niš—Skoplje, pa su Nemci, kako bi obezbedili ovu komunikaciju i onemogućili dejstvo partizanskih jedinica, zahtevali od Bugara da dopreme dodatne okupacione snage, koje su trebale da smene nemačku diviziju, koja je prebačena u Grčku, zbog straha od eventualnog savezničkog iskrcavanja. Odmah po dolasku bugarskih snaga, one su krajem leta 1943. otpočele napad na slobodnu teritoriju u Crnoj Travi i Lužnici, kao i u rejonu Pčinja—Kozjak. Štab Drugog južnomoravskog odreda je 15. septembra 1943, zajedno sa Udarnim i Drugim bataljonom, stigao iznad Trgovišta, gde je bio stacioniran garnizon bugarskih policajaca i izvršio napad. Bugari su pružali žestok otpor, a nakon višečasovne borbe, partizani su se usled dolaska bugarskog pojačanja morali povući. Sutradan, bugarski policajci, koji su imali 9 mrtvih i 12 ranjenih, napustili su Trgovište i otišli u Vranje. U ovoj borbi, kao i u uništenju okupatorskih posada u okolnim selima, posebno se istakla Vera Jocić, pa se za nju zainteresovao Ljupčo Arsov, delegat Povereništva Glavnog štaba NOV i PO Makedonije za Petu operativnu zonu, koji se nalazio u Štabu Dugog južnomoravskog odreda. Krajem septembra, u Štab odreda došao je Metodije Kotevski Slobodan, koga je Vera poznavala iz gimnazijskih dana iz Skoplja. Od njega je tada po prvi put čula o dešavanjima u Skoplju i njegovoj okolini, kao i o dejstvima Drugog kumanovskog partizanskog odreda, koji je vodio borbe pod Kozjakom i Skopskom Crnom Gorom, nakon čega je izrazila želju da pređe u Kumanovski odred. Kotevski je nakon toga razgovarao sa Vasom Smajevićem, članom Okružnog komiteta KPJ za Vranje, koji je dopustio Veri da ode u Makedoniju.

U Kumanovskom partizanskom odredu

Spomen-bista Vere Jocić u Krivoj Palanci

Krajem septembra 1943. Štab Drugog južnomoravskog odreda uputio je svoju Drugu četu na Skopsku Crnu Goru, kako bi tamo uspostavili vezu sa partizanima sa Kosova i iz Makedonije. Zajedno sa ovom četom, između ostalih pošli su Ljupčo Arsov, Done Filipov, Ogla Arsova i Vera Jocić. Dolaskom na Skopsku Crnu Goru, neuspešno su pokušali da uspostave kontakt sa kosovskim partizanima, ali su ih u tome omeli sukobi sa lokalnim albanskim četama. Nakon toga, oni su uspostavili vezu sa Drugim kumanovskim partizanskim odredom, sa kojim su se sreli 9. oktobra u selu Dumanovce. Već sutradan, delegat Glavnog štaba NOV i PO Makedonije Ljupčo Arsov izvršio je reorganizaciju Drugog kumanovskog odreda u Skopsko-kumanovski partizanski odred, za čiji je teren delovanja bila određena Skopska Crna Gora i linija Kumanovo—Kratovo—Kriva Palanka. Odred je bio podeljen na dve čete, a za rukovodstvo Druge čete „Cvetan Dimov” bili su određeni — Dosko Veličkovski Moler za komandira, Vančo Velin Goce za zamenika komandira, Metodije Kotevski Slobodan za političkog komesara i Vera Jocić za zamenika političkog komesara.

Kod sela Brodec, Skopsko-kumanovski partizanski odred je 13. oktobra 1943, zajedno sa Drugom četom Drugog južnomoravskog odreda i jednom desetinom Šarplaninskog partizanskog odreda, vodio borbu protiv bugarskog policijskog odreda i albanskih četa. Nakon borbe, partizani su se povukli u pravcu manastira Matejče. Na ovom putu, u sukobu sa albanskim četama, partizan Šarko je bio ranjen u nogu, a kako nije mogao da se kreće, drugovi su ga nosili. Vera je učestvovala u njegovom nošenju i dok su ostali borci smenjivali, ona nije htela. Kako je bila nova u Odredu, želela je da se dokaže i da ostalim borcima pokaže da, iako je žensko, može da podnese sve ratne napore. Istovremeno je hrabrila gladne i umorne borce, koji su negodovali što se kreću po bespućima Skopske Crne Gore. Nakon razmatranja situacije na terenu, Štab odreda je doneo odluku da napusti prostor Skopske Crne Gore i da se Druga četa „Cvetan Dimov” prebaci na Kozjak, gde se 27. oktobra 1943. kod sela Vračevce povezala sa Prvom četom „Kiro Fetak”, kojom je komandovao Hristijan Todorovski Karpoš. Tada je bilo imenovano novo rukovodstvo Odreda — Karpoš je postao komandant odreda, Andon Filipovski Done politički komesar i Vera Jocić zamenik političkog komesara odreda.

Nakon što su se bugarski policajci iz Žegljana povukli ka Kumanovu, partizanski odred je za svega nekoliko dana uspeo da stvori slobodnu teritoriju, koja se protezala od sela Vojnika, Stracina, Ćupinog Brda, planine Koćure na severu i planine Rujen na zapadu, a preko Besne Kobile, na severu, bila je ostvarena veza sa slobodnom teritorijom crnotravskih partizana. Odmah po stvaranju slobodne teritorije, otpočelo se sa aktivnim političkim radom na terenu. Na Verin predlog, 7. novembra 1943. organizovana je proslava godišnjice Velike oktobarske socijalističke revolucije, koja je održana u selu Vragoturce. Nakon toga su po selima bili organizovani zborovi na kojima su okupljenom narodu o ciljevima Narodnooslobodilačkog pokreta i značaju Narodnooslobodilačke borbe govorili politički rukovodioci, među kojima i Vera. Njena aktivnost najviše se ogledala u radu sa ženama, kojima je govorila o borbi za ravnopravnost žena, dobijanja prava glasa i dr.

U Kumanovskom partizanskom bataljonu

Žena-borac, detalj sa spomenika oslobodiocima Skoplja

Usled priliva novih boraca u Odred, Štab Pete operativne zone Glavnog štaba NOV i PO Makedonije je 1. decembra 1943. izvršio reorganizaciju Skopsko-kumanovskog odreda i od njega formirao Prvi kumanovski partizanski bataljon „Jordan Nikolov”, koji je na dan formiranja imao 106 boraca svrstanih u tri čete. Rukovodstvo bataljona su činili — komandant Hristijan Todorovski Karpoš, zamenik komandanta Anton Filipovski Dame, politički komesar Tomo Sofronievski Josif i zamenik političkog komesara Vera Jocić. Formiranje bataljona izvršeno je u selu Pelince, u prisustvu člana Glavnog štaba Ljupče Arsova, pred kim su novi borci bataljona položili zakletvu. Kako bi se što efektnije politički radilo sa novim borcima, Štab bataljona je na inicijativu Metodija Kotevskog i Vere Jocić pokrenuo bataljonske novine, koje su u početku pisane ručno.

Jačanje partizanskih snaga i širenje njihove teritorije na Kozjaku i gornjem toku Pčinje, uznemirilo je pripadnike četničkog pokreta Draže Mihailovića, odnosno njihovog Prvog vardarskog (kozjačkog) korpusa, koji su otpočeli sa pripremom ofanzive na partizane. Obavešten o četničkim planovima, Štab bataljona doneo je odluku da Prvi kumanovski partizanski bataljon pređe u selo Drenak, odakle bi branio slobodnu teritoriju. Tu je 9. oktobra 1943. došlo do sukoba između partizanskog Kumanovskog bataljona i četničkog Kozjačkog korpusa, jačine oko 500 boraca. U toku višečasovne borbe, iako malobrojniji, partizani su uspeli da razbiju četnike i odbace ih ka selu Arbanaško, nanoseći im gubitke od oko 20 mrtvih i 30 ranjenih, dok su partizani imali 8 mrtvih i 6 ranjenih. Prilikom povratka na Kozjak, bataljon je obilazio okolna sela, gde su održavani zborovi, a tom prilikom partizanima je pristupilo novih 35 boraca. Bugarske okupacione snage su u pojedinim selima Kotorlaka naoružavale seljake radi borbe protiv partizana, ali ih je bataljon razoružao i na taj način se snabdeo oružjem. Tokom ove akcije, vođene su borbe protiv bugarskih okupacionih snaga i albanskih četa.

Početkom januara 1944, bugarski okupator je pokrenuo ofanzivu protiv partizanskih snaga na Kozjaku. U početku je bataljon manevrisanjem na terenu, uspevao da izbegne borbe sa brojnijim bugarskim snagama, a 13. januara kod sela Pelince je uspeo da napravi zasedu i razbije bugarski policijski odred jačine 120 boraca, nanoseći mu gubitke od 15 mrtvih, 9 ranjenih i 17 zarobljenih. Početkom februara 1944. Prvi kumanovski bataljon je od strane Operativnog štaba bio upućen u selo Biljaču, kod Bujanovca, gde je zajedno sa Udarnim bataljonom Drugog južnomoravskog odreda 7. februara izvršio napad na bugarski policijski odred, jačine oko 150 boraca. Policajci su se utvrdili u zgradi osnovne škole, odakle su pružali žestok otpor pa je borba vođena i naredne noći. Kako je u toku borbe, prilikom popravke minobacača, poginuo komandant bataljona Hristijan Todorovski Karpoš, napad je obustavljen i partizani su se povukli. Kako je još za života stekao ugled velikog junaka, njegova smrt pogodila je sve borce Kumanovskog bataljona, a posebno Veru, koja je sa njim sarađivala u Štabu bataljona prilikom donošenja važnih odluka. Odmah nakon Karpoševe sahrane u selu Sebratu, bataljon je upućen na jug u susret Glavnom štabu NOV i PO Makedonije, koji je po naređenju delegata Vrhovnog štaba NOV i POJ Svetozara Vukmanovića Tempa krenuo na Kozjak, gde je trebalo da se stvori nova slobodna teritorija.

U Trećoj makedonskoj brigadi

Kako je Prvi kumanovski bataljon „Jordan Nikolov” narastao na preko 220 boraca, naredbom Glavnog štaba za Makedoniju 22. februara je reorganizovan i podeljen na dva bataljona — Prvi kumanovski udarni bataljon „Hristijan Todorovski Karpoš” i Drugi kumanovski bataljon „Jordan Nikolov”. U Štab Prvog udarnog bataljona bili su imenovani — Andon Filipov Done za komandanta, Stojan Todorovski Largo za zamenika komandanta, Metodije Kotevski Slobodan za političkog komesara i Vera Jocić za zamenika političkog komesara. Svega par dana potom, odlukom Glavnog štaba za Makedoniju u selu Žegljane je 26. februara 1944. formirana Treća makedonska udarna brigada, u koje je pored Prvog i Drugog kumanovskog bataljona ušao i Bitoljsko-prespanski bataljon „Stiv Naumov”. Svečanosti formiranja brigade prisustvovali su i borci Kosovskog partizanskog bataljona, Drugog južnomoravskog odreda i bugarskog partizanskog bataljona „Hristo Botev”, ukupno oko 700 boraca. U pratnji komandanta brigade Tihomira Miloševskog, komandant Glavnog štaba NOV i PO Makedonije Mihailo Apostolski izvršio je smotru boraca i pročitao im naredbu o formiranju brigade, a nakon njega borcima se obratio delegat Vrhovnog štaba NOV i POJ Svetozar Vukmanović Tempo.

Svetozar Vukmanović govori prilikom formiranja Treće makedonske brigade, februara 1944.

Istog dana po formiranju brigade, svi prisutni borci su se zajedno sa članovima Glavnog štaba i Centralnog komiteta KP Makedonije, uputili ka manastiru Prohor Pčinjski, gde je sutradan 27. februara 1944. održano savetovanje sa svim vojnim i političkim rukovodiocima brigade, bataljona i četa, kao i predstavnicima organa narodne vlasti. Kao zamenik političkog komesara Trećeg bataljona i sekretar partijskog biroa u bataljonu, Vera Jocić je prisustvovala ovom savetovanju na kome su između ostalih prisustvovali — Svetozar Vukmanović Tempo, Mihajlo Apostolski, Strahil Gigov, Mara Naceva, Ljiljana Čalovska, Veselinka Malinska i drugi. Na savetovanju se raspravljalo o vojno-političkim prilikama za dalji razvoj Narodnooslobodilačke borbe u jugoistočnoj Srbiji i severoistočnoj Makedoniji, ali i na Kosovu. Delegat Vrhovnog štaba je sve prisutne upoznao sa teškim položajem snaga Sila osovine na Istočnom frontu i severnoj Africi, kao i odlukama Drugog zasedanja AVNOJ-a, a na kraju savetovanja je komandnom kadru partizanskih snaga dao zadatak da razbiju četnički Vardarski korpus, kako bi se formirala jedinstvena slobodna teritorija, koja bi obuhvatala područje Kumanovo—Kriva Palanka—Besna Kobila—Vranje.

Odmah po završenom savetovanju, u toku noći 27/28. februara partizanske patrole su utvrdile da su se četničke snage skupile u okolini sela Pretina, Spančevac, Baraljevac i Sejace. Pošto su smatrali da je namera četnika da napadnu partizane dok su još u manastiru, partizansko rukovodstvo je donelo odluku da se ovaj napad predupredi iznenadnim napadom. U zoru 29. februara 1944. partizanske snage, podeljene u dve grupe, kod sela Sejace su izvršile napad na četnički Prvi vardarski korpus. Nakon višečasovne borbe, četničke snage, jačine oko 800 boraca, bile su potpuno razbijene — poginulo je i zarobljeno oko 100 četnika, a priličan broj njih se prilikom bekstva podavio u nabujaloj Pčinji. Grupa od oko 50-60 četnika uspela je da se prebaci na Kukavicu, gde se povezala sa drugim četničkim snagama, dok je oko 50 mobilisanih četnika pristupilo partizanima. Razbijanjem ovog korpusa Jugoslovenske vojske u otadžbini, četnici su prestali da organizovano deluju na vranjsko-kumanovskom području sve do kraja rata. Posle razbijanja četničkih snaga, partizani su obišli sela severno od Kozjaka, Široke i Rujen planine, koja su bila pod četničkim uticajem. Tada su seljacima držani zborovi na kojima je govoreno o ciljevima Narodnooslobodilačkog pokreta, ulozi Ravnogorskog pokreta i njihovim vezama sa okupatorom.

Spomen-bista Vere Jocić u Skoplju, rad njene sestre vajarke Vide Jocić

Polovinom marta 1944, borci Treće makedonske udarne brigade su se spustili sa Rujena i stigli u u Biljaču. Ovaj pokret uzbunio je bugarske okupacione snage, jer su se partizani značajno približili glavnom putu i železničkoj pruzi, koji su povezivali Niš i Skoplje. U toku noći 15/16. marta bugarske snage izvršile su napad na partizane, koji se nastavio tokom čitavog narednog dana. Vera se tada nalazila u pozadini i sa jednom četom imala zadatak da obezbeđuje Rujen, kao dominantan vrh i da ne dopusti da ga neprijatelj zauzme. Kako je deo bugarskih snaga odlučio da partizanima dođe sa leđa, naišao je direktno na položaj Verine čete. Kada se neprijatelj dovoljno približio, Vera je komandovala napad. Iznenađeni Bugari bili su brzo razbijeni i morali su se povući. Nedugo potom pristigle su nove bugarske snage iz Kumanova i Vranja, pa su se i partizani morali povući, nakon čega su se bugarske snage vratile u svoje garnizone. Nakon nekoliko dana odmora, Treća makedonska brigada i Kosovski bataljon dobili su zadatak da u noći 27/28. marta 1944. izvrše napad na železničku stanicu Ristovac, koja se nalazila na pruzi Beograd—Skoplje—Solun i bila veoma važna tačka za okupacione snage. Zadatak Verinog Trećeg bataljona u toku napada bio je neposredni napad na zgradu železničke stanice, uništenje svih uređaja u zgradi, kao i vodovodne pumpe za snabdevanje lokomotiva i drugih objekata, koje su služile bugarsko-nemačkim okupacionim vojnicima i službenicima. U toku napada, borci Trećeg bataljona uspeli su da izvrše zadatak, a u dve blokirane zgrade, iza železničke stanice, uspeli su da ubiju 20 nemačkih i 30 bugarskih vojnika, koji su odbili da se predaju. Ovom prilikom uspeli su da unište četiri kompozicije sa preko 100 vagona, kao i sedam lokomotiva. Par dana nakon ovog napada, 3. aprila 1944. Treća makedonska brigada i Kosovski bataljon izvršili su napad na rudnike u Probištipu i Dobrevu. U toku ovog napada, partizani su uspeli da miniraju i zapale električnu centralu, glavni lift za spuštanje rudara u jame, zgradu separacije olovne rude i dr, čime je dalji rad rudnika bio onemogućen, a nakon napada se partizanima pridružilo oko 120 rudara. Iako je napad prošao uspešno, Vera je bila veoma tužna zbog smrti petoro svojih drugova, među kojima je bio i Andon Filipovski Done, sa kojim je sarađivala od dolaska u Makedoniju.

U periodu od 12. do 25. aprila 1944. Treća makedonska udarna brigada i Kosovski partizanski odred su se nalazili na odmaranju u selu Ramno, nakon čega su 25. aprila izvršili napad na Kratovo. Nakon višečasovne borbe, partizanima se predalo 120 bugarskih vojnika i oficira, dok su bugarske policijske snage pružale jak otpor i bile delom likvidirane, a delom se razbežale. Tom prilikom brigada je zaplenila veliku količinu naoružanja, municije i druge vojne opreme, nakon čega se povukla u pravcu Osogovske planine.

Ranjavanje i smrt u Prolećnoj ofanzivi

Zbog naglog razvoja jedinica Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije (NOVJ) na području Makedonije i njihovog pojačanog dejstva na bugarsko-nemačke posade i komunikacije, bugarski general-lajtnant Vaisil Bojdev, komandant okupacionih snaga u Makedoniji pripremio je ofanzivu protiv partizanskih snaga na prostoru istočne Makedonije i južnog Pomoravlja, koja je trajala od 25. aprila do 19. juna 1944. godine. Ova ofanziva, u kojoj su pored bugarskih, učestvovale nemačke i manje albanske snage, naziva se Majska ili Prolećna ofanziva. Na jedinice Treće makedonske brigade, Kosovskog partizanskog odreda i Šeste i Sedme južnomoravske brigade napadale su znatno jače i brojnije snage 14, 17. i 29. bugarske divizije, zbog čega su se ove partizanske snage morale povući na sever, na područje Crne Trave. Nakon nekoliko dana, Operativna grupa, koju su činile Treća makedonska brigada, Kosovski i Trnski odred, krenule su na jug u pravcu Kozjaka, ali su se kod sela Crnoštica spojile sa ostalim partizanskim snagama na Dukat planini, gde su bile okružene jakim bugarskim snagama.

Spomenik palim borcima u Krivoj Palanci

U toku noći 6/7. maja, partizanske snage su uz velike napore uspele da probiju neprijateljski obruč i prodru u Dobro Polje. Kako bi izbegle ponovno okruženje, Treća makedonska brigada, Šesta južnomoravska brigada i Kosovska brigada vodile su teške borbe protiv Bugara i uspele su da se preko bugarske teritorije i južne Srbije 17. maja probiju do Kozjaka. Kako je plan bugarskih okupacionih snaga bio da na ovom području ponovo okruže partizanske snage, rukovodstvo Operativne grupe NOVJ donelo je odluku da se njene jedinice usmere ka Osogovskoj planini, pa je tada izvršena reorganizacija partizanskih jedinica i formirana Udarna grupa. U prodoru ka severoistočnom delu Makedonije, Udarna grupa vodila je oštre bobe protiv bugarskih snaga, od kojih su najveće bile na Liscu i Kosmatici, gde je u jednoj od borbi Vera Jocić teško ranjena.

Tokom Prolećne ofanzive, Vera je kao zamenik političkog komesara Drugog bataljona u Trećoj makedonskoj udarnoj brigadi, učestvovala u neposrednim oružanim borbama, a uporedo je politički delovala okupljajući borce po četama. Hrabrila je borce uveravajući ih u pobedu, kako bi lakše podneli ratne napore. Istakla se u mnogim borbama u toku ofanzive, a posebno u jurišu boraca Treće makedonske brigade na bugarsku konjicu u Znepolju, kada su uspeli da Bugare prisile na povlačenje. Prilikom kretanja od Osogova prema Plačkovici, Udarna grupa se 19. maja zaustavila u selu Orašec, na German planini, gde su izvidnice javile da neprijateljske snage nastupaju sa svih strana. Kako bi se izbegla borba na Germanu, odlučeno je da se jedinice Udarne grupe spuste koritom Ranlovačke reke u dolinu Krive reke, a kako ih neprijatelj ne bi otkrio, izvlačenje je izvršeno u najvećoj tišini.

Spomen-bista Vere Jocić u Skoplju, rad njene sestre vajarke Vide Jocić

U zoru 20. maja partizanske snage su se spustile do sela Rankovce, gde su ih iznenadile jake bugarske snage. U borbi prsa u prsa, partizani su uspeli da razbiju Bugare i produže u pravcu sela Opila, gde su se prikupile sve partizanske snage. Sledeći zadatak bio je da se zauzme veoma značajan vrh Lisac na Osogovskoj planini i dok su se partizanske snage prikupljale, Vera Jocić, Strahil Gigov i Zlatko Biljanovski pojahali su konje i sa dvojicom puškomitraljezaca krenuli prema Liscu. Kada su stigli do samog vrha, na izlazu iz šume, udaljenom oko 500—600 metara, videli su bugarske policajce, koji su takođe imali zadatak da zauzmu vrh. Nakon što su ih primetili, mnogobrojniji bugarski policajci su u streljačkom stroju krenuli ka njima. Tada se razvila ogorčena borba, tokom koje je opkoljenoj grupi, pristiglo pojačanje pa su bugarske snage bile prinuđene na povlačenje.

U popodnevnim časovima 20. maja, partizani su napustili Lisac i krenuli prema Kneževu. Kretali su se šumskim putem, a u jednom trenutku na oko 100 metara primetili su bugarske vojnike, koji su se pripremali da napadnu bataljon. Tada je izbila borba, u kojoj su partizani primorali Bugare da se povuku oko kilometar dublje u šumu, gde se nalazila glavnina bugarskih snaga. Tokom ove borbe, u blizini sela Stracin, Vera je teško ranjena u desnu stranu stomaka, a ranjenu je sa bojišta izvukao borac Orde Kuzmanovski, nakon čega je bila stavljena na improvizovana nosila. Nakon primanja vesti o Verinom ranjavanju došao je komandant Drugog bataljona i obišao je. On je borcima koji su Veru nosili rekao da je pravac povlačenja jedinica Udarne grupe ka selu Sasa i da treba da je odnesu tamo, kako bi mogla da joj se pruži adekvatna medicinska pomoć, jer joj je rana bila samo previjena.

Mala kolona, koja je bila zadužena za nošenje Vere, usled neravnog i teškog terena, nije mogla da drži korak sa ostalim borcima brigade i počela je da zaostaje. U toku noći, prilikom silaska niz strminu, jedan od boraca se okliznuo i Vera je pala sa nosila. Brzo su je podigli na nosila i nastavili dalje. Tokom puta, Vera je drugove molila da je ostave, jer je postojala mogućnost da ih opkole Bugari, a nije želela da oni stradaju zbog nje. Tek uveče 22. maja 1944. stigli su u selo Sasa, kod Makedonske Kamenice, gde se već nalazio Štab brigade. Ovde je doktor Mijovski pregledao Veru, ali je ona iste večeri upala u kritično stanje i preminula. Sahranjena ja sutradan na seoskom groblju.

Narodni heroj

Orden narodnog heroja

Na rukama te svitu nosismo tri dana, srčani ti pogled bol i tuga smlavi, i svaka mi kaplja iz tvojih rana kapaše u srce kao žar krvavi.

   — iz pesme Oči Ace Šopova,

Ukazom Prezidijuma Narodne skupštine FNR Jugoslavije, 20. decembra 1951, proglašena je za narodnog heroja Jugoslavije. Bila je tada prva žena narodni heroj, od ukupno sedam žena narodnih heroja iz Narodne Republike Makedonije. Istog dana za narodne heroje proglašeno je još 13 poginulih partizanki, među kojima su bile — Olga Jovičić, Danila Kumar, Jelica Mašković Jeja, Lepa Radić, Radmila Šišković i Milka Šobar.

Makedonski pesnik i diplomata Aco Šopov (1923—1982), koji je bio Verin saborac iz Treće makedonske udarne brigade i jedan od boraca koji su učestvovali u njenom nošenju od Stracina do Sase, dirnut Verinom smrću napisao je pesmu Oči, koja je prvi put objavljena 1946. godine.

U Gradskom parku u Skoplju nalazi se spomen-bista Vere Jocić, rad njene sestre vajarke Vide Jocić, a u Makedonskoj Kamenici, nalazi se njen spomenik, rad vajara Tome Serafimovskog, a koga je 25. maja 1985 godine svečano otkrio akademik Mihailo Apostolski. U selu Sasa nalaze se grob i spomen-obeležje Vere Jocić. Takođe, njena spomen-bista se nalazi u Krivoj Palanci.

Njeno ime od 1975. nosi Osnovna škola „Vera Jocić” u Skoplju, koja se nalazi u naselju Hipodrom, na teritoriji gradske opštine Gazi Baba. Njeno ime danas nose ulice u Skoplju, Makedonskoj Kamenici, kao i jedna ulica u Vranju.

Literatura

• Hronologija oslobodilačke borbe naroda Jugoslavije 1941—1945. Beograd: Vojnoistorijski institut. 1964.  COBISS.SR 50018311
• Žene Srbije u Narodnooslobodilačkoj borbi (PDF). Beograd: Prosveta/Nolit. 1975.  COBISS.SR 162155015
• Mihajlovski, Kiril Grujica (1976). Treća makedonska NOU brigada. Beograd: Vojnoizdavački zavod.  COBISS.SR 119393799
• Popović, Slobodan (1978). Vera Jocić — životni put i revolucionarno delo (PDF). Gornji Milanovac: Dečje novine.  COBISS.SR 11717895
• Bijelić, Krste (1980). Heroine Jugoslavije. Zagreb: Spektar.  COBISS.SR 49275399
• Leksikon Narodnooslobodilačkog rata i revolucije u Jugoslaviji 1941—1945. tom I. Beograd—Ljubljana: Narodna knjiga—Partizanska knjiga. 1980.  COBISS.SR 49291527
• Leksikon Narodnooslobodilačkog rata i revolucije u Jugoslaviji 1941—1945. tom II. Beograd—Ljubljana: Narodna knjiga—Partizanska knjiga. 1980.  COBISS.SR 49300743
• Popović, Razumenka Zuma (1981). Spomenici Narodnooslobodilačke borbe i revolucije SR Srbije 1941—1945. Beograd: Narodna armija.  COBISS.SR 49469447
• Narodni heroji Jugoslavije tom I. Beograd: Narodna knjiga. 1982.  COBISS.SR 48700167
• Makedonska enciklopedija tom I. Skoplje: Makedonska akademija nauka i umetnosti. 2009. 

Spoljašnje veze

• „Vera Jociќ: eden lik od našata istorija”. www.acosopov.com. n.d. 
• „JOCIЌ, Olivera”. macedonism.org. n.d.