Geografija Južnoafričke Republike

Krajnje tačke Južne Afrike

Južna Afrika je smeštena na krajnjem jugu afričkog kontinenta. Država izlazi na dva okeana — Atlantski i Indijski. Proteže se pravcem zapad—istok između 16° i 33° istočne geografske dužine. Najzapadnija tačka se nalazi u pograničnom gradu Aleksander Bej na ušću reke Oranje, a najistočnija tačka na obali Indijskog okeana na granici s Mozambikom u blizini zaliva Kosi. Pravcem sever—jug proteže se između 22° i 34° 50’ severne geografske širine. Najsevernija tačka se nalazi na desnoj obali reke Limpopo na granici s Zimbabveom u blizini pograničnog zimbabvijskog grada Bejtbridžea, dok se najjužnija tačka nalazi na Iglenom rtu, koji je ujedno i najjužnija tačka afričkog kontinenta.

Ukupna dužina granica Južne Afrike sa drugim državama iznosi 4.862km. Od zapada prema istoku graniči se sa Namibijom (967km), Bocvanom (1.840km), Zimbabveom (225km), Mozambikom (491km) i Svazilendom (430km). Mala država Lesoto je u potpunosti okružena južnoafričkom teritorijom (909km).

Geologija

Geološka istorija Južne Afrike je kompleksna. Na njenom se području nalaze jedne od najstarijih stena na Zemlji, koje datiraju od pre 3,7 milijardi godina iz doba prekambrijuma. Kraton Kapval, koji obuhvata središnji i severoistočni deo zemlje je jezgro oko kojeg su se razvijale ostale geološke formacije. Najvećim delom ga izgrađuju gnajsevi i granitoidi arhajske starosti, a manjim delom zeleni škriljci. Takođe, mogu se pronaći i mafitne do ultramafitne vulkanske sekvencije stena. Zeleni škriljci sadrže velike količine zlata, antimona, železa, bakra, azbesta, talka, žive itd, dok gnajsevi i granitoidi nisu toliko bogati mineralnim rudama, no sadrže korund, grafit, te zlato u tragovima.

Trošenjem Kapvalskog kratona i kasnijim taloženjem sedimenata formirani su sedimenetacijski bazeni, koji su jedni od najbogatijih južnoafričkih izvora mineralnih sirovina. Najveće zalihe zlata na svetu sadrže sedimenti Witwatersrand supergrupe, taložene pre 3,074 do 2,714 milijardi godina, a nalaze se južno od Johanezburga. U isto vreme su se taložili i sedimenti Pongola supergrupe, kao i Pietersburg grupe koji takođe sadrže zlato, ali u manjim količinama.

Pre 2,6 do 2,1 milijardi godina došlo je do taloženja u Transvalskom i Griqualand West bazenu. Debele karbonatne naslage istih građene od krečnjaka i dolomita sadrže cink i olovo. Intenzivna karstifikacija dolomita u području Griqualand West u Severozapadnoj pokrajini dovela je do formiranja manganskih ležišta, koja zajedno s velikim ležištem mangana u Kalahari Manganese Field pored grada Hotazela, čini najveće površinsko ležište mangana na Zemlji.

Kromiti Bušveld kompleksa

Na severu zemlje u dolomitskim foramcijama Transval supergrupe pojaljuju se fluoriti. Njih, kao i sedimente Griqualand West supergrupe prekrivaju sedimenti BIF formacije koji sadrže železnu rudu. Pre 2,05 milijardi godina došlo je do intruzije Bušveld magamtskog kompleksa u sedimente Transval supergrupe. Intruzija Bušveld kompleksa sadrži 70% svih svetskih ekonomski isplativih ležišta hroma, zatim značajne količine platine, kao i kobalta, bakra i nikla. Takođe, to je i najveći izvor vanadijuma na svetu. Pre 1,3 milijardi godina unutar Kapvalskog kratona došlo je do formiranja kimberlitskih cevi koje sadrže dijamante.

Stenoviti Karu basen zauzima oko dve trećine površine Južne Afrike, a uglavnom je građen od fluvijalnih sedimenata, uglja, škriljca i peščara. Takođe, Karu bazen prekrivaju i veliki izlivi baznih i kiselih lava, čije je izljevanje prethodilo fragmentaciji superkontinenta Gondvane koja se dogodila krajem jure pre oko 200 miliona godina. Intenzivan magamtizam koji je pratio fragmentaciju doveo je do stvaranja velikih kimberlistskih intruzija.

Tokom kreda i kenozoika u nekim od novoformiranih bazena uzduž obale došlo je do taloženja naftonosnih sedimenata, po čemu je osobito važno područje zaliva Mossel. Tanki sloj kenozojskih sedimenta se može naći i u delovima Severnog Kejpa i Severozapadne pokrajine.

Reljef

Fizička mapa Južne Afrike

Teritorija Južne Afrike se može podeliti u tri reljefne celine. Uz obale okeana se nalazi uski pojas nizija širok 20 do 250 km koji se naziva Lowveld. Lowveld prema unutrašnjosti prelazi u venac planinskih lanaca koji se naziva Great Escarpment, a koji se pruža duž cele obale. Na zapadu i jugu doseže oko 2.000 m nadmorske visine, dok na istoku u predelu Drakensberga doseže gotovo 3.500 m. Tu se nalazi i najviši vrh zemlje — Njesuti visok 3.408 m. Venac planinskih lanaca Great Escarpmenta sa tri strane okružuje Hajveld, centralnu suvu visoravan većinom prekrivenu pašnjacima koja se nalazi na nadmorskoj visini od 900 do 2.000 m. Dužina obalske linije iznosi 2.798 km. Obala JAR je slabo razuđena, a jedina pogodna prirodna luka se nalazi u zalivu Saldanha severno od Kejptauna.

Klima

Na klimu Južne Afrike utiču njen položaj u umerenom klimatskom pojasu na južnoj hemisferi, uticaj Atlantskog i Indijskog okeana koji sa tri strane okružuju njenu teritoriju i polje visokog pritiska u Južnom Atlantiku (tzv. anticiklona sv. Helene). Takođe važan je uticaj morskih struja koje prolaze uz njene obale. Tako hladna Benguelska struja koja teče iz cirkumantarktičkog pojasa hladne vode ka severu duž zapadnih obala zemlje doprinosi isušivanju zraka i smanjuje padavine, dok Mozambička struja na istočnim obalama povisuje temperaturu i količinu padavina. Važan je i uticaj reljefa, koji je najizraženiji na istoku zemlje gde je uticaj tople Mozambičke struje ograničen samo na uzak priobalni pojas. Ovde planinski lanci koji se nalaze u neposrednom zaleđu obale onemogućavaju strujanje vlažnog okeanskog zraka prema unutrašnjosti pa zato primorje i istočne padine Drakensberga primaju više padavina od njegovih zapadnih padina i visoravni Hajveld u unutrašnjosti.

Prema Kepenovoj klasifikaciji klimata Južna Afrika se nalazi na području suvih klima (tip B), odnosno njenih podtipova: pustinjeske (BW) na severozapadnom delu zemlje i stepske klime (BS) u centralnom delu. Takođe, delovi zemlje se nalaze u području umereno tople klime (tip C), odnosno njenih podtipova: sredozemne klime (Cs) na jugozapadu, umereno vlažne klime (Cf) duž jugoistočnog primorja i sinijske klime (Cw) u unutrašnjosti na severoistoku zemlje.

Najviša izmerena temperatura — 51,7°C zabeležena je 1948. godine u Kalahariju u pokrajini Severni Kejp u blizini grada Upingtona, dok je u Saderlendu, u planinskom lancu Roggeveld severoistočno od Kejptauna zabeležena najniža temperatura od –15°C. Više od polovine Južne Afrike prima samo 200 do 600 mm padavina, a na krajnjem severozapadu on je manji od 200 mm.

Upington, pustinjska klima
Klimatogram
J F M A M J J A S O N D     24     36 20     35     34 20     37     32 18     26     28 13     10     24 8     4     21 5     2     21 4     4     23 6     4     27 9     9     30 13     17     33 16     17     35 19 Prosečne maks. i min. temperature u °C Ukupne padavine u mm Izvor: SAWS
Imperijalna konverzija J F M A M J J A S O N D     0,9     97 68     1,4     93 68     1,5     90 64     1     82 55     0,4     75 46     0,2     70 41     0,1     70 39     0,2     73 43     0,2     81 48     0,4     86 55     0,7     91 61     0,7     95 66 Prosečne maks. i min. temperature u °F Ukupne padavine u inčima

Kejptaun, sredozemna klima
Klimatogram
J F M A M J J A S O N D     15     26 16     17     27 16     20     25 14     41     23 12     69     20 9     93     18 8     82     18 7     77     18 8     40     19 9     30     21 11     14     24 13     17     25 15 Prosečne maks. i min. temperature u °C Ukupne padavine u mm Izvor: SAWS
Imperijalna konverzija J F M A M J J A S O N D     0,6     79 61     0,7     81 61     0,8     77 57     1,6     73 54     2,7     68 48     3,7     64 46     3,2     64 45     3     64 46     1,6     66 48     1,2     70 52     0,6     75 55     0,7     77 59 Prosečne maks. i min. temperature u °F Ukupne padavine u inčima

Durban, umereno vlažna klima
Klimatogram
J F M A M J J A S O N D     134     28 21     113     28 21     120     28 20     73     26 17     59     25 14     28     23 11     39     23 11     62     23 13     73     23 15     98     24 17     108     25 18     102     27 20 Prosečne maks. i min. temperature u °C Ukupne padavine u mm Izvor: SAWS
Imperijalna konverzija J F M A M J J A S O N D     5,3     82 70     4,4     82 70     4,7     82 68     2,9     79 63     2,3     77 57     1,1     73 52     1,5     73 52     2,4     73 55     2,9     73 59     3,9     75 63     4,3     77 64     4     81 68 Prosečne maks. i min. temperature u °F Ukupne padavine u inčima

Johanezburg, sinijska klima
Klimatogram
J F M A M J J A S O N D     125     26 15     90     25 14     91     24 13     54     21 10     13     19 7     9     16 4     4     17 4     6     19 6     27     23 9     72     24 11     117     24 13     105     25 14 Prosečne maks. i min. temperature u °C Ukupne padavine u mm Izvor: SAWS
Imperijalna konverzija J F M A M J J A S O N D     4,9     79 59     3,5     77 57     3,6     75 55     2,1     70 50     0,5     66 45     0,4     61 39     0,2     63 39     0,2     66 43     1,1     73 48     2,8     75 52     4,6     75 55     4,1     77 57 Prosečne maks. i min. temperature u °F Ukupne padavine u inčima

Hidrografija

Većina reka izvire u planinama Drakensberg i teče na istok, prema Indijskom okeanu. Ipak, najduža reka Oranje, duga 1.860 km, koja takođe izvire u planinama Drakensberg, teče na zapad i uliva se u Atlantski okean. Na ovoj reci se nalazi vodopad Ogrejbis, širok 150 m i dubok 56 m. Druga važna reka je Limpopo, duga oko 1.600 km, a koja je granična reka sa Bocvanom i Zimbabveom i uliva se u Indijski okean, i reka Val, pritoka Oranja, duga 1.251 km. Vodostaji reka značajno variraju tokom godine. Reka Tugela, koja se uliva u Indijski okean, poznata je po istoimenom vodopadu, visokom 948 m. To je drugi po visini vodopad na svetu.

U cilju navodnjavanja plodnih oranica, izgrađeni su brojni irigacioni sistemi u dužini od oko 14.000 kilometara. Suša je glavna elementarna nepogoda u JAR. Malo je jezera većih razmera, a od važnijih treba spomenuti - Krisi, Sibaja, Oviston, Ronfoltejn i dr.

Flora i fauna

Finbos, florističko carstvo koje se nalazi samo u Južnoj Africi, kod Kejptauna

Južna Afrika je rangirana šesta na listi 17 svetskih država sa najvećim megadiverzitetom, sa više od 20.000 različitih vrsta biljaka ili oko 10% svih poznatih vrsta biljaka na svetu. Najprisutniji biom u državi, a naročito na Hajveldu, je savana, kojom dominiraju različite vrsta trava, nisko rastinje i razne vrsta akacija. Vegetacija postaje sve ređa kako se ide prema severozapadu zbog malih količina padavina. Nekoliko vrsta sukuletnih biljaka koje čuvaju vodu, poput aloja i mlečika, žive u žarkoj i suvoj oblasti Namakvaland. Trave i bodljikavo savansko rastinje polako prelaze u ređu žbunovitu savanu u severoistočnom delu države. U ovoj oblasti, blizu severnog kraja Nacionalnom parku Kruger, raste značajan broj baobaba.

Planine Svartberg kod grada Oudtshoorn

Biom finbosa, koji obuhvata većinu oblasti i biljnih vrsta u Kapskoj oblasti, jednoj od šest florističkih carstava, je smešten u malom regionu Zapadnog Kejpa i u njemu živi više od 9.000 vrsta, što ga u pogledu biljnog biodiverziteta čini jednim od najbogatijih regiona na Zemlji. Većina ovih biljaka su zimzelene biljke sa tvrdim izduženim listovima, kao što su sklerofite. Još jedan endemski rod Južnoafričke Republike je rod proteja iz reda skrivenosemenica. U Južnoj Africi postoji oko 130 različitih vrsta proteja.

Cvetno polje u Nacionalnom parku Zapadna obala

Iako je Južna Afrika bogata biljnim vrstama, samo 1% njene teritorije su šume, i to skoro isključivo u vlažnoj priobalnoj ravnici u Kvazulu-Natalu, dok se oblasti mangrova nalaze u rečnim ušćima. Mali rezervati šuma nalaze se u pokrajinama Istočni i Zapadni Kejp. Dominiraju uvezene vrsta drveća, posebno eukaliptusi i borovi. JAR je izgubila velike površine prirodnog staništa u poslednje četiri decenije zbog prenaseljenosti. Takođe, JAR je jedna od država najteže pogođena invazijom tuđinskih vrsta, a mnoge (npr Acacia mearnsii, Acacia saligna, Hakea, Lantana i Jacaranda) predstavljaju pretnju domaćem biodiverzitetu i već oskudnim vodenim resursima. Prvobitne širokolisne i mešovite šume umerenih predela su eksploatisane sve dok nisu ostali mali džepovi. Neke južnoafričke vrste drveća kao što su Podocarpus latifolius, Ocotea bullata i Olea laurifolia su pod zaštitom države.

Brojne vrste sisara koje se mogu naći u južnoafričkim savanama su lavovi, leopardi, beli nosorozi, obični gnuovi, kudui, impale, hijene, nilski konji i žirafe.