Geografija Libije

Geografska karta Libije

Libija (arap. دولة ليبيا-) je država Magreb regiona na severu Afrike na obali Sredozemnog mora. Nalazi se između Egipta na istoku, Sudana na jugoistoku, Čada i Nigera na jugu i Alžira i Tunisa na zapadu.

Sa površinom od skoro 1.800.000 km², Libija je četvrta po veličini država afričkog kontinenta i 17. u svetu. Glavni grad Tripoli je dom za 1,7 miliona, od oko 6,4 miliona ljudi koji žive u Libiji. Tri tradicionalne regije ove države su Tripolitanija, Fezan i Kirenaika. Libija ima jedan od najvećih BDP-a po stanovniku u Africi, uglavnom zbog njenih velikih naftnih rezervi i male populacije.

Položaj

Libija se prostire na preko 1.759.540 km² što je čini 17. najvećom državom na svetu. Njena površina nešto je manja od površine Indonezije i veća je ukupnoj površini Nemačke, Španije i Francuske zajedno. Nalazi se između 9° i 34° sgš, i 9° - 26° igd. Graniči se sa Egiptom na istoku, Tunisom i Alžirom na zapadu, Republikom Čad i Sudanom na jugu i Nigerom na jugozapadu. Severnu granicu Libije čini Sredozemno more, čije se vode u blizini ove države često nazivaju Libijskim morem. Sa 1.770 kilometara obale, Libija je najveća sredozemna država afričkog kontinenta.

Najsevernija tačka Libije je na granici sa Tunisom - Ras Ađir, najjužnija je na tromeđi Čada, Sudana i Libije. Najistočnija je Marsa er Ramla na granici sa Egiptom i najistočnija na međi sa Alžirom u podgorini Tasilin Adžera. Na osnovu položaja, pružanja i granica, zaključuje se da je Libija severnoafrička, mediteranska, saharska i jednim delom magrebska država.

Geologija

Fizičko-geografska karta Libije

U prekambriji se formiralo inicijalno kopno severne Afrike — Saharska ploča. Ona je tokom dugog geološkog perioda bila prekrivena morem, što je uslovilo veliku količinu energetskih sedimeneta (nafta, gas). Tokom paleozoika nastupila je glacijacija (ordovik), a centra zaglečerenosti bio je u Sahari. Led se prostirao i preko današnje Libije, gde su otkriveni lednički fragmenti iz ovog doba. Sredinom karbona Saharsku ploču je zahvatila hercinska orogeneza. Ona je uslovila izdizanje kopna, zasvođavanje i aridniju klimu. U karbonu i permu nastupa druga glacijacija, kojom je bila zahvaćena cela Gondvana. Mezozojska era donosi intezivnije tektonske pokrete. Saharska ploča se u trijasu i juri izdiže i u njoj preovladava kontinentalni režim. Usled raspada prakontinenta Gondvane, dolazi do ponovne treansgresije mora na severu. Nalazišta nafte i gasa u Libiji upravo su vezana za period gornje krede. Najzad u kenozoiku obalska crta poprima savremeni karakter, a uz to i klima i prirodno okruženje.

Saharska ploča čini fundament građen od kristalastih škriljaca, gnajsa, kvarcita i amfibolita. Javljaju se značajni proboji granita, a na jugu Libije ima i magmatskih proboja i izliva (Tasilin Adžer, Tibesti). U dubokim depresijama i sinklinalama akumulirane su paelozojske, mezozojske i kenozojske stene. Lavični platoi karakteristični su za južni deo Libije i centralni deo zemlje (El Harudž el-Asvad).

Reljef

Peščane dine u regionu Fezan

U reljefu Libije mogu se izdvojiti tri celine: Sredozemno priobalje, Libijska pustinja i Sahara. Sredozemno priobanje obuhavat uzak pojas od granice sa Tunisom do granice sa Egiptom. U njemu je koncentrisan najveći deo stanovništva (oko 95%). U zapadnom delu oko Tripolija ističe se plodna nizija Džefara, građena od sedimentnih stena, na jugu se izdiže plato Džabal Nafusa visine 800 metara. Džefara se nastavlja u Tripolitaniju, gde je kopno uvučeno i čine ga brojne lagune i zalivi (Mali i Veliki Sirt). Dalje ka istoku nastavlja se Kirenajka u čijem predelu se ističe planina El Džabal el Ahdar visine 876 metara.

Sredozemna priobalna nizija južnije o nizije Džefara prelazi u kamenite pustinje Hamada el Hamra i Hamada Tingert, koje neprimetno zalaze u peskovita prostanstva Edejen Ubari i Edejen Muzruk. U krajnjim jugozapadnim delovima Libije izdižu se visoravni Tasilin Adžer i Džado. Oni ka istoku prelaze u podgorine Tibestija u čijem se sevenom delu pruža Serir Tibesti, šljunkoviti plato. Istočni i jugoistočni kvadrant Libije zahvata Libijska pustinja. Ona je građena od kambrijskih metamorfnih stena i prekrivena je moćnim slojem kvarcnog peska. Ovo je najsuvlji i najnegostuljubiviji predeo Libije i Sahare uopšte Od zaliva Veliki Sirt do platoa Enedi u Čadu gotovo da nema niti jeden oaze ili naseljenih punkta. Pustinja se ka jugu blago izdiže od 100 do 500 metara nadmorske visine. U centralnom delu Libije dominira vulkanski plato El Harudž el-Asvad visine 1200 metara. Najviša tačka države je Biku Biti (2.267 m) na Tibestiju, a najniža tačka je Sabhat Gizajil —47 metara.

Klima

Klima Libije je sredozemna u uskom priobalnom pojasu između Tripolija u Tobruka. Odlikuju je srednje januarske temperature od oko 12 °C (Tripoli 11,1, a Bengazi 13,3 °C) i srednje julske oko 25 °C (Tripoli 27,2 °C). Na ovo podneblje veliki uticaj imaju vetrovi koji u zimskoj polovini godine duvaju s mora na kopno. Oni donose veću količinu padavina, koje se smanjuju u pravcu zapad-istok. U periodu od novembra do marta u priobalju se izluči u proseku oko 150-400 milimetara taloga. U planinskom delu Kirenajke padne i do 600 mm, a ka jugu se naglo smanjuje na svega 100 mm godišnje.

Dalje ka unutrašnjosti klima poprima tipičan pustinjski karakter. Srednje januarske temperature su iznad 10 °C, a julske oko 35 °C. Ekstremne vrednosti dostižu i preko 50 °C, dok se preko dana pesak ugreje na 60-70 Celzijusa. Ovaj deo Libije pod uticajem je pasata koji duvaju preko celog dana tokom zime u pravcu severozapad-jugoistok. N jugu duva harmatan, koji je produžetak pasata. To je izuzetno suv i topao vetar. Pod uticajem Atlantske depresije u Libijskoj pustinji česte su peščane oluje. U centralnom i južnom deli Libije padavine su izuzetno oskudne. Godišnja količina je manja od 100 milimetara (Edejen Muzruk - 10 mm). Podgorine Tibestija i Tasilin Adžera primaju svega oko 120 mm taloga. Uslovi za život u delovima Libije južnije od sredozemnog pojasa su izuzetno nepovoljni i surovi.

Hidrografija

Vadi Busra

Nedostatak padavina ima za posledicu nedostatak stalnih reka ili potoka, a oko 20 stalnih jezera su slana. Povremenih i izuzetno kratkih tokova ima u priobalju - Vadi el-Hamim, Vadi Zamzam, Vadi Baj el-Kabir i dr. Uadiji se javljaju i na jugu u podgorini Tibestija i Tasilin Adžera. Raspoređivanje ograničenih količina vode je posao zbog čeka je čak stvoren „Sekretarijat za brane i vodene resurse“, a nanošenje štete izvorima vode se može kazniti visokim novčanim i zatvorskim kaznama.

Vlada je izgradila mrežu brana u vadijima, suvim rečnim koritima, koji se pretvore u bujice posle jakih kiša. Ove brane se koriste i kao rezervoari za vodu i kao kontrola poplava i erozijama. Oblasti oko vadija su gusto naseljene jer je tu zemljište pogodno za zemljoradnju, a voda se kroz bunare dovodi na površinu. Međutim, u mnogim vadijima količina vode u zemlji opada, posebno u oblastima gde je intenzivna poljoprivreda i blizu velikih gradskih centara. Zbog toga je vlada preusmerila projekte o kontroli vode u područja gde je potražnja za podzemnom vodom manje izražena. Takođe je preduzela široki projekat pošumljavanja.

Živi svet i pedologija

Shodno izuzetno oštroj klimi i nepovoljnim uslovima flora Libije je slabo razvijena. U uskom priobalnom pojasu rastu tipično sredozemne biljke - žbunaste kserofitne vrste, te borovi, kleka, kedar i masline. Palma je najzastupljenija vrsta kako u priobalju tako i u unutrašnjosti oko većih oaza. Libijska pustinja i Sahara predstavljaju ogromna prostranstva bez vegetacije. U retkim oazama ima obradivog zemljišta gde se gaje urme i uljane palme. Životinjski svet je takođe veoma oskudan. Karakteristični vrste ovog podneblja su kamile, koze, antilope, zatim škorpioni, gušteri i zmije.

Pedološki pokrivač Libije je veoma siromašan. U uzanom pojasu priobalja zemljište je plodnije i uglavnom obradivo. U unutrašnjosti dominiraju pustinjski peskoviti, kameniti i glinoviti predeli i zaravni, koji su izuzetno neplodni i neiskorišćeni. Tlo je ogoljeno, a u depresijama najčešće i zaslanjeno (slatine).

Vidi još

• Kirenaika
• Tripolitanija
• Magreb
• Fezan
• Sredozemlje

Literatura

• Vujadinović, S. (2009): Regionalna geografija Afrike, Geografski fakultet, Beograd
• Grupa autora, (1986): Mala enciklopedija Prosveta, Prosveta, Beograd, knjiga 1 (A-Lj)
• Mastilo, N. (2005): Rečnik savremene srpske geografske terminologije, Geografski fakultet, Beograd
• Petrović, D. i Manojlović P. (2003): Geomorfologija, Geografski fakultet, Beograd
• Grupa autora, (2007): Atlas Afrike, Monde Neuf, Ljubljana; (Politika, Beograd)
• Grupa autora, (2004): Enciklopedijski atlas sveta, Mono i Manjana, Beograd

Spoljašnje veze

• Libija na sajtu CIA Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. decembar 2016) (jezik: engleski)