Geografija naselja

Petra (Sirija), jedan od prvih osnovanih gradova na svetu

Geografija naselja je geografska disciplina, deo društvene geografije. Bavi se proučavanjem naseljenih mesta i njihove teritorijalne mreže i sistema. Istražuje tipologiju naselja, geografske pretpostavke njihovog postanka i razvoja, grupne oblike naseljavanja, ukupan broj nekih naselja u nekoj oblasti ili državi itd.

Istorijat

Ruralno naselje

Sela se proučavaju 10.000 godina, a gradovi oko 6.000 godina. Prve naučne osnove geografiji naselja dali su Aleksandar fon Humbolt, Fridrih Racel i Karl Riter. Kod nas je osnivač Jovan Cvijić, a nagli razvoj doživljava tokom 1950-ih godina.

Pojava i razvoj

Geografija naselja je prošla kroz nekoliko faza razvoja. Od pojave prvi geografskih znanja do naučnog utemeljenja. Tom prilikom nauka je prošla kroz brojne teorijsko-filozofske pravce (determinizam, posibilizam, pragmatizam itd).

Faze razvoja nauke

Geografija naselja je prošla kroz tri faze razvoja:

• deskriptivna (opisna) — od pojave prvih poimanja do naučnog utemeljenja,
• naučna (ekstraktivna) — od kraja XVIII veka do kraja Prvog svetskog rata i
• primenjena (aplikativna) - od sredine 1930-ih do danas.

Predmet proučavanja

Urbano naselje

Uopšteno rečeno predmet proučavanja geografije naselja je naselje, kao osnovna naseobinska jedinica. Postoje dva shvatanja o predmetu proučavanja:

• proučavanje postanka, položaja, tipa i istorijskog i geografskog razvoja (gradska i seoska naselja)
• proučavanje bitnih fizičkih, društvenih i regionalnih karakteristika i zakonitosti (svi tipovi naselja)

Podela geografije naselja

Geografija naselja se može podeliti na sledeći način:

• Teorijska (opšta) — bavi se opštim pitanjima, formulisanjem teorije i metodologije, kao i objašnjenjem cele nauke,
• Ruralna geografija — bavi se proučavanjem seoskih naselja i njegovih bitnih karakteristika,
• Urbana geografija — bavi se proučavanjem gradskih naselja i njegovih bitnih karakteristika,
• Geografija privremenih naselja — bavi se proučavanjem privremenih naselja (kampovi, katuni itd.) i
• Aplikativna geografija — bavi se primenom rezultata i prakse u planiranju i uređenju naselja (prostorno planiranje).

Vrste naselja

Kamp

Ribarsko naselje

Naselja se mogu podeliti na stalna i privremena:

• Stalna naselja su: sela, gradovi i mešovita naselja
• Privremena naselja su: katuni, salaši, majuri, ribarska naselja, čerge, kampovi i vikend-naselja.

Veza sa drugim naukama

Geografija naselja je samostalna disciplina, koja je tesno povezana sa nekoliko nauka. Na prvom mestu, sa geografijom, kao osnovnom naukom o prostoru. Veza sa sociologijom ogleda se u proučavanju osnovnih odlika stanovništva, gde se jednim delom primenjuju i psihološka znanja. Ekonomska geografija obezbeđuje znanja o poljoprivrednim i industrijskim karakteristikama naselja i na kraju bliska veza ostvaruje se i sa ostalim društvenim i fizičkim naukama u okviru geografije, na prvom mestu geografija stanovništva, geomorfologija, pedologija, i dr.

Vidi još

• Ekonomska geografija
• Naselje
• Selo
• Grad

Literatura

• Matilo, Natalija (2005): Rečnik savremene srpske geografske terminologije, Geografski fakultet, Beograd
• Stamenković, Srboljub i Bačević, Milan (1992): Geografija naselja, Geografski fakultet, Beograd