Gornja Ploča
Gornja Ploča | |
|---|---|
 Gornja Ploča | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Hrvatska |
| Županija | Ličko-senjska |
| Opština | Lovinac |
| Oblast | Lika |
| Stanovništvo | |
| — 2011. | 45 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 44° 27′ 36″ S; 15° 39′ 01″ I / 44.46001° S; 15.65031° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 631 m |
  Gornja Ploča Gornja Ploča na karti Hrvatske | |
 Gornja Ploča Gornja Ploča na karti Ličko-senjske županije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 53244 Lovinac |
| Pozivni broj | +385 53 |
Gornja Ploča je naseljeno mjesto u Lici. Pripada opštini Lovinac, u Ličko-senjskoj županiji, Republika Hrvatska.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Naselje Ploču čine zaseoci Gornja i Donja Ploča, a ranije i Mala Ploča (današnje Tušice). Zamišljena granica između Gornje i Donje Ploče je vrelo Miljkovića. Smještena je u sjeveroistočnom dijelu Ličkog polja. Prostire se na oko 50 km² i u dužini oko 10 km, a nalazi se na oko 600 metara nad morem. Na istoku se graniči sa selom Vranik, na jugu sa Ličkim poljem, na zapadu sa selom Mogorić, a na sjeveru sa Ličkim sredogorjem. Pruža se u podnožju brda: Debeljače, Gostuše, Pločanskog klanca, Gakuše, Međedovače (Međedače), Jusipovače (Ljuspovače), Lipaća, brda Savcanova i obronaka Ličkog sredogorja. Na jugoistočnom — rubnom dijelu Ploče, između Debeljače i Gostuše, leži ravnica Bjelopolje.[1]
Kroz Gornju Ploču prolazi državni put D522. D522 je državni put u Lici, koji povezuje auto-put A1 od čvora Gornja Ploča do Udbine (državni put D1). Dužina puta iznosi 13,2 km.[2]
Gornja Ploča je od Lovinca udaljena oko 7,5 km, od Udbine oko 14 km, od Gračaca 27 km, Gospića 30 km, a od Plitvica oko 60 km.[1]
Izvori i vode[uredi | uredi izvor]
Za razliku od nekih sela u Lici, Ploča ne oskudjeva sa vodom. U Gornjoj Ploči iz planinskog jezera, podno Pločanskog klanca, izvire rijeka Jadova, najveća pritoka rijeke Like. Rijeka Jadova povezuje Ploču sa selima: Mogorić, Pavlovac Vrebački, Zavođe, Vrebac i Barlete, a kod Kulice utiče u rijeku Liku. Prema narodnom predanju ova rijeka se u dalekoj prošlosti zvala Milava. Pločani i mještani sela kroz koja proteče, često je zovu Jaruga. Osim Jadove Ploča ima i veći broj vrela i bunara, sa živom vodom, koja nikad ne presušuju. U Ploči se nalazi još i vrelo Miljković i vrelo Popović.[1]
Pećina Debeljača[uredi | uredi izvor]
Pećina u kamenolomu Debeljača nalazi se u Gornjoj Ploči, 5 km sjeverno od naselja Lovinac na istoimenom uzvišenju koje je sastavni dio Ličkog sredogorja. Kamen se na njegovim južnim padinama eksploatisao od 2002. do 2004. godine za potrebe izgradnje auto-puta Zagreb-Split. U tom je razdoblju miniranjem urušena tavanica dijela pećinskog kanala i otvoren jamski ulaz u pećinu dimenzija 20 x 10 m. U maju 2004. godine počelo se sa istraživanjem pećine. Do sada je istraženo i topografski snimljeno 908 m pećinskih kanala koji dopiru do dubine od 66,5 m čime se ova pećina ubraja u srednje duge speleološke objekte. Nedaleko od ulaza u glavnu pećinu u smjeru sjeveroistok nalazi se mala pećina. Na temelju njenog položaja i speleomorfoloških karakteristika može se zaključiti da su one dio istog pećinskog sistema.[3]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Sa sigurnošću se može utvrditi da je ovo naselje postojalo prije dolaska Turaka u Liku 1527. godine, ali pod imenom Novakovići i Novaci.[4] Naime, u 14. vijeku Ličku župu naseliše mnoga plemena. Prema zapisima iz tog vremena stoji da se u rukama Ivana Karlovića 1509. godine nalazi Bilaj, Barlete, Slivnik, Novaci (Ploča), Lovinac i Novi Grad. Popis iz 1577. godine govori da ima dva kaštela Novaka. Novakovići ili Novaci ležali su na tlu današnje Ploče, gdje zaista postoje dvije gradine, između kojih je Štulića kula poznatija. Takođe se dobro zna da je naselje Ploča uvijek bila u Ličkoj župi odnosno Lici i to u sjeveroistočnom dijelu Ličkog polja odnosno sjeveroistočno od izvora rijeke Like i grada Metka.[4]
Osvajanjem Krbave i Like od strane Turaka u proljeće 1527. godine, spominje se veoma važan podatak da su Turci, pored Udbine i drugih ličkih naselja, gradova i utvrđenja u Lici, osvojili i naselje Novake (Ploču). To je ujedno i najpouzdaniji pisani izvor o postojanju današnje Ploče pod imenom Novaci.
U doba Turske vladavine Likom, Ibrahim paša utvrdi svoju stolicu na Udbini 1528. godine. Pored njega spominju se i Mustaj beg lički i dizdar Čavjan aga, zapovjednik udbinske tvrđave — grada. Od ostalih spominje se Osman aga Krbavski, aga Alaga Vrebo (po njemu je Vrebac dobio ime), kao i zloglasni aga Pločanin Alija. Slijedom tih činjenica može se sa velikom sigurnošću izvesti zaključak da je selom Pločom agovao Alija Pločanin noseći njeno prezime. Manja je vjerovatnost da je po njemu Ploča dobila ime, ali se i ta mogućnost u potpunosti ne isključuje, pa je na taj način naziv za ovo naselje Novaci, zamenjen nazivom Ploča.[4]
Prostor današnje Ploče naseljen je prvim stanovnicima srpske nacionalnosti u vrijeme Ferhad paše Sokolovića (1575—1577). U okviru intenzivnijeg naseljavanja sela u Ličkom polju, koja je izvršena u periodu 1690—1692. godine, kao poslijedica iseljavanja za vrijeme turske vladavine, spominje se i Ploča. Prvi zvaničan pisani dokument o broju kuća — domaćinstava, temelji se na popisu izvršenom 1700. godine. Prema spisku srpsko — pravoslavnih parohija u Karlovačkom Đeneralatu od 1700. godine se kaže da u srpsko — pravoslavnoj eparhiji Raduč, kojoj je pripojena i Ploča, ima 120 kuća, sa dva paroha. Iste godine objavljen je podatak prema kom selo Ploča i Kik zajedno imaju 40 domova.[4]
Prema pričanju najstarijih, što se prenosilo s koljena na koljeno, Ploču su i okolna sela, doduše kraće vreme, bili naselili Grci, koji su, navodno, zbog jakih zima i visokog snijega, koji pade na Petrovdan, otišli i nisu se više ni vratili.
Veoma važan podatak iz tog vremena odnosi se na izgradnju srpsko — pravoslavne crkve Svetog Duha — Trojice, koja je u Gornjoj Ploči ozidana 1719. godine. Poslije izgradnje svetog hrama u Ploči, broj domaćinstava se naglo povećava. Popisano je 1847. godine tu 1301 Srbin pravoslavni, a kod sledećeg popisa iz 1867. godine zajedno su obračunati Ploča i Kik. Tada je broj stanovnika 1884.[5] Za Ploču i Pločane veoma je važna 1869. godina, kada je izgrađena, osnovana i otvorena osnovna škola u Ploči.[4] Mijat Stojanović je zapisao (1874. g.) kao školski nadzornik da je učitelj sposoban, a katiheta nemaran za školu i neprijatelj učitelja, jer učitelj nije pravoslavac. Zato je pločanska škola dobila učitelja pravoslavne vjere, a učitelj katolik je premješten u Sveti Rok.[6]
Prvi svjetski rat[uredi | uredi izvor]
Pločani su dali i svoj doprinos u Prvom svjetskom ratu, kao srpski dobrovoljci. Mnogi se i ne vratiše, a oni koji su se vratili, dođoše sa Karađorđevim znamenjem i ordenjem.
Između Prvog i Drugog svjetskog rata Ploča se razvijala kao agrarno selo, sa veoma dosta ovaca, koza, goveda i konja. Mnogi su Pločani odlazili na javne radove u Srbiju, kao i na rad u Francusku, Ameriku i druge zemlje. Uoči samog Drugog svjetskog rata Ploča je imala: školu, crkvu, žandarmerijsku stanicu, dva parna mlina, tri dućana, gostionu, tri šusterske radnje, dvije kovačke radnje, pekarsku radnju i popovu kuću.[4] Prota Milanko Borić je početkom 1939. obeležio 75 godina života i 50 godina svešteničke službe.[7]
Drugi svjetski rat[uredi | uredi izvor]
Nakon kapitulacije Kraljevine Jugoslavije, Ploča je tokom Drugog svjetskog rata bila pod kontrolom Nezavisne Države Hrvatske (NDH). Ustaše su 31. jula 1941. za nepuna dva sata pobili više od 80 ljudi.[8] Istog dana, ustaše su natrpale u kamion petnaestak Pločana, s obrazloženjem da ih vode pokrštavati, a namjera im je bila odvesti i baciti ih u Jadovno, koncentracioni logor i logor za istrebljenje gdje je ubijeno oko 50-60.000 ljudi. Ploča, a naročito Gornja Ploča, zbog svog položaja, bila je u nekoliko navrata do temelja popaljena i opljačkana, a narod je gotovo sve vrijeme rata proveo u zbjegu po Ličkom sredogorju. Svaki treći stanovnik Ploče aktivno je učestvovao u NOB-u. Tokom rata poginula su 94 borca, a život u ratu izgubilo je 315 Pločana.
Novija istorija[uredi | uredi izvor]
Po oslobođenju selo Ploča je bilo zgarište. Pod uticajem KPJ, Pločani su vrlo brzo oprostili grijehove i zločine svojih susjeda. Nažalost, vrijeme će pokazati da je praštanje bilo uzaludno.
Do teritorijalne reorganizacije u Hrvatskoj naselje se nalazilo u sastavu bivše velike opštine Gračac.
Gornja Ploča se od raspada Jugoslavije do avgusta 1995. godine nalazila u Republici Srpskoj Krajini. Tokom agresije na RSK avgusta 1995. godine, svi stanovnici sela su prognani iz svojih domova.
Kultura[uredi | uredi izvor]
Parohija[uredi | uredi izvor]
U Ploči je sjedište istoimene parohije Srpske pravoslavne crkve. Parohija Ploča pripada Arhijerejskom namjesništvu ličkom u sastavu Eparhije Gornjokarlovačke a čine je Gornja i Donja Ploča.[9] U Ploči je postojao hram Srpske pravoslavne crkve posvećen Sošestviju Svetog Duha izgrađen 1719. godine. Crkva je do temelja srušena 1949.[9]
Slava sela je Silazak Svetog Duha na apostole Pedesetnica — Trojice ili u narodu Duhovi, koji se svetkuju tri dana. Padaju u pedeseti dan ili u sedmu nedelju po Vaskrsu. Pločani slave drugi dan — Duhovski ponedeljak.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Po zvaničnom popisu iz 1768. godine u Ličkoj regimenti, prema kom se selo Ploča samostalno iskazuje, imala je 75 kuća. Ploča se i dalje širi do kraja XVIII i tokom čitavog XIX vijeka. Slijedeći zvanični popisi, ali ovog puta i broja kuća i naroda u Karlovačkom Vladičanstvu, izvršeni su godine 1800. i 1880. Godine 1800. Ploča je imala 100 kuća i 1160 stanovnika, a godine 1880. imala je već 240 kuća i 2309 stanovnika. Upoređujući, jasno se vidi da je za 80 godina broj kuća i stanovnika udvostručen. Prema Topografiji Karlovačke Vojne krajine iz godine 1835. stoji da je Ploča, „veliko grkonesjedinjeno parohijsko selo“, sa 144 kuće i 1195 stanovnika.
Po podacima Mitropolije Karlovačke od 1905. godine, selo Ploča, sa selima Mala Ploča i Kik, imala je političku (upravnu) opštinu u Lovincu. Srpskih domova je bilo 390, a Srba pravoslavne vjere bilo je 3019. Uoči Drugog svjetskog rata Ploča je bila veliko srpsko-pravoslavno selo, sa oko 285 domaćinstava i oko 1700 stanovnika.
Prema podacima Komisije za popis stanovnika SO Gračac, marta 1991. godine i prema spisku domaćinstava i broja stanovnika MZ Ploča (uključujući i Kik), Ploča je imala 149 domaćinstava i 469 stanovnika od čega 2 stanovnika hrvatske nacionalnosti. Prema popisu stanovništva iz 2001. godine, Ploča je imala svega 22 stanovnika.[10] Prema popisu iz 2011. godine, Gornja Ploča je imala 45 stanovnika.[11]
| Nacionalnost[12] | 1991. | 1981. | 1971. | 1961. |
| Srbi | 333 | 471 | 644 | 918 |
| Jugosloveni | 1 | 13 | 24 | |
| Hrvati | 5 | 5 | 4 | 5 |
| ostali i nepoznato | 5 | 5 | 3 | 1 |
| Ukupno | 344 | 494 | 675 | 924 |
| Demografija[12] | ||
|---|---|---|
| Godina | Stanovnika | |
| 1857. | 1.163 | |
| 1869. | 1.343 | |
| 1880. | 1.287 | |
| 1890. | 1.435 | |
| 1900. | 1.555 | |
| 1910. | 1.410 | |
| 1921. | 1.452 | |
| 1931. | 1.502 | |
| 1948. | 996 | |
| 1953. | 939 | |
| 1961. | 924 | |
| 1971. | 675 | |
| 1981. | 494 | |
| 1991. | 344 | |
| 2001. | 22 | |
| 2011. | 45 | |
Popis 1991.[uredi | uredi izvor]
Na popisu stanovništva 1991. godine, naseljeno mesto Gornja Ploča je imalo 344 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:
Prezimena[uredi | uredi izvor]
Pločanska prezimena sa krsnim slavama:
|
|
Nadimci[uredi | uredi izvor]
Postojali su nadimci za pojedine porodice, odnosno prezimena u Ploči. Daje se pregled prezimena i njihovih nadimaka: Banjeglavi — Kalaiši, Budimlije — Kupusine, Vukobratovići — Čočići, Kebići, Gajići — Buvači, Dukići — Banote, Galamići, Đukići — Kutlače, Kljajići — Arari, Bljuteše, Šojmani, Žutije, Miljkovići — Keljote, Kijačići, Orlovići — Brdari, Dolari, Rukačari, Ćuće, Karegići, Škorići, Pavlice — Bakrači, Cote, Popovići — Frdekteri, Ćalići — Mage, Čuturile — Glavani, Kopači, Rabate, Štulići — Krgaći.
Znamenite ličnosti[uredi | uredi izvor]
- Ilija Ajduković (Ploča, Lika, 31. jul 1905 — Vagan kod Lovinca, Lika, 21. april 1941), sveštenik Srpske pravoslavne crkve, mučenički postradao od ustaša[13]
- Mirko Kljajić, narodni heroj Jugoslavije
- Mirko Štulić, narodni heroj Jugoslavije
- Dobrivoje Pavlica, srpski pjevač (krajiški i lički muzički umjetnik)
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Stojanović, Mijat (2015). Sgode i nesgode moga života. Hrvatski institut za povijest, Slavonski Brod.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v „Ploča”. Ploča Lika. Pristupljeno 29. 8. 2012.
- ^ „Ministarstvo prometa i infrastrukture RH”. Narodne novine. Pristupljeno 29. 8. 2012.
- ^ „Pećina Debeljača”. Speleogeneza pećine u kamenolomu Debeljača. Pristupljeno 29. 8. 2012.
- ^ a b v g d đ „Istorija Ploče”. Ploča Lika: Istorija. Arhivirano iz originala 9. 10. 2016. g. Pristupljeno 29. 8. 2012.
- ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1872. godine
- ^ Stojanović 2015, str. 231.
- ^ "Politika", 2. jan. 1939.
- ^ Zatezalo, Đuro. „Masovne grobnice kao surova gubilišta srpskog naroda na području Korduna, Banije i Like 1941-1945.”. Radio sam svoj seljački i kovački posao. Arhivirano iz originala 11. 2. 2014. g. Pristupljeno 22. 4. 2012.
- ^ a b „Arhijerejsko namjesništvo ličko: Parohija Ploča”. Srpska pravoslavna crkva: Eparhija gornjokarlovačka. Pristupljeno 28. 8. 2012.
- ^ Popis stanovništva 2001., Pristupljeno 14. 4. 2013.
- ^ „Popis stanovništva 2011.”. Državni zavod za statistiku RH. 2011. Pristupljeno 14. 4. 2013.
- ^ a b Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ: Popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine.
- ^ Istorija Eparhije Gornjokarlovačke, Pristupljeno 26. 8. 2013. (jezik: srpski)
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Vikimapija: Gornja Ploča
- Tromeđa: Gornja Ploča Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. mart 2016) (jezik: srpski)
