Gradska četvrt
Gradska četvrt ili gradski kvart, je deo gradskog naselja.[1] Četvrt može postojati upravno (određena podelom od strane gradske uprave) ili ambijentalno (deo sa posebnom i veoma primetnim obeležjem).
Kvart se takođe može odnositi na neadministrativni, ali poseban kvart sa sopstvenim karakterom: na primer, slam kvart. Često se koristi za okrug povezan sa određenom grupom ljudi:[1] na primer, za neke gradove se kaže da imaju jevrejske četvrti, diplomatske četvrti ili boemske četvrti.
Stari grad Jerusalima trenutno ima četiri kvarta: muslimansku četvrt, hrišćansku četvrt, jevrejsku četvrt i jermensku četvrt (a nekada je imao i marokansku četvrt).[2] U Damasku postoji i hrišćanska četvrt.
Poreklo naziva[uredi | uredi izvor]
Poreklo naziva vezano je za starorimsko urbano planiranje novih gradova.[3] Većina novoosnovanih rimskih gradova planirana je u vidu četiri dela iste veličine i značaja, tj. četiri četvrtine (lat. Quarters), podeljenih dvema glavnim ulicama, Kardom (lat. Cardo, u pravcu sever-jug) i Dekumanusom Maksimusom (lat. Decumanus Maximus, u pravcu istok-zapad), koje su na preseku tvorile forum - popločan gradski trg okružen porticima.
Tumačenje pojma[uredi | uredi izvor]
Četvrt može biti uređena upravnim putem, tj. može biti deo područne podele gradske uprave (kao „ispostava“ gradske vlasti). Ovakav slučaj sreće se u Poljskoj (polj. dzielnica), Sloveniji (sloven. četrt), Hrvatskoj , Nemačkoj (nem. Ortsteil/Stadtteil), Italiji (ital. Quartiere), Francuskoj (franc. Quartier). U Srbiji je pojam četvrti u ovom smislu nekada takođe bio u upotrebi.
Pored toga, četvrt može biti gledana i šire susedstvo sa posebnim odlikama, po čemu je ono obično jedinstveno u gradu. U ovom slučaju obično postoji određeno obeležje:
- prema starosti: stara gradska četvrt, nova četvrt;
- prema etničkoj pripadnosti stanovnika: nemačka četvrt, evropska četvrt, kolonijalna četvrt;
- prema verskoj pripadnosti stanovnika: hrišćanska četvrt, Jevrejska četvrt, muslimanska četvrt. Veoma dobar primer je staro jezgro Jerusalima, koje je podeljeno na hrišćansku, jermensku, jevrejsku i muslimansku četvrt;
- prema stepenu i prisustvu seksualnih sloboda: gej četvrt, četvrt crvenih fenjera;
- prema ekonomskom nivou stanovnika: sirotinjska četvrt, četvrt srednje klase;
- prema delatnosti stanovnika/korisnika: diplomatska četvrt, univerzitetska četvrt, boemska četvrt.
Četvrti u Srbiji[uredi | uredi izvor]
Na prostoru Srbije izraz četvrt je relativno nov pojam i vezuje se za vreme i razvoj gradova od početka 19. veka i prihvatanja evropskih tradicija na tlu tadašnje Kneževine Srbije.
Pre toga, u delovima pod vlašću Osmanskog carstva je bila prisutna i osmanska „etničko-privredna“ podela na mahale i čaršiju. Dok su mahale bile stambeni delovi grada i mahom vezane za pojedine etničke zajednice, dotle je čaršija bila u njegovom središtu i predstavljala je „privredni“ deo grada sa trgovinom i zanatstvom.
U Vojvodini su postojali krajevi u okviru naselja (npr. madžarski kraj, racki kraj i sl.), koji su najčešće bili naseljeni posebnim etničkim zajednicama, ali nisu obavezno bili sa isključivo jednom namenom (stanovanje ili trgovina, recimo).
Vidi još[uredi | uredi izvor]
- četvrt ili kvart
- mesna zajednica
- geto
- gradska opština
- gradski blok
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b „Quarter (14)”. Oxford English Dictionary (na jeziku: engleski). 8 (1 Corrected re-issue izd.). Oxford, UK. 1933. str. Q 27. Pristupljeno 2022-10-24.
- ^ „Jerusalem: The Old City”. www.jewishvirtuallibrary.org. Pristupljeno 2022-07-11.
- ^ Norris, Shawn Thomas (10. 8. 2015). „The Cardo and Decumanus Maximus – Where Towns Come Together”. www.linkedin.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-07-11.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Branislav Kojić, Stari balkanski gradovi, varoši i varošice, IAUS, 1976
- Oxford English Dictionary, 1989.
- Jacobs, Jane (1961). The Death and Life of Great American Cities. Random House.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- The Great American Grid: Block Size Dimensions Arhivirano 2019-11-03 na sajtu Wayback Machine
- „What is Urban Design?”. Urban Design Group (na jeziku: engleski). 23. 9. 2019. Pristupljeno 28. 9. 2022.