Grdelica

Koordinate: 42° 54′ 04″ S; 22° 04′ 07″ I / 42.901° S; 22.068666° I / 42.901; 22.068666
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za druge upotrebe, pogledajte Grdelica (višeznačna odrednica).

Grdelica
Grdelica
Administrativni podaci
DržavaSrbija
Upravni okrugJablanički
GradLeskovac
Stanovništvo
 — 2011.Pad 2136
Geografske karakteristike
Koordinate42° 54′ 04″ S; 22° 04′ 07″ I / 42.901° S; 22.068666° I / 42.901; 22.068666
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina363[1] m
Grdelica na karti Srbije
Grdelica
Grdelica
Grdelica na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj16220
Pozivni broj016
Registarska oznakaLE

Grdelica je gradsko naselje grada Leskovca u Jablaničkom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 2136 stanovnika.

Ovde se nalazi Crkva Sv. Jovan Krstitelj u Grdelici.

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Grdelica je dobila ime po utvrđenom naselju Kale koje se zvalo Grad Jelica. Od ovog naziva ime je najpre skraćeno u Gradelica da bi na kraju postalo Grdelica. Ostaci ovog utvrđenog naselja vidljivi su i danas.

Lampa od keramike iz perioda šestog veka. Pronađena je 2000. godine arheološkim iskopavanjima na lokalitetu Kale. Deo je ranovizantijske zbirke Narodnog muzeja u Leskovcu.

Geografski položaj[uredi | uredi izvor]

Varoš leži na ulazu u Grdeličku klisuru, sa njene severne strane, na 225 m nadmorske visine. Nalazi se na glavnoj moravsko-vardarskoj arteriji pa pored nje prolaze železnička pruga i Auto-put. Na 17 km severno od Grdelice nalazi se Leskovac, 11 km južno od nje je Predejane a istočno je Vlasotince, udaljeno 13 km. Iznad varoši nalazi se brdo Kale, kupastog oblika, sa nekadašnjim utvrđenjem, visoko 361 m.

Istočno od varošice, na nekoliko stotina metara uzvodno Kozaračkom rekom, nalazi se selo Grdelica, južno je zaselak Bojišina a na samom brdu, iznad varošice, nalazi se zaselak Dedina bara gde je duže vreme bilo sedište grdeličke opštine.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Teritorija današnje varoši pripala je srpskoj državi za vreme Stefana Nemanje koji je ovaj kraj dobio na upravu od Vizantije.

Period turske vladavine[uredi | uredi izvor]

Za vreme vladavine Turaka postojalo je naselje na teritoriji današnje Grdelice koje se zvalo Derven što na turskom znači tesnac, klisura. U narodu se i danas deo Grdelice naziva Derven.

U ovom periodu Grdelica je bila poznata kao prihvatna karavanska stanica. U njoj su se zadržavali karavani sa kiridžijama i putnicima u prolazu gde im je pored prenoćišta, hrane i pića nuđena razonoda i zabava uz muziku i žene. Putopisac Milojko Veselinović zabeležio je da je 1872. godine ovo mesto imalo preko 20 mehana-hanova. Najčuveniji han bio je Džan-Stamenin han poznat po pesmi „More, vrćaj konja, Abdul Ćerim-ago”, koja je ponikla u ovom kraju a odražavala je narodno raspoloženje za borbu protiv Turaka pod uticajem Karađorđevog ustanka.

Uspesi Karađorđevog ustanka imali su veliki uticaj na nacionalno buđenje naroda ovog kraja. 1807. godine Ilija Strelja podigao je ustanak protiv Turaka u vlasotinačkom kraju. U toku ovog ustanka odigrala se bitka kod Dedobarskog hana (han u Dedinoj bari iznad Grdelice). Jedan odred ustanika Strelja je uputio prema Grdelici sa zadatkom da zauzme i zatvori Grdeličku klisuru i onemogući prolaz turskim pojačanjima koja su dolazila sa juga. Sava Dedobarac zauzeo je Grdelicu i Dedobarski han i zatvorio prolaz kroz Grdeličku klisuru smestivši sav barut od 5 tovara u Dedobarski han. Odred Leskovačkog paše napao je Dedobarca preko noći i u bici koja se razvila Turci su hicem iz topa pogodili slagalište baruta i dignuli han u vazduh sa njegovim braniocima. Nakon ove pobede Turci su preuzeli strašne represalije prema meštanima i njihovim posečenim glavama okitili most u Grdelici.

U svojoj istoriji Grdelica je doživela dva paljenja.

Grdelica je dobila prvu školu još 1854. godine za vreme Turaka. Trgovci Coja Rančić i Stojan Kiridžija uspeli su u Carigradu, kod velikog vezira, da izdejstvuju ferman na tri jezika (turski, ruski i engleski) za otvaranje škole na srpskom jeziku što je bila velika želja Grdeličana. Škola je bila smeštena u turskoj kuli, u Dedinoj bari a radila je po manastirskom metodu. Učili su se crkveni predmeti (psaltir, časlovac i dr.) a školske 1883/84. godine zavedena je svetovna nastava. Prvi učitelj bio je neki Daskal iz Dedine bare – Vasiljko Milosavljević zv. „Pisar”. Kako bi se osposobio za nastavu morao je da pohađa kurs za nastavnike u Kraljevu, gde mu je jedan od predavača na kursu bio naš poznati naučnik Stojan Novaković.

Posle dvodnevnih upornih i krvavih borbi 8. i 9. januara 1878. godine Šumadijski korpus uspeo je da potuče Turke i odbaci ih u pravcu Vranja, zauzme i zatvori grdelički tesnac i oslobodi Grdelicu.

Period nakon oslobođenja od Turaka[uredi | uredi izvor]

Ubrzo posle oslobođenja podignuta je u Grdelici škola u kojoj su učili đaci iz predejanske opštine.

Krajem XIX veka Grdelica je bila poznata po velikom broju kafana. Ovoliki broj kafana otvoren je zbog toga što u to vreme Predejane nije imalo železničku stanicu i čitav planinski kraj (Crna Trava, Vlasina) gravitirao je prema njoj.

Nakon oslobođenja Grdelica ulazi u sastav Kneževine Srbije. Ona se kao gradsko naselje počela razvijati izgradnjom železnice 1886. i začetkom industrije 1894. godine. Administrativno-upravni centar i sedište opštine postala je 1920. godine zaslugom tadašnjeg lokalnog narodnog poslanika Aranđela Marinkovića.

Između dva svetska rata varoš je bila sedište tekstilne industrije i poljoprivrede.

Bivša fabrika TIG Grdelica

Prema popisu od 31. marta 1961. godine varošica je imala 1482 stanovnika i 439 domaćinstava. Tada je ona bila sedište komune, sa tekstilnim preduzećem TIG – Tekstilna industrija Grdelice (nekadašnje „Jedinstvo”), na ušću Kozaračke reke u Južnu Moravu, koje je imalo oko 1 300 uposlenih radnika, stolarskim preduzećem „Danilo Bošković”, radničkim naseljem od desetak stambenih zgrada, zgradom Narodnog odbora opštine Grdelica, Domom kulture, modernim hotelom, bioskopom, zdravstvenom stanicom, olimpijskim bazenom sa restoranom i sportskim igralištem.[2]

Do 1965. godine varošica je bila sedište opštine Grdelica koju su činila naseljena mesta: Bistrica, Boćevica, Bojišina, Bričevlje, Crveni Breg, Dedina Bara, Dobrotin, Donji Bunibrod, Gornji Bunibrod, Graovo, Grdelica Selo, Grdelica Varošica, Guberevac (tada pod zvaničnim imenom Guberevce), Koraćevac, Kovačeva Bara, Kozare, Krpejce (tada pod zvaničnim imenom Krpejice), Ličin Dol, Mala Grabovnica, Mala Kopašnica, Mrkovica, Nesvrta, Novo Selo, Oraovica kod Grdelica (tada pod zvaničnim imenom Oraovica), Padež, Palojce, Predejane Selo, Predejane Varošica, Slatina, Suševlje, Tulovo, Tupalovce, Velika Grabovnica, Velika Kopašnica, Velika Sejanica, Vilje Kolo, Zagužane, Zoljevo i Žižavica. Posle ukidanja opštine ovo područje u celini ušlo je u sastav opštine Leskovac. Od tada varoš gubi na značaju i doživljava ekonomsku i kulturnu degradaciju.

Nekad omiljeno letovalište Leskovčana i pitoreskna varoš danas je samo jedno od najnerazvijenijih naselja Srbije.

Demografija[uredi | uredi izvor]

Prema popisu stanovništva iz 1953. godine Grdelica je imala 1 007 stanovnika sa 282 domaćinstava dok je prema popisu iz 1961. godine broj stanovnika povećan na 1482 stanovnika a broj domaćinstava na 439.

U naselju Grdelica živi 1820 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 37,3 godina (36,5 kod muškaraca i 38,1 kod žena). U naselju ima 739 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,22.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).

Demografija[3]
Godina Stanovnika
1948. 840
1953. 1.007
1961. 1.488
1971. 1.893
1981. 2.204
1991. 2.431 2.385
2002. 2.383 2.474
2011. 2.136
Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍[4]
Srbi
  
 2.193 92,02%
Romi
  
 116 4,86%
Makedonci
  
 9 0,37%
Jugosloveni
  
 6 0,25%
Crnogorci
  
 3 0,12%
Hrvati
  
 2 0,08%
Bugari
  
 2 0,08%
Slovenci
  
 1 0,04%
Muslimani
  
 1 0,04%
nepoznato
  
 44 1,84%


Stanovništvo prema polu i starosti[5]
m
ž
? 5
  
  
 7
80+ 11
  
  
 21
75—79 26
  
  
 25
70—74 38
  
  
 55
65—69 51
  
  
 70
60—64 62
  
  
 71
55—59 54
  
  
 57
50—54 82
  
  
 85
45—49 101
  
  
 89
40—44 93
  
  
 83
35—39 85
  
  
 94
30—34 73
  
  
 84
25—29 78
  
  
 77
20—24 82
  
  
 90
15—19 96
  
  
 100
10—14 98
  
  
 81
5—9 77
  
  
 74
0—4 52
  
  
 56
Prosek : 36,5 38,1
Domaćinstva
Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.
Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002.
Broj domaćinstava 238 282 428 540 632 701 739
Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.
Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek
Broj domaćinstava 115 168 126 191 78 44 10 4 1 2 3,22
Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu
Pol Ukupno Neoženjen/Neudata Oženjen/Udata Udovac/Udovica Razveden/Razvedena Nepoznato
Muški 937 255 615 46 21 0
Ženski 1.008 209 628 131 37 3
UKUPNO 1.945 464 1.243 177 58 3
Stanovništvo po delatnostima koje obavlja
Pol Ukupno Poljoprivreda, lov i šumarstvo Ribarstvo Vađenje rude i kamena Prerađivačka industrija
Muški 354 11 0 0 83
Ženski 248 1 0 0 96
UKUPNO 602 12 0 0 179
Pol Proizvodnja i snabdevanje Građevinarstvo Trgovina Hoteli i restorani Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški 6 57 22 11 21
Ženski 1 17 20 9 5
UKUPNO 7 74 42 20 26
Pol Finansijsko posredovanje Nekretnine Državna uprava i odbrana Obrazovanje Zdravstveni i socijalni rad
Muški 2 7 22 28 23
Ženski 3 2 6 35 36
UKUPNO 5 9 28 63 59
Pol Ostale uslužne aktivnosti Privatna domaćinstva Eksteritorijalne organizacije i tela Nepoznato
Muški 23 0 0 38
Ženski 4 0 0 13
UKUPNO 27 0 0 51

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Dom kulture
    Dom kulture
  • Crkva Svetog Jovana Krstitelja
    Crkva Svetog Jovana Krstitelja
  • Crkva Svetog Jovana Krstitelja
    Crkva Svetog Jovana Krstitelja
  • Crkva Svetog Jovana Krstitelja
    Crkva Svetog Jovana Krstitelja
  • Osnovna škola Desanka Maksimović
    Osnovna škola Desanka Maksimović
  • Policijska stanica
    Policijska stanica
  • Dom zdravlja
    Dom zdravlja

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Kocić, Danilo (18. 4. 2011). „Foto-razglednica Grdelice”. Južne vesti. Pristupljeno 21. 4. 2019. 
  2. ^ Ristić, Aristomen (1963). Grdelica u plamenu revolucije. Leskovac. 
  3. ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9. 
  4. ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9. 
  5. ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Grdelica na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Грделица&oldid=27437628”