Gusle

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
„Guslar” preusmerava ovde. Za piće pogledajte stranicu Guslar (piće).
Gusle
Srpske gusle
Klasifikacijagudački instrumenti
Pevanje uz gusle
Gusle Vuka Karadžića (Muzej Vuka i Dositeja)
Nematerijalno kulturno nasleđe
RegionSrbija
ZajednicaSrpski narod
PredlagačOpština Vrbas
Datum upisa18. 6. 2012.
Svetska baština Uneska
Lista upisaUnesko
Unesko oznaka1377
Datum upisa2. 12. 2018.
Lokacija upisaSinging to the accompaniment of the Gusle
Veb sajthttp://nkns.rs/cyr
Veština izrade gusala
Gusle u Etnografskom muzeju Crne Gore na Cetinju
Nematerijalno kulturno nasleđe
RegionCrna Gora

Gusle su narodni srpski gudački instrument. Ovaj instrument ima jednu, ili eventualno dve žice. Najčešće su napravljene od javorovog drveta. Kao jednožičani instrument, gusle se sreću u Crnoj Gori, Bosni, Hercegovini, Dalmaciji i Srbiji. Gusle iz Like i Bosanske Krajine uglavnom imaju dve žice.

Žice su napravljene od trideset upredenih konjskih dlaka, kao što je slučaj i sa strunom gudala. Gudalo se koristi tako što se povlači po zategnutim žicama, proizvodeći oštar i dramatičan zvuk, koji je izuzetno ekspresivan. Gusle spadaju u instrumente za koje je potrebno veliko umeće sviranja. Same gusle sastoje se od muzičke kutije koja je presvučena životinjskom kožom na koju se nadovezuje dugačak vrat na čijem završetku je izrezbarena životinjska (najčešće konjska) ili ptičija (najčešće orao ili soko) glava.

Pri sviranju, telo gusala se polaže na kolena (u krilo), dok dugačak vrat pridržava dlan jedne ruke.

Gusle su igrale važnu ulogu u istoriji srpske epske poezije budući da su guslari — narodni pevači, opevali događaje iz nacionalne istorije vekovima, sve dok ti tekstovi nisu konačno zapisani. Većina pesama govori o vremenima otomanske vladavine i nacionalne borbe za nezavisnost. Naporima Vuka Karadžića mnoge srpske epske pesme zapisane su i sačuvane već u ranom 19. veku. U nekim knjigama i publikacijama se spominje podatak da su srpske gusle dočekale Fridriha Prvog Barbarosu kada se u 12. veku sastao u Nišu sa srpskim vladarom Stefanom Nemanjom, gde mu je Nemanja ponudio pomoć srpske države u krstaškom ratu. Kažu da je Barbarosa bio zadivljen zvukom gusala i pjevanjem uz njih, pa se mnogo interesovao oko pojedinosti vezanih za gusle.

Gusle, kao stepski instrument, daljim poreklom potiču iz srednje Azije. Srbi, kao jedno od slovenskih plemena stepskog porekla, doveli su ovaj instrument na prostor jugoistočne Evrope. Njeni najsrodniji instrumenti su morinhur i igil. Na vrhu gusala je često konjska ili jarčeva glava kao simbol stočarstva i nomadskih naroda, dok je gudalo najčešće izrađeno u obliku zmije, kao simbol gorštačke ljutine. Kasnije se na guslama sreću likovi nacionalnih junaka, a nije slučajno što se prave od javora, jer javor kao drvo ima simboliku u srpskoj prethrišćanskoj religiji i označavao je kult predaka. Takođe se uz gusle slave preci.

Gusle se još sreću i u Siriji, a kod Lužičkih Srba se sreće gudački instrument sa tri žice pod nazivom husle. Takođe, Srbi koji su menjali veru i primali islam, bili su zadržali običaj opevavanja svojih muslimanskih junaka uz gusle. Danas se ovaj običaj kod njih gotovo izgubio.

Pevanje uz gusle je upisano novembra 2018. godine na Uneskovu Reprezentativnu listu nematerijalnog kulturnog nasleđa čovečanstva.[1][2][3]

Građa instrumenta[uredi | uredi izvor]

Delovi gusala
Morinhur
Igil
Filip Višnjić, (1767-1834)
Guslar okružen decom, crtež Uroša Predića iz 1882.
Srbi oko guslara, litografija Anastasa Jovanovića iz 1848.

Delovi gusala:

  1. Varjača - zvučno telo - izdubljeno drvo preko koga je nategnuta jagnjeća, zečja ili jareća koža na kojoj je na sredini napravljena perforacija radi zvučnosti instrumenta.
  2. Držač se sastoji od «vrata» i «glave». «Glava» je sam vrh gusala i obično je vrlo bogato ukrašena, može biti izrezbaren lik čoveka, konja, ptice itd, dok je «vrat» deo za koji guslar drži gusle, dok drugom rukom gudalom prelazi preko nategnutih struna.
  3. Strune su napravljene od dlaka iz konjskog repa.
  4. Oputa - deo za koji je struna pričvršćena pri dnu gusala.
  5. Kočić ili krčalo - nalazi se između «glave» i «drška» i na njega se namotava struna.
  6. Konj ili konjić - komadić drveta koji odvaja strunu od zvučnog dela. Nalazi se između «opute» i perforacije, a može biti do «tri prsta» visine.
  7. Lučac - gudalo napravljeno od prirodno zakrivljene grane i strune od konjske dlake.

Tipovi gusala:

  1. Hercegovački tip - visoko postavljene žice
  2. Dubrovački tip - nisko postavljene i duže žice
  3. Krajiški tip - sa dve strune

Istorija instrumenta[uredi | uredi izvor]

Naziv „gusle“ dolazi od praslavenske reči „gǫdsli“ što znači „žica“.

Prva beleška o guslama među Južnim Slovenima dolazi od Vizantinaca, iz prve polovine VII veka, kada su uhvaćena „dva špijuna koja kod sebe nisu imali oružje, već samo drvena instrumenta“[4]

Znameniti guslari — pevači srpskih narodnih pesama[uredi | uredi izvor]

Galerija[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Pored kola i slave i guslanje se našlo na reprezentativnoj listi (B92, 29. novembar 2018)
  2. ^ Pevanje uz gusle na listi Uneska („Politika”, 29. novembar 2018)
  3. ^ „Upis gusala u Uneskovu listu - priznanje i pamćenje (SPC, 29. novembar 2018)”. Arhivirano iz originala 03. 12. 2018. g. Pristupljeno 02. 12. 2018. 
  4. ^ „INSTRUMENT GUSLE - POREKLO”. Petrovgrad.org (na jeziku: srpski). 2018-12-12. Pristupljeno 2021-01-24. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

O ovoj zvučnoj datoteci Gusle - primer

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Гусле&oldid=27680107”