Dimitrovgrad

Dimitrovgrad
Dimitrovgrad;
	Pogled na Dimitrovgrad iz vazduha
	Grb
Administrativni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Pirotski
Opština	Dimitrovgrad
Stanovništvo
— 2022.	5.188
Geografske karakteristike
Koordinate	43° 00′ 54″ S; 22° 46′ 34″ I / 43.01488° S; 22.77609° I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	463 m
	Dimitrovgrad Dimitrovgrad na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	18320
Pozivni broj	010
Registarska oznaka	PI

Dimitrovgrad je gradsko naselje i sedište istoimene opštine u Pirotskom okrugu na jugoistoku Srbije. Prema popisu iz 2022. bilo je 5.188 stanovnika.

Nazivi[uredi | uredi izvor]

Do 27. februara 1951. zvao se Caribrod, kada je Ukazom Prezidijuma Narodne skupštine NR Srbije preimenovan u čast Georgija Dimitrova, bugarskog predsednika. Uz opštinu Bosilegrad centar je bugarske manjine u Srbiji.

Tu je trasa antičkog rimskog Vojnog puta, kasnije nazvanog Carigradski drum. Naziv mesta Caribrod je nastao od naziva puta (Carigradski) i brod, u smislu prelaz preko reke Nišave.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Teritorija Dimitrovgrada nalazi se u jugoistočnom delu Srbije. Smeštena je u istočnom predelu Pirotskog okruga u gornjem toku reke Nišave. Dimitrovgrad se nalazi na 545 metara nadmorske visine,^[1] smešten na samoj granici sa Republikom Bugarskom.

Kroz grad prolazi Koridor 10 i železnička pruga Beograd—Niš—Sofija. Na oko 2 km se nalazi granični prelaz Gradina između Srbije i Bugarske.^[2]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Praistorija i rimsko doba[uredi | uredi izvor]

Tragovi prvih naselja na teritoriji opštine Dimitrovgrad datiraju još iz vremena eneolita. Okolina grada je bila naseljena i u bronzanom i gvozdenom dobu što se može zaključiti na osnovu mnogobrojnih arheoloških nalaza.^[1] Rimski put Via Militaris sagrađen u prvom veku nove ere je prolazio kroz teritoriju današnjeg grada. U maju 2010. godine, dobro očuvani ostaci puta su iskopani u toku radova na Koridoru 10.^[3] Iz ranovizantijskog perioda nalazi se utvrđenje podignuto u IV veku, a obnovljeno je u VI veku za vreme vladavine Justinijana. Udaljen je oko 3 km severozapadno od grada, a služilo je kao zaštita stanovništvu u vreme upada raznih osvajača.^[1]

Srednji vek[uredi | uredi izvor]

U srednjem veku je sagrađen Manastir Poganovo koji se nalazi u blizini Dimitrovgrada. Manastir je podignut krajem 14. veka (1395. godine) a oslikan, bogatim tematskim programom, tek 100 godina kasnije, tačnije 1499. godine, od strane umetnika iz predela severne Grčke.^[4] Osnovao i podigao ga je srpski plemić Konstantin Dejanović Dragaš, sestrić cara Dušana.^[5] Zbog same lokacije manastira, pristupačnost, sve do 1927. godine, je bila nezamisliva, jer je klanac reke Jerme bio u potpunosti neprohodan. Zahvaljujući tome, manastir je ostao takoreći neoštećen kroz vekove.^[6]

Turska vladavina[uredi | uredi izvor]

Ovi krajevi su 1433. godine pali u dugogodišnje tursko ropstvo. Turski sultan Sulejman Veličanstveni koji je 1521. godine sa svojom vojskom preuzeo pohod na sever pri proputovanju kroz dolinu Nišave je zapisao: „Konačno sam u naselju pod imenom Carski bunar“. Po predanjima naziv ovog naselja bio je „Carski brod“, pa se kao takav i danas koristi u narodu. Do danas, međutim nije zvanično utvrđeno koje je godine ovaj grad dobio naziv Caribrod.^[1] U blizini grada se nalazila osmanska vojna baza u periodu kada je ovaj prostor bio pod osmanskom vlašću.^[7] Caribrod, selo Kalotince i Dragoman su bili nekad svojina vezira Mehmed-paše Sokolovića.^[8] Francuski putopisac Ljunizan je 1785. godine vraćajući se iz Carigrada prošao Bugarsku. Primetio je da u Dragomanskom klancu ima hajduka, koji sačekuju putnike i namernike. Tada je Caribrod bio selo sa 90 kuća: 30 Turskih i 60 Bugarskih. Obrađivao se tu usev pirinač, a mesto je imalo dve kafane i dva hana.^[9]

Dimitrovgrad u Bugarskoj[uredi | uredi izvor]

Caribrod je 1878. godine bio palanka sa oko 200 kuća. Godine 1881. tu se u Caribrodu nalazilo sedište Visočkog sreza, i srpski ćumruk (carinarnica) prema Sofiji. Od Caribroda do Dragomana bilo je dva sata hoda.^[10]

Posle neuspeha srpske vojske u bici na Slivnici u Srpsko-bugarskom ratu 1885. godine, njene jedinice su se povukle na zapad. Na Neškovom brdu u blizini Caribroda ostala su dva srpska pešadijska puka i jedna baterija. Kada ih je napala bugarska vojska došlo je do borbe prsa u prsa, a srpske trupe su morale da se povuku. Na bojištu je ostalo 49 srpskih i 58 bugarskih vojnika. Po naređenju bugarskog pukovnika dve godine nakon bitke je podignuta Spomen-kosturnica Pametnik u kojem su sahranjeni vojnici obe države.^[11] Bugari su u Caribrodu iz političkih pobuda otvorili gimnaziju i ćilimarsku školu. Radile su 1883. godine Državna trorazredna škola (od 1880) i Duhovna seminarija (pansion 1881) u Caribrodu.^[12] Bugarske vlasti su 1899. godine proterivale srpske preseljenike koji su se naselili u Caribrodu, zbog njihovog "srbofilstva".^[13]

Srpski i bugarski premijeri, Pašić i Gešov, sastali su se u tadašnjem Caribrodu 1912. godine kako bi razgovarali o spornim teritorijama u Makedoniji.^[14]

Dimitrovgrad u Kraljevini SHS/Jugoslaviji[uredi | uredi izvor]

Nakon Prvog svetskog rata Bugarska je Nejskim mirovnim ugovorom 27. novembra 1919. morala da preda Caribrod Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca.^[15]

U okviru kraljevine SHS od 1922. do 1929. godine Caribrod se nalazio u niškoj oblasti, a 1929. godine formiranjem banovina pripao je Moravskoj banovini. Za vreme otkako se nalazi u sastavu jugoslovenske države to je postalo prometno i prosperitetno granično mesto. To je živopisna varoš podignuta na samoj Nišavi, između planina. Kroz grad prolazi stari carski drum koji povezuje Evropu sa Orijentom, a koji je utvrdio još rimski car Trajan, u svoje vreme. Otvorena je 1921. godine u mestu nepotpuna mešovita realna gimnazija, koja je posle nekoliko godina ukinuta 1930. godine. Drugi put je to bilo 1938. godine^[16] U hotelu "Elita" u Caribrodu osnovan je 1931. godine patriotski Jugoslovenski omladinski klub", čiji je prvi predsednik postao Tihomir Milisavljević.^[17] Već je postojalo 1931. godine Sokolsko društvo na čelu sa starešinom protom Jovom Popovićem. Državna građanska škola postojala je u međuratnom periodu, od 1934. godine. Električna centrala je otvorena 1928. godine. Godine 1937. pored navedenog tu je i Domaćinska škola, Banovinska bolnica, Sresko načelstvo, Poreska uprava, Finansijska kontrola, Pošta, Carinarnica... Pored kasarni tu je 1935. godine izgrađen lep Oficirski dom. Tu se pazari petkom na pijaci, a godišnji vašar se zove Bogorodični i traje tri dana. Postoji tu jedna Trgovačka banka. Privredni život karakterišu brojne zadruge, poput Mlekarsko-stočarske, Nabavljačke i Potrošačke, Poljoprivredne, Građanska Zanatlijske (sa 350 članova 1934. godine), Pčelarske itd. Za putnike su otvoreni hoteli sa hranom i prenoćištem: Oslobođenje, Balkan, Jugoslavija, Internacional, Solun i drugi. Tu je i oko 30 kafana, poznati ugostitelji bili su u to vreme Đoka, Gace, Gale i "Čavdar". Pravoslavna crkva je posvećena Sv. Bogorodici, obnovljena je krajem 19. veka, a pri njoj službuje prota Vasa sa drugim sveštenicima.^[18]

U toku Drugog svetskog rata Bugarska je grad pripojila Bugarskoj, ali je grad oslobođen 1944. godine i vraćen je Jugoslaviji.

Najnovija istorija[uredi | uredi izvor]

Stari naziv grada bio je Caribrod, a sadašnji naziv je dobio 1951. godine, dekretom tadašnje Vlade FNRJ, u čast Georgi Dimitrova, bugarskog predsednika. Godine 2008. odbornici Skupštine opštine Dimitrovgrad pokrenuli su inicijativu da vrate staro ime Caribrod.^[19] Odluka o promeni imena je izglasana (za je glasalo 25 od 28 odbornika) ali nije sprovedena.

Turizam[uredi | uredi izvor]

Gradska galerija u Dimitrovgradu je osnovana 1955. godine i godišnje se u njoj održi 15 izložbi. Do sada je u njoj održano oko 150 izložbi. Narodna biblioteka „Detko Petrov“ je nastala 1898. godine. U okviru biblioteke nalazi se muzej. Muzejska zbirka ima oko 1800 predmeta, fotografija, razglednica i drugih dokumenata koji svedoče o životu na ovom prostoru. Muzejsku postavku čine dve osnovne postavke-arheološka i etnografska, koje obuhvataju predmete počev od praistorije, preko antičkog, vizantijskog, srednjovekovnog i turskog perioda, kao i onih predmeta koji su bili u upotrebi do prve polovine XX veka.^[20]

U blizini grada nalazi se manastir Sv. Kirika i Julite, jedan od manastira koji se nalaze na najvećoj nadmorskoj visini u Srbiji. Crkva je podignuta krajem 18. veka, verovatno na temeljima starije građevine ili srednjovekovnog hrama koji je ranije postojao. Manastir je obnovljen 1839. godine, a gradio ga je majstor Nikola-Kola iz sela Boljev Dol.^[21] Proglašen je 1984. godine za nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture Republike Srbije.

Manastir Poganovo smešten je na levoj obali reke Jerme u blizini sela Poganovo. Izgrađen je krajem XIV, a oslikan krajem XV veka. Zahvaljujući svom nepristupačnom položaju (sve do 1927. g, do izgradnje uskotračne železnice za potrebe rudnika kamenog uglja, klanac Jerme je bio potpuno neprolazan) ostao je kroz vekove relativno neoštećen od ruku raznih osvajača. Pod zaštitom države je od 1949. godine a na listi svetske kulturne baštine nalazi se od 1979. godine.^[22] 1982. godine manastir je upisan u registar Srpske Akademije Nauke i Umetnosti kao kulturno dobro od velikog značaja. Osnovao ga je srpski vlastelin Konstantin Dejanović Dragaš neposredno pre gubitka državne nezavisnosti srednjovekovne Srbije i posvetio ga Sv. Jovanu Bogoslovu. Crkva je oslikana freskama tek 1499. godine, dok u narteksu nije bilo oslikavanja.^[23]

Crkva Rođenja Presvete Bogorodice u Dimitrovgradu je podignuta 1894. godine. U blizini Dimitrovgrada se nalazi Manastir Svetog Dimitrija Kod Dimitrovgrada.

Od 2014. godine u Dimitrovgradu se svake jeseni održava gastronomsko-kulturno-turistička manifestacija Dani caribrodske sušenice. Tom prilikom pored brojnih kulturnih sadržaja izlažu se predmeti domaće radinosti ali i poljoprivredni proizvodi ovog kraja. Centralni događaj je prodajna izložba tradicionalnih artikala domaće hrane i takmičenje u izboru najbolje i najkvalitetnije sušenice.^[24]

Demografija[uredi | uredi izvor]

U naselju Dimitrovgrad živi 5676 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 40,7 godina (39,8 kod muškaraca i 41,5 kod žena). U naselju ima 2450 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,80.

Stanovništvo u ovom naselju veoma je nehomogeno.

Demografija^[25]
Godina	Stanovnika
1948.	2.944
1953.	2.891
1961.	3.665
1971.	5.488
1981.	7.055
1991.	7.276	7.196
2002.	6.968	7.040
2011.	6.278
2022.	5.188

Etnički sastav prema popisu iz 2011.^[26]‍

Bugari	3.358	53,49%
Srbi	1.821	29,00%
Romi	60	0,95%
Jugosloveni	34	0,54%
Makedonci	24	0,38%
Hrvati	13	0,20%
Crnogorci	6	0,09%
Goranci	3	0,04%
Rusi	1	0,01%
Slovaci	1	0,01%
Slovenci	3	0,04%
ostali	84	1,34%
Regionalna pripadnost	1	0,01%
neizjašnjeni	857	13,65%
nepoznato	14	0,22%
ukupno: 6.278

Stanovništvo prema polu i starosti^[27]


	m	ž
?	8	19
80+	60	110
75—79	79	118
70—74	110	189
65—69	206	203
60—64	253	218
55—59	234	219
50—54	272	270
45—49	276	260
40—44	249	222
35—39	258	233
30—34	258	212
25—29	258	248
20—24	236	217
15—19	215	218
10—14	195	197
5—9	173	163
0—4	152	160
Prosek :	39,8	41,5

Domaćinstva

**Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	910	864	1.259	1.719	2.214	2.384	2.450

**Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosek
Broj domaćinstava	434	650	592	591	137	35	9	0	1	1	2,80

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	2.972	823	1.911	168	54	16
Ženski	2.956	530	1.911	431	76	8
UKUPNO	5.928	1.353	3.822	599	130	24

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	1.399	76	0	0	489
Ženski	1.090	24	0	0	489
UKUPNO	2.489	100	0	0	978
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	89	40	80	120	137
Ženski	31	9	96	79	38
UKUPNO	120	49	176	199	175
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	9	8	171	47	56
Ženski	27	9	51	71	133
UKUPNO	36	17	222	118	189
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	29	0	0	48
Ženski	14	0	0	19
UKUPNO	43	0	0	67