Dolina Aoste
 |
| Dolina Aoste | |
|---|---|
 | |
 | |
| Država |  Italija |
| Admin. centar | Aosta |
| Službeni jezik | italijanski, francuski |
| Predsednik | Renco Testolin |
| Površina | 3.263 km2 |
| — broj st. | 123.978 |
| — gustina st. | 38 st./km2 |
| Zvanični veb-sajt | |
Dolina Aoste je planinska regija u severozapadnoj Italiji. Graniči se sa Francuskom na zapadu, Švajcarskom na severu i regijom Pijemont na jugu i istoku. Zauzima površinu od 3.263 km² i ima po proceni iz 2006. 123.978 stanovnika. Najmanja je regija u Italiji i sa najmanje stanovništva. Glavni grad je Aosta. U pojedinim naseljima se govori francuski jezik. Regija ima poseban autonomni status u Italiji. Vekovima je imala strateški značaj zbog prelaza prema Švajcarskoj i Francuskoj.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Dolina Aoste je alpska dolina, čiji planinski obronci idu prema velikim vrhovima Mon Blan i Materhorn. Prelaz Veliki San Bernard je prelaz prema Švajcarskoj, a prelaz Mali San Barnard je prelaz prema Francuskoj.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Prvi stanovnici doline Aoste su bili Kelti i Liguri. Rim je osvojio područje oko 25. p. n. e. i osnovao je Aostu, da bi osigurao strateške planinske prelaze, koje su osigurali sa mostovima i cestama. Nakon rimske vlasti dolina je sačuvala tradiciju autonomije, posebno zbog sezonske izolacije. Nakon pada Zapadnoga rimskoga carstva Burgundi i Ostrogoti su držali područje, ali to je bila labava vlast. Najpre su vladali Burgundski kraljevi od 443. do 523, kada su Ostrogoti osvojili područje. Vizantija osvaja područje 550. Nakon kratke vlasti Aosta dolazi 569. pod Langobarde, a 575. pod Franke. Nakon podele Franačke među naslednicima Karla Velikoga dolazi 879. pod vlast Bose od Provanse. tj. dela kraljevine donje Burgundije, koja je postala deo Kraljevine Arl. Osnivač Savojske dinastije Humbert I Bjeloruki je 1031 — 1032. dobio titulu grof Aoste od cara Konrada II. Sveti Anselmo od Kanterberija je rođen u Aosti 1033. ili 1034. Regija je bila podeljena jako utvrđenim zamkovima. Tomas I Savojski je 1191. Aosti dao povelju, kojom joj garantuje autonomiju. Ta autonomna prava Aosta je održala sve do 1770, kada je jače vezana za Pijemont.
U 13. veku car Fridrih II je grofoviju Aosta proglasio vojvodstvom Aosta. Područje je ostalo savojska zemlja, sa izuzetkom francuske okupacije od 1539 — 1563. Za vreme srednjega veka područje je bilo izrazito feudalno sa mnogo zamkova. U 12. i 13. veku uspostavljene su i nemačke Valzer zajednice.
Tokom Napoleonove ere područje je bilo pod francuskom vlašću i ponovo su se pojavljivali zahtevi za autonomijom. Za vreme Musolinija odvijao se proces nasilne italijanizacije, uključujući i transfer stanovništva stanovnika Aoste u Pijemont i Italijana u Aostu. Aosta je 1948. dobila autonomiju.
Ekonomija[uredi | uredi izvor]
Aosta je ostala poljoprivredno područje do izgradnje brana sa hidroelektanama, kojima je stvarana električna energija. Nakon toga u području su se pojavili pogoni metalne industrije. Danas je tu veliki centar za zimske sportove, a najčuveniji je Kurmajer. Danas je Aosta pored Velikog i Maloga San Bernarda povezana i sa Šamonijem u Francuskoj tunelom kroz Mon Blan.
Demografija[uredi | uredi izvor]
Italijanski i francuski su službeni jezici, ali italijanski se najšire govori. Jednom davno Frankoprovensalski (arpitanski) jezik je bio najšire korišten i to ne samo u dolini Aoste, nego i u Savoju, Bresi i Lionu, kao i u Juri. Regionalni dijalekt arpitanskoga se naziva valdoten (franc. Valdôtain). Najviše govornika toga ugroženoga arpitanskoga jezika nalazi se u dolini Aoste. Stanovnici Gresone Sen Žan, Gresone La Trinite i Isim govore nemački i valser.
|
|
|
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Regione Autonoma Valle d'Aosta / Région Autonome Vallée d'Aoste
- "Particularism": autonomy in the Aosta Valley.
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ostale | |