Evocirani potencijali

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Evocirani potencijali (ERP) su moždani odgovor na repetitivnu stimulaciju specifičnog nervnog puta i naziv za neurofiziološku tehniku ispitivanja senzornog sistema: vidnog, slušnog i osećaja dodira, zasnovanoj na primeni evociranih potencijala kratke latencije. Pojedini senzorni sistemi nadražuju se prilagođenim nadražajima: vid putem slike na monitoru (VEP), sluh putem tona na slušalicama (ABR), dodir putem elektrode postavljenim na ruku ili nogu iznad senzornih živaca (senzomotorni (SSEP). Odgovor nervnog sistema na karakteristične senzorne nadražaje registruju se na elektrodama postavljenim na telu i na glavi, ili iznad kore mozga, moždanog stabla, kičmene moždine, perifernih živaca.

Evociranii potencijali snimljeni sa površine glave ili sa površine tela posle stimulacije nervnog sistema, odgovarajućim nadražajima (svetlosnim, zvučnim senzornim), predstavljaju promene u električnoj aktivnosti nervnog sistema izazvane tim nadražajima. Evocirani potencijali registriovani na ovaj način su korisni za ranu dijagnostiku oštećenja vida i sluha, diferencijaciju visokoneurorizične dece sa verovatnim periventrikularnim oštećenjima, za dijagnostiku i praćenje demijelinizirajućih bolesti i Vestovog sindroma. Rana dijagnostika ovih oboljenja uz pomoć ERP, omogućava rano (pravovremeno) lečenja i rehabilitaciju bolesnika.

Ovu savremenu metodu omogućio je razvoj i primena računarske opreme, za doziranu stimulaciju i brzo registrovanje električne aktivnosti mozga ali i primena složenih softvera za obradu podataka.[1]

Tehnika ispitivanja evociran potencijalima je bezbolna, neinvazivna dijagnostička metoda, koja proseku traje od 30 do 90 minuta (zavisno od vrste ispitivanja i stanja bolesnika), ali zahteva kvalitetnu saradnju ispitivača sa bolesnikom. Kod bolesnika, koji zbog prirode poremećaja, nisu u stanju da sarađuju i male dece, može se izvršiti premedikacija, primenom blažih sredstva za smirenje, ili se ispitivanje radi u vreme prirodnog sna ispitanika.

Značaj[uredi | uredi izvor]

Brojne neurofiziološke studije do sada su pružile jako veliki broj podataka o tome da u osnovi svakoga psihičkog stanja ili procesa u nervnom sistemu stoje neurofiziološka ili neurobiohemijska događanja ili promene [2]. Ove promene je moguće registrovati upravo zahvaljujući i različitim metodama snimanja aktivnosti autonomnog (ANS) i centralnog nervnog sistema (CNS), a najefikasnije primenom njihove kombinovane registracije.

Kod praćenja promena u autonomnom nervnom sistemu (ANS) primenjuju se ispitivanje;

  • elektrodermalnog, temperaturnog, kardiovaskularnog i gastrointestinalnog sistema.

Kod praćenja promena u centralnom nervnom sistemu (SNS) primenjuju se ispitivanje;

  • elektrokortikalnoga sistema, među kojima se nalazi i praćenje evociranih moždanih potencijala, magnetokortikalnoga sistema i moždanog krvotoka.

Danas su evocirani potencijali postali standardna dijagnostička metoda u kliničkim ispitivanjima u neurologiji i drugim granama medicine, samostalno ili zajedno sa primenom elektroencefalografije (EEG) i elektromiografije EMG. Zahvaljujući ovoj metodi, moguće je utvrditi početna oštećenja nervnih puteva, pre pojave kliničkih znakova i simptoma. Registrovanjem evociranih potencijala, mogu se ustanoviti sledeći poremećaji;

Dobijeni podaci doprinose lakšem postavljanju dijagnoze niza neuroloških i drugih bolesti koje oštećuju senzorni sistem.

I na kraju u zadnjih 20 godina primena metode evociranih potencijala kore mozga se sve više širi [3] Takav je slučaj ne samo u istraživač kim područjima psihologije ličnosti nego i u medicini i kliničkoj neuropsihologiji, jer se njome mogu prikazati normalne funkcije nervnog sistema, poremećene funkcije perceptivnog sistema, otkriti klini čki nejasni poremećaji nervnih funkcija, te pratiti razvoj nekog specifičnog poremećaja. Ista je pojava prisutna i u psihološkim istraživanjima, gde se stalno dolazi do novih saznanja o odnosu ERP-komponenata sa individualnim razlikama u pojedinim vrstama inteligencije, specifičnim kognitivnim procesima i nivoima obrade informacija, različitim osobinama ličnosti, širokom rasponu psihopatoloških stanja itd. Jer kao što je Teplov (1961) rekao: „Sistematsko proučavanje fizioloških osnova individualnih psiholoških razlika nije samo poželjno, nego je apsolutno neophodno za istinsko naučno razumevanje psiholoških razlika među ljudima "[4]

Pojam naziv i podela evociranih potencijala[uredi | uredi izvor]

Pojam; evocirani potencijal je električni nusprodukt aktivnosti, u perifernim i centralnim nervnim putevima, koji nastaje kao odgovor na spoljašnji nadražaj [5]

Naziv; evocirani potencijali proizlazi iz činjenice da su oni tokom elektroencefalografskog EEG snimanja izazvani određenim nadražajima[6], i samim tim predstavljaju odgovor ljudskoga mozga, koji je vremenski vezan (engl. time-locked) uz podrazumevani nadražaj.[7].

Razlika; između evociranih potencijala i spontanih EEG-talasa je u tome što se evocirani potencijali javljaju u tačno određenom vremenskom odnosu nakon podrazumevanog nadražaja i to najčešće samo u jednom delu moždane kore.[8]

Podela; postoje dve grupe evociranih moždanih potencijala;

  • evocirani potencijali (oni koji prate fizičke nadražaj iz okoline) i
  • emitovani potencijali (oni koji su povezani sa procesima kao što je pripremanje za kognitivnu ili motornu aktivnost ili zapažanje novih, neuobičajenih nadražaja u okolini) tzv moždani potencijali.

Endogeni (osećajni) i egzogeni (kongnitivni) evocirani potencijali; posmatrajući uslove u kojem se nadražaj javlja, evocirani (osećajni ili egzogeni)(EP) potencijali su oni koji predstavljaju odgovor mozga na neki specifični osećajni nadražaj, dok „događajem“ izazvani evocirani potencijali (kognitivni ili endogeni) (ERP) predstavljaju voltažne fluktuacije povezane u vremenu sa nekim fizičkim ili psihičkim događajem, iako nisu tesno vezani uz njega i mogu izostati ako nas dotični nadražaj ne zanima.

Osećajni evocirani potencijali (EP) (tzv. rane komponente nadražaja), javljaju se unutar prvih 100 msec nakon nadražaja i vrlo su niskih amplituda (0.1 - 20 μV). Ovde spadaju;

  • Auditorni evocirani potencijali, vizuelni (vidni), taktilni (dodirom izazvani) itd, koji se sastoje od niza pozitivnih i negativnih talasa (N1, P2, itd) i odražavaju aktivnost senzornih područja na koru mozga.
  • N-170 talas koji se javlja kao odgovor na prezentaciju slike lica (predstavljajući sliku lica na EEG, on proizvodi evociranie potencijale u samo 170 msec). Ovaj talas daje indikaciju o brzini obrade vizuelnih informacija, koji omogućavaju percepciju i prepoznavanje lica.
  • Diskordinacija stimulusa karakteriše se pojavom nepravilnog (devijantnog) stimulusa koji se interponira (ubacuje) u pravilan niz istih stimulusa

Događajni evocirani potencijali ili kasne komponente nadražaja imaju dužu latenciju (dužu od 100 msec) i većih su amplituda, i zavise o kontekstu u kojem se nadražaj javlja. Ovde spadaju;

  • P-300 (ili P3) potencijal koji se javlja kod kognitivnih zadatke, kao što otkrivanje stimulusa „mete“ u nizu različitih stimulusa.
  • N-400 potencijal nastaje kod govornih sadržaja ili semantičkih predstava.
  • Potencijalne negativne varijacije (PNV)nastaju kod posmatranja, u očekivanju događaja.
  • Potencijali motorne pripreme (potencijali spremnosti) koji prethode nekom pokretu.

Vrste registrovanja evociranih potencijala[uredi | uredi izvor]

Vizuelni (vidni) evocirani potencijali - (VEP) -

VEP se primenjuje od 2002. u dijagnostici neurooftalmoloških bolesti; kod visoko neurološki riziče dece, dece sa cerebralnom paralizom, kod psihomotorne retardacije, za dijagnostiku i praćenje demijelinizirajućih bolesti, Vestovog sindroma itd VEP se prumjenjuje i u dijagnostici i praćenju epilepsija, glavobolja, nervnokožnih bolesti, neurometaboličkih i neurodegenerativnih bolesti.[9]

U toku ispitivanja vidnih evociranih potencijala (VEP), vrši se stimulacija mrežnjače oka treperavom svetlošću ili svetlo-tamnim poljima. Postupak se sprovodi tako da bolesnik sedi u zamračenoj i od buke izolovanojnoj prostoriji i gleda televizijski ekran na kome je prikazana animacija šahovske table. (vidi sliku) Crni i beli kvadratići na tabli naizmično svetle u određenim vremenskim razmacima, što je vidni nadražaj koji u vidu električnog impulsa putuje od oka prema mozgu. Na bolesnikovu glavu su istovremeno postavljane elektrode koje prate i registruju te električne impulse do dolaska u potiljačni moždani režanj, gde se ti nadražaji svesno prepoznaju. Svako se oko ispituje zasebno. Pri tome je važno da osoba koja inače nosi naočare ili sočiva ispitivanje obavi sa njima. Usporenje provođenja električnih impulsa, u poređenju sa nalazom zdravih ispitanika iste životne starosti govori u prilog zapaljenjskim, demijelinizacijskim oštećenjima vidnog živca. U multiploj sklerozi sprovođenje impulsa je usporeno zbog oštećenja mijelinske opne. Za dijagnozu MS-a značajna je i pojava produžene latencije (odloženo odašiljanje) nervnog impulsa. Istraživanja su pokazala da više od 80% bolesnika sa multiplom sklerozom ima usporenje provođenja koje se dijagnostikuje (VEP)-om. Ova metoda daje odlične rezultate i u dijagnostici oštećenja očnog živca u naročito kod atipičnih oblika MS kao što je progresivna parapareza, i druga oboljenja. Simetrično usporenje impulsa odnosno produžena latencija govori i o degenerativnoj bolesti, npr spinocerebelarnoj atrofiji.

• Mrežnjača oka se stimuliše treperavom svetlošću ili svetlo-tamnim poljima (sličnim šahovskoj tabli), koja naizmenično menjaju svetlost (levo).
• Vizuelno indukovan potencijal načinjen u toku EEG snimanje sa elektrodama O1 (desno). Snimak pokazuje EEG aktivnost od 256 milisekunde pre i posle izlaganja vizuelnom nadražaju.

Somatosenzorni (senzomotorni) evocirani potencijali - (SSEP)

SSEP se primenjuju nekoliko godina unazad kod visokoneurorizične i cerebralno paralizovane dece i mioklonih epilepsija. SSEP se koristi u dijagnostici cerebrovaskularnih bolesti, epilepsije, neurodegenerativnih bolesti, u diferencijalnoj dijagnozi moždane smrti i kod praćenja funkcionalnog integriteta neuronalnih struktura tokom operativnih zahvata.

Princip rada je isti kao i kod drugih EP, samo što se umesto svetlosnim nadražajima, kod (SSEM) stimuliše periferni nerv, Npr. udaranjem gumenim čekićem po određenom delu tela stimuliše se određeni nerv, a njegov odgovor se registruje u predelu somatosenzorne kore. Registrovanjem evociranih potencijala nad različitim nivoima kičmene moždine (elektrospinografija) može se dobiti uvid u stanje senzitivnih sistema od udova do nivoa registrovanja.

Auditivni evocirani potencijali - (ABR)

ABR se primenjuju od 2000. za objektivnu audiometrijsku dijagnostiku perifernih i centralnih oštećenja sluha. ABR se može primeniti i u dijagnostici slušnog neurinoma, tumora pontocerebelarnog ugla, neurometaboličkih i neurodegenerativnih bolesti i u diferencijalnoj dijagnozi kome Kod (AEP) stimulišu se slušni receptori, a auditivni potencijali se registruju se u predelu akustične kore temporalnog režnja.

P300 (kognitivni potencijali) Ovi potencijali se dobijaju tokom izvršenja određenih jednostavnih zadataka i mogu ukazati na kognitivno slabljenje.

Motorni evocirani potencijali (MEP)

Stimulacija motorne kore električnim ili magnetnim stimulatorom i registrovanje odgovora na perifernim nervima omogućava uvid u funkcionalno stanje piramidalnog puta.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Hubert H. Fernandez et al., Ultimate review for the neurology boards, Demos Medical Publishing, LLC, 386 Park Avenue South, New York, New York 10016. 2006. ISBN 978-1-888799-91-0.
  2. ^ Hugdahl, K. (1995.a), An overviewof psychophysiology: Introduction.U: Psychophysiology: The Mind-Body Perspective (3—31), Harvard UniversityPress, USA.
  3. ^ Polich, J. i Kok, A. (1995), Cognitive and Biological Determinants of P300: an Integrative Review. Biological Psychology, 41: 103-146.
  4. ^ Fulgosi, A. (1997), Psihologija ličnosti: teorije i istraživanja. Zagreb:Školska knjiga.
  5. ^ Dabić-Jeftić, M. i Mikula, I. (1994), Evocirani potencijali kore mozga – Osnovne postavke i klinička primjena. Zagreb: školska knjiga.
  6. ^ Polich, J. (2002), Neuropsychology of P3a and P3b: A Theoretical Overview. U: K. Arikan i N. Moore (ur.), Advances in Electrophysiology in Clinical Practice and Research, Location: Publisher, in press.
  7. ^ Hugdahl, K. (1995.c), Event-related potentials. U: Psychophysiology:The Mind-Body Perspective (266—308), Harvard University Press, USA.
  8. ^ Šantić, A. (1995), Biomedicinska elektronika. Zagreb:Školska knjiga.
  9. ^ Nikitović, M., Golubičić, I., Borojević, N., Pekmezović, T., Grujičić, D., & Plešinac-Karapandžić, V. (2009). Tumori mozga kod dece - dijagnostika i terapija. Acta chirurgica iugoslavica, 56(4), 19-24.

Спољашње везе[uredi | uredi izvor]


Molimo Vas, obratite pažnju na važno upozorenje
u vezi sa temama iz oblasti medicine (zdravlja).
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Евоцирани_потенцијали&oldid=27441113”