Elija Kazan

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Elija Kazan
Ime po rođenjuElias Kazantzoglou[1]
Datum rođenja(1909-09-07)7. septembar 1909.
Mesto rođenjaIstanbul, Osmansko carstvo
Datum smrti28. septembar 2003.(2003-09-28) (94 god.)
Mesto smrtiNjujork, SAD
PrebivališteSAD
Državljanstvoameričko
Zanimanjefilmski i pozorišni reditelj, producent, scenarista, romanopisac
Aktivni period1934–1976
Potpis

Elija Kazan (engl. Elia Kazan,[2][3] IPA: /eˈlia kaˈzan/, pravo ime Elija Kazandžoglu,[4] Istanbul, 7. septembar 1909 — Njujork, 28. septembar 2003) bio je američki reditelj, scenarista, producent, glumac i književnik. Rođen je u porodici grčkog porekla.[5] Osvojio je dva Oskara za najboljeg reditelja, te Oskara za životno delo, a 21 glumac sa kojima je radio bio je nominovan za Oskara, od kojih su ga devetorica i osvojila. Otkrio je i u svet filma uveo tada mlade i perspektivne glumce kao što su Marlon Brando i Džejms Din, a režirao je veliki broj uspešnih filmova, od kojih su najpoznatiji Tramvaj zvani želja, Na dokovima Njujorka i Istočno od raja. Sem Branda i Dina, u njegovim filmovima su debitovali i Voren Bejti, Kerol Bejker, Džuli Haris, Endi Grifit, Li Remik, Rip Torn, Ilaj Volak, Iv Meri Sejnt, Martin Balsam i Pat Hingl. U Kazanovim filmovima su neke od najboljih uloga u karijeri ostvarili Natali Vud i Džejms Dan (engl. James Dunn). Filmski producent Džordž Stivens mlađi rekao je da su „Kazanovi filmovi, zajedno sa glumcima koji su nastupili u njima, promenili američku kinematografiju“.[6]

Prekrenica u Kazanovom životu je bilo njegovo svedočenje pred Komitetom za neameričke aktivnosti protiv svojih saradnika da su komunisti, zbog čega je u kasnijoj karijeri bio stigmatizovan među kolegama.

Detinjstvo i mladost[uredi | uredi izvor]

Rođen je kao Elija Kazandžoglu 1909. u Konstantinopolisu (današnji Istanbul), koji je tada bio glavni grad Osmanskog carstva, kao dete grčkih roditelja.[7][8][9] Godine 1913, kad su mu bile četiri godine, njegova je porodica emigrirala u Sjedinjene Države i smestila se u Njujorku, gde je njegov otac, Georg Kazandžoglu, postao trgovac tepisima. Kazanov otac je očekivao da će mu sin ući u porodični posao, ali njegova majka, Atena, ohrabrila ga je da krene svojim putem.

Kazan je pohađao javne škole u Njujorku i Nju Rošelu, u državi Njujork. Nakon mature na koledžu Vilijams, u Masačusetsu, Kazan je pohađao dramsku školu na univerzitetu Jejl. U tridesetima je glumio s njujorškom Gropu pozorištu, zajedno s (između ostalih) Lijem Strasbergom, Klifordom Odetsom i Stelom i Luterom Odler. Oko 19 meseci, od 1934. do 1936, Kazan je bio član tajne komunističke ćelije.

Pozorišna karijera[uredi | uredi izvor]

Postao je jedan od najpoznatijih članova holivudske elite. Kazan je nastupio u predstavama Men in White, Waiting for Letty, Johnny Johnson i Golden Boy, a režirao je drame Tramvaj zvan čežnja (1951) i Mačka na vrućem limenom krovu (1955), koje su proslavile Tenesija Vilijamsa, kao i Svi moji sinovi (1947) i Smrt trgovca (1949), koje su proslavile Artura Milera. Primio je tri Toni nagrade, za predstave Svi moji sinovi, Smrt trgovca i Dž.B..

Rediteljska karijera[uredi | uredi izvor]

Kazanova rediteljska karijera je jednako značajna. Dobio je dva Oskara za režiju, za filmove Džentlmenski sporazum (1947) i Na dokovima Njujorka (1954). Izvukao je nezaboravne izvođenja od glumaca kao što su Marlon Brando, Vivijen Li, Karl Malden i Kim Hanter u filmu Tramvaj zvan čežnja (1951) (filmska verzija drame Tenesija Vilijamsa), i Džejms Din i Džo van Flit u filmu Istočno od raja (adaptacija romana Džona Stajnbeka).

Kontroverze s Odborom za protivameričke aktivnosti[uredi | uredi izvor]

Kazanova kasnija karijera obeležena je njegovim svedočenjem pred Odborom za protivameričke aktivnosti u kojem je odao imena nekih bivših članova Komunističke partije. Neka od tih imena su bila Džerom Robins, Robert Tejlor, Sterling Hejden, Leo Taunsend, Bert Ajvs, Bad Šulberg i Lela Rodžers (majka Džindžer Rodžers).

Kazan je nakratko u mladosti bio član Komunističke partije, kad je bio član pozorišne grupe, Gropu teatar, u tridesetim. U to vreme je u grupi bilo nekoliko pozorišnih profesionalaca koji su bili komunisti ili levičarski simpatizeri. Kazan se kao socijalista osetio izdatim Staljinovom okrutnošću i ideološkom rigidnošću komunista generalno. Posebno je bio uvređen kad su partijski funkcioneri pokušali da intervenišu u umetničkim odlukama pozorišne grupe.

Prvo, iako je Kazan pristao da svedoči pred Odborom, te da prizna da je bivši član Komunističke partije, odbio je oda imena drugih bivših članova. Ali tada ga je pritisnuo holivudski studijski menadžment da sarađuje s Odborom i oda imena bivših članova partije te onih koji su bili povezani s partijskim aktivnostima, kako bi sačuvao svoju karijeru. On je znao da su imena već poznata odboru, jer je isti već pribavio dokumente iz arhive Komunističke partije, te da će njegovo svedočenje samo poslužiti da se poveća medijska pažnja.

Odavanje imena od strane nekog u Holivudu služilo je kao taktika Odboru kako bi legitimizovao svoje akcije i podstaknuo reakciju protiv onih koji su tek prijatelji ili rođaci optuženih. Jedna od takvih koja je proglašena članicom partije bila je supruga poznatog glumca Džona Garfilda, s kojom je Kazan radio u Teater grupi, a koju je istraživao odbor. Odbor nije uspeo da dovede samog Garfilda u vezu s Partijom, ali i njemu je pretila kazna.

Kako je Kazan kasnije objasnio, verovao je da je u najboljem interesu zemlje i njegovih liberalnih uverenja da sarađuje s Odborom za neameričke aktivnosti kako bi pomogao nastojanju Odbora da protera komuniste iz Holivuda. Kazan nije osećao nikakvu privrženost komunizmu te se razočarao Sovjetskim Savezom koji je sprovodio brutalna ubistva i represiju tokom Staljinovih čistki, i masakrom Poljaka u Drugom svetskom ratu. Ipak se pravdao Partijskim pokušajima da mu nature svoju agendu dok je bio u pozorištu. Američki dramatičari Lilijan Helman i Artur Miler su javno i ogorčeno protivrečili Kazanovim opravdanjima. Ironično, iako je Kazan svedočio pred Odborom pod prijetnjom izopštenja i stavljanja na crnu listu od strane holivudskih studija, nakon toga su ga izbegavali i izopštili mnogi bivši prijatelji. Uvek uverenog liberala i slobodoumnu osobu, čak socijalistu u svojim političkim pogledima, Kazana su sad levičari mrzili, a mnogi mu desničari nisu verovali. Neki su opazili elemente Kazanove vlastite reakcije na kritike u filmu Na dokovima Njujorka.

Život grčkog Amerikanca[uredi | uredi izvor]

Kazan je 1967. objavio Sređivanje, roman o emocionalno izmučenom srednjovečnom Amerikancu grčkih korena koji živi dvostrukim životom u Kaliforniji kao direktor marketinga, pod imenom Edi Andreson, i ozbiljni pisac koji piše za časopis pod imenom „Evans Arnes”, iako mu je rođeno ime Evangelos Arnes. „Sređivanje” junakovog života ubija njega samog, što ga dovodi do pokušaja samoubojstva i nervnog sloma. Kritičari su videli paralelu na Kazanov stvarni život, ponajviše zbog toga što je junak nakratko bio član Komunističke partije pre Drugog svetskog rata i naravno, junakovo grčko podreklo i amerikanizacija njegova rodnog imena. Kazan je opovrgnuo autobiografske elemente te je rekao kako je roman izmišljen. Poslužio je kao predložak za istoimeni film film iz 1969.

Bibliografija[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Elia Kazan”. www.britannica.com. Pristupljeno 2010-09-10. „Elia Kazan, original name Elias Kazantzoglou (b. September 7, 1909, Istanbul (Ottoman Empire) —d. September 28, 2003, New York City, New York, U.S.).” 
  2. ^ Dictionary.com – Kazan
  3. ^ Oxford Learners' Dictionary – Elia Kazan
  4. ^ grč. Ηλίας Καζαντζόγλου Šablon:IPA-el. Later in his life, he was known as Ελία Καζάν in Greece—a transcription of his English name.
  5. ^ Rothstein, Mervyn (28. 9. 2003). „Elia Kazan, Influential Director, Dies at 94”. The New York Times. Pristupljeno 2009-01-28. 
  6. ^ Stevens, George Jr. Conversations with the Great Moviemakers of Hollywood's Golden Age, Alfred A. Knopf (2006) pp. 389–408
  7. ^ „Elia Kazan.”. www.britannica.com. Pristupljeno 2010-09-10. „Elia Kazan, original name Elia Kazanjoglous (b. September 7, 1909, Istanbul, Ottoman Empire—d. September 28, 2003, New York City, U.S.), Greek-born American director and author, noted for his successes on the stage, especially with plays by Tennessee Williams and Arthur Miller, and for his critically acclaimed films. At age four, Kazan was brought to the United States with his immigrant Greek family.” 
  8. ^ Young, Jeff (2001). Kazan: the master director discusses his films : interviews with Elia Kazan. Newmarket Press. str. 9. ISBN 978-1-55704-446-4. „He was born on September 7, 1909 to Greek parents living in Istanbul. His father, Giorgos Kazantzoglou, had fled Kayseri, a small village in Anatolia where for five hundred years the Turks had oppressed and brutalized the Armenian and Greek minorities who had lived there even longer.” 
  9. ^ Sennett, Ted (1986). Great movie directors. Abrams. str. 128–129. ISBN 978-0-8109-0718-8. „Elia Kazan (born 1909) ... Born in Istanbul, Kazan immigrated to America with his Greek parents at the age of four” 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Elija Kazan na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Елија_Казан&oldid=27557100”