Žilina

Koordinate: 49° 13′ 22″ S; 18° 44′ 26″ I / 49.2228° S; 18.7405° I / 49.2228; 18.7405
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za druge upotrebe pogledajte stranicu Žilina (višeznačna odrednica).
Žilina
Žilina
Zastava
Zastava
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Slovačka
KrajŽilinski
OkrugŽilina
RegijaGornje Považje
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 202380.634[1]
 — gustina1.011,12[2] st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate49° 13′ 22″ S; 18° 44′ 26″ I / 49.2228° S; 18.7405° I / 49.2228; 18.7405
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina378 m
Površina80,04[3] km2
Žilina na karti Slovačke
Žilina
Žilina
Žilina na karti Slovačke
Ostali podaci
GradonačelnikIgor Homa (Smer-SD)
Poštanski broj010 01
Pozivni broj+421 41
Registarska oznakaZA
Veb-sajt
Zvanični veb-sajt Izmenite ovo na Vikipodacima}

Žilina (slč. О овој звучној датотеци Žilina (помоћ·инфо), mađ. Zsolna, nem. Sillein, polj. Żylina) grad je na severozapadu Slovačke, u blizini njene tromeđe sa Češkom i Poljskom. Smeštena je na ušću Kisuće i Rajčanke u Vah, u kotlini okruženoj planinama, koje pripadaju masivu Zapadnih Karpata. Nalazi se na raskrsnici prirodnih puteva koji, još od srednjeg veka, povezuju Rusiju, Baltik i severnu Evropu sa Dunavom i južnom Evropom, a danas je jedno od najvažnijih drumsko-železničkih čvorišta u državi i nalazi se na panevropskim koridorima Va i VI.

Pod današnjim imenom se prvi put pominje 1208. godine, a 1379. godine je prvi put zabeležen grb grada, koji je i danas u upotrebi. Kralj Karlo Robert je 1321. godine Žilinu proglasio slobodnim kraljevskim gradom, dok je njegov naslednik Lajoš I posebnom poveljom Privilegium pro Slavis (izdatom 7. maja 1381. godine) izjednačio prava slovenskih i nemačkih građana. Vrhunac u svom razvoju grad je doživeo u 17. veku, nakon čega počinje njegova stagnacija, sve do dolaska železničke pruge 1872. godine, čime je otpočeo novi razvoj grada i njegova industrijalizacija.

Danas u Žilini živi 85 399 stanovnika, što je čini petim gradom u Slovačkoj po broju stanovnika. Sedište je jedne od osam krajeva Slovačke (Žilinskog kraja) i jednog od njenih okruga (okrug Žilina), univerzitetsko središte, a od 2008. godine i novoformirane Žilinske biskupije. Jedan je od najvećih privrednih centara u državi, naročito posle dolaska automobilskog giganta KIA, koji je u gradu podigao fabriku vrednu milijardu evra, čime je Žilina postala jedno od tri sedišta automobilske industrije u Slovačkoj.

Simboli grada[uredi | uredi izvor]

Simboli Žiline su grb, zastava i pečat grada.

Grb Žiline čini zlatni dvostruki krst sa korenom na maslinastozelenom ranogotičkom štitu, pored koga se nalaze dve zlatne šestokrake zvezde. Prvi put se pojavljuje na jednom računu izdatom 8. marta 1379. godine, što ga čini najstarijim grbom u Slovačkoj i jednim od najstarijih grbova u Evropi,[4] koji se i danas koriste. Dvostruki krst je vizantijskog porekla i odraz je tradicije Moravsko-panonske misije Ćirila i Metodija koji su doneli hrišćanstvo Slovacima.
Zastavu Žiline čine dve široke vodoravne pruge zlatne (gornja) i maslinasto-zelene (donja) boje. Na zlatnom polju, uz jarbol, smešten je grb grada, koji zauzima tri četvrtine visine zlatnog polja. Sama zastava je razmere 3:2.
Pečat Žiline je okruglog oblika sa grbom grada u njegovom središtu, oko koga se u kružnom prstenu nalazi natpis na latinskom jeziku „SIGILLUM, CIVIUM. DE. ZILINA“.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Pogled na grad, sa snežnim vrhovima u pozadini

Žilina se nalazi u severozapadnom delu Slovačke, udaljena je oko 200 km od prestonice Bratislave. Njene geografske koordinate su 49°13’22” severne geografske širine i 18°44’24” istočne geografske dužine, sam grad obuhvata površinu od 80.028km²[5] i smešten je na 378 m nadmorske visine[5].

Najveći je grad u dolini Vaha, smešten na ušću Kisuće i Rajčanke (Žilinke) u njega, u Žilinskoj kotlini. Samu kotlinu okružuju, delovi masiva Zapadnih Karpata, planinski venci Male Fatre (na jugoistoku), Stražovski vrhi (na jugozapadu), Sulovski vrhi (na jugozapadu), Javorniki (na severu i severozapadu) i Kisućka vrhovina (na severoistoku)[6]. Njen geološki sastav čine tercijarni sedimenti (konglomerati u kojima ima trošnog peščara iz donjeg tercijara)[6], dok se uz obale Vaha i Rajčanke nalaze šljunkovite diluvijalne ravni[6]. U Žilinskoj kotlini postoji pet takvih ravni, a visinska razlika među njima iznosi od 80 do 90 m[6].

Na Vahu su napravljene dve hidroelektrane, Žilinska (istočno od grada) i Hričovska (zapadno od grada), koje su stvorile veštačka jezera (Žilinsko površine 2,55 km² sa zapreminom od 18.151.000 km³[7] i Hričovsko površine 2,53km² sa zapreminom od 8.467.000 km³[8]) pogodna za razvoj turizma, ali i značajna u odbrani od poplava naselja u dolini reke. Pored tri reke, na tlu grada postoji i nekoliko manjih vodotokova.

Klima[uredi | uredi izvor]

Žilina se nalazi u umerenom klimatskom pojasu i ima kontinentalnu klimu, sa jasno izraženim godišnjim dobima. Prosečna letnja temperatura, u julu, iznosi 17,3 °C, dok je prosečna zimska, u januaru, −3,1 °C[9]. Padavina, prosečno, ima između 760 i 780 mm, a najviše ih je u julu (u proseku 104 mm)[9], dok se snežni pokrivač u gradu zadržava između 66 i 75 dana godišnje[9].

Prosečne temperature i padavine u Žilini
Mesec Jan. Feb. Mart Apr. Maj Jun Jul Avg. Sep. Okt. Nov. Dec.
Prosečna maksimalna dnevna temperatura °C (°F) 0
(33) 		3
(38) 		8
(47) 		14
(58) 		20
(68) 		22
(72) 		25
(76) 		25
(77) 		20
(67) 		14
(58) 		6
(44) 		1
(35)
Prosečna minimalna dnevna temperatura °C (°F) -5
(22) 		-5
(23) 		-1
(30) 		3
(37) 		8
(46) 		10
(51) 		12
(54) 		12
(53) 		9
(47) 		5
(41) 		0
(33) 		-4
(26)
Prosečna količina padavina cm (inča) 2.85
(1,12) 		2.67
(1,05) 		3.10
(1,22) 		4.08
(1,61) 		4.82
(1,90) 		6.99
(2,75) 		6.84
(2,69) 		5.19
(2,04) 		4.74
(1,87) 		4.19
(1,65) 		3.91
(1,54) 		3.42
(1,35)
Izvor: MSN Weather[10]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Praistorija i antika[uredi | uredi izvor]

Najstariji tragovi naselja na području današnje Žiline, potiču iz perioda nakon poslednjeg ledenog doba, pre 22 000 godina. U pitanju su ostaci naselja iz kamenog doba, otkriveni, u gradskoj četvrti, Zavodju. Prostor grada bio je naseljen i tokom bronzanog, gvozdenog i antičkog (rimskog) doba.

Srednji vek[uredi | uredi izvor]

Prvi tragovi Slovena datiraju iz 5. veka. Tada je podignuto slovensko naselje, čiji su ostaci pronađeni u gradskoj četvrti Frambor. U Boriku je pronađeno slovensko naselje iz kasnijeg perioda (9. vek), a iz tog doba potiče i nekropola iz Banove. Tada je oblast Žiline bila u sastavu Nitranske kneževine pod Pribinom (knez Nitre 825—833, Panonije 840—861), a kasnije Velikomoravske kneževine kneza Rastislava (846—870), u koju su 863. godine došli Ćirilo i Metodije da šire hrišćanstvo na slovenskom jeziku. Nije isključeno da je stalno naselje postojalo i pre 5. veka zbog povoljnog strateškog položaja Žiline na raskrsnici prirodnih puteva koji prate doline Vaha, Kisuće i Rajčanke[11].

Najstariji pisani trag o gradu potiče iz 1208. godine, kada se u dokumentu nitranskog župana Tomaša pominje terra de Selinan (Žilinska zemlja), dok se oblik Žilina u izvorima prvi put javlja 1297. godine. Međutim, danas se smatra da je grad počeo da se razvija još pre početka 13. veka.[11]

Tokom 13. veka, grad se razvijao kao središte pogranične oblasti kraljevine Ugarske prema Šleskoj i lokalni trgovački centar. Iz tog vremena potiče i danas najstarija očuvana građevina u Žilini, crkva svetog Štefana Kralja, sagrađena u prvoj polovini 13. veka. U njegovoj drugoj polovini je podignuto, danas iščezlo, utvrđenje pored Vaha, a krajem veka su u Žilinu došli nemački kolonisti iz Tešina, koji su iznova podigli grad. Tada je nedaleko od grada podignuto nekoliko utvrđenja, poput Budatina, u kome je bila carina, Varinskog Grada i Strečna, a u okolini grada je u srednjem veku postojao čitav niz utvrđenja: (Hričov, Bitča, Sulov, Lietava i Rajec.

Karlo Robert

Početkom 14. veka, 1312. godine Žilina se prvi put pominje kao grad, a devet godina kasnije kralj Karlo Robert (1310—1342) je, tokom posete gradu, 12. jula izdao povelju kojom je Žilinu proglasio slobodnim kraljevskim gradom, koju su kasnije, 1397. odnosno 1497. godine potvrdili i kraljevi Žigmund Luksemburški (kralj Ugarske 1387—1437, sveti rimski car 1433—1437) i Vladislav II Jagelo (kralj Češke 1471—1516, kralj Ugarske 1490—1516).

Lajoš Veliki

Mikulaš od Lukova je 1378. godine napravio kopiju Magdeburškog zakonika, koga su se pridržavali nemački kolonisti, dok su živeli u Tešinu. To je bio početak Žilinske knjige (Žilinská kniha) koja predstavlja najvrednije pismeno nasleđe srednjeg veka u Slovačkoj[traži se izvor], a ujedno i najstariji sačuvani zapis na slovačkom jeziku koji se nalazi u današnjoj Slovačkoj. Naredne godine je na jednom računu od 8. marta, po prvi put zabeležen grb grada, koji se i danas koristi. Tokom svoje posete gradu, kralj Lajoš I Veliki (1342—1382) je 7. maja 1381. godine izdao povelju -Privilegium pro Slavis}-, kojom je izjednačio prava nemačkih i slovenskih tj. slovačkih građana. Njom je bilo potvrđeno da polovinu članova gradskog veća čine Nemci, a drugu polovinu Slovaci, dok se gradonačelnik bira na godinu dana i to naizmenično iz redova jednih i drugih. On je prethodno već doprineo razvoju Žiline, prvo 1357. godine kada je odobrio održavanje pijace, a zatim 1364. godine kada je po njegovoj naredbi izgrađen drum od Košica do doline Vaha, duž koga je nekoliko mesta, među kojima i Žilina, naplaćivalo drumarinu.

Tvrđava Strečno

Husiti su dva puta (1431. i 1434) spalili grad, nakon čega je započelo njegovo nazadovanje. Kralj Žigmund je utvrdio Žilinu 1405. godine, nakon čega je grad oslobodio plaćanja poreza i carina (1414), a jedan od njegovih naslednika Matija Korvin (1458—1490) je 1458. godine odobrio da se u gradu svake godine održava sajam na dan svetog Mihajla. Usled feudalne anarhije koja je usledila nakon Korvinove smrti, grad je došao u posed gospodara obližnjeg Strečna, a sredinom 15. veka (1451) zabeležen je prvi podatak na slovačkom jeziku, u Žilinskoj knjizi, koja je 1471. godine prevedena na slovenski jezik.

Novi vek[uredi | uredi izvor]

U gradu počinje da se intenzivnije razvija zanatstvo, a 1488. godine se pominje gilda krznara u njemu. Borba građanstva i gradskog plemstva oko naslednih položaja u gradu, okončana je njihovim ukidanjem 1508. godine, a samo 15 godina kasnije, neposredno pre Mohačke bitke 1526. godine i propasti kraljevine Mađarske, Žilina je izgubila status slobodnog grada. U gradu se 1542. godine prvi put pominje Žilinska gimnazija Akademija, a 1561. godine je unet poslednji zapis u Žilinsku knjigu, koja se danas čuva u Državnom arhivu u Bitči. Car Maksimilijan (1564—1576) 1568. godine odobrava održavanje sajma u gradu, svake godine na dan svetog Blaža. On je naredne godine odobrio proizvođačima tekstila da prodaju svoju robu, što će biti uvod u ubrzani ekonomski razvoj, koji će proizvodnja tekstila u Žilini doživeti tokom 17. veka[11]. Grad je 1587. godine zahvatila prva epidemija kuge u njegovoj istoriji.

Mateus Habzburški

Mateus Habzburški (1608—1619), sveti rimski car 1612—1619) je tokom svoje vladavine doneo niz mera koje su direktno dovele do razvoja grada, koji se učvršćuje kao centar zanatstva, trgovine i obrazovanja. Prvo je 1609. godine dozvolio godišnji sajam na dan svete Lucije i oslobodio građane Žiline plaćanja drumarina na tlu nekadašnje kraljevine Mađarske, da bi naredne godine Žilinčanima odobrio slobodnu trgovinu tkaninama svih boja, kako u gradu, tako i van njega. U gradu je 1610. godine održan Žilinski sinod koji je obuhvatio predstavnike protestantske crkve središnje i zapadne Slovačke. Sistem gradskog vodovoda sa drvenim cevima je izgrađen 1613. godine, a njegovi ostaci otkriveni su tokom arheoloških istraživanja 1995. godine. Leopold I (1655—1705, sveti rimski car 1658—1705) je 1657. godine odobrio održavanje stočnih sajmova u gradu, a dve godine kasnije je dozvolio naplatu mokre drumarine, čime su građani Žiline stekli pravo da drumarine naplaćuju ne samo na mostovima preko Vaha i Kisuće, kao do tada, već i na skelama, koje su bile napravljene za slučaj da bujice unište mostove. U gradu se 1665. godine otvara prva štamparija, a 1667. godine postaje jedna od stanica poštanske kočije na relaciji Nalčovo — Tešin. Deceniju kasnije, 1678. godine, ceo grad je praktično uništen u velikom požaru, nakon čega je otpočela njegova obnova. Jezuiti su 1686. godine došli u Žilinu, a pet godina kasnije osnivaju nižu gimnaziju na mestu današnjeg Sirotišta. Krajem veka, u gradu je postojalo 16 gildi sa oko 200 manufaktura, od čega su tri četvrtine bile tekstilne, a tokom baroknog doba sagrađeni su brojni manastiri i crkve kao i zamak Budatin.

Skulptura Device Marije (Immaculata)

Prema podacima iz 1700. godine, Žilina je imala 2 682 žitelja, a 1704. godine su u grad došli Franjevci i započeli radove na osnivanju manastira svete Barbare. Početkom veka, u okolini grada se pojavio drumski razbojnik Juraj Janošik (1688—1713), rođen u obližnjem selu Terhovi, koji će kasnije postati slovački nacionalni junak i Robin Hud. Karlo IV (III) (1711—1740) je 1712. godine odobrio održavanje godišnjeg sajma u gradu i na dan svetog Stefana Kralja, a na glavnom gradskom trgu (Marijanski trg), je 1738. godine podignuta barokna skulptura Device Marije (Immaculata), da bi označila okončanje uspešne re-katolizacije grada koju su sproveli jezuiti i franjevci, uz podršku gradskog plemstva. O tome svedoče podaci da je 1730. godine bilo svega nekoliko desetina ljudi koji su se izjasnili kao protestanti, a sredinom 19. veka skoro da ih nije ni bilo[11]. Prvi plan grada, koji se danas čuva u Povaškom muzeju, napravio je 1747. godine geometar Mihal Rutkaj-Nedecki, a 1763. godine se otvara prva poštanska stanica. Sam grad je tokom 18. i 19. veka počeo da nazaduje i gubi svoju značajnu ulogu trgovačkog centra na raskršću puteva[11].

Spomenik Jozefu Miloslavu Hurbanu u žilinskoj četvrti Budatin

Sredinom 19. veka došlo je do čitavog niza revolucija koje su zahvatile Evropu 1848. godine. Na tlu današnje Slovačke, Slovaci su se pobunili tražeći veća prava u odnosu na dominantne Mađare i stali su na stranu Austrijanaca u njihovoj borbi protiv Mađara. Krajem 1848. i početkom 1849. godine slovački dobrovoljci su u bitkama kod Budatina pobedili mađarske gardiste. Nakon pobeda, na glavnom gradskom trgu su 04. 01. vođe slovačkog pokreta, Ljudovit Štur i Jozef Miloslav Hurban, održali govore. Gradsko utvrđenje je tokom vekova izgubilo na strateškom značaju, usled čega je njegov veći deo bio sasvim porušen, a ostaci dve glavne gradske kapije su porušeni, nakon velikog požara koji je zahvatio grad 1848. godine. Deset godina kasnije, veliki zemljotres je potresao grad 15. 01. 1858. godine, a još jedan požar ga je zahvatio 11. 08. 1886. godine.

Grad se naglo razvio, u drugoj polovini 19. veka, nakon dolaska železnice. Prvo je 1872. godine završena pruga Košice — Bohumin (danas u Češkoj) zatim je produžena do Bratislave 1883. godine, da bi 1899. godine bio izgrađen krak do Rajeca, čime je Žilina postala važno železničko raskršće. Ovo je dovelo do otvaranja novih fabrika u gradu, poput tekstilne fabrike „Slovena“ (1891) i fabrika hemijskih proizvoda „Považje“ (1892). Grad je 1903. godine bio domaćin velikog industrijskog sajma Gornje Mađarske (tj. Slovačke), što je podstaklo razvoj kako Žiline, tako i celog Gornjeg Považja. Žilina je 1900. godine imala 5 633 stanovnika i 411 kuća, dok je dvadeset godina ranije imala 3 244 stanovnika i 375 kuća, da bi gradska populacija premašila brojku od 10.000 stanovnika 1911. godine.

Moderno doba[uredi | uredi izvor]

Nakon kraja Prvog svetskog rata i raspada Austrougarske, u Pragu je 28. oktobra 1918. godine proglašeno stvaranje nove države, Čehoslovačke. Dva dana kasnije, predstavnici slovačkog naroda su u Martinu potpisali Martinsku deklaraciju o pristupanju Čehoslovačkoj, a predstavnici Žiline su bili među prvima koji su je prihvatili. Grad je tada postao prva prestonica Slovačke i sedište njene vlade, do marta 1919. godine. Unutrašnja organizacija Čehoslovačke se menjala tokom godine, a nakon njene centralizacije 1928. godine, kojom je država podeljena na četiri dela, Žilina je ušla u sastav Slovačke krajine. Posle zaključivanja Minhenskog sporazuma 29. septembra 1938. godine, kojim je počeo raspad Čehoslovačke, predstavnici sedam političkih stranaka su, nakon razgovora u Žilini, 6. oktobra iste godine proglasili autonomiju Slovačke unutar Čehoslovačke, a odluku je saopštio katolički sveštenik dr. Jozef Tiso. On će kasnije, uoči Drugog svetskog rata, postati vođa marionetske Nezavisne države Slovačke, koja će biti formirana pola godine kasnije, 14. marta 1939. godine.

Mapa Slovačkog narodnog ustanka

Posle uspostavljanja marionetske države, Žilina je postala središte okruga u Trenčinskoj župi i grad koji se nalazio na granici zaštitne zone koju je nacistička Nemačka uspostavila na severozapadnom delu zemlje, pred početak Drugog svetskog rata. Tokom Slovačkog narodnog ustanka, koji je trajao od kraja avgusta do kraja oktobra 1944. godine, Žilina se našla na oslobođenoj teritoriji, a nedaleko od nje je vođena bitka u Strečnianskom tesnacu u kojoj su nemačke trupe suzbile ustanike i povratile kontrolu nad važnim železničkim pravcem uz reku Vah. Snage Crvene armije su tokom 1945. godine oslobodile prostor današnje Slovačke, koja ušla u sastav obnovljene Čehoslovačka.

Sam grad je 1945. godine imao 18 000 stanovnika, a 1949. godine je postao sedište novoformiranog Žilinskog kraja. Preteča današnjeg Žilinskog univerziteta je osnovana u Pragu 1953. godine, a 1960. godine se seli u Žilinu. Intenzivno širenje grada započinje 1959. godine gradnjom novih stambenih četvrti Glini, Solinka i Vlčince, ali nakon ukidanja Žilinskog kraja naredne godine, dalji razvoj grada biva zaustavljen.

Izgled glavnog gradskog trga, nakon obnove

Posle 1968. godine počinje nova era razvoja grada na svim poljima, od industrijskog i saobraćajnog, preko stambenog do kulturnog i obrazovnog. Početkom 1970-ih je u Donjem Hričovu podignut novi aerodrom, dok je stari aerodrom srušen da bi se omogućilo dalje širenje grada na njegovom mestu.

Političke reforme u Čehoslovačkoj i uvođenje višestranačkog sistema u državu, doveli su i do uvođenja direktnog izbora za gradonačelnika. Na prvim izborima, održanim 1990. godine, pobedio kontroverzni nacionalistički[traži se izvor] političar Jan Slota. On je pobeđivao i u naredna 4 izborna ciklusa, tako da se na čelu grada nalazio sve do 2006. godine, kada je poražen na izborima[12], od Ivana Harmana. Tokom ovog perioda, grad je započeo svoj intenzivan razvoj. Već 1990. godine je otpočela obnova istorijskog jezgra grada, a u novembru 1994. godine je počeo da funkcioniše trolejbuski sistem u gradu, koji je finansiran isključivo iz gradskog budžeta. Nedaleko od grada je, iste godine, započela izgradnja Žilinske brane na reci Vah, čija je prva turbina puštena u rad krajem 1997. godine. Posle mirnog raspada Čehoslovačke 1. januara 1993. godine, novostvorena Slovačka Republika je reformom 1996. godine ponovo formirala Žilinski kraj, kao jednu od 8 upravnih oblasti države. Gradsko veće je 09. 11. 2003. godine usvojilo plan ekonomskog i socijalnog razvoja grada. Naredne godine, 07. 04., postavljen je kamen temeljac fabrike automobila KIA, iz koje je prvi automobil izašao 07. 12. 2006. godine, čime je Žilina postala jedno od tri središta automobilske industrije u Slovačkoj.

Žilina, trg Andreja Glinke

Panorama trga Andreja Glinke

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Populacija (ist.): Žilina
Godina
Stanovništvo

U Žilini živi 85.399 stanovnika, a na poslednjem popisu, obavljenom 2001. godine, imala je 85.400 stanovnika (40.968 muškaraca i 44.432 žena). U gradu ima 8 398 kuća, od čega je njih 7.341 stalno naseljeno.

Stanovništvo je, u verskom pogledu, uglavnom rimokatoličke veroispovesti (74,91%), dok u nacionalnom smislu dominiraju Slovaci (96,90%).

Broj stanovnika i kuća[13]
Popis 1991. 2001.
Ukupno stanovnika 83 911 85 400
-Muškaraca 40 501 40 968
-Žena 43 410 44 432
Ukupno kuća 7 866 8 398
-Stalno naseljenih 7 123 7 341
Etnički i verski sastav stanovništva[13]
Popisi 2001. 1991.
Ukupno stanovnika 85 400 83 911
Stanovništvo po nacionalnosti
Slovaci
  
 96.90% 96.83%
Mađari
  
 0.12% 0.14%
Romi
  
 0.23% 0.26%
Rusini
  
 0.04% 0.02%
Ukrajinci
  
 0.04% 0.05%
Česi
  
 1.61% 2.14%
Moravci
  
 0.11% 0.30%
Šlezijci
  
 0.00% 0.02%
Nemci
  
 0.07% 0.06%
Poljaci
  
 0.05% 0.05%
Stanovništvo po veroispovesti
rimokatolici
  
 74.91% 61.83%
protestanti
  
 3.74% 3.07%
grkokatolici
  
 0.31% 0.25%
pravoslavci
  
 0.11% 0.05%
husiti
  
 0.06% 0.03%
bez veroispovesti
  
 16.74% 12.56%
ostale
  
 0.13% 0.32%
neizjašnjeni
  
 3.18% 21.90%
Ekonomski sastav stanovništva[13]
Popisi 2001. 1991.
Ukupno stanovnika 85 400 83 911
-Stanovnika muškog pola 40 968 40 501
-Stanovnika ženskog pola 44 432 43 410
Ukupan broj ekonomski aktivnih osoba 45 319 -
-Broj ekonomski aktivnih osoba muškog pola 22 947 -
-Broj ekonomski aktivnih osoba ženskog pola 22 372 -
Ukupan broj zaposlenih osoba 35 247 -
-Ukupan broj zaposlenih osoba muškog pola 18 533 -
-Ukupan broj zaposlenih osoba ženskog pola 16 714 -
Ukupan broj nezaposlenih osoba 7 246 -
-Ukupan broj nezaposlenih osoba muškog pola 4 049 -
-Ukupan broj nezaposlenih osoba ženskog pola 3 197 -
Broj stanovnika Žiline po delovima grada[14]
Stare mesto i Glini Banova Brodno Budatin Bitčica Gajik Mojšova Lučka Povašski Hlmec Rosinki
25 793 1 879 1 307 1 543 2 244 7 311 412 1 352 911
Solinki Stražov Trnove Vlčince Vranje Zadubnje Zastranje Zavodje Žilinska Legota
14 297 554 2 422 20 077 761 700 929 2 758 308
Cela Žilina: 85 558 stanovnika (31. avgusta 2008)
Demografija[15]
Ukupno stanovnika (31.12.2007) 85 370
-Muškaraca (31.12.2007) 41 006
-Žena (31.12.2007) 44 364
Ukupan broj dece (0 - 14) 11 783
Ukupan broj odraslih žena (15 - 54) 26 928
Ukupan broj odraslih muškaraca (15 - 59) 29 245
Ukupan broj starih osoba (55+Ž, 60+M) 17 414
Broj brakova 470
Broj razvoda 236
Ukupan broj novorođenčadi 856
-Broj novorođenčadi muškog pola 435
-Broj novorođenčadi ženskog pola 421
Ukupan broj preminulih 781
-Broj preminulih muškog pola 377
-Broj preminulih ženskog pola 404
Ukupna promena broja stanovnika -107
-Promena broja stanovnika muškog pola -29
-Promena broja stanovnika ženskog pola -78
Broj stanovnika kroz istoriju Žiline[16]
Godina 1700. 1880. 1900. 1910. 1930. 1945. 1950. 1961. 1980.¹ 1986. 1991.² 2001.² 2008.[15] 2009.[9]
Ukupno stanovnika 2 682 3 244 5 633 preko 10.000 17 451 18 027 28 571 32 512 70 025 preko 90.000 83 853 85 453 85 370 85 399
¹Teritorija grada Žiline je tokom 1970-ih godina 20. veka proširena na okolna mesta.

²Prema Statističkom zavodu: 83 911 odnosno 85 400.[13]

Politika[uredi | uredi izvor]

Gradska uprava[uredi | uredi izvor]

Zgrada gradskog veća
Gradska kuća

Gradom upravljaju gradonačelnik (primátor) i gradsko veće (mestské zastupiteľstvo), koji se biraju istovremeno neposrednim tajnim glasanjem i njihov mandat traje četiri godine. Gradonačelnik se nalazi na čelu grada, zastupa ga i obavlja izvršnu funkciju u njemu, a poseduje i svog zamenika. Sam grad je podeljen u osam izbornih oblasti iz kojih se bira 31 odbornik gradskog veća[17]:

  1. Stare mesto, Glini I-IV, Glini VIII (5 odbornika)
  2. Glini V-VII, Borik (4 odbornika)
  3. Solinki (5 odbornika)
  4. Vlčince (7 odbornika)
  5. Gajik (3 odbornika)
  6. Bitčica, Rosinki, Trnove, Mojšova Lučka (2 odbornika)
  7. Zavodje, Banova, Stražov, Žilinska Legota (2 odbornika)
  8. Budatin, Povaški Hlmec, Vranje, Brodno, Zadubnje, Zastranje (3 odbornika)

Poslednji izbori u Žilini održani su 27. 11. 2010. godine i na njima je za gradonačelnika izabran Igor Homa, koga je predložila koalicija stranaka predvođena Smer - socijalnom demokratijom (Smer – sociálna demokracia, SMER-SD). On je tek treći gradonačelnik Žiline (posle Slote i Harmana) koji je na tu funkciju došao posle pobede na izborima, ali su u istorijskim izvorima zabeleženi podaci o dvestotinak ljudi koji su se u raznim periodima nalazili na čelu grada[18]. Najstariji podatak je iz 1325. godine[18], kada se na čelu grada nalazio Jan Pezold.

Regionalne uprave[uredi | uredi izvor]

Žilina je sedište jednog od 8 krajeva, kao i okruga Žilina koji se nalazi u njemu. U gradu je smeštena i regionalna kancelarija Narodne banke Slovačke.

Okrug Žilina[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Okrug Žilina

Okrug Žilina (округ Žilina) obuhvata površinu od 815 km², na kojoj živi 157 787 stanovnika (51,4% žena i 48,6% muškaraca) i ima gustinu naseljenosti od 194 stanovnika po km². Sačinjavaju ga 53 mesne zajednice od kojih 3 sa statusom grada (Žilina, Rajec i Rajecke Teplice)[traži se izvor].

Žilinski kraj[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Žilinski kraj

Žilinski kraj (Žilinský kraj) se prostire na površini od 6.808,7 km², na kojoj živi 695 698 stanovnika (51% žena i 49% muškaraca) i ima gustinu naseljenosti od 102 stanovnika po km². Čini ga 11 okruga, unutar kojih postoji 315 mesnih zajednica od kojih 18 imaju status grada (Bitča, Vrutki, Dolni Kubin Žilina, Kisucke Nove Mesto, Krasno nad Kisuću, Liptovski Grad, Liptovski Mikulaš, Martin, Namestovo, Rajec, Rajecke Teplice, Ružomberok, Tvrdošin, Turzovka, Trstena, Turčijanske Teplice, Čadca)[traži se izvor].

Gradska infrastruktura[uredi | uredi izvor]

Infrastruktura[5][19][20][21]
Najbliža železnička stanica Žilina
Njena udaljenost 0 km
Gasna mreža da
Vodovodna mreža da
Kanalizaciona mreža da
Fabrika za preradu otpadnih voda da
Deponija za gradski otpad da
Količina gradskog otpada 25589.9 t
Količina recikliranog gradskog otpada 318.2 t
Količina odloženog gradskog otpada 25029.5 t
Pošta da
Pokrivenost kablovskom televizijom da
Biblioteka da
Video i DVD klub da
Bioskop da
Apoteka da
Odeljenje opšte prakse da
Odeljenje pedijatrije da
Odeljenje stomatologije da
Odeljenje ginekologije/urologije da
Sedište matične knjige rođenih Žilina
Sedište poreske uprave Žilina
Sedište policije Žilina
Sedište okružnog suda Žilina
Sedište vatrogasne službe Žilina
Sedište okružne uprave Žilina
Sedište vojne uprave Žilina
Sedište odseka za socijalnu politiku Žilina
Sedište odseka za zaštitu okoline Žilina
Sedište kraja Žilina
Komercijalna i turistička infrastruktura[20][22]
Prodavnica koja prodaje hranu da
Objekat za spremanje hrane da
Prodavnica koja ne prodaje hranu da
Benzinska pumpa da
Auto-mehaničarska radnja da
Prodavnica auto-delova da
Osiguravajuće društvo da
Banka da
Bankomat da
Bazen (prirodni ili veštački) da
Sportska hala (rekreativnog tipa) da
Fudbalski teren da
Hotel da
Pansion da
Hostel da
Kamp sa bungalovima ne
Kamp ne
Ostali smeštajni i turistički objekti da

Privreda[uredi | uredi izvor]

KIA sid (Kia cee'd) koji se proizvodi u Žilini

Žilina je danas jedan od najznačajnijih privrednih centara u Slovačkoj i njeno odeljenje Slovačke trgovačke i industrijske komore je drugo po veličini u državi[23]. Sam grad se, prema broju trgovaca na sto stanovnika, nalazi na drugom, a prema broju akcionarskih društava i društava sa ograničenom sposobnošću na trećem mestu u Slovačkoj.[23] Kupovna moć stanovnika u Považju, čiji je centar Žilina, je druga po redu u Slovačkoj.[24] dok se grad, sa okrugom, nalazi na drugom ili trećem mestu prema bruto domaćem proizvodu.[23] Najveća investicija u gradu je svakako dolazak južnokorejskog automobilskog giganta KIA 2004. godine, koji je u Žilini podigao fabriku vrednu 1 milijardu evra[25] Pored automobilske industrije, u gradu je još razvijena[26] i prehrambena, inženjerska i drvna industrija, kao i građevinarstvo, koje čini 13% proizvodnje u Žilinskom kraju.[27] Pored regionalne kancelarije Narodne banke Slovačke, dvadesetak banaka imaju svoja predstavništva u gradu.

Kompleks fabrike automobila KIA se prostire na površini od 166 hektara, od čega zgrade, u kojima radi oko 2 700 radnika, zauzimaju 16,3 hektara[25]. U njemu se proizvode tri različita modela vozila u koja se ugrađuju četiri vrste motora, a kapacitet fabrike je 300.000 vozila godišnje[25]. Pored fabrike automobila KIA, čitav niz njenih kooperanata ima svoje fabrike u gradu: „Dong Hi“, koji pravi automobilske šasije za potrebe, kako fabrike u Žilini, tako i Hjundaijeve fabrike u Ostravi, zatim fabrika automobilskog čelika „Hjundai hisko“ i „MOBIS“, koji pravi 40% auto-opreme za KIA automobile. Krajem 2008. godine, KIA je najavila podizanje nove fabrike automobilskih motora u Žilini, vredne između 100 i 200 miliona evra.[28], što je sredinom 2009. godine podržala i Vlada Republike Slovačke, koja je izdvojila 15 miliona evra za podršku ovom projektu[29]

Upravna zgrada fabrike tekstila „Slovena“

Od prehrambene industrije, u gradu se nalazi mlekara „Laktis“, pekarska industrija „Peza“, koja funkcioniše u sastavu grupe „Junajted bejkeris“ i fabrika za preradu živinskog mesa „HIZA“, koja postoji od 1974. godine i danas spada među najveće fabrike tog tipa u Slovačkoj.[30] U domenu mašinske i drvne industrije, u Žilini se nalaze preduzeća: „Elektrovod“, koji se bavi proizvodnjom i izgradnjom raznih čeličnih struktura (npr. dalekovoda i zaštitnih ograda pored puteva) osnovan 1. januara 1950, fabrika kugličnih ležajeva „ZVL“, koja postoji od 1966. godine i sarađuje sa mnogim svetski poznatim firmama (poput Boša, Simensa, Volvoa, Virlpula, Merlonija i drugih[traži se izvor]), zatim „Drevoindustrija mehanik“, koja proizvodi mašine za drvnu industriju i reciklažu, zapošljava 165 radnika i ima mesečni promet od preko 250.000 evra[traži se izvor] tj. 8 miliona nekadašnjih slovačkih kruna[traži se izvor].

Dimnjak Žilinske toplane, visok 192 metra

Među građevinskim preduzećima, izdvaja se „Vahostav“, koji je osnovan 01. jula 1954. godine da bi gradio brane, akumulaciona jezera i hidroelektrane na gornjem i srednjem toku Vaha.[31] Danas je jedna od vodećih slovačkih firmi u oblasti građevinarstva i bavi se izgradnjom puteva, pruga, akumulacionih jezera, ekoloških, industrijskih i komunalnih građevina, ali i industrijskih parkova sa pratećom infrastrukturom. Pored građenja u samoj zemlji i učešća u izgradnji hidrocentrale Gobčikovo[31] na Dunavu (koju zajednički grade Slovačka i Mađarska), Vahostav je gradio i u Nemačkoj, Rusiji, Ukrajini i na Kipru[31].

Od ostalih većih preduzeća, u Žilini radi „Povaški hemijski zavod“ (osnovan 1892. godine kao fabrika hemijskih proizvoda „Považje“), zatim fabrika papira „Tento“, koja zapošljava oko 600 ljudi i ima godišnji promet od 90 miliona evra[32] i nekadašnji tekstilni gigant (pred Prvi svetski rat bila je jedna od najvećih tog tipa na tlu današnje Slovačke[27]), fabrika „Slovena“, osnovana 1891. godine. Pored njih, u gradu postoji velika toplana, a na Vahu su kod grada izgrađene dve hidroelektrane sa veštačkim jezerima:

  • Hričovska hidroelektrana, izgrađena od 1958. do 1962. godine nizvodno od grada, sa kaplanovom turbinom snage 31.5 MW i godišnjom proizvodnjom od 59.1 GWh[33]
  • Žilinska hidroelektrana, izgrađena od 1994. do 1998. godine uzvodno od grada, sa dve kaplanove turbine snage po 36 MW i godišnjom proizvodnjom od 173 GWh[34]

Prosečna plata u Žilinskom kraju 2008. godine iznosila je 19 460 slovačkih kruna odnosno 645.95 evra, što je manje u odnosu na prosečnu platu u državi (21 782 Sk tj. 723.03 €). Stopa nezaposlenosti je iznosila 7,7% (sam okrug Žilina je sredinom godine imao stopu od 6,44%.[traži se izvor]), što je niže od državnog nivoa od na kome je bila 9,6%, ali treba imati u vidu da je stopa danas najverovatnije dosta viša, usled svetske ekonomske krize i krize u automobilskoj industriji, što je dovelo do povećanja stope nezaposlenosti u Slovačkoj na 12,07%, sredinom avgusta 2009. godine[traži se izvor]

Kretanja prosečnih plata i stope nezaposlenosti u Žilinskom kraju[35][36]
1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003. 2004.² 2005. 2006.² 2007. 2008.
Prosečna plata (u Sk¹) 9 010 9 627 10 218 10 931 12 057 12 600 13 930 15 172 16 437 17 739 19 460
Stopa nezaposlenosti (u%) 10,5 15,9 18,5 18,9 17,3 17,2 17,5 15,2 11,8 10,1 7,7
¹Slovačka kruna je 1. januara 2009. godine ukinuta, a platežno sredstvo je postao evro (1 € = 30,1260 Sk).
²Fabrike KIA automobila je počela da se gradi u aprilu 2004, a puštena je u rad u decembru 2006. godine.

Saobraćaj[uredi | uredi izvor]

Žilina se nalazi na raskrsnici značajnih prirodnih puteva, koji se koriste još od srednjeg veka, povezujući prvenstveno dolinu Dunava sa Baltičkim morem i istokom današnje Slovačke ka Rusiji, kroz dolinu Vaha. Sama reka danas nije plovna, ali postoje planovi da se to omogući[37], čime bi se grad preko Dunava povezao sa svetskim morima. Danas spada među najvažnije drumske i železničke raskrsnice u zemlji[37], a nalazi se na panevropskim koridorima:

Gradski prevoz[uredi | uredi izvor]

Trolejbus Škoda 14Tr na ulicama Žiline

Gradski prevoz u Žilini je započet 1949. godine, osnivanjem Saobraćajnog preduzeća grada Žiline (Dopravný podnik mesta Žiliny s.r.o.) 01. 05. i puštanjem u rad prvih autobuskih linija 28. 10. iste godine. Ideja o razvoju trolejbuskog sistema u gradu javila se 1978. godine, a idejni projekat je urađen 1985. godine. On je 1988. godine pokrenut pomoću autobusa, da bi gradska uprava u maju 1992. godine odobrila početak radova na izgradnji trolejbuske mreže, čija je prva linija je puštena u rad 17. 11. 1994. godine.

Prema podacima iz 2007. godine,[traži se izvor] u Saobraćajnom preduzeću je bila zaposlena 301 osoba, a tokom godine je prevezeno 14.348.825 putnika, što je manje nego prethodnih godina (2006. je prevezeno 14.666.257, a 2005. 15.616.869 putnika). Vozni park čini ukupno 54 autobusa (9 različitih modela) i 42 trolejbusa (3 različita modela).

Karakteristike gradskog prevoza u Žilini 2007. godine
Tip prevoza Broj linija Dužina linija Broj putnika Broj vozila Broj vozača
Autobus 14 (10+2+2¹) 79 km 6 414 963 54 75
Trolejbus 8 31 km 7 933 862 42 67
Ukupno 22 110 km 14 348 825 96 142
¹10 dnevnih, 2 noćne i 2 za radnike fabrike KIA
Deonica puta E 50 između Žiline i Martina kod Varinskog Grada

Drumski saobraćaj[uredi | uredi izvor]

Grad se nalazi na predviđenim trasama međunarodnih evropskih auto-puteva:

odnosno na trasama slovačkih auto-puteva koji ih prate:

a u blizini grada je u planu izgradnja tunela Ovčiarsko i Višnova—Dubna Skala.

Karta izgrađenih i trase planiranih auto-puteva u Slovačkoj

Od ovih trasa, izgrađen je gotovo celokupan potez od Bratislave do Žiline, osim segmenta oko Povaške Bistrice na auto-putu D 1, dok radovi na trasi D 3, praktično nisu ni započeti.

U gradu se nalazi autobuska stanica preko koje se obavlja saobraćaj sa svim većim gradovima u Slovačkoj i inostranstvu (Berlin, Bern, Beč, Birmingem, Bolonja, Brisel, Brno, Đenova, Ženeva, Kardif, Karlsrue, Liberec, London, Makarska, Milano, Minhen, Padova, Prag, Rim, Roterdam, Split, Firenca, Frankfurt, Hamburg, Cirih, Štutgart[39]).

Železnički saobraćaj[uredi | uredi izvor]

Razvoj železnice u gradu je otpočeo 1872. godine i izgradnjom pruge Košice—Bohumin, čija trasa je i danas operativna. Grad se danas nalazi na raskrsnici značajnih međunarodnih železničkih ruta E 42 i E 52, kao i na veoma prometnoj ruti Bratislava—Košice, koja preko severa povezuje zapad i istok Slovačke. Pored direktnih veza ka domaćim gradovima, Žilina je direktnim linijama povezana i sa gradovima u neposrednom okruženju (Beč, Bohumin, Kijev, Olomuc, Plzen, Ušti nad Labem).

Jedan od vitraža na železničkoj stanica u Žilini

Glavna železnička stanica je stradala krajem Drugog svetskog rata, tako da je nakon njega izgrađena nova. Njenu unutrašnjost je vitražima ukrasio slovački akademski slikar Fero Kralj, koji je od 1945. godine živeo i stvarao u gradu. Pored nje u gradu postoje još dve stanica:

  • Žilina—Solinki
  • Žilina—Zarječje

Zgrada stanice Zarječje je podignuta 1945. godine, a početkom 21. veka je pretvorena i u svojevrstan kulturno–umetnički prostor, koji je zvanično otvoren 18. 09. 2003. godine.[40] Danas se ona pored regularnog lokalnog železničkog saobraćaja koristi i za razne umetničke programe i performanse sa galerijom i radionicom. Smeštena je unutar velikog drumskog kružnog toka zvanog Rondel, a u planu je da se ceo prostor unutar njega pretvori u umetnički prostor, koji bi, između ostalog, bio ukrašen i grafitima.[41]

Vazdušni saobraćaj[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Aerodrom Žilina
Cesna 525 na aerodromu Žilina (aeromiting Žilina 2008)

Aerodrom Žilina (Letisko Žilina) se nalazi kod Donjeg Hričova, desetak kilometara zapadno od grada i opslužuje oblast severozapadne Slovačke u kojoj živi oko 1,2 miliona stanovnika[42].

Napravljen je početkom 1970-ih, da bi zamenio stari aerodrom Brezovski Majer (Letisko Brezovský Majer) koji je srušen da bi se omogućilo dalje širenje grada. Prvi let je obavljen 04. 05. 1972. godine, a zvanično je otvoren 02. 08. 1974. godine[42]. Iste godine je uvedena i redovna linija Žilina—Prag—Žilina, koja je ukinuta 1981. godine, da bi ponovo bila uspostavljena u periodu od 1986. do 1990. godine. Aerodrom je u aprilu 1991. godine otvoren za čarter saobraćaj, a redovan saobraćaj ka Pragu je opet obavljan u periodu od 1997. do 1998. godine, kada je ponovo obustavljen zbog bankrota kompanije koja ga je obavljala (Er Ostrava). Izgradnja novog modernog terminala je započeta 2004. godine da bi se omogućilo obnavljanje redovnog saobraćaja, koji je na liniji ka Pragu uspostavljen 15. 07. 2005. godine[42]. Povodom pedesetpetogodišnjice Žilinskog univerziteta i devedesetogodišnjice vazduhoplovstva u Čehoslovačkoj, na aerodromu je 28. 06. 2008. godine održan aero-miting.

Avion ATR 42 kompanije ČehoslovačkaA, kakvi lete iz Žiline

Aerodrom se koristi za redovan i čarter saobraćaj, pilotsku obuku u sklopu Žilinskog univerziteta, potrebe Žilinskog aero-kluba i udruženja amaterskih sportskih pilota, ali i za održavanje aeromitinga i trka motorcikala.

Danas postoji redovna linija ka Pragu, koju dva puta dnevno obavlja ČehoslovačkaA pomoću dva aviona ATR 42, sa 46 sedišta.

Statistički podaci aerodroma Žilina[traži se izvor]
2000. 2001. 2002. 2003. 2004. 2005. 2006. 2007. 2008.
Broj avio-operacija 14 205 11 477 15 071 12 192 14 253 15 407 11 495 10 971 12 673
Broj putnika 1 625 1 125 910 1 680 966 4 522 10 973 10 720 12 294
Prevezeni teret (kg) 25 569 1 242 6 546 1 464 0 1 975 8 173 1 234 1 685

Kultura i znamenitosti[uredi | uredi izvor]

Pozorišta[uredi | uredi izvor]

U Žilini postoje dva pozorišta:

Gradsko pozorište
  • Gradsko pozorište (Mestské divadlo Žilina), osnovano 01. 01. 1992. godine uz podršku grada koji je bio jedini finansijer. U periodu od 1999. do 2003. godine je izvedena potpuna rekonstrukcija pozorišne zgrade, koja je svečano otvorena 19. 12. 2003. godine i poseduje dve sale kapaciteta 310 odnosno 100 mesta. Samo pozorište kao svoje ciljeve ističe podizanje pozorišne, kulturne i umetničke produkcije do najviših umetničkih nivoa i da kroz pozorišnu umetnost razviju i obogate život Žilinčana[traži se izvor]. Pozorište je, do danas, izvelo 86 premijera i odigralo preko 2 500 predstava[traži se izvor].
  • Lutkarsko pozorište (Bábkové divadlo Žilina), osnovano 1950. godine je najstarije profesionalno pozorište tog tipa u Slovačkoj[43]. Gostovalo je u 33 države na 4 svetska kontinenta (Azija, Amerika, Afrika i Evropa) i u svojoj istoriji je izvelo 213 premijera. Njegovi članovi su odigrali više od 12 000 predstava, koje je videlo preko 2 500.000 gledalaca iz zemlje i inostranstva[43].

Muzeji[uredi | uredi izvor]

U Žilini postoje tri muzeja:

Zamak Budatin, sedište Povašskog muzeja
Povaška umetnička galerija
Povaški muzej (Považské múzeum) spada među najveće muzeje u Slovačkoj[44], a njegova kolekcija predmeta vezanih za kazandžijski zanat ga čini jedinstvenim u svetu[45]. Osnovan je 1942. godine kao opštinski muzej, a od 1948. godine se njegovo sedište nalazi u Budatinskom zamku[46], na severu grada. Muzejska postavka je otvorena za javnost 1956. godine[44] i danas je čini više od 130.000 eksponata[46] iz oblasti prirodnih nauka (zoologija, botanika, geologija[45]), arheologije, istorije i etnografije[44]. Pored samog Budatinskog zamka, čiji se delovi trenutno renoviranju, muzejske postavke obuhvataju i obližnju tvrđavu Strečno, kao i dve seoske kuće u obližnjem selu Čičmanji[44], u kojima su prikazani narodni život i običaji.
Povaška umetnička galerija (Považská galéria umenia), kao samostalna institucija postoji od 1976. godine kada je umetnička kolekcija izdvojena iz Povašskog muzeja[47], a danas je smeštena u velikoj zgradi, podignutoj početkom 20. veka[47]. Tokom 1970-ih i 1980-ih godina, u okviru galerije su mahom prikazivane slike tadašnjih slovačkih autora, da bi se od početka 1990-ih Povaška umetnička galerija orijentisala na prikazivanje svih vidova aktuelnog umetničkog stvaralaštva, uz prikaze dela nastalih tokom 1960-ih, 1970-ih i 1980-ih godina[47]. Danas se u njoj nalaze smešteni kako moderni (razne instalacije, video umetnost i drugi), tako i klasični vidovi umetničkog izražavanja (slike, skulpture i drugi)[47] slovačkih umetnika 20. veka. Sama zgrada, u kojoj se muzej-galerija nalazi, je krajem prve decenije 21. veka renovirana i poprimila moderniji izgled u odnosu na klasičan stil u kome je izvorno podignuta.
Muzej jevrejske kulture (Múzeum židovskej kultúry) je smešten u sklopu sinagoge ortodoksne jevrejske zajednice, koja je podignuta 1927. godine, a zvanično je otvoren 29. 06. 1996. godine[48], u delu koji su nekada žene koristile za molitvu. Unutrašnjost sinagoge je očuvala svoj izvorni drveni nameštaj, urađen u stilu `20 godina 20. veka i ukrašen geometrijskim dekorom[48]. Muzejsku postavku čine predmeti koji se koriste u vršenju službe u judaizmu[48], a deo sinagoge u kome je postavka smeštena odvojen je drvenom pregradom od dela koji se koristi za molitvu.

Ostale kulturne institucije[uredi | uredi izvor]

U Žilini se nalazi Dom Matice slovačke, zatim Krajski kulturni centar i Povašski planetarijum, smešteni u Babuškovoj kući, kao i dva bioskopa, Centar i SineMaks. Pored njih, u gradu deluju i:

Državni kamerni orkestar (Štátny komorný orchester) ili Slovačka Simfonijeta je osnovan 1974. godine[49] i danas je smešten nekadašnjem Domu Fatranske umetnosti. Orkestar je odsvirao preko 2 300 koncerata[49], nastupajući u gotovo svim evropskim zemljama, Tunisu, Japanu, Brazilu, Kanadi i SAD[49]. Njegov trenutni dirigent je Japanac Cugio Maeda[49], koji je i dugogodišnji koorganizator „Srednjoevropskog festivala koncertnih umetnosti“.
Crkva Svete Barbare
Krajska biblioteka (Krajská knižnica) je centralna biblioteka za okruge Žilina i Bitča, kao i za ceo Žilinski kraj. Osnovana 15. 10. 1924. godine[50], da bi nakon Drugog svetskog rata kratko prestala sa radom. Ponovo je otvorena 1954. godine, a 1995. godine se preselila u sopstvenu zgradu u kojoj se danas nalazi. Spada među prve biblioteke u Slovačkoj koje su počele da stvaraju fondove audio knjiga za potrebe slepih i slabovidih[50], a 2006. godine je proglašena za biblioteku sa najviše izdatih knjiga u Slovačkoj[50]. U okviru nje, funkcionišu odeljenja Britanskog saveta, Francuske alijanse i Gete instituta[50].

Znamenitosti[uredi | uredi izvor]

Stari grad je rekonstruisan početkom 1990-ih godina i od tada je zaštićen kao spomenik kulture (Mestská pamiatková rezervácia). Centar grada čine dva trga - Marijanski (Mariánske námestie) i trg Andreja Glinke (Námestie A. Hlinku). Marijanskim trgom dominira crkva svetog apostola Pavla, stara zgrada gradskog veća i barokna statua Device Marije. U blizini se nalazi crkva svetog Trojstva, izgrađena oko 1400. godine, koja je od 2008. i saborna crkva Žilinske biskupije.

Među gradskim znamenitostima treba istaći i sledeće[51]:

Finansijska palata
  • Crkva svete Barbare i franjevački samostan, podignuti u periodu od 1723. do 1731. godine
  • Babuškova kuća odnosno kuća Makovickog
  • Drvena katolička crkva svetog Đorđa u četvrti Trnove, podignuta je gotičkom stilu, a prvi put se pominje 1582. godine
  • Dom fatranske umetnosti, u kome se danas nalazi sedište Državnog kamernog orkestra
  • Finansijska palata
  • Baherova vila
  • Palata Rozenfeld, podignuta u art nuvo stilu
  • Zgrada Žilinskog univerziteta, podignuta u art nuvo stilu
  • Katolička kuća, podignuta u stilu neoklasicizma
  • Evangelistička crkva

Sedam čuda Žiline[uredi | uredi izvor]

U sklopu proslave 800. godišnjice od prvog pominjanja Žiline u pisanim izvorima (1208), 2008. godine je napravljen spisak sedam najznačajnijih spomenika kulturne baštine Žiline, koji sačinjava pet arhitektonskih celina i dva pisana spomenika[52].

Prvo čudo Žiline (Istorijsko jezgro grada)[uredi | uredi izvor]
Marijanski trg

Istorijsko jezgro grada (Historické jadro Žiliny) je formirano u srednjem veku i njegova osnovna struktura je ostala nepromenjena do današnjih dana. Centralno mesto zauzima Marijanski trg, približno kvadratnog oblika (okvirnih dimenzija 100 x 100 m)[53], sa čijih temena polaze po dve široke ulice ka ostalim delovima grada, dok dve uže polaze sa sredine njegove zapadne i istočne strane. Ovakav sistem gradnje potiče od nemačkih kolonista koji su došli u grad krajem 13. veka i karakterističan je za nemačke gradove, zbog čega su Žilinu nazivali i mađarski Nirnberg[52]. Veliki požari, koji su zahvatili Žilinu u prošlosti, uticali su na izgled istorijskog jezgra grada. Prvobitne drvene kuće, zamenjene su onima od kamena i cigle, kuće podignute u gotičkom stilu, zamenjene su, nakon 1521. godine, novim u renesansnom stilu, ispod kojih su očuvani gotički podrumi[53]. Od prvobitnih 40 kuća na trgu, danas je sačuvano njih 32[53]. Na trgu je smeštena barokna skulptura Device Marije, postavljena 1738. godine, a njime dominira stara gradska većnica (danas gradska kuća u kojoj je sedište gradonačelnika) i crkva svetog apostola Pavla (završena 1754. godine) sa jezuitskim samostanom. Tokom rekonstrukcije grada krajem 20. veka, sa trga je uklonjena bazen sa fontanom, koji je na njega postavljen 1966. godine. U blizini trga se nalazi i crkva svetog Trojstva podignuta početkom 15. veka u gotičkom stilu, koja je od 2008. godine postala saborna crkva novoformirane Žilinske biskupije. Pored nje se nalazi Burijanova kula, zvonik visok 46 m[51], podignut u prvoj polovini 16. veka u renesansnom stilu, po uzoru na italijanske zvonike iz tog perioda[51].

Celokupno gradsko jezgro je 1987. godine proglašeno zaštićenom urbanom celinom[51][53], a u narednoj deceniji je doživelo potpunu rekonstrukciju.

Drugo čudo Žiline (Crkva svetog Štefana Kralja)[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Crkva svetog Štefana Kralja
Crkva svetog Štefana Kralja

Crkva svetog Štefana Kralja (Kostol svätého Štefana kráľa) se nalazi u kvartu Rudini, nedaleko od železničke stanice Zarječje i predstavlja najstariji sačuvanu građevinu na prostoru grada. Posvećena je svetom Stefanu (Štefanu/Ištvanu) Arpadu (997—1038), koji je primio hrišćanstvo, pokrstio Mađare i postao prvi kralj Ugarske. Narodno predanje podizanje same crkve vezuje za njega i njegovo doba, navodeći da ju je podigao u znak zahvalnosti za pobedu nad poljskim kraljem Boleslavom Hrabrim (992—1025)[52]. Međutim, na osnovu naučnih istraživanja smatra se da je crkva podignuta početkom 13. veka (najverovatnije između 1200. i 1230. godine[52]) u stilu kasne romanike i to u središtu naselja, koje je tokom 13. veka postojalo na tom prostoru. Već početkom narednog veka, novo naselje je podignuto na prostoru današnjeg istorijskog jezgra Žiline, tako da naselje oko crkve svetog Štefana gubi na značaju i vremenom nestaje, a od njega je ostala samo crkva.

Oko crkve svetog Štefana Kralja postoji visoki bedem, a unutar zatvorenog kompleksa postoje još:

  • kapela Božijeg tela tj. Corpus Christi (Kaplnka Božieho Tela) iz 15. veka (smeštena je uz samu crkvu i danas su od nje očuvani samo temelji otkriveni 1995. godine)
  • Otvorena kapela u renesansnom stilu (Renesančná otvorená kaplnka), iz druge polovine 16. veka (danas je u potpunosti očuvana i nalazi se nedaleko od kapele Božijeg tela)

Sama crkva svetog Štefana Kralja je većim delom očuvala svoj prvobitni izgled[52], a najveće promene izvršene su 1762. godine, tokom velike obnove celog kompleksa u baroknom stilu. Prozori su joj urađeni u romaničkom stilu, ima kamenu krstionicu, a njena unutrašnjost bila je ukrašena freskama, čiji delovi su otkriveni 1950. godine, ispod slojeva mlađih fresaka, nakon čega su restaurirani. Najstarije među njima su nastale oko 1260. godine[52] i nalaze se u apsidi, stvarajući iluziju o postojanju rebarnih lukova tj. izbočina na zidu, dok su na vrhu apside predstavljeni simboli Meseca, Sunca i Krsta. Početkom 14. veka naslikana je kompozicija koju sačinjava dvanaest apostola i Isus Hrist. U kasnijem periodu, od 15. do 17. veka, prvobitni freskopis je zamenjen novim na kome su, između ostalog, bili prikazani i mađarski sveci[52].

Treće čudo Žiline (Žilinski Grad)[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Žilinski Grad
Žilinski grad

Žilinski Grad (Žilinský hrad) je bilo gradsko utvrđenje u Žilini, koje se do 2008. godine smatralo iščezlim. Tokom radova na izgradnji tržnog centra u starom gradskom jezgru, otkriveni su ostaci nekadašnje tvrđave, o čemu je javnost obaveštena 30. maja 2008. godine[52]. Neposredno pored crkve svete Trojice na trgu Andreja Glinke, podignute oko 1400. godine, otkriveni su ostaci kule ovalnog oblika. Njen spoljni prečnik je 14 m[52], a unutrašnji 8 m, zbog čega se procenjuje da bi mogla biti visoka i do 20 m[54]. Smatra se da je podignuta u 13. veku[54], a mogla bi biti Donžon kula nekadašnje tvrđave[52], koja je imala i stambenu ulogu. U izvorima se utvrđenje prvi put pominje 1318. godine[52], u doba vladavine Matije Čaka ovim podnebljem, ali ima onih koji ga smatraju starijim i smeštaju njegovo podizanje u drugu polovinu 13. veka, nakon mongolske najezde (1241—1242), kada je širom tadašnje kraljevine Ugarske podignut veći broj utvrđenja. Poslednji pisani podatak o tvrđavi zabeležen je 1457. godine. Danas ostaci Žilinskog Grada predstavljaju najveći arheološki lokalitet u gradu[52] i stavljeni su pod zaštitu države.

Četvrto čudo Žiline (Budatinski Grad)[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Budatinski Grad
Budatinski Grad

Budatinski Grad (Budatínsky hrad) je utvrđenje napravljeno na ušću Kisuće u Vah[55], da bi kontrolisalo putni pravac koji je povezivao Ponitrje i Šleziju. Podignut je najverovatnije u drugoj polovini 13. veka[55], verovatno posle mongolske najezde (1241—1242)[52], kao tipičan vodeni grad[55]. Najstariji danas očuvani deo predstavlja romanička okrugla kula sa elementima rane gotike, koja je kasnije dorađena u renesansnom stilu[55]. Tvrđava je tokom vekova menjala vlasnike, da bi sa gubitkom strateškog značaja bila u prvoj polovini 19. veka pretvorena u barokni letnjikovac[52]. Kasnije je uz njega napravljena kapela i veliki park u engleskom stilu koji se prostirao do samih reka[52]. Poslednja velika rekonstrukcija Budatinskog Grada je urađena nakon Prvog svetskog rata. Danas je u njemu smešten Povaški muzej, a sama građevina je u procesu obnove[55].

Peto čudo Žiline (Neologička sinagoga)[uredi | uredi izvor]
Sinagoga u Žilini

Neologička sinagoga (Neologická synagóga) je delo čuvenog nemačkog arhitekte Petera Berensa i predstavlja značajno delo moderne evropske arhitekture na tlu današnje Slovačke[56]. Podignuta je na mestu stare sinagoge iz 1860. godine, u periodu od 1928. do 1931. godine[56]. Zgrada je napravljena u modernom stilu sa elementima mavarske arhitekture[52], prizemnim delom od grubo tesanog tamnog kamena na koji se nadovezuje svetliji deo sa nizom prozora[56], a nad celom građevinom se uzdiže široka crvena kupola prečnika 16 m[52]. U njenoj unutrašnjosti se nalazi velika dvorana za molitvu, sa galerijama namenjenim ženama, smeštenim sa strane[56]. Danas se u zgradi nalazi bioskop „Centar“, a na njoj se nalazi spomen ploča u znak sećanja na Jevreje stradale u nacističkim koncentracionim logorima.

Šesto čudo Žiline (Privilegium pro Slavis)[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Privilegium pro Slavis
Privilegium pro Slavis
Privilegium pro Slavis

Privilegium pro Slavis je povelja koju je 7. maja 1381. godine[52], tokom posete gradu, izdao kralj Lajoš I Veliki. Njom je uvažio pritužbe slovenskih građana Žiline i izjednačio njihova prava sa pravima nemačkih kolonista. U povelji je bilo potvrđeno da polovinu članova gradskog veća čine Nemci, a drugu polovinu Slovaci, dok se gradonačelnik bira na godinu dana i to naizmenično iz redova jednih i drugih. Očuvana je u prepisu iz 1431. godine[52], a danas se čuva u Državnom arhivu u obližnjoj Bitči[52]. U znak sećanja na izdavanje ove povelje, na gradskoj kući je 3. decembra 1993. godine otkrivena spomen ploča[57].

Sedmo čudo Žiline (Žilinska knjiga)[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Žilinska knjiga
Žilinska knjiga

Žilinska knjiga (Žilinská kniha) predstavlja najvrednije pismeno nasleđe srednjeg veka u Slovačkoj, a ujedno i najstariji sačuvani zapis na slovačkom jeziku koji se nalazi u današnjoj Slovačkoj. Pisana je na tri jezika (latinskom, nemačkom i slovačkom) u periodu od 1378. do 1561. godine i sastoji se od tri dela. Prvi deo čini prepis Magdeburškog zakonika na nemačkom jeziku, koji je 1378. godine napravio Mikulaš od Lukova. Drugi deo je njegov prepis na slovačkom jeziku nastao 1473. godine, dok treći i najobimniji deo čine imovinski i privatni zapisi vođeni u kontinuitetu od 1380. do 1524, nakon čega su sporadično unošeni do 1561. godine[58]. Žilinsku knjigu sačinjava 149 listova papira dimenzija 29 x 22 cm, ukoričenih u 15. veku[58]. Danas je smeštena u Državnom arhivu u Žilini, a 1988. godine je proglašena za narodni kulturni spomenik[58].

Manifestacije[uredi | uredi izvor]

Tokom godine, u Žilini se održava veći broj tradicionalnih manifestacija iza kojih stoji lokalna samouprava, bilo kao direktan organizator, bilo kao partner u organizaciji. Među njima treba izdvojiti:

Trg Andreja Glinke, na kome se odvija deo manifestacija u gradu
Žilinski bal je dobrotvornog karaktera i prvi put je organizovan u januaru 2008. godine, u cilju proslave 800. godišnjice prvog pominjanja grada.
Žilinski karneval se održava u februaru i predstavlja najveći karneval u Slovačkoj[59]. Na njemu učestvuje više stotina kostimiranih ljudi, kako iz Žiline i ostalih delova Slovačke, tako i iz okolnih zemalja, Poljske i Češke[59]. Tokom njegovog trajanja, na ulicama se pored maskiranih igrača i plesača folklora, mogu naći i tezge na kojima se nude lokalni specijaliteti.
Festival Stari grad se održava od 1995. godine na dva glavna gradska trga i predstavlja najpoznatiju kulturnu manifestaciju u Žilini[60]. Traje tri dana, tokom kojih se predstavlja domaća radinost i muzika svih žanrova, a prateće aktivnosti obuhvataju manifestacije u sklopu Međunarodnog dana deteta, izložbe, radionice vezane za istoriju grada i druge aktivnosti[60].
Crkva svetih Ćirila i Metodija u Terhovi
Noć svetog Jovana je međunarodni ulični pozorišni festival koji se od 2005. godine održava u junu svake godine, a za cilj ima povratak pozorišta na ulicu, među običan narod. U sklopu njega se održavaju noćni performansi sa bakljama, predstave na štulama, predstave za decu i razne pozorišne radionice.
Žilinsko kulturno leto traje od juna do avgusta i obuhvata čitav niz kulturnih događanja (koncerte, pozorišne predstave, filmske projekcije, radionice, simpozijum drvodeljstva, izložbe i druge). U sklopu njega se u obližnjoj Terhovi odvijaju „Dani Ćirila i Metodija“, kao i „Janošikovi dani“, kojima prisustvuje oko 70.000 posetilaca.[traži se izvor]
Srednjovekovni dan se održava u avgustu svake godine, na Marijanskom trgu, koji se za tu potrebu pretvara u središte jednog tipičnog srednjovekovnog sela. Tokom celog dana posetioci mogu da vide prizore iz srednjovekovnog života, uključujući i grupe ljudi koje se bave starim zanatima (kovači, pekari i drugi) ili borbama srednjovekovnim oružjem.
Dani zdravlja imaju za cilj promovisanje zdravog načina života među stanovništvom, pogotovo u okviru porodica. Pored niza pratećih programa, posetiocima se na licu mesta obavlja čitav niz osnovnih lekarskih pregleda, poput merenja krvnog pritiska, holesterola, nivoa šećera u krvi ili telesne masnoće.
Spomenik Juraju Janošiku u Terhovi
Sever protiv Juga je sportska manifestacija tokom koje se na trgu Andreja Glinke igra fudbal, na improvizovanom terenu dimenzija 40x20 m[61]. Svaka od utakmica traje 30 minuta, a na turniru može da učestvuje bilo ko od posetilaca, tako da se procenjuje da preko 500 ljudi uzme učešće u ovoj manifestaciji svake godine[61]. Ona se organizuje u saradnji sa FK Žilina, a u njoj grupno učestvuju škole, firme i druge institucije.
Božić Bata stiže u grad se odigrava neposredno pre Božića, krajem decembra svake godine. U njenom sklopu se organizuju Božićni vašari na oba glavna gradska trga, prateći kulturni program i dobrotvorna dešavanja.
Doček Nove godine se svake godine održava na trgu Andreja Glinke, na kome se organizuje bogat umetnički program u kome učestvuju najznačajniji slovački umetnici. Organizovano je i posluženje, a jedan od ciljeva manifestacije je i da spreči eventualne vandalizme, preterivanja u konzumiranju alkohola i upotrebu pirotehničkih sredstava.

a pored njih, u gradu se održavaju „Srednjoevropski festival koncertnih umetnosti“ (april), festival lutkarskih pozorišta (jun), međunarodni festivala animacije „Anča fest“ (jul), međunarodni festival kreativnosti i fantazije „Vesela radionica“ (septembar)[62].

Okolina grada[uredi | uredi izvor]

Turističku ponudu grada, upotpunjuju interesantne destinacije u njegovoj neposrednoj blizini. Gradići, banje i sela, zatim ostaci nekoliko utvrđenja koja su štitila putne pravce koji se ukrštaju u Žilini, kao i okolni planinski venci i zaštićene prirodne celine na njima.

Naseljena mesta[uredi | uredi izvor]

Dvorac Kunerad

U dolini Rajčanke, 15 km južno od grada, nalazi se banjsko lečilište i gradić sa 2 936 stanovnika.[63] Rajecke Teplice. Njegovi izvori termalne vode temperature 38 °C se koriste u medicinske svrhe od 1378. godine[64] U gradiću se nalazi park sa veštačkim jezerom i fontanama, kao i bazen sa termalnom vodom. Neposredno pored Rajeckih Teplica, kod sela Kunerad 17,5 km od Žiline, nalazi se istoimeni dvorac sa kulama, lukovima, terasama i stepeništima. Podigao ga je u periodu od 1914. do 1916. godine grof Balestrem[64] u stilu secesije. Tokom Slovačkog narodnog ustanka 1944. godine, nemački nacisti su ga spalili, ali je nakon rata obnovljen. Uzvodno od Rajeckih Teplica smešten je Rajec, gradić sa 6 076 stanovnika[65], koji se u izvorima javlja još 1193. godine[66] u povelji mađarskog kralja Bele III (1173—1196) kao Raich. U njemu je nekada postojalo utvrđenje, koje je uništeno u 17. veku[67] Danas u njemu pažnju privlači glavni gradski trg sa starom većnicom i crkvom svetog Vladislava[64]. Pored toga, od 1993. godine se u gradskoj većnici, koja je nekada bila pivara, nalazi mesni muzej u kome su smeštene dve zbirke, etnografska i biološka.

Radenov dom u Čičmaniju

Rajecka Lesna, koja se nalazi 27 km južno od Žiline, prvi put se u izvorima pominje 1474. godine.[68], a danas u njoj živi 1 272 stanovnika[69] U njoj se nalazi Slovački Vitlejem[64], velika drvena kompozicija dugačka 2.5, široka 8.5 i visoka 3 metra[traži se izvor], koju je 17 godina[70] radio drvodelja Jozef Pekara. Na njoj su prikazani biblijski motivi, kao i znamenitosti Slovačke, pored kojih su prikazani zanati, običaji i poslovi karakteristični za pojedine delove države. Dodatnu atrakciju ove kompozicije predstavlja i činjenica da se na njoj pojavljuje oko 300 figurica (ljudi, životinja...), od čega se polovina pomera. Južnije od nje je selo Čičmani, smešteno na obroncima Sulovskih vrha kraj Rajčanke i udaljeno je 41 km od Žiline. U izvorima se prvi put pominje 1272. godine[71], a danas u njemu živi 194 stanovnika[72] Poznato je po sačuvanim primerima seoske narodne arhitekture[64] koji se od 1977. godine nalaze pod zaštitom države i danas funkcionišu u sklopu Povaškog muzeja. Centralna muzejska postavka, koja obuhvata narodne običaje, folklor i čičmanski vez, smeštena je u Radenovom domu, dok se kući sa brojem 42. nalazi postavka enterijera narodnih kuća, na prelazu iz 19. u 20. vek[64].

Rodna kuća Juraja Janošika

U dolini Varinke, u podnožju Male Fatre, nalazi se selo Terhova, udaljeno 25,1 km istočno od Žiline. Prvi put se u izvorima pominje 1598. godine[73], a danas, sa svojih 4 073 stanovnika[74], spada među veća sela u Slovačkoj. Poznata je kao rodno mesto Juraja Janošika, slovačkog Robina Huda iz 18. veka[traži se izvor], a u kući u kojoj se on, najverovatnije, rodio, danas je smeštena izložba „Janošik i Terhova“, koja je sastavni deo Povaškog muzeja iz Žiline. Na uzvišenju iznad sela se, od 1988. godine, uzdiže njegov spomenik visok 7,5 m[traži se izvor], a među znamenitosti sela treba ubrojati i crkvu svetih Ćirila i Metodija iz prve polovine 20. veka. U blizini Terhove se nalazi ski centar Vratna dolina, a tokom godine se u selu odvija nekoliko manifestacija, među kojima su i folklorni festival „Janošikovi dani“ (koji se održava početkom avgusta svake godine, od 1963) i „Dani Ćirila i Metodija“ (koji se održava u julu svake godine, od 1990).

Bitčanski zamak

Na udaljenosti od 19,4 km od Žiline, nizvodno na reci Vahu, nalazi se gradić Bitča sa 11 600 stanovnika.[75] Prvi put se u izvorima pominje 1234. godine, a u drugoj polovini 14. veka je dobio svoj statut. Na mestu na kome se ranije najverovatnije nalazilo starije utvrđenje, sa temeljima u vodi[76], František Turzo je od 1571. do 1574. godine podigao Bitčanski zamak u renesansnom stilu[76]. Njegov sin, palatin Juraj, je 1601. godine u njegovom sklopu podigao Svadbenu palatu[76]. Danas se u njemu nalazi Državni arhiv koji čuva preko 600 raznih fondova i zbirki dokumenata[76], od 1263. godine, do današnjih dana[76], uključujući i povelju Privilegium pro Slavis.

Utvrđenja[uredi | uredi izvor]

Ruševine Lietave

Uzvodno od grada nad Vahom se uzdižu tvrđave Varin i Strečno, koje su kontrolisale prolaz kroz Strečnianski tesnac. Prvo je, u prvoj polovini 13. veka, podignut Varin (prvi put se pominje u izvorima 1235. godine kao castrum Warna[77]), da bi krajem 13. ili početkom 14. veka u njegovoj blizini bio u gotičkom stilu podignut Strečno, koji se prvi put javlja u izvorima 1316. godine kao castrum de Strechun[78]. Varin je tokom godina postao poznat kao Stari Grad, a napušten je u 16. veku i danas je većim delom u ruševinama[77]. Strečno su 1698. godine spalile snage cara Leopolda I[78], nakon čega je napušten, ali je danas delimično konzerviran i restauriran, tako da funkcioniše u sklopu Povaškog muzeja iz Žiline.

Nedaleko od Hričovske brane, 14 km zapadno od grada, se nalaze ruševine Hričovskog Grada, koji se u izvorima prvi put pominje 1208. godine, kao vlasništvo nitranskog biskupa[76]. Podignut je u gotičkom stilu, a tokom vekova je menjao gospodare (među kojima je bio Matija Čak), sve do 17. veka, kada je napušten[76]. Između Vaha i Rajčanke se uzdiže planina Sulovski vrhi, na kojoj se nalaze ruševine tvrđava Sulov i Lietava. Među Sulovskim stenama nalazi Sulov, podignut u prvoj polovini 15. veka[79], koji je napušten nakon razaranja 1763. godine[79]. Zapadno od njega, na udaljenosti od 11 km od Žiline, nalaze se ostaci tvrđave Lietava, podignute u 13. veku[80]. Značajna proširenja i obnovu je doživela u 15. i 16. veku, a trajno je napuštena u 18. veku[80].

Veljki Krivan na Maloj Fatri

Planine[uredi | uredi izvor]

Jugoistočni obod Žilinske kotline čini jugozapadni deo Male Fatre Lučanska Mala Fatra koju od severoistočnog dela Krivanske Male Fatre odvaja Strečnianski tesnac na Vahu. Najviši vrh planine je Veljki Krivan sa 1 709 m nmv, koji se nalazi u severnom delu, dok je najviši vrh Lučanskog dela Veljka Luka sa visinom od 1 475 m. Na planini se nalazi veliki broj obeleženih pešačkih staza, čija ukupna dužina prelazi 400 km[81]. U okviru severnog dela planine, formiran je 1988. godine Nacionalni park Mala Fatra, a veliki ski centar na planini je Vratna dolina kod sela Terhova. Mala Fatra je bogata vodom, tako da na njoj ima dosta izvora i vodopada[81], od kojih je najveći Šutovski, sa visinom pada od 38 m[81].

Gotička kapija

Na prostoru jugozapadno od Žiline, između Rajčanke i Vaha, uzdižu se planine Stražovski i Sulovski vrhi. Njihove najviše tačke su Stražov (1 213 m nmv) i Veljki Manin (891 m nmv). Pojedini delovi obe planine su 1989. godine proglašene zaštićenom oblašću, u okviru koje posebno mesto zauzima oblast Sulovskih stena sa svojim kamenim formacijama, među kojima se ističe Gotička kapija[82]. Sulovski vrhi su poznati i po najvećem staništu orhideja u Slovačkoj[82], kao i po Sulovskom[82] ili Hlbockom[83] vodopadu, koji ima dve kaskade, ukupne visine 15 m[83].

U oblastima severno od grada, uzdižu se planine Javorniki (prema severu i severozapadu) i Kisućka vrhovina (prema severoistoku), čiji su najviši vrhovi Veljki Javornik (1 071 m nmv) odnosno Veljka Rača (1 236 m nmv). Venac Javorniki se pruža do Češke republike, a na njemu, između ostalih, žive i velike grabljivice, poput vuka i risa, ali i najveći grabljivac koji živi u Slovačkoj, smeđi medved.[84] Na obema planinama postoje skijaški centri, a na delu njihovih masiva je 1984. godine formirana zaštićena oblast.

Tiesnjavi, jedna od zaštićenih celina NP Mala Fatra

Zaštićene prirodne celine[uredi | uredi izvor]

Nacionalni park Mala Fatra (Národný park Malá Fatra) se nalazi severozapadno od grada i obuhvata 40 posebno zaštićenih rezervata. Proglašen je 1988. godine (prve zaštićene oblasti na tlu današnjeg parka su proglašene 1967. godine)[85] i obuhvata zaštićenu oblast površine 226,3 km² (površina šire zaštitne zone iznosi 232,62 km²)[85]. U okviru parka živi 1 141 vrsta zeljastih (od toga su 92 vrste pravih mahovina, 111 vrsta lišajeva i 7 vrsta gljiva, na razne načine ugrožene[85]) i 973 vrste drvenastih biljaka (od čega 22 zapadnokarpatska i 14 karpatskih endemita[85], 15 karpatskih subendemita i 1 lokalni endemit[traži se izvor]), dok od životinjskog sveta ima oko 3 000 vrsta beskičmenjaka (od toga 28 retkih, 12 ugroženih i 2 kritično ugrožene vrste) i 210 vrsta kičmenjaka (od toga 15 retkih, 56 ugroženih i 15 kritično ugroženih vrsta)[85]. Veći deo teritorije nacionalnog parka se nalazi pod šumom (oko 70%), u kojima su najzastupljenije bukve, smreke i jele, a na pojedinim mestima i planinski javor[85]. Među zaštićenim zonama se nalaze i razni geomorfološki oblici, poput Šutovske epigenije (dvostruka epigenija Vaha i Šutovskog potoka[86]), stena u obliku igle (Poluvsijanska[87] i Hričovska[88]), Slnečnih stena (masiv dolomitskih stena raznih oblika[89]) i brda Šip (dominantni vrh sa stenjacima[90]).

Maninski tesnac, kroz koji prolazi lokalni put Kostolec-Povaška Tepla

Zaštićena oblast Stražovski vrhi (Chránená krajinná oblasť Strážovské vrchy) je formirana 1989. godine na prostoru planina Stražovski i Sulovski vrhi[91]. Obuhvata površinu od 30.979 ha[91] na kojoj se nalazi 12 posebno zaštićenih rezervata. Pre njenog formiranja, četiri rezervata su se već nalazili pod zaštitom države:Maninski tesnac (1967), Kostolecki tesnac (1970), Sulovske stene (1973) i Stražov (1981). Raznolika flora ove oblasti obuhvata i nekoliko zapadnokarpatskih i karpatskih endemita, kao i jednu endemsku vrstu čička[91]. Šume na ovom prostoru su bukove, koje na višim predelima smenjuju zajednice bukve i jele, iznad kojih preovlađuju četinari. Životinjski svet je uobičajen za pojas listopadnih šuma, sa predstavnicima reda zveri (medved i ris), lovne divljači (muflon, jelen, srndać i divlja svinja), kao i nekoliko retkih vrsta leptira[91].

Zaštićena oblast Kisuća (Chránená krajinná oblasť Kysuce) je formirana 1984. godine na prostoru planina Javorniki i Kisućka vrhovina[92]. Obuhvata površinu od 65.462 ha[92] na kojoj se nalazi 22 posebno zaštićenih rezervata. Pre njenog formiranja, trinaest rezervata su se već nalazili pod zaštitom države:Veljki Javornik (1967), Bukovski pramenj (1973), Čierna Lutiša (1972), Veljke Ostre (1973), Vojtovski pramenj (1973), Vihilovske prahi (1973), Klokočovske stene (1973), Kornjanski ropni pramenj (1973), Ohodnicki pramenj (1973), Veljka Rača (1976), Zajačkova luka (1979), Mali Polom (1981), Vihilovske stene (1983). Jedna od specifičnosti ove oblasti su kamene lopte nepoznatog porekla. U pitanju su loptaste formacije, od peščara i konglomerata, čiji prečnik dostiže i do 260cm[92], a javljaju se na dve odvojene lokacije, koje su zaštićene kao rezervati Megonki.[93] i Klokočovske stene[94] Rezervat Kornjanski ropni pramenj obuhvata prirodni izvor sirove nafte, iz koga povremeno izbija i prirodni gas (sa visokom koncentracijom metana), dok je selo Vihilovka poznato po turističkoj pruzi uskog koloseka i muzeju tradicionalne seoske arhitekture[92].

Obrazovanje[uredi | uredi izvor]

Početak obrazovnih institucija u Žilini, datira u 1542. godinu, kada se u izvorima prvi put pominje protestantska gimnazija Akademija. Vek i po` kasnije, Jezuiti su 1691. godine otvorili nižu gimnaziju. Danas u gradu postoje većinom državne obrazovne ustanove, ali se, nakon promena u tadašnjoj Čehoslovačkoj, od 1989. godine javljaju privatne i verske.

Osnovno obrazovanje[uredi | uredi izvor]

Osnovna škola u kvartu Zavodje

U gradu postoji 18 državnih, jedna privatna, tri verske i tri umetničke osnovne škole, sa oko 7.500 učenika (u školskoj 2006/2007 bilo je upisano 7.484 učenika[traži se izvor]). Među umetničkim školama se ističe škola „Ladislav Arvaja“, osnovana 1927. godine, koja spada među najveće škole tog tipa u Slovačkoj[95]. Na njoj se, između ostalog, izučava sviranje raznih instrumenata, balet i ples.

Srednje obrazovanje[uredi | uredi izvor]

Žilina, kao oblasno središte, ima razvijen sistem srednjih škola koji sačinjava: 8 gimnazija sa oko 3.500 učenika (u školskoj 2006/2007 bilo je upisano 3.514 učenika[traži se izvor]), 10 specijalizovanih srednjih škola sa oko 3.700 učenika (u školskoj 2006/2007 bilo je upisano 3.696 učenika[traži se izvor]) i 9 stručnih srednjih škola sa 4.900 učenika (u školskoj godini 2006/2007 bilo je upisano 4.870 učenika[traži se izvor]).

Među srednjim školama treba istaći Konzervatorijum, koji spada među najveće u Slovačkoj, a u sklopu njega deluju hor, big bend i druge muzičke sekcije[95]. Pored njega, izdvajaju se: dvojezična privatna gimnazija, u kojoj se nastava, pored slovačkog, odvija na francuskom i španskom, kao i verska gimnazija „sveti Franja Asiški“.

Žilinski univerzitet[uredi | uredi izvor]

Rektorat Univerziteta u Žilini

U Žilini danas postoji državni univerzitet koji sačinjava sedam fakulteta[96]:

  1. Fakultet za saobraćaj i ekonomiju transporta i komunikacija (Prevádzky a ekonomiky dopravy a spojov)
  2. Mašinski fakultet (Strojnícka)
  3. Elektrotehnički fakultet (Elektrotechnická)
  4. Građevinski fakultet (Stavebná)
  5. Fakultet za menadžment i informatiku (Riadenia a informatiky)
  6. Fakultet prirodnih nauka (Prírodných vied)
  7. Fakultet specijalnog inženjerstva (Špeciálneho inžinierstva)

i tri instituta:[96]

  1. Institut fizičkog obrazovanja (Ústav telesnej výchovy)
  2. Institut sudske medicine (Ústav celoživotného vzdelávania)
  3. Institut za računarsku tehnologiju (Ústav informačných a komunikačných technológií)

na kojima je zaposleno oko 1450 ljudi, od čega nastavno osoblje čini[96]:

  1. 69 redovnih profesora
  2. 154 vanrednih profesora
  3. 398 asistenata.
Univerzitetski izdavački zavod (ranije zgrada fakulteta prirodnih nauka)

Osnovan je 01. 10. 1953. godine u Pragu (danas Češka republika), kao Visoka železnička škola (Vysoká škola železničná), da bi 1959. godine promenio ime Univerzitet transporta (Vysoká škola dopravná). Njegovo sedište se 06. 09. 1960. godine premešta u Žilinu, a 1980, usled širenja delatnosti, biva preimenovan u Univerzitet transporta i komunikacija (Vysoká škola dopravy a spojov). Nove promene i restrukturiranje samog univerziteta otpočele su 1989. i on je 1996. godine dobio svoje današnje ime Žilinski univerzitet (Žilinská univerzita).

Tokom pola veka postojanja univerziteta, na njemu je diplomiralo preko 33 000 studenata (uključujući i 1 130 stranih studenata iz 15 zemalja), od kojih je skoro 750 steklo viša naučna zvanja[96]. Danas (školska 2008/2009) na Žilinskom univerzitetu studira[traži se izvor]:

  • osnovne studije 12.070 (redovno) i 4.669 (vanredno) studenata,
  • doktorske studije 349 (redovno) i 501 (vanredno) studenata.

Sport[uredi | uredi izvor]

U gradu postoji veći broj sportskih klubova i društava, kao i niz pratećih sportskih objekata, kako rekreativnog, tako i profesionalnog karaktera.

Glavni članci: FK Žilina i Stadion pod Dubnom
Poluvreme utakmice FK Žilina-FK Slovan na stadionu pod Dubnom (9. maja 2009)

FK Žilina (MŠK Žilina) je osnovana 1908. godine od strane radnika fabrike tekstila „Slovena“ i hemijskih proizvoda „Považje“, a zvanično je formirana na sastanku održanom 20. 06. 1909. godine.[97] Tokom svoje istorije, deset puta je menjao ime, a najznačajniji uspesi na međunarodnoj sceni su četvrtfinale Kupa pobednika kupova u sezoni 1961/1962. kada su ispali od Fiorentine[traži se izvor], finale Mitropa kupa u sezoni 1973/1974, kada su izgubili od FK Tatabanje[98] i učešće u grupnoj fazi Lige šampiona u sezoni 2009/2010. Na domaćem planu, klub je bio dva puta — 1928. i 1929. prvak Slovačke[99] između dva svetska rata. Nakon raspada Čehoslovačke 1993. godine, FK Žilina je pet puta bila prvak države (2002, 2003, 2004, 2007. i 2010), tri puta drugoplasirana (2005, 2008. i 2009) i tri puta je osvajala Super Kup Slovačke (2003, 2004. i 2007), što je čini najuspešnijom ekipom u Slovačkoj po broju osvojenih titula (FK Slovan iz Bratislave je takođe osvojio pet titula) i najuspešnijom ekipom po broju osvojenih bodova[100]

Stadion pod Dubnom

Klub svoje utakmice igra na stadionu pod Dubnom, koji se trenutno renovira i proširuje (radovi su otpočeli 2006. godine i planira se njihovo okončanje 2011. godine). Sam stadion je napravljen 1941. godine oko terena koji je klub koristio od svog osnivanja[101], a tokom prve decenije 21. veka je postao peti stadion u Slovačkoj koji je dobio rasvetu[101]. Rekordan broj gledalaca na stadionu je 25 000, zabeležen 1953. godine na utakmici protiv moskovskog Dinama, dok je današnji kapacitet stadiona 7 781 mesta za sedenje[101].

Uz zapadnu tribinu fudbalskog stadiona, nalazi se ledena dvorana, podignuta 1945. godine. Ona je tokom 2006. i 2007. godine renovirana i sada ima kapacitet od 6 328 (5 000 mesta za sedenje + 1 328 mesta za stajanje).[102] U njoj svoje utakmice igra HK Žilina (MsHK Žilina) koja je osnovana 1925. godine. Ona nastupa u slovačkoj hokejaškoj Super ligi, koju je osvojila u sezoni 2005/2006, a naredne godine je u evropskom Super Siks turniru zauzela četvrto mesto.

Sportska hala

Južno od središta grada, smešteno je gradsko plivalište. Napravljeno je u periodu od 1959. do 1963. godine i u to doba je to bio prvi zatvoreni pedesetometarski (olimpijski) bazen u tadašnjoj Čehoslovačkoj[103]. Ceo kompleks je obnovljen u periodu od 1991. do 1996. godine, a radovi na rekonstrukciji su obavljani i 2008. godine. Danas se kompleks sastoji od jednog zatvorenog pedesetometarskog bazena, dva na otvorenom, tobogana i niza drugih pratećih sadržaja, a kapacitet mu je 3 000 posetilaca[103].

Neposredno pored bazena, nalazi se sportska hala kružnog oblika. Podignuta je 1986. godine, a njenim projektantima (ing. arh. Ljudovit Kupkovič i ing. Andrej Bašist) je iste godine za nju dodeljena prestižna nagrada „Dušan Jurkovič“, koju dodeljuje Savez arhitekata Slovačke (Spolok architektov Slovenska)[104]. Danas se koristi za sportske, ali i muzičke i druge vrste aktivnosti. Njena aktivna površina iznosi 4 500 m², dok joj je kapacitet 2 000 sedišta i dodatnih 1 200 mesta na tribini, a može se proširiti na 6 000 mesta, korišćenjem površine predviđene za igru[104].

Pored navedenih sportskih društava i objekata, u Žilini postoje klubovi koji se bave veslanjem, kajakom, tenisom, golfom, košarkom, odbojkom, slobodnim penjanjem na veštačkoj steni površine 300 m², visine 3.4 m, na kojoj ima 3 000 hvatišta[105], paraglajdingom (na obližnjem brdu Stranik (769 m nmv)) i drugim sportovima, dok se u bližoj okolini grada nalazi nekoliko zimskih centara.

Gradovi pobratimi[uredi | uredi izvor]

Žilina ima 17 gradova pobratima[106]:

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk). „Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne)”. www.statistics.sk. Pristupljeno 2024-03-28.  Podešavanja: om7101rr_obc: AREAS_SK.
  2. ^ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk). „Hustota obyvateľstva - obce”. www.statistics.sk. Pristupljeno 2024-03-28.  Podešavanja: om7014rr_obc: AREAS_SK.
  3. ^ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk). „Hustota obyvateľstva - obce”. www.statistics.sk. Pristupljeno 2024-03-28.  Podešavanja: om7014rr_obc: AREAS_SK, om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter).
  4. ^ „Conference CBLIS - University of Zilina: Zilina”. Arhivirano iz originala 31. 3. 2013. g. Pristupljeno 10. 6. 2009. 
  5. ^ a b v Statistički zavod Slovačke republike - Žilina, osnovni podaci (jezik: engleski)
  6. ^ a b v g „Žilina - oficiálne stránky mesta: Basic facts” (na jeziku: slovački). Arhivirano iz originala 1. 8. 2009. g. Pristupljeno 29. 7. 2009. 
  7. ^ „Žilina Gallery: Malebná Malá Fatra od Vodného diela Žilina” (na jeziku: slovački). Arhivirano iz originala 20. 11. 2011. g. Pristupljeno 22. 8. 2009. 
  8. ^ „Žilina Gallery: Vodná nádrž Hričov” (na jeziku: slovački). Pristupljeno 22. 8. 2009. 
  9. ^ a b v g „Turistická informačná kancelária mesta Žilina: Základné údaje” (na jeziku: slovački). Arhivirano iz originala 9. 5. 2013. g. Pristupljeno 13. 6. 2009. 
  10. ^ „Monthly Averages for Žilina, Slovakia”. worldweather.org. Pristupljeno 22. 1. 2008. 
  11. ^ a b v g d „Pamiatkový úrad Slovenskej republiky: Summary 3/2007” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 13. 6. 2009. 
  12. ^ Lazarević, Milan (11. 12. 2006). „Šesnaest godina Jana Slote”. Politika. Pristupljeno 27. 1. 2010. 
  13. ^ a b v g Statistički zavod Slovačke republike - Žilina, popisi stanovništva (jezik: engleski)
  14. ^ „Žilina - oficiálne stránky mesta: Oznamy” (na jeziku: slovački). Pristupljeno 30. 6. 2009. 
  15. ^ a b Statistički zavod Slovačke republike - Žilina, demografija (jezik: engleski)
  16. ^ „Žilina - oficiálne stránky mesta: História” (na jeziku: slovački). Arhivirano iz originala 08. 04. 2009. g. Pristupljeno 23. 6. 2009. 
  17. ^ „Žilina - oficiálne stránky mesta: Členovia Mestského zastupiteľstva” (na jeziku: slovački). Arhivirano iz originala 24. 7. 2009. g. Pristupljeno 30. 6. 2009. 
  18. ^ a b „Žilina - oficiálne stránky mesta: Predstavitelia v histórii mesta” (na jeziku: slovački). Arhivirano iz originala 3. 12. 2010. g. Pristupljeno 22. 8. 2009. 
  19. ^ Statistički zavod Slovačke republike - Žilina, tehnička opremljenost (jezik: engleski)
  20. ^ a b Statistički zavod Slovačke republike - Žilina, sport i kultura (jezik: engleski)
  21. ^ Statistički zavod Slovačke republike - Žilina, zdravstvo i zaštita okoline (jezik: engleski)
  22. ^ Statistički zavod Slovačke republike - Žilina, odabrane usluge (jezik: engleski)
  23. ^ a b v „City of Žilina - Official web site: Basic information” (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 13. 8. 2009. g. Pristupljeno 15. 8. 2009. 
  24. ^ „The Slovak Spectator: Purchasing power, regional disparities up (07. mart 2005)” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 15. 8. 2009. 
  25. ^ a b v „Kia Motors Slovakia, s.r.o.: Company at a Glance” (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 26. 2. 2009. g. Pristupljeno 15. 8. 2009. 
  26. ^ „Zilina (Slovakia)”. Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 16. 8. 2009. 
  27. ^ a b Reuvid 2005, str. 41, 181.
  28. ^ „Kia to build engine plant in Slovakia”. The Age. 27. 11. 2008. Pristupljeno 16. 8. 2009. 
  29. ^ „Government approves EUR 28mn investment aid to five companies”. AMT Online (Slovakia Today). 9. 7. 2009. Pristupljeno 16. 8. 2009. 
  30. ^ „Žilina Gallery: HYZA a.s. Žilina” (na jeziku: slovački). Pristupljeno 16. 8. 2009. 
  31. ^ a b v „VÁHOSTAV-SK: History” (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 09. 08. 2007. g. Pristupljeno 15. 8. 2009. 
  32. ^ „Žilina Gallery: Tento Žilina - Metsä Tissue, a.s.” (na jeziku: slovački). Arhivirano iz originala 02. 12. 2010. g. Pristupljeno 16. 8. 2009. 
  33. ^ „Žilina Gallery: Vodná elektráreň Hričov” (na jeziku: slovački). Pristupljeno 16. 8. 2009. 
  34. ^ „Žilina Gallery: Elektráreň na Vodnom diele Žilina” (na jeziku: slovački). Arhivirano iz originala 19. 11. 2011. g. Pristupljeno 16. 8. 2009. 
  35. ^ „Štatistický úrad SR: Average Monthly Wage” (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 20. 11. 2008. g. Pristupljeno 22. 8. 2009. 
  36. ^ „Štatistický úrad SR: Unemployment” (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 20. 11. 2008. g. Pristupljeno 22. 8. 2009. 
  37. ^ a b „Žilina - oficiálne stránky mesta: Transport” (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 20. 02. 2009. g. Pristupljeno 16. 7. 2009. 
  38. ^ a b „Dialnice na Slovensku” (na jeziku: slovački). Arhivirano iz originala 11. 10. 2016. g. Pristupljeno 17. 6. 2009. 
  39. ^ Prema spisku autobuskih linija iz Žiline, dostupnom ovde.
  40. ^ „STANICA (Truc Sphérique) - Zilina - Artfactories”. Arhivirano iz originala 06. 07. 2010. g. Pristupljeno 18. 6. 2009. 
  41. ^ „STANICA: NEWS”. Arhivirano iz originala 06. 07. 2010. g. Pristupljeno 18. 6. 2009. 
  42. ^ a b v „Airport Žilina: History” (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 3. 7. 2009. g. Pristupljeno 17. 6. 2009. 
  43. ^ a b „História BDŽ” (na jeziku: slovački). Arhivirano iz originala 9. 10. 2008. g. Pristupljeno 12. 6. 2009. 
  44. ^ a b v g „Muzeum.SK: Povazie Museum Zilina” (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 3. 7. 2009. g. Pristupljeno 9. 7. 2009. 
  45. ^ a b „Slovakia.travel: Museum of Považie in Žilina (Považské múzeum v Žiline)” (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 13. 9. 2011. g. Pristupljeno 9. 7. 2009. 
  46. ^ a b „Považské múzeum Žilina: História” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 9. 7. 2009. 
  47. ^ a b v g „Považská galéria umenia v Žiline - Museum of Art Zilina” (na jeziku: slovački i engleski). Pristupljeno 9. 7. 2009. 
  48. ^ a b v „Žilina Gallery: Múzeum židovskej kultúry v Žiline” (na jeziku: slovački i engleski). Pristupljeno 16. 7. 2009. 
  49. ^ a b v g „Slovak Sinfonietta of Žilina” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 29. 7. 2009. 
  50. ^ a b v g „Turistická informačná kancelária mesta Žilina: Krajská knižnica v Žiline” (na jeziku: slovački). Arhivirano iz originala 9. 5. 2013. g. Pristupljeno 29. 7. 2009. 
  51. ^ a b v g „SlovakiaTravels.com: City of Zilina, what to see, informations, historical monuments, churches” (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 25. 3. 2008. g. Pristupljeno 28. 7. 2009. 
  52. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj o p r „Žilinský večerník a.s., Dolný val 16, 010 01 Žilina: Sedem divov Žiliny” (na jeziku: slovački). Pristupljeno 16. 7. 2009. 
  53. ^ a b v g „Turistická informačná kancelária mesta Žilina: Mariánske námestie” (na jeziku: slovački). Arhivirano iz originala 9. 5. 2013. g. Pristupljeno 28. 7. 2009. 
  54. ^ a b „Pravda.sk: V Žiline našli zvyšky hradu z 13. storočia, stanú sa len interiérom nákupného centra” (na jeziku: slovački). Pristupljeno 16. 7. 2009. 
  55. ^ a b v g d „Slovakia.travel: Castle of Budatín” (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 11. 5. 2013. g. Pristupljeno 16. 7. 2009. 
  56. ^ a b v g „SLOVAK JEWISH HERITAGE: Žilina” (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 13. 08. 2016. g. Pristupljeno 16. 7. 2009. 
  57. ^ „Žilina Gallery: Šiesty div Žiliny” (na jeziku: slovački). Pristupljeno 16. 7. 2009. 
  58. ^ a b v „Žilina Gallery: Siedmy div Žiliny” (na jeziku: slovački). Pristupljeno 16. 7. 2009. 
  59. ^ a b „City of Žilina - official web site: Carneval Slovakia Žilina” (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 4. 7. 2011. g. Pristupljeno 16. 8. 2009. 
  60. ^ a b „City of Žilina - official web site: Old Town Festival” (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 4. 7. 2011. g. Pristupljeno 16. 8. 2009. 
  61. ^ a b „City of Žilina - official web site: North against South” (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 4. 7. 2011. g. Pristupljeno 16. 8. 2009. 
  62. ^ „City of Žilina - official web site: Top events” (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 13. 8. 2009. g. Pristupljeno 16. 8. 2009. 
  63. ^ Statistički zavod Slovačke republike - Rajecke Teplice, demografija (jezik: engleski)
  64. ^ a b v g d đ „Turistická informačná kancelária mesta Žilina: Smer: Žilina - Rajec” (na jeziku: slovački). Arhivirano iz originala 9. 5. 2013. g. Pristupljeno 19. 8. 2009. 
  65. ^ Statistički zavod Slovačke republike - Rajec, demografija (jezik: engleski)
  66. ^ Statistički zavod Slovačke republike - Rajec, osnovni podaci (jezik: engleski)
  67. ^ „Slovak castles: Rajec” (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 25. 8. 2014. g. Pristupljeno 19. 8. 2009. 
  68. ^ Statistički zavod Slovačke republike - Rajecka Lesna, osnovni podaci (jezik: engleski)
  69. ^ Statistički zavod Slovačke republike - Rajecka Lesna, demografija (jezik: engleski)
  70. ^ Radovi su započeti 1980. godine, veći deo kompozicije je predstavljen i otvoren za javnost 26. 11. 1995. godine, do kraja naredne je dodat još jedan deo, a svi radovi su okončani krajem 1997. godine.
  71. ^ Statistički zavod Slovačke republike - Čičmani, osnovni podaci (jezik: engleski)
  72. ^ Statistički zavod Slovačke republike - Čičmani, demografija (jezik: engleski)
  73. ^ Statistički zavod Slovačke republike - Terhova, osnovni podaci (jezik: engleski)
  74. ^ Statistički zavod Slovačke republike - Terhova, demografija (jezik: engleski)
  75. ^ Statistički zavod Slovačke republike - Bitča, demografija (jezik: engleski)
  76. ^ a b v g d đ e „Turistická informačná kancelária mesta Žilina: Smer: Žilina - Bytča” (na jeziku: slovački). Arhivirano iz originala 9. 5. 2013. g. Pristupljeno 19. 8. 2009. 
  77. ^ a b „Slovak castles: Starý hrad” (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 10. 12. 2011. g. Pristupljeno 19. 8. 2009. 
  78. ^ a b „Slovak castles: Strečno” (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 12. 3. 2012. g. Pristupljeno 19. 8. 2009. 
  79. ^ a b „Slovak castles: Súľov” (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 11. 1. 2012. g. Pristupljeno 19. 8. 2009. 
  80. ^ a b „Slovak castles: Lietava” (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 12. 3. 2012. g. Pristupljeno 19. 8. 2009. 
  81. ^ a b v „Slovakia.travel: Holiday resort Malá Fatra Mts.” (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 10. 5. 2013. g. Pristupljeno 19. 8. 2009. 
  82. ^ a b v „Slovakia.travel: Súľovské skaly rocks (Súľovské vrchy Mts.)” (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 11. 5. 2013. g. Pristupljeno 19. 8. 2009. 
  83. ^ a b „Žilina Gallery: Hlbocký vodopád ” (na jeziku: slovački). Pristupljeno 19. 8. 2009. 
  84. ^ „KARPATY.net: Javorníky, Slovensko, Biely Kríž, Portáš, Pindula, CHKO Kysuce” (na jeziku: češki). Arhivirano iz originala 25. 06. 2009. g. Pristupljeno 19. 8. 2009. 
  85. ^ a b v g d đ „ŠOPSR: Národný park Malá Fatra” (na jeziku: slovački). Pristupljeno 19. 8. 2009. 
  86. ^ „Šzocčp SR: Nature monument Šútovská epigenéza” (na jeziku: slovački i engleski). Pristupljeno 19. 8. 2009. 
  87. ^ „Šzocčp SR: Nature monument Poluvsianska skalná ihla” (na jeziku: slovački i engleski). Pristupljeno 19. 8. 2009. 
  88. ^ „Šzocčp SR: Nature monument Hričovská skalná ihla” (na jeziku: slovački i engleski). Pristupljeno 19. 8. 2009. 
  89. ^ „Šzocčp SR: Nature reserve Slnečné skaly” (na jeziku: slovački i engleski). Pristupljeno 19. 8. 2009. 
  90. ^ „Šzocčp SR: National nature reserve Šíp” (na jeziku: slovački i engleski). Pristupljeno 19. 8. 2009. 
  91. ^ a b v g „SAŽP: Chránená krajinná oblasť Strážovské vrchy” (na jeziku: slovački). Arhivirano iz originala 19. 7. 2010. g. Pristupljeno 19. 8. 2009. 
  92. ^ a b v g „Slovakia.travel: The Protected Land-scape Area Kysuce” (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 22. 5. 2011. g. Pristupljeno 19. 8. 2009. 
  93. ^ „Šzocčp SR: Nature monument Megonky” (na jeziku: slovački i engleski). Pristupljeno 19. 8. 2009. 
  94. ^ „Šzocčp SR: Nature reserve Klokočovské skálie” (na jeziku: slovački i engleski). Pristupljeno 19. 8. 2009. 
  95. ^ a b „Žilina - oficiálne stránky mesta: Education”. Arhivirano iz originala 20. 2. 2009. g. Pristupljeno 23. 6. 2009. 
  96. ^ a b v g „Žilinská univerzita: Present situation of the University”. Arhivirano iz originala 7. 9. 2007. g. Pristupljeno 11. 6. 2009. 
  97. ^ Klub je praktično osnovan 1908. godine i ona se pojavljuje na njegovom grbu Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. avgust 2012), dok je 20. 06. 1909. godine zvanično osnovan pod imenom Zsolnai Testgyakorlók Köre
  98. ^ „Mitropa Cup 1973-74”. Pristupljeno 23. 6. 2009. 
  99. ^ Na prostoru Slovačke je između 1925. i 1933. godine igrana odvojena liga.
  100. ^ „Slovakia 1st level alltimetable”. Arhivirano iz originala 30. 4. 2004. g. Pristupljeno 23. 6. 2009. 
  101. ^ a b v „MŠK Žilina - INFORMÁCIE O ŠTADIÓNE”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2009. g. Pristupljeno 23. 6. 2009. 
  102. ^ „FANKLUB MSHK ŽILINA: Informácie o štadióne MsHK Žilina”. Arhivirano iz originala 14. 09. 2008. g. Pristupljeno 24. 6. 2009. 
  103. ^ a b „Mestská plaváreň — Žilina Gallery” (na jeziku: slovački). Pristupljeno 24. 6. 2009. 
  104. ^ a b „Športová hala — Žilina Gallery” (na jeziku: slovački). Pristupljeno 24. 6. 2009. 
  105. ^ „Climbing Walls K2-Poprad OC MAX: Bouldering wall K2-Zilina” (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 02. 04. 2010. g. Pristupljeno 24. 6. 2009. 
  106. ^ „Žilina - oficiálne stránky mesta: Partnerské mestá Žiliny” (na jeziku: slovački). Arhivirano iz originala 24. 09. 2017. g. Pristupljeno 28. 7. 2009. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Жилина&oldid=27526110”