Žitni Potok
Žitni Potok | |
|---|---|
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Upravni okrug | Toplički |
| Opština | Prokuplje |
| Stanovništvo | |
| — 2011. | 592 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 43° 05′ 14″ S; 21° 34′ 18″ I / 43.087166° S; 21.571666° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 472 m |
.svg)  Žitni Potok Žitni Potok na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 18407 |
| Pozivni broj | 027 |
| Registarska oznaka | PK |
Žitni Potok je naseljeno mesto grada Prokuplja u Topličkom okrugu. Prema popisu iz 2002. bilo je 592 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 663 stanovnika)
Do 1965. ovo naselje je bilo sedište Opštine Žitni Potok koju su činila naseljena mesta: Arbanaška, Bogujevac (tada pod zvaničnim imenom Bogojevac), Bregovina, Bublica, Donji Statovac, Dragi Deo, Glasovik, Gornji Statovac, Jabučevo, Kožince, Kruševica, Mačina, Mrljak, Novi Đurovac (tada pod zvaničnim nazivom Novi Đurevac), Obrtince, Pestiš, Rankova Reka, Rgaje, Srednji Statovac, Stari Đurovac (tada pod zvaničnim nazivom Stari Đurevac), Staro Selo, Ševiš, Široke Njive, Tovrljane, Trnovi Laz, Vlasovo, Zlata i Žitni Potok. Posle ukidanja opštine područje bivše opštine je u celini ušlo u sastav opštine Prokuplje.
Prošlost[uredi | uredi izvor]
Selo je dobilo ime po "žitu"; velika polja žita su ga oduvek okruživala. Tu su rasla najbolja žita Nove Srbije. Nalazilo se u 19. veku u jednoj pitomoj udolini, koju preseca vodotok Žitni potok.[1]
Žitni Potok je nastao 1878. godine od doseljenika Šopova iz Crne Trave. Do srpsko-turskog rata to je bilo "najveće i najlepše" arnautsko selo. Sve kuće su bile belo okrečene, pokrivene ćeramidom, što inače nije bilo pravilo (već jedini slučaj) kod Arnauta. Tokom rata selo je popaljeno; ostale su čitave dve-tri kuće. Pripao je ceo taj kraj zvani Pusta Reka kneževini Srbiji. U administrativnom pogledu 1879. godine Žitni Potok je pripao okrugu Topličkom a srezu Jablaničkom. U selu je u to vreme 52 kuće, sa 373 duše - sve Srbi. Država je ubirala prihode og popisanih 77 poreskih glava. [2]
Po opisu iz 1882. godine mesto je najlepše selo i sred-sreda opštine Žitnopotočke. U sklopu te opštine je čak devet sela sa 228 kuća - isključivo naseljeničkih. Opštinski atar presecaju vodotoci Pusta reka i Zlata. Teren nije ravan, plodnost zemljišta je neujednačena. i pokriven je šumom, koje ima u izobilju.[3]
U Žitnom Potoku je od osamdesetih godina 19. veka radila srpska osnovna škola. Godine 1879. tu nije bilo pismenih ljudi, jer je škola otvorena kasnije.[1] Bila je po izveštaju iz 1896. godine četvororazredna sa ukupno 98 đaka. U mestu koje pripada Topličkom okrugu, dobričkom srezu, tada je učitelj Lazar Miljković.[4]
U Žitnom Potoku kao opštini bilo je 1901. godine pored Žitnog Potoka još osam sela. Uz selo Žitni Potok bila su "selca" Đurovac i Mačina.[5]
Tokom Prvog svetskog rata u Žitnom Potoku je prvo bila jedna manja bugarska jedinica sa dva oficira. Kada je ona povučena na front, došla je nova bugarska vojska, sa starijim kadrom, a novi komandant je bio podporučnik Gavrilo Przanov. Pošto je Przanov je bio "Rusofil" a tolerantan, narod nije više toliko stradao; bilo je manje ubijenih i interniranih. Kada je došao u okolinu četnički vojvoda Kosta Pećanac, Przanov nije ništa preduzeo. Otišli su iz sela tada u četnike, Mihajlo Stojičić opštinski pisar i Dragoljub Konstantinović.[6] Za vreme Topličkog ustanka početkom 1917. godine Bugari su držali položaj u Žitnom Potoku. Komandant mesta bio je bugarski poručnik Przanov, a tu je stigla kao pojačanje bugarska artiljerija. Mesni pešadijski garnizon je ostavio prostor za artiljeriju, i uputio se u susret srpskim četnicima u Kuršumliji.[7] Major bugarske vojske Popov je vodio borbe protiv Srba oko Žitnog Potoka. Krajem Prvog svetskog rata, 26. septembra 1918. godine mesto Žitni Potok je zauzela - oslobodila srpska konjica. Bila je konjica u sastavu Prve srpske armije.U mestu je bilo nemačke vojske, a oficira i nekoliko vojnika su tom prilikom Srbi zarobili.[8]
Pre i posle 1927. godine u Žitnom Potoku su održavana četiri godišnja, višednevna vašara. Menjali su se samo termini održavanja. Marta 1927. godine osnovan je u mestu sportski fudbalski klub "Ustanak". Klub je imao tada 75 članova, a pored fudbala ovi su bili aktivni i u pozorišnoj, pevačkoj i trezvenjačkoj sekciji. Klub je imao sedište u jednoj posebnoj zgradi i snadbeven svim potrepštinama. Godinu dana je trebalo da se klub osnuje i započne rad, a istakli su se u tom poslu šestorica učitelja, predsednik opštine Radoslav Đokić, oblasni poslanik Veličko Đorđević i više mesnih trgovaca i mlađih meštana.[9]
Pred Drugi svetski rat za Žitni Potok se kaže da je to "čuveno i napredno selo". Vredni meštani su do tada podigli crkvu, školu, opštinsku kuću, poštu i "Žito Potočku ambulantu". Prvi opštinski lekar je treba da dođe u leto 1940. godine.[10] Međutim ni do sredine septembra 1940. godine dr Stojanović se nije pojavio, mada je treba da dolazi svakog četvrtka, u ambulantu u glavnoj ulici.
Nekoliko porodica iz Žitnog Potoka se 1947. godine kolonizovalo u naselje Srpski Miletić u Bačkoj. Zidar Stojanče Ivanović (iz Žitnog Potoka) je bio jedan od graditelja zgrade Skupštine Kraljevine Jugoslavije u Beogradu.[11]
U mestu je između dva svetska rata učiteljica bila Milja Ivanović. Venčali su se 1935. godine, na osnovu vojnog rešenja datog 21. avgusta. Pešadijski poručnik Božidar Ivanović, uzeo je za suprugu učiteljicu Milju, kćerku počivšeg ekonoma, Božidara Dinića iz Žitnog potoka.[12] Božo Ivanović, predratni kapetan poginuo je 1944. godine, kod major Jugoslovenske kraljevske vojske u otadžbini. Njihov sin je, poznati "srpski književnik Ivan Ivanović, autor romana "Crveni kralj". Ivan je zbog svojih dela bio u posleratnoj Jugoslaviji, "zabranjen i prećutan pisac"; voljom komunista ostao je izvan književnog života.[11]
Otvorena je nakon Drugog svetskog rata progimnazija u Žitnom Potoku.
Demografija[uredi | uredi izvor]
U naselju Žitni Potok živi 446 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 40,8 godina (38,6 kod muškaraca i 43,0 kod žena). U naselju ima 225 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,63.
Stanovništvo u ovom naselju veoma je nehomogeno, a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.
|
| ||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 1 | 1 | ||
| 80+ | 7 | 10 | ||
| 75—79 | 11 | 16 | ||
| 70—74 | 17 | 28 | ||
| 65—69 | 23 | 22 | ||
| 60—64 | 19 | 29 | ||
| 55—59 | 13 | 7 | ||
| 50—54 | 14 | 14 | ||
| 45—49 | 18 | 13 | ||
| 40—44 | 21 | 19 | ||
| 35—39 | 12 | 23 | ||
| 30—34 | 16 | 10 | ||
| 25—29 | 17 | 12 | ||
| 20—24 | 25 | 15 | ||
| 15—19 | 25 | 16 | ||
| 10—14 | 15 | 18 | ||
| 5—9 | 23 | 23 | ||
| 0—4 | 22 | 17 | ||
| Prosek : | 38,6 | 43,0 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 239 | 55 | 157 | 14 | 4 | 9 |
| Ženski | 235 | 28 | 156 | 45 | 2 | 4 |
| UKUPNO | 474 | 83 | 313 | 59 | 6 | 13 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 46 | 2 | 0 | 0 | 7 |
| Ženski | 29 | 2 | 0 | 0 | 1 |
| UKUPNO | 75 | 4 | 0 | 0 | 8 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 1 | 4 | 8 | 1 | 1 |
| Ženski | 0 | 0 | 6 | 1 | 0 |
| UKUPNO | 1 | 4 | 14 | 2 | 1 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 0 | 0 | 5 | 5 | 6 |
| Ženski | 0 | 0 | 0 | 4 | 12 |
| UKUPNO | 0 | 0 | 5 | 9 | 18 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 1 | 0 | 0 | 5 | |
| Ženski | 2 | 0 | 0 | 1 | |
| UKUPNO | 3 | 0 | 0 | 6 | |
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b "Otadžbina", Beograd 1880. godine
- ^ "Otadžbina", Beograd, 1. januar 1880. godine
- ^ "Težak", Beograd 1. oktobar 1882. godine
- ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1896. godine
- ^ "Policijski glasnik", Beograd 6. septembar 1901. godine
- ^ "Pravda", Beograd 17. april 1927. godine
- ^ "Pravda", Beograd 17. februar 1927. godine
- ^ "Ratni dnevnik", Solun 28. septembar 1918. godine
- ^ "Vreme", 15. april 1927. godine
- ^ "Vreme", Beograd 29. juna 1940. godine
- ^ a b Ivan Ivanović: "Portret umetnika u starosti", Kragujevac 2007. godine
- ^ "Službeni vojni list", Beograd 6. septembar 1935. godine
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
- Satelitska mapa (Wikimapia)[mrtva veza]
- Gugl satelitska mapa (Maplandia)
- Plan naselja na mapi (Mapquest)
