Zavojsko jezero
| Zavojsko jezero | |
|---|---|
 Zavojsko jezero | |
| Koordinate | 43° 14′ 32″ S; 22° 40′ 15″ I / 43.242202° S; 22.670889° I |
| Pritoke | Visočica |
| Otoke | Visočica |
| Zemlje basena |  Srbija |
| Površina | 5.53 km2 |
| Maks. dubina | 90 m |
| Zapremina | 0.17 km3 |
| Nad. visina | 612 m |
  Zavojsko jezero | |
| Vodena površina na Vikimedijinoj ostavi | |
Zavojsko jezero je veštačko jezero, koje se nalazi u jugoistočnoj Srbiji, 17 km severoistočno od Pirota, na srednjem delu toka reke Visočice. Nastalo je 1963. godine, kada je veliko klizište napravilo prirodnu branu, koja je kasnije nadvišena izgradnjom veštačke brane.[1]
Lokacija[uredi | uredi izvor]
Zavojsko jezero nalazi se u jugoistočnom delu Srbije, oko 17 km severno od Pirota. Nalazi se na Staroj planini, u delu zvanom Visok, na srednjem delu toka reke Visočice. Sadašnja veštačka brana nalazi se oko 1 km nizvodno od nekadašnjeg sela Zavoj, koje je nastankom jezera potopljeno, i po kome je jezero i dobilo naziv. Pritoke Zavojskog jezera su Visočica, Gostuška reka i Belska reka, dok je jedina otoka jezera Visočica. Znatna količina vode jezera tunelom se odvodi do Hidroelektrane Pirot, koja je koristi za pokretanje generatora. Oko i u blizini jezera nalaze se i sela: Pakleštica, Bela, Gostuša.
Postanak[uredi | uredi izvor]
Zavojsko jezero je urvinsko jezero nastalo koluvijalnim procesom i, zajedno sa Jovačkim jezerima, predstavlja jedini fenomen takve vrste na teritoriji Srbije. Prirodna brana nastala je posle obilnih padavina u zimu 1963. godine. Padine Stare planine počele su da klize i prilikom toga velike količine zemlje pregradile su reku.[2] To se desilo zahvaljujući obešumljavanju i ogoljavanju zemljišta destabilizovanog tokom naglog otapanja snega koji je obilno padao te zime. Meštani tome nisu pridavali značaj, jer se to dešavalo i ranije posle padavina, pa su smatrali da će i tada proći bez veće štete. Međutim, desetak dana posle toga, u noći između 23. i 24. februara Izvorskim dolom potekla je bujica razdrobljene i raskvašene zemlje usled klizanja ogromnih razmera. Najveće pomeranje tla desilo se 25. februara. Masa tla koja je klizila bila je duga 1,3 km i širine od 160 do 220 m, što je predstavljalo zapreminu od oko 240.000 m³.[3] Prirodna brana bila je visoka preko 50 m, a njena nestabilnost pretila je da dovede do probijanja i naglog izlivanja akumulirane vode, čime bi bila potopljena sva naselja koja se nalaze nizvodno; postojale su tvrdnje da bi bio ugrožen čak i Niš. Relativno brzom reakcijom vojske, prirodna brana je probijena, čime je omogućeno njeno nadvišenje i izgradnja veštačke brane, koja i danas postoji.
Voda ovog jezera se danas koristi za pokretanje generatora Hidroelektrane Pirot.
Hidrografske osobine[uredi | uredi izvor]
Karakteristike jezera od nastanka do izgradnje brane[uredi | uredi izvor]
Jezero Zavoj pripada grupi urniskih jezera, koja predstavljaju podgrupu jezera čiji baseni nastaju radom spoljašnjih sila. Jezero se nakon nastanka, 26. februara 1963. godine, neprestano i vrlo brzo uvećavalo. Prilikom stvaranja potopljeno je oko 170 ha zemljišta.[4] U tom periodu, tačnije 23. marta 1963. godine, jezero je dostiglo svoju dužinu od 7,2 km i nalazilo se na nadmorskoj visini od 568 m. Zbog razuđenosti i brojnih zaliva, obim jezera iznosio je oko 20 km. Zbog klisure u kojoj je jezero nastalo, nije moglo biti mnogo široko, tako da je njegova prosečna širina iznosila od 200m na najužim delovima, do 500m na najširim delovima jezera. Za vreme visokog vodostaja, površina jezera je otišla čak i do 3,1 km² što je svrstalo jezero u veća jezera. Tada je najveća dubina jezera 220 m uzvodno od brane iznosila 33,15 m .[5] Temperatura vode nije detaljno praćena; prilikom nastanka je temperatura vode bila je između 4 do 5 °C, dok bi u toku leta površinski sloj imao temperaturu i oko 20 °C.[6] Jezero je isušeno 1965. godine zbog nemogućnosti prirodne brane da zadrži veliku količinu vode, pa je zbog toga projektovano njeno nadvišavanje do visine od 75m, do visinske kote od 615 m. Novom branom trebalo je omogućiti akumuliranje oko 147 miliona m³ korisne vode i ukupnu količina od oko 160 miliona m³. Projektovana površina bila je oko 5,53 km², a dužina 16,35 km. To je predstavljalo maksimalnu dubinu od 60 m i obim od 40 km. Jezero je trebalo da prima vodu iz Visočice i Toplodolske reke.[7] Toplodolska reka je trebalo da poveća doticaj vode za 36 miliona km³ godišnje, a predviđeni proticaj kroz jezero bio je 10,4 m³·s-1. Zahvat vode za hidroelektranu projektovan je 3 km uzvodno od brane zajedno sa tunelom prečnika 2,6 m dugim 7,5 km i cevovodom dužine 1,45 km do samih turbina. Planirana je proizvodnja električne energije od 149 GWh godišnje.[8]
Konačne karakteristike nakon izgradnje brane[uredi | uredi izvor]
Na osnovu dokumentacije Hidroenergetike u Srbiji, izgrađeni tunel bio je duži od projektovanog i iznosi 8,5 km, a cevovod je dug 2 km. Izmene su napravljene radi stabilizacije tunela. Karakteristike same brane su:[9]
| Visina brane | 86 m |
| Dužina krune | 290 m |
| Širina krune | 10 m |
| Količina iskopa | 1.000.000 m³ |
| Nasip | 1.650.000 m³ |
| Količina betona | 32.000 m³ |
| Otočni tunel | 10,7 m² · 920 m |
| Dovodni tunel | R 4,2 m · 8.566 m |
| Instalisana snaga | 80 MW |
| Akumulacija vode | 170.000.000 m³ |
Potencijali za razvoj turizma[uredi | uredi izvor]
Zavojsko jezero je omiljeno izletište Piroćanaca i Nišlija.
Galerija[uredi | uredi izvor]
Slike iz istorije[uredi | uredi izvor]
-
Potop sela Zavoj 1964.g. -
Nova škola u Zavoju 1963.g. -
Izgradnja brane -
Ispuštanje akumulacije radi izgradnje brane -
Ispuštanje akumulacije radi izgradnje brane 1964.g.
Novije slike[uredi | uredi izvor]
-
Zavojsko jezero, snimak dronom iznad vidikovca Smilovice. -
Pogled na jezero sa vidikovca Smilovica. -
Pogled na jezero sa vidikovca Smilovica. -
Pogled na jezero sa vidikovca Smilovica. -
Pogled na jezero sa vidikovca Smilovica. -
Pogled na jezero sa vidikovca Smilovica. -
Zavojsko jezero, pogled sa vidikovca Kozji kamen -
Pogled ka Kozjem kamenu -
Most kod Velike Lukanje -
Most izbliza -
Sa Kozjeg kamena drugi pogled -
Meandre Zavojskog jezera -
Ispod Kozjeg kamena -
Sprud -
Splav -
Vikend naselje "Skrivena"
Ispuštanje jezera 2019. godine[uredi | uredi izvor]
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ JP Službeni glasnik i Opština Pirot, Leksikoni gradova Srbije: Pirotski leksikon - Zavojsko jezero. . Београд. 2012. pp. 88. ISBN 978-86-519-1244-6.
- ^ Pirotski zbornik, drugo izdanje Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2014), Mr. Stevan M. Stanković, Zavojsko jezero, strana 127, 1. pasus
- ^ Pirotski zbornik, drugo izdanje Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2014), Mr. Stevan M. Stanković, Zavojsko jezero, stran 128
- ^ Pirotski zbornik, drugo izdanje Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2014), Mr. Stevan M. Stanković, Zavojsko jezero, stran 130
- ^ Pirotski zbornik, drugo izdanje Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2014), Mr. Stevan M. Stanković, Zavojsko jezero, stran 131
- ^ Pirotski zbornik, drugo izdanje Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2014), Mr. Stevan M. Stanković, Zavojsko jezero, strana 132, 4. pasus
- ^ Pirotski zbornik, drugo izdanje Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2014), Mr. Stevan M. Stanković, Zavojsko jezero, stran 135
- ^ Pirotski zbornik, drugo izdanje Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2014), Mr. Stevan M. Stanković, Zavojsko jezero, stran 137
- ^ Hidrotehnika-Hidroenergetika, Zavoj 1982-1988 Zavoj
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Mala enciklopedija Prosveta (3 izd.). Beograd: Prosveta. 1985. ISBN 978-86-07-00001-2.
- Marković, Jovan Đ. (1990). Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije. Sarajevo: Svjetlost. ISBN 978-86-01-02651-3.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- USR Moravica: Zavojsko jezero, Pristupljeno 19. 1. 2013.
- Jugoistočna Srbija: Zavojsko jezero, Pristupljeno 19. 1. 2013.
- 60 godina od potapanja pirotskog sela Zavoj i nastanka Zavojskog jezera (Južne vesti, 9. februar 2023)
