Zapad
Zapad je jedna od glavnih strana sveta. Na kartama zapad se nalazi na levoj strani, ukoliko to nije drugačije označeno i označava se sa 270° ili 9 sati. Zapad se takođe koristi kao odrednica za tzv. Zapadnu civilizaciju pod kojom se najčešće smatraju zapadna Evropa i severna Amerika.[1]
Etimologija[uredi | uredi izvor]
Ime je dobilo jer na toj strani horizonta Sunce zalazi (pada, zapada).
Reč „west“ je germanska reč koja je prešla u neke romanske jezike (ouest u francuskom, oest u katalonskom, ovest u italijanskom, oeste u španskom i portugalskom). Kao i u drugim jezicima, tvorba reči potiče od činjenice da je zapad pravac zalaska sunca uveče: 'west' potiče od indoevropskog korena *wes redukovano od *wes-pero 'veče, noć', srodno sa starogrčkim ἕσπερος hesperos 'veče; Večerašnja zvezda; zapadno' i latinsko vesper 'veče; zapad'.[2] Primeri iste formacije u drugim jezicima uključuju latinski occidens 'zapad' od occidō 'sići, zalaziti' i hebrejski מַעֲרָב maarav 'zapad' od עֶרֶב erev 'veče'.
Navigacija[uredi | uredi izvor]
Da bi se išlo na zapad pomoću kompasa za navigaciju (na mestu gde je magnetni sever u istom smeru kao pravi sever) potrebno je da postavite smer ili azimut od 270°.
Zapad je pravac suprotan od Zemljine rotacije oko svoje ose, i stoga je opšti pravac prema kome izgleda da Sunce neprestano napreduje i na kraju zalazi. To nije tačno na planeti Veneri, koja rotira u suprotnom smeru od Zemlje (retrogradna rotacija).[3][4] Za posmatrača na površini Venere, Sunce bi izlazilo na zapadu i zalazilo na istoku[5] iako Venerini neprozirni oblaci sprečavaju posmatranje Sunca sa površine planete.[6]
Na mapi sa severom na vrhu, zapad je levo. Kontinuirano kretanje na zapad prati krug geografske širine.[7][8]
Vreme[uredi | uredi izvor]
Zbog pravca Zemljine rotacije, na mnogim mestima na srednjim geografskim širinama (tj. između 35 i 65 stepeni geografske širine) preovlađuje vetar sa zapada.[9][10]
Kultura[uredi | uredi izvor]
Fraza „Zapad“ se često govori u kontekstu zapadnog sveta, koji uključuje Evropsku uniju (takođe zemlje EFTA), Ujedinjeno Kraljevstvo, Ameriku, Izrael, Australiju, Novi Zeland i (delimično) Južnu Afriku.
Koncept zapadnog dela zemlje ima svoje korene u Zapadnom rimskom carstvu i zapadnom hrišćanstvu. Tokom Hladnog rata „Zapad“ se često koristio za označavanje NATO kampa za razliku od Varšavskog pakta i nesvrstanih nacija. Izraz opstaje, sa sve dvosmislenijim značenjem.
Simbolička značenja[uredi | uredi izvor]
U kineskom budizmu, Zapad predstavlja kretanje ka Budi ili prosvetljenju (pogledajte Putovanje na Zapad). Drevni Asteci su verovali da je Zapad carstvo velike boginje vode, magle i kukuruza. U starom Egiptu, Zapad se smatrao portalom u donji svet, i on je kardinalni pravac koji se razmatra u vezi sa smrću, iako ne uvek sa negativnom konotacijom. Stari Egipćani su takođe verovali da je boginja Amunet personifikacija Zapada.[11] Kelti su verovali da se iza zapadnog mora van ivica svih mapa nalazi Drugi svet, ili Zagrobni život.
U judaizmu se uzima da je zapad u pravcu Šekine (prisustva) Boga, kao što su u jevrejskoj istoriji Tabernakl i kasniji Jerusalimski hram bili okrenuti ka istoku, sa Božjim prisustvom u Svetinji nad svetinjama uz stepenice na zapadu. Prema Bibliji, Izraelci su prešli reku Jordan idući na zapad u Obećanu zemlju. U islamu, u Indiji se ljudi mole okrenuti prema zapadu ka Meki, jer je Meka u pravcu zapada.
U američkoj književnosti (npr. u Velikom Getsbiju) kretanje na Zapad ponekad simbolizuje sticanje slobode, možda kao povezanost sa naseljavanjem Divljeg zapada (pogledajte takođe američku granicu i manifestnu sudbinu).
Fikcija[uredi | uredi izvor]
Tolkin je koristio Zapad simbolično, pri čemu je umirući Torin je u Hobitu nazvao Bilba Baginsa „dete ljubaznog Zapada“. Ovo je mnogo jasnije u Gospodaru prstenova, gde je istok služio Sauronu, a njegovi neprijatelji se povezuju sa Zapadom.
U Saberagenovoj seriji Imperija Istoka, rivalske sile su Zapad i Istok, uključujući i ljude i natprirodna bića. Svi demoni su deo Istoka.
Ovo nije univerzalno. U Tolkinovim ranijim radovima, sever je bio pravac zla. C. S. Luis u „Putovanju korača zore“ ima istok kao sveti pravac, koji vodi do Aslanove zemlje.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Orijentacija”. PD dr Radivoj Simonović Sombor. Pristupljeno 18. 1. 2019.
- ^ „west | Origin and meaning of west by Online Etymology Dictionary”. www.etymonline.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2018-03-03.
- ^ McBride, Neil; Bland, Philip A.; Gilmour, Iain (2004). An Introduction to the Solar System. Cambridge University Press. str. 248. ISBN 978-0-521-54620-1.
- ^ Bergstralh, Jay T.; Miner, Ellis; Matthews, Mildred (1991). Uranus. str. 485—86. ISBN 978-0-8165-1208-9.
- ^ „Space Topics: Compare the Planets”. The Planetary Society. Arhivirano iz originala 18. 2. 2006. g. Pristupljeno 12. 1. 2016.
- ^ Serge Brunier (2002). Solar System Voyage. Prevod: Dunlop, Storm. Cambridge University Press. str. 40. ISBN 978-0-521-80724-1.
- ^ Maling, Derek Hylton (1992), Coordinate Systems and Map Projections (second izd.), Pergamon Press, ISBN 0-08-037233-3
- ^ Monmonier, Mark (2004), Rhumb Lines and Map Wars: A Social History of the Mercator Projection
(Hardcover izd.), Chicago: The University of Chicago Press, ISBN 0-226-53431-6
- ^ Glossary of Meteorology (2009). „Westerlies”. American Meteorological Society. Arhivirano iz originala 2010-06-22. g. Pristupljeno 2009-04-15.
- ^ Sue Ferguson (2001-09-07). „Climatology of the Interior Columbia River Basin” (PDF). Interior Columbia Basin Ecosystem Management Project. Arhivirano iz originala (PDF) 2009-05-15. g. Pristupljeno 2009-09-12.
- ^ Campbell, Joseph. The Mythic Image. Princeton University Press, 1981.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Rigge, W. F. „Partial eclipse of the moon, 1918, June 24”. Popular Astronomy. 26: 373. Bibcode:1918PA.....26..373R. „rigge1918”
- Meadows, Peter; meadows. „Solar Observing: Parallactic Angle”. Arhivirano iz originala 7. 2. 2009. g. Pristupljeno 2013-11-15.
- „Two Studies of Color”. JSTOR 1264798. „In Ainu... siwnin means both 'yellow' and 'blue' and hu means 'green' and 'red'”
- „Chinese Cosmogony”. Arhivirano iz originala 18. 12. 2010. g. Pristupljeno 2007-02-17.
- Anderson, Kasper Wrem; Helmke, Christophe (2013), „The Personifications of Celestial Water: The Many Guises of the Storm God in the Pantheon and Cosmology of Teotihuacan”, Contributions in New World Archaeology, 5: 165—196, at pp. 177–179.
- McCluskey, Stephen C. (2014), „Hopi and Puebloan Ethnoastronomy and Ethnoscience”, Ur.: Ruggles, Clive L. N., Handbook of Archaeoastronomy and Ethnoastronomy, New York: Springer Science+Business Media, str. 649—658, ISBN 978-1-4614-6140-1, doi:10.1007/978-1-4614-6141-8_48
- Curtis, Edward S. (1922), Hodge, Frederick Webb, ur., The Hopi, The North American Indian, 12, Norwood, Mass.: The Plimpton Press, str. 246, Arhivirano iz originala 22. 12. 2015. g., Pristupljeno 23. 8. 2014, „Hopi orientation corresponds only approximately with ours, their cardinal points being marked by the solstitial rising and setting points of the sun.... Their cardinal points therefore are not mutually equidistant on the horizon and agree roughly with our semi-cardinal points.”
- H. Rodrigues (22. 4. 2016). „The Dikpalas”. www.mahavidya.ca. Arhivirano iz originala 12. 8. 2018. g. Pristupljeno 12. 8. 2018.
- Stephen, Alexander MacGregor (1936), Parsons, Elsie Clews, ur., Hopi Journal of Alexander M. Stephen, Columbia University Contributions to Anthropology, 23, New York: Columbia University Press, str. 1190—1191, OCLC 716671864
- Malotki, Ekkehart (1979), Hopi-Raum: Eine sprachwissenschaftliche Analyse der Raumvorstellungen in der Hopi-Sprache, Tübinger Beiträge zur Linguistik (na jeziku: nemački), 81, Tübingen: Gunter Narr Verlag, str. 165, ISBN 3-87808-081-6
- Moritz, H (septembar 1980). „Geodetic Reference System 1980”. Bulletin Géodésique. Berlin: Springer-Verlag. 54 (3): 395—405. Bibcode:1980BGeod..54..395M. S2CID 198209711. doi:10.1007/BF02521480. (IUGG/WGS-84 data)
- Taff, Laurence G (1981). Computational Spherical Astronomy. New York: Wiley. ISBN 0-471-06257-X. OCLC 6532537. (IAU data)
- Sykes, M.; Comstock, C.E. (1922). Solid Geometry. Rand McNally. str. 81 ff.
- „Equinox: Almost Equal Day and Night, By Aparna Kher”. Pristupljeno 5. 11. 2021.
- „Definition of equator”. OxfordDictionaries.com. Arhivirano iz originala 23. 5. 2018. g. Pristupljeno 5. 5. 2018.
- William Barnaby Faherty; Charles D. Benson (1978). „Moonport: A History of Apollo Launch Facilities and Operations”. NASA Special Publication-4204 in the NASA History Series. str. Chapter 1.2: A Saturn Launch Site. Arhivirano iz originala 15. 9. 2018. g. Pristupljeno 8. 5. 2019.
- Luzum, Brian; Capitaine, Nicole; Fienga, Agnès; Folkner, William; Fukushima, Toshio; Hilton, James; Hohenkerk, Catherine; Krasinsky, George; Petit, Gérard; Pitjeva, Elena; Soffel, Michael; Wallace, Patrick (2011). „The IAU 2009 system of astronomical constants: the report of the IAU working group on numerical standards for Fundamental Astronomy” (PDF). Celest Mech Dyn Astr. 110 (4): 293—304. Bibcode:2011CeMDA.110..293L. S2CID 122755461. doi:10.1007/s10569-011-9352-4
. - „General definitions and numerical standards” (PDF). IERS Technical Note 36. Arhivirano iz originala (PDF) 18. 12. 2018. g.
- Instituto Geográfico Militar de Ecuador (24. 1. 2005). „Memoria Técnica de la Determinación de la Latitud Cero” (na jeziku: španski).
- „Climatological Normals of Libreville”. Hong Kong Observatory. Arhivirano iz originala 26. 10. 2019. g.
- „40 days without the sun. How? Polar Night begins in Murmansk”. Auroravillage.info. 3. 12. 2018. Pristupljeno 24. 3. 2022.
- Burn, Chris. The Polar Night (PDF). The Aurora Research Institute. Pristupljeno 28. 9. 2015.
- „Obliquity of the Ecliptic (Eps Mean)”. Neoprogrammics.com. Pristupljeno 13. 5. 2014.
- Berger, A. L. (1976). „Obliquity and Precession for the Last 5000000 Years”. Astronomy and Astrophysics. 51 (1): 127—135. Bibcode:1976A&A....51..127B.
- Liddell, Henry; Scott, Robert. „Arktikos”. A Greek–English Lexicon. Perseus Digital Library.
- Liddell, Henry; Scott, Robert. „Arktos”. A Greek–English Lexicon. Perseus Digital Library.
- Burn, Chris. The Polar Night (PDF). The Aurora Research Institute. Pristupljeno 28. 9. 2015.
- Vsevolod Lipatov (2011-04-26). „Gorod na Polяrnom kruge”. ToGeo.ru (na jeziku: ruski). Arhivirano iz originala 08. 08. 2014. g. Pristupljeno 26. 03. 2023.
- Nuttall, Mark (2004). Encyclopedia of the Arctic Volumes 1, 2 and 3. Routledge. str. 115. ISBN 978-1579584368.
- Marsh, William M.; Kaufman, Martin M. (2012). Physical Geography: Great Systems and Global Environments. Cambridge University Press. str. 24. ISBN 978-0-521-76428-5.
- Olver, F. W.J.; Lozier, D.W.; Boisvert, R.F.; et al., ur. (2010), NIST Handbook of Mathematical Functions, Cambridge University Press
- Snyder, John P (1993), Flattening the Earth: Two Thousand Years of Map Projections, University of Chicago Press, ISBN 0-226-76747-7
- Snyder, John P. (1987), Map Projections – A Working Manual. U.S. Geological Survey Professional Paper 1395, United States Government Printing Office, Washington, D.C.
- Rapp, Richard H (1991), Geometric Geodesy, Part I, Ohio State University Department of Geodetic Science and Surveying, hdl:1811/24333
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
Rečnička definicija za West na Vikirečniku
