Zaselak
Zaselak predstavlja veću ili manju skupinu kuća u okviru jednog seoskog naselja [a]. Shodno tome, to je izdvojeni deo ili ogranak sela, često odeljen nekom prirodnom preprekom (brdo, vodotok, šuma i sl.). U podeli nekog područja to je naziv za izdvojeno naselje koje nema status samostalnog naseljenog mesta, već pripada nekom drugom naselju (obično seoskom, ređe gradskom), od koga može biti i poprilično udaljeno.
Zaseoci i seoska naselja sastavljena od zaselaka se najčešće nalaze u brdsko-planinskim područjima sveta.
Nazivi u srpskom jeziku[uredi | uredi izvor]
Pored najrasprostranjenijeg naziva „zaselak” u oblasti južne i istočne Srbije koristi se i naziv „mahala”. Njega ne treba mešati sa pojmom gradske mahale kao gradske četvrti u gradovima istočnjačkih odlika.
Osnovne odlike[uredi | uredi izvor]
Zaselak se obično smatra najmanjim oblikom naselja, pa ga odlikuju sledeće osobine:
- mali broj žitelja, najčešće do 100. Istorijski gledano, žitelji su ranije često bili blisko povezani rodbinskim vezama;
- preovlađuje seosko stanovanje sa poljoprivredom;
- privreda zaseoka je blisko vezana za neposredno okruženje i obično pripada primarnom sektoru - poljoprivreda, šumarstvo, lov i ribolov;
- sadržaji centralnog vida (javne službe, trgovina i usluge) su retki i javljaju se samo u najvažnijim zaseocima, obično na važnijem putu, koji predstavljaju središta okupljanja za druge, manje i zabačenije zaseoke.
Zaseoci posebnog vida[uredi | uredi izvor]
- Zaseoci bez stambene namene su retki i stoga su danas prepoznatljivi (npr. Rajačke „pimnice”);
- Zaselak-središte je takođe retkost. Javlja se u planinskim krajevima, u seoskim područjima sa selima razbijenog vida, gde postojeći zaseoci smešteni na važnim saobraćajnim čvorištima dobijaju namene centralnog vida ili se obrazuju novi zaseoci na datim, prometnim mestima. Ovde preovlađuju nestambene namene: mesna kancelarija, pošta, osnovna škola, zdravstvena ambulanta, zadruga, prodavnice i kafane, vašarište, stanovi za činovnike i sl. Neki od ovih zaselaka su se vremenom izdvojili kao zasebna naselja, poput Blaževa podno Kopaonika ili Devića podno Golije;
- Katuni ili bačije, privremena boravišta od nekoliko koliba na visokoplaninskim područjima, u kojima su boravili stočari tokom letnjih ispaša;
- Etno-selo, kao replika tradicionalnog zaseoka ili dela sela (npr. Sirogojno).
Zaseoci u srpskim zemljama[uredi | uredi izvor]
U Srpskim zemljama (Srbija, Bosna i Hercegovina, Crna Gora) su, zbog brdsko-planinskog reljefa i nestabilnih istorijskih prilika, obrazovana sela koja suc manje ili više bila razbijena na zaseoke. Ovde se mogu uočiti podskupine [b] [v]:
- Starovlaška podskupina razbijenih naselja - Sela su veoma razbijena, imanja su podjednako raspoređena po celom ataru, da je čak teško odrediti i susedne zaseoke. Ovaj vid sela sreće se u jugozapadnoj Srbiji, istočnoj Bosni, višim delovima severne Crne Gore;
- Ibarska podskupina razbijenih naselja - Sela su razbijena, sa jasno zaokruženim zaseocima sa najviše 30 domaćinstava. Zaseoci su često nazvani po prezimu, koje preovlađuje u zaseoku (značaj krvnog srodstva po obrazovanje zaseoka). Ovaj vid sela sreće se u oblasti Ibra, višeg dela Podrinja, višeg dela Šumadije, ali u najvišim delovima južne Srbije (Vlasina, Krajište);
- Šumadijska podskupina poluzbijenih naselja - Sela su poluzbijena, gde jasno uočavaju zaseoci, ali se uočava i težnja da se oni povežu u celinu. Zaseoci su često nazvani po prezimu, koje preovlađuje u zaseoku (značaj krvnog srodstva po obrazovanje zaseoka). Ovaj vid sela sreće se u nižim delovima Šumadije i zapadne Srbije (Jadar, Podgorina, Tamnava);
- Timočka podskupina zbijenih naselja - Sela se sastoji iz par veoma zbijenih zaselaka (ovde: mahala). Ovaj vid sela sreće se u Timočkoj krajini, brdskim krajevima istočne i južne Srbije (osim dolina i kotlina).
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Napomene[uredi | uredi izvor]
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Državne | |
|---|---|
| Ostale | |
