Zemun

Koordinate: 44° 50′ 31″ S; 20° 24′ 32″ I / 44.84181° S; 20.40889° I / 44.84181; 20.40889
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za druge upotrebe pogledajte stranicu Zemungrad.

Zemun
Pogled na donji grad sa Gardoša
Zastava
Zastava
Grb
Grb
Administrativni podaci
DržavaSrbija
GradBeograd
Gradska opštinaZemun
Stanovništvo
 — 2022.166.049
Geografske karakteristike
Koordinate44° 50′ 31″ S; 20° 24′ 32″ I / 44.84181° S; 20.40889° I / 44.84181; 20.40889
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Zemun na karti Srbije
Zemun
Zemun
Zemun na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj11080
Pozivni broj011
Registarska oznakaBG

Zemun je gradsko naselje u jugoistočnom delu Srema, na desnoj obali Dunava, nedaleko od ušća Save. Teritorijalno, istorijski, politički, kulturno, ekonomski i saobraćajno vezan je za Beograd, u čijem je sastavu od 1934. godine.[1]

Prema popisu iz 2011. Zemun je imao 157.367 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 141.997 stanovnika, 2002. bilo je 145.751 stanovnika). Prema popisu iz 2022. ima 166.049 stanovnika

Geografija[uredi | uredi izvor]

Mesne zajednice Zemuna

Zemun se nalazi u jugoistočnom delu Srema, ispod sremske zaravni na desnoj obali Dunava, nedaleko od ušća Save. Jedan je od najvećih industrijskih centara u Srbiji, sa metaloprerađivačkom, tekstilnom, industrijom kože i obuće, hemijsko-farmaceutskom, drvnom. Značajno je središte drumskog, rečnog i vazdušnog saobraćaja. Zemun je, kao deo Beograda, veliki kulturno-prosvetni centar. Danas se teritorijalno širi prema zapadu i jugozapadu, gde se spojio sa Novim Beogradom.

Ime[uredi | uredi izvor]

Prvi naziv je bio Taurunum. Najstariji pisani tragovi o današnjem imenu grada datiraju iz 12. veka. Nastao je od slovenske reči zemlin i pretpostavlja se da se ime vezuje za zemunice koje su masovno prisutne u vertikalnoj ivici lesne terase.

Imena kroz istoriju[uredi | uredi izvor]

ime objašnjenje
Taurunum keltsko ime grada
Mallevilla Zli grad — u spisu Alberta Ahenskog, hroničara Prvog krstaškog rata 1
Semlin austrijsko ime
Zimony mađarsko ime

Istorija Zemuna[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Zemun u periodu turske vladavine i Staro jezgro Zemuna

Prema ostacima materijalne kulture, zaključilo se da su prvi stanovnici Zemuna osnovali svoja naselja na ovom prostoru u periodu od 4500—3000. godine p. n. e. Stanovali su u zemunicama, pa je odatle i potekla reč Zemun. Nakon ove kulture usledilo je doba srednjeg i mlađeg neolita, period u kojem su ljudi nastanjeni na prostoru današnjeg Zemuna živeli na Gardošu. Ovu kulturu u Sremu oko 2000. godine p. n. e smenjuje badenska kultura, kada je počela prva upotreba bakra pri izradi oruđa i oružja. Na Gardošu se nalazi jedno od najvećih i najdugovečnijih naselja ove kulture. Nakon badenske, sledeća kultura na ovom području koja je usledila je bila vučedolska kultura. Ova kultura je zaživela u Zemunskoj Pregrevici o čemu svedoče arheološki nalazi nađeni na obali Dunava. Prvo utvršeno naselje na području Zemuna je bio ilirsko-keltski Taurunum, za koji se na osnovu podataka smatra da je podignuto oko 85. godine p. n. e. Naselje se nalazilo na mestu današnjeg Gardoša i zemunskog groblja. Nakon velikih bitaka za vreme osvajačkih ratova Rimljana i pokorenja ilirsko-keltskog plemena razbija se Taurunum kao antički grad. Nakon rimske okupacije i dolaska rimske vojske, došlo je do delimičnog preseljavanja i pregrupisavanja stanovništva. Poznato je npr. da je stanovništvo koje je živelo severno od Zemuna preseljeno u Zemun (Taurunum) i u Zemun-polje (Mutatio Altina).[2] Na početku je sastav stanovništva sigurno ostao nepromenjen. Tek nakon uspostavljanja i razvoja rimskih gradova u Sremu i nakon naseljavanja Italika može se računati sa suštinskim promenama u strukturi stanovništva, kao i sa romanizacijom lokalnog stanovništva.

U Antici Zemun je dostigao je svoj vrhunac kada je postao grad-pristanište i sedište dunavske rimske flote, nazvane classis Flavia Pannonica koja je formirana tokom Flavijevskog perioda. Iako je njena matična luka bila Taurunum, ispostava flote mogla je biti u Burgenae-ama.[3]

U doba kasne antike, Taurunum je bio utvrđena luka i trgovački grad između glavnog druma koji je vodio ka tek osnovanom Konstantinopolju. U 5. veku Huni su ga opljačkali i spalili, da bi krajem 8. veka gradom zavladali Franci.

Srbi su polovinom 9. veka obnovili Zemun i iz Srema potisnuli franačku vlast. U 12. veku učesnici drugog i trećeg krstaškog pohoda prolazili su kroz Zemun, dok su u istom periodu Mađari od kamenja sa razrušene beogradske tvrđave napravili zemunski grad. Nedugo zatim, sredinom 12. veka vizantijski car Manojlo I Komnin osvojio je Zemun, srušivši njegove zidine i naredio da se kamen ponovo uzida u bedeme beogradske tvrđave. Krajem 12. veka Zemun je bio srušen od Romeja koji su ga prethodno privremeno zauzeli. Nakon velikog broja opsada i vojski, stižu i Turci koji ga pljačkaju i pale, a 1465. godine turska vojska opseda Beograd. Hriščanska flota iz Zemuna u tom trenutku pod vođstvom Sibinjanin Janka pomaže Beogradu i oni udruženo pobeđuju Turke. Nakom pobede nad Turcima u Zemunu je zavladala kuga koje je ubila mnoge njegove stanovnike. Među njima žrtva bolesti bio je i Sibinjanin Janko, koji je živeo u srednjovekovnom utvrđenju, pa je ta kula narodski nazvana Kula Sibinjanin Janka.

Nakon napada Beograda od strane Turaka,1522. godine, smederevski sandžak beg pod naredbom sultana napada i zauzima Zemun. Posle niza austrijsko-turskih u 17. veku i 18. veku, ratova, pustošenja i rušenja Zemuna su završena Požarevački mirom 1718. godine.

U prvoj polovini 18. veka u Zemunu je otvorena sanitarna stanica za robu, putnike i poštu, kao i još jedna stanica za svakodnevni promet. Vlastelinska uprava ukinuta je 1758. godine i sva naselja u jugoistočnom Sremu ušla su u okvir Vojne granice, dok pogranični Zemun postaje slobodan vojni komunitet. Zemun se nalazio na području raskrsnica istoka i zapada, pa se zato u njemu oduvek govorilo više jezika. Nakon dolaska austrijske vlasti, muslimansko stanovništvo odlazi iz grada, a ranije izbegli hrišćani se vraćaju na svoja ognjišta. Pred starosedelaca Srba u Zemunu je tada živelo veliki broj nemačkih porodica. Nedugo nakon ulaska Zemuna u sastav Austrije, Zemun i njegova okolina postaju posed porodice Šonbrun, koji i dovode nemačke naseljenike.[4] Zemun nakon toga postaje slobodni grad, a slobodna granica se ukida.

1844. godine je umro major Vasilije Lazarević koji je 26 godina bio gradonačelnik Zemuna. On je prvih šest godina života u Zemunu radio kao gradski sindik (lekar).[5] Još 1873. godine Zemun je dobio železničku prugu kojom je bio povezan sa čitavom Evropom, a nešto kasnije i prugu koja ga je povezivala sa Beogradom. Izgradnjom pruge oživela je i privreda u Zemunu, pa je otvoren veliki broj zanatskih i trgovinskih radnji, banke, fabrike, hoteli, a saniranje Zemuna počelo je uređivanjem ulica, obnavljanjem građevinskog fonda i uvođenjem osvetljenja. Termoelektrana u Zemunu je proradila na samom početku 1901. godine.

Na kraju Prvog svetskog rata 5. novembra 1918. godine srpska vojska oslobodila je Zemun i učvrstila ga u tadašnju Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca. Uprava grada Beograda je u oktobru 1921. preuzela policijske poslove.[6] Sremska županija postaje Sremska oblast 1922, a nakon podele preimenovane Kraljevine Jugoslavije u banovine 1929, formirana je izdvojena Uprava grada Beograda. Zemun je i administrativno priključen Beogradu 31. marta 1934, a sledećeg decembra, puštanjem u saobraćaj mosta kralja Aleksandra na Savi, poznatog i kao Zemunski most, ostvarena je i jednostavna saobraćajna veza. Ovim je došlo do velikih promena ne samo u saobraćaju, već i privrednoj aktivnosti i naseljavanju.[7] Zgrada filijale Državne hipotekarne banke je izgrađena 1938.[8] Termoelektrana je proširena, snabdevala je i Pančevo. Izgrađene su zgrade Poljoprivredno-šumarskog fakulteta, kao i ogledno dobro u novoizgrađenom Novom Selu,[9] Komanda vazduhoplovstva, Oficirski dom, filijala Hipotekarne banke (1939[10]), Narodni dom kralja Aleksandra, Uboški dom kralja Petra, izgrađena je Karađorđeva ulica itd.[11] Osnovano je i dosta fabrika i Tvornička ulica[12] (npr. fabrika pamučnih proizvoda Branka Tokina u br. 32),[13] u 1938. se pominje 56 velikih industrijskih preduzeća i osam hiljada radnika.[14] Motorni put Beograd-Subotica-mađarska granica otvoren je u novembru 1939. Zemun je 1939. dobio tri ženske vatrogasne čete, što su bili "prvi ženski vatrogasci u zemlji".[15]

U Drugom svetskom ratu Zemun je 12. aprila 1941. godine okupiran od strane Nemaca. Tada je ušao u sastav Nezavisne Države Hrvatske — kotar Zemun u okviru velike župe Vuke. Logor Sajmište se zvao Jevrejski logor Zemun odn. Prihvatni logor Zemun. Dva dana nakon oslobođenja Beograda, oslobođen je i Zemun, 22. oktobra 1944. godine od strane Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije i Crvene armije. Završetak Drugog svetskog rata ostavio je za sobom veliki broj žrtava i razrušenu zemlju, što je bio i slučaj sa Zemunom. Nakon sređivanja i obnavljanja uništenog, Zemun postaje centar privrede, industrije i kulture, kao i značajan prosvetni i naučni centar. Zemun opet ulazi u sastav Beograda 1945. godine i od tada je jedna od gradskih opština grada Beograda.

  • Osmanski Zemun 1608. godine
    Osmanski Zemun 1608. godine
  • Panorama Zemuna, 19. vek
    Panorama Zemuna, 19. vek
  • Zemun, 19. vek
    Zemun, 19. vek
  • Zemun u 17. veku
    Zemun u 17. veku
  • Zemun 1791. godine
    Zemun 1791. godine
  • Zemun u 18. veku
    Zemun u 18. veku
  • Zemun oko 1850. godine
    Zemun oko 1850. godine

Duhovni život[uredi | uredi izvor]

Bogorodična crkva u Zemunu
Bogojavljenje u Zemunu 2023

Stara pravoslavna crkva (zvana stara) posvećena letnjem Svetom Nikoli opljačkana je jedne subote noću, februara 1838. godine. Lopovi su odneli utvari i sasudi, među kojima su bila najvrednija četiri stara srebrna kandila.[16]

Novi saborni hram sagrađen je na zapadnom delu Starog jezgra Zemuna, razvijanom od početka XVIII veka. Kamen temeljac za novu crkvu položen je leta 1776. godine, čije je građenje finansiralo stanovništvo Zemuna, srpske, grčke i cincarske nacionalnosti. Crkva je završena 1780. godine, kao jednobrodna kasnobarokna građevina sa poluobličastom apsidom i plitkim pevnicama, a krajem XVIII veka, 1794-1795. dobila je visoki zvonik na zapadnoj strani.

Obrazovanje i kultura[uredi | uredi izvor]

U mestu se nalazi Zemunska gimnazija kao i Poljoprivredni fakultet Univerziteta u Beogradu. Prva privatna opera u jugoistočnoj Evropi Opera i teatar Madlenijanum nalazi se u centru Zemuna.

Pozorišni život Zemuna je kroz istoriju bio veoma dinamičan i bogat.[17]

Demografija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Demografska istorija Zemuna

U naselju Zemun živi 118.648 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 39,7 godina (38,3 kod muškaraca i 41,0 kod žena). U naselju ima 50.986 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,85.

Ovo naselje je uglavnom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2011. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je porast u broju stanovnika.

Demografija[18]
Godina Stanovnika
1948. 40.461
1953. 49.401
1961. 72.956
1971. 109.709
1981. 135.424
1991. 141.997 137.688
2002. 145.751 151.002
2011. 157.363
2022. 166.049
Etnički sastav prema popisu iz 2011.‍[19]
Srbi
  
 147.810 87,89%
Romi
  
 5.599 3,33%
Jugosloveni
  
 995 0,59%
Hrvati
  
 1.411 0,84%
Crnogorci
  
 748 0,44%
Muslimani
  
 496 0,29%
Makedonci
  
 557 0,33%
Goranci
  
 383 0,23%
Mađari
  
 205 0,12%
Albanci
  
 165 0,10%
Slovenci
  
 156 0,09%
Slovaci
  
 170 0,1%
Bošnjaci
  
 170 0,1%
Rusi
  
 107 0,06%
Nemci
  
 98 0,06%
Bugari
  
 81 0,05%
Ukrajinci
  
 85 0,05%
Rumuni
  
 64 0,04%
Rusini
  
 38 0,02%
Bunjevci
  
 19 0,01%
Vlasi
  
 26 0,01%
nepoznato
  
 2.213 1,32%


Stanovništvo prema polu i starosti[20]
m
ž
? 302
  
  
 331
80+ 729
  
  
 1.570
75—79 1.398
  
  
 2.444
70—74 2.575
  
  
 3.646
65—69 4.079
  
  
 4.573
60—64 4.292
  
  
 4.890
55—59 3.718
  
  
 4.254
50—54 5.416
  
  
 6.549
45—49 5.666
  
  
 6.503
40—44 4.725
  
  
 5.421
35—39 4.801
  
  
 5.101
30—34 5.013
  
  
 5.219
25—29 5.242
  
  
 5.658
20—24 5.421
  
  
 5.204
15—19 4.747
  
  
 4.581
10—14 3.973
  
  
 3.827
5—9 3.740
  
  
 3.478
0—4 3.449
  
  
 3.216
Prosek : 38,3 41,0
Domaćinstva
Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.
Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002.
Broj domaćinstava 11.982 16.486 24.961 36.240 45.192 45.233 50.986
Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.
Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek
Broj domaćinstava 10.522 12.466 11.114 11.184 3.650 1.394 420 133 60 43 2,85
Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu
Pol Ukupno Neoženjen/Neudata Oženjen/Udata Udovac/Udovica Razveden/Razvedena Nepoznato
Muški 58.124 18.645 34.726 2.251 2.243 259
Ženski 65.944 16.374 35.133 9.677 4.556 204
UKUPNO 124.068 35.019 69.859 11.928 6.799 463
Stanovništvo po delatnostima koje obavlja
Pol Ukupno Poljoprivreda, lov i šumarstvo Ribarstvo Vađenje rude i kamena Prerađivačka industrija
Muški 26.823 445 8 35 7.236
Ženski 23.971 240 2 16 5.090
UKUPNO 50.794 685 10 51 12.326
Pol Proizvodnja i snabdevanje Građevinarstvo Trgovina Hoteli i restorani Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški 510 1.937 4.745 752 3.498
Ženski 143 447 5.076 827 1.249
UKUPNO 653 2.384 9.821 1.579 4.747
Pol Finansijsko posredovanje Nekretnine Državna uprava i odbrana Obrazovanje Zdravstveni i socijalni rad
Muški 351 1.961 1.949 784 751
Ženski 810 1.598 1.443 1.809 3.620
UKUPNO 1.161 3.559 3.392 2.593 4.371
Pol Ostale uslužne aktivnosti Privatna domaćinstva Eksteritorijalne organizacije i tela Nepoznato
Muški 1.496 15 7 343
Ženski 1.264 86 10 241
UKUPNO 2.760 101 17 584

Znameniti Zemunci[uredi | uredi izvor]

  • Dimitrije Davidović (1788—1838), urednik novina, književnik, sekretar knjaza Miloša Obrenovića
  • Vasilije Jovanović (rođ. 1792. godine), učitelj i književni radnik, preveo "Život Petra Velikog" i dramu "Romeo i Julija"
  • Rahela Ferari (1911—1994), jugoslovenska i srpska filmska i pozorišna glumica
  • Atanasije Puljo (1878—1944), srpski lekar, stomatolog, naučnik širokog znanja iz različitih oblasti medicine, jedan od prvih ratnih stomatologa i jedan od najznačajnijih osnivača stomatologije u Srbiji.
  • Jovan Živanović (1924—2002), srpski i jugoslovenski reditelj.

Partnerski gradovi[uredi | uredi izvor]

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Noćna panorama starog jezgra Zemuna
    Noćna panorama starog jezgra Zemuna
  • Altina, Gornji grad
    Altina, Gornji grad
  • Naselje Zemunske kapije
    Naselje Zemunske kapije
  • Zemun, Gardoš
    Zemun, Gardoš
  • Pošta u Zemunu
    Pošta u Zemunu
  • Obnovljena fasada, ugao Glavne i Gospodske
    Obnovljena fasada, ugao Glavne i Gospodske
  • Mešavina arhitekture, Glavna ulica
    Mešavina arhitekture, Glavna ulica
  • Veliki trg
    Veliki trg
  • Zgrada Zemunske gimnazije
    Zgrada Zemunske gimnazije
  • Zemun sa Ćukovca
    Zemun sa Ćukovca
  • Dunav kod Zemuna
    Dunav kod Zemuna
  • Pogled na novi deo Zemuna
    Pogled na novi deo Zemuna
  • Novi deo Zemuna
    Novi deo Zemuna
  • Rekonstrukcija Sinđelićeve ulice, 2018
    Rekonstrukcija Sinđelićeve ulice, 2018
  • Pogled na Beograd sa Zemunske strane, oko tridesetih godina 20. veka
    Pogled na Beograd sa Zemunske strane, oko tridesetih godina 20. veka

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Zvanični sajt opštine Zemun: „O Zemunu”
  2. ^ O. Brukner, V. Dautova-Ruševljan, P. Milošević, Počeci romanizacije u jugoistočnom delu provincije Panonije, Novi Sad 1987, 36
  3. ^ S. Dušanić, Rimska vojska u istočnom Sremu, Zbornik Filozofskog fakulteta H-1,Beograd 1968, 107
  4. ^ "Politika", 8. feb. 1935
  5. ^ "Peštansko-budimski skoroteča", Budim 1844. godine
  6. ^ "Politika", 5. okt. 1921
  7. ^ "Politika", 3. mart 1936
  8. ^ "Politika", 26. nov. 1934
  9. ^ "Politika", 25. dec. 1937
  10. ^ "Politika", 20. feb. 1939
  11. ^ "Vreme", 22. dec. 1937
  12. ^ "Politika", 24. dec. 1936
  13. ^ "Politika", 8-11. april 1939
  14. ^ "Politika", 11. avg. 1938, str. 15
  15. ^ "Politika", 4. maj 1939
  16. ^ "Srbska novina ili Magazin za hudožestvo, knjižestvo i modu", Budim 1838. godine
  17. ^ Golubović-Trebješanin, Borka. „Pozorišni život Zemuna”. Politika Online. Pristupljeno 2023-01-26. 
  18. ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9. 
  19. ^ Greška kod citiranja: Nevažeća oznaka <ref>; nema teksta za reference pod imenom аутоматски генерисано1.
  20. ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Zemun od najstarijih vremena do danas objavljeno (2004 g.) autor dr. Petar Marković
  • Zemun da(v)našnji (2010 g.) autor Branko Najhold
  • Komatina, Ivana; Komatina, Predrag (2018). „Vizantijski i ugarski Srem od X do XIII veka”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 55: 141—164. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

mape[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Земун&oldid=27683327”