Ibar

Ibar
Ibar
	Ibar u Kosovskoj Mitrovici
Opšte informacije
Dužina	276 km
Basen	7.925 km2
Pr. protok	110 m3⁄s
Sliv	Crnomorski
Plovnost	ne
Vodotok
Izvor	planina Hajla, 10 km od Rožaja
Ušće	Zapadna Morava kod Kraljeva
Geografske karakteristike
Država/e	Srbija; Crna Gora
Naselja	Rožaje, Ribariće, Zubin Potok, Kosovska Mitrovica, Zvečan, Sočanica, Leposavić, Lešak, Raška, Kraljevo
Pritoke	Raška, Studenica, Jošanica, Sitnica
Reka na Vikimedijinoj ostavi

Ibar je reka u istočnom delu Crne Gore i jugozapadnom delu Srbije, ukupne dužine 272 km. Ibar je desna pritoka Zapadne Morave. Izvire na severnoj strani planine Hajla, a u Zapadnu Moravu se uliva kod Kraljeva. Površina sliva iznosi 13.059 km². Pripada Crnomorskom slivu. Prosečan protok na ušću iznosi 110 m³/s što pokazuje da reka nije plovna. Važnije pritoke Ibra su: Raška i Studenica sa leve, a Gokčanica, Sitnica, Jošanica i Ribnica sa desne strane. Veća naselja kroz koja Ibar protiče su: Rožaje, Ribariće, Zubin Potok, Kosovska Mitrovica, Zvečan, Leposavić, Lešak, Raška, Baljevac, Ušće, Bogutovac, Mataruška Banja i Kraljevo.

Na reci Ibar nalazi se 10 hidroelektrana. Pregrađivanjem reke nastalo je jezero Gazivode. Ibar je poznat po mnogim brzacima i bukovima. Ibarsku dolinu odlikuju i druga prirodna bogatstva, kao što su rudnici kamenog uglja (rudnici Ušće i Jarando), magnezita (rudnik Bela Stena), kopaonički rudnici olova, cinka i srebra.

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Postoji više tumačenja o tome kako je reka dobila ime. Profesor Niko Zupančić smatra da je reka dobila ime od baskijske reči za reku (bask. i-ba/r/i), slično kao i reka Ebro u Španiji.^[2] Sa druge strane, reč „Ibar” podseća na antički grčki naziv za reku Maricu (Hßcoq → Hiberus, Iberus),^[3] dok Ejup Mušović tvrdi da ime potiče od albanske reči shkumbon, što znači „beo”.^[3]^[4]

Gornji tok[uredi | uredi izvor]

Izvire jakim vrelom ispod planine Hajla u istočnoj Crnoj Gori, 10 km uzvodno od Rožaja. Teče istočno kroz Ibarac, Rožaje, Radetinu i Bać. Kod sela Špiljani ulazi u Srbiju.

Srednji tok[uredi | uredi izvor]

Ušće Ibra u Zapadnu Moravu, kod Kraljeva. Strelice na uveličanoj fotografiji prikazuju mesto ulivanja, kao i dalji pravac toka reke

U pravcu juga prolazi kroz Gazivode, Zubin Potok, Ugljare, Zupče i Šipolje do Kosovske Mitrovice. Na 24 km uzvodno od Kosovske Mitrovice na Ibru je izgrađena brana visine 110 m, koja je napravila veštačko jezero Gazivode. U Kosovskoj Mitrovici se u Ibar uliva reka Sitnica, i odatle se Ibar okreće na sever. Odatle Ibar ide uglavnom uskim klisurama sa izuzetkom nešto širih kotlina u okolini Zvečana, Leposavića, Raške i Baljevca. Poseban doživljaj predstavlja splavarenje Ibrom od Leposavića iz sela Gornje Jarinje do Raške pod nazivom Spust Bez Granica koji okuplja mlade i ljubitelje Ibra i Ibarske doline. Srednji tok Ibra može se posmatrati kao podkopaoničko područje jer Ibar upravo prolazi u podnožju turističkog centra Kopaonik, koji je od Ibra udaljen 20 minuta vožnje. Tu je Ibar iskopao prirodni put između Kosovske nizije i ostatka Srbije. Ibarskom dolinom prolazi železnička pruga kao i magistrala, koja je po ovoj reci i dobila ime.

Donji tok[uredi | uredi izvor]

Ka severu prolazi pored Raške, Brvenika, Bele Stene, Baljevca, Ušća, Bogutovca, Mataruške Banje, Žiče i Kraljeva, i tu se uliva u Zapadnu Moravu.

Nekada se naročito na ovom delu reke splavarilo, prevožena posečena debla, pa i stoka, dok nisu izgrađeni drum i železnička pruga.^[5]

Galerija[uredi | uredi izvor]

Spomenik srpskim ratnicima koji se nalazi na litici iznad Ibra
Vrelo Ibra
Ibar u opštini Raška
Ibar u opštini Raška
Ibar u opštini Raška
Ibar u opštini Raška
Most na Ibru u Mataruškoj Banji
Obala Ibra u Mataruškoj Banji
Splavarenje Ibrom Spust Bez Granica od Leposavića do Raške
Ibar nadomak Kraljeva
Ibar i Maglič
Pogled na Ibar sa Magliča
Ibar u Kraljevu
Ibarski kej u Kraljevu 2022.g.
"Most Milomira Glavčića" u Kraljevu preko Ibra.

Reference[uredi | uredi izvor]

^ Velika Morava River Basin, ICPDR, Novembar 2009, str. 2
^ Tvrđenje profesora Nike Zupančića
^ ^a ^b „Ibar potiče od albanske reči "shkumbon", istorija mosta na Ibru duga više od 100 godina pristupljeno 3. jula 2018.”. Arhivirano iz originala 08. 08. 2016. g. Pristupljeno 03. 08. 2018.
^ Dr Ejup Mušović, „Etnički procesi i etnička struktura stanovništva Novog Pazara”
^ „Politika”, 16. jul 1940

Literatura[uredi | uredi izvor]

Karadžić, V. (1970). Savremena ilustrovana enciklopedija geografije, Beograd.
Grčić, M. (2007). Geografija za 3. razred gimnazije, I izdanje, Beograd.
Leksikografskog zavoda (1979). Opšta enciklopedija hrvatskog, Zagreb.
Monde Neuf (2007), Atlas sveta, 1. izdanje, Beograd.
Macura, L. i S. (2005). Britannica concise encyclopedia, Beograd
Izdavačka kuća „Prosveta” (1986). Mala enciklopedija Prosveta, IV izdanje, Beograd
Mala enciklopedija Prosveta (3 izd.). Beograd: Prosveta. 1985. ISBN 978-86-07-00001-2.
Marković, Jovan Đ. (1990). Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije. Sarajevo: Svjetlost. ISBN 978-86-01-02651-3.