Iliri

Iliri (grč. Ἰλλυριοί; lat. Illyrii) su bili skupina raznorodnih plemena, koja su tokom predrimskog i rimskog perioda bila nastanjena na zapadnim područjima jugoistočne Evrope, prevenstveno u oblastima koje su se pružale duž istočnih obala Jadranskog mora, a takođe i u dubljem zaleđu. U nauci postoje različita mišljenja o opsegu ilirskog prostora i pripadnosti pojedinih plemena ilirskoj grupaciji. Iako opšta saglasnost ne postoji ni povodom pitanja i etničkoj, odnosno lingvističkoj klasifikaciji Ilira, većina istraživača smatra da su pripadali indoevropskoj etnolingvističkoj porodici.^[1]^[2]

Mišljenje Gustava Kosine je bilo da su poreklom iz Lužice u Nemačkoj odakle su došli na balkansko područje i izazvali seobu Grka oko 1300. p. n. e. Taj proces njihovog doseljenja je značio kraj za bronzanodobske zajednice koje su pre njih živele na tim prostorima. Noviju teoriju su razvili Alojz Benac i Borivoj Čović 1960-ih, efektivno diskreditujući pređašnja mišljenja o Ilirima kao pridošlicama. Po njihovu mišljenju, grupe iz gvozdenog doba na Balkanu poznate kao "Iliri" su uglavnom autohtone, a periodične seobe (poput halštatskih seoba, odnosno disperzije Latenske kulture popularno poznate kao Kelti u 4. i 3. veku p. n. e.) nisu značajno izmijenile etnički supstrat domaćeg stanovništva koji je evoluirao kroz stadijume koje Benac definiše kao pred-Ilire, proto-Ilire i Ilire.

Ilirska plemena su počela uspostavljati kompleksnije proto-državne tvorevine pod mediteranskim (pretežno Helenskim) utjecajima tek u kasno željezno doba. Iliri nisu živjeli u organizovanoj državi, nego u plemenskim zajednicama, a jedini izuzetak je razdoblje od 250. p. n. e. - 167. p. n. e., kroz koji period je postojala ilirska država. Poznati su im kraljevi Agron, Epulon i kraljica Teuta.^[3]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Iliri su pored Tračana jedan od najzagonetnijih paleobalkanskih naroda, iako su bili upleteni u istoriju Grka, Makedonaca i Rimljana oni su imali maglovite predstave o ilirskom poreklu, zemljama, navikama i običajima. Upravo zbog toga je sve što je izrečeno u antičkim izvorima podložno sumnji, a u savremenoj istoriografiji postoje neusaglašenosti - kako po pitanju etnogeneze, tako i u sagledavanju njihove teritorije, kulture i načina života.

Iliriju i Ilire prvi pominje Herodot (485-425. p. n. e.) u svojoj Istoriji, ali sasvim uzgredno; on smešta Iliriju oko izvorišta reke Angros (današnji Ibar), u planinsku oblast u jugozapadnom delu Balkanskog poluostrva^[4].

Tukidid (oko 460-400. p. n. e. svedoči da su ilirske zemlje zahvatale i primorske oblasti na jugoistočnoj obali Jadranskog mora.

U Periplosu delu anonimnog autora iz 330. p. n. e. nazvanog Pseudo - Skilaks dat je podrobniji opis ilirske obale u kome on spominje poimence neka ilirska plemena. On ih smešta južno od Liburna, južno od jugoistočne obale Jadrana sve do Haonije i Krfa. Od poimence spomenutih plemena, samo su Enihejci locirani bliže Bokokotorskom zalivu. U docnijim izvorima ( Pseudo Skimnus, Plinije, Strabon i dr.) pomenuto su, između ostalih plemena i Illirii proprii dicti (pravi Iliri), pleme koje je bilo nastanjeno negde u oblasti oko Skadra i Lisusa (severna Albanija), prema kome su Grci nazvali ceo narod, a Rimljani prostranu teritoriju na Balkanu koju su nazvali provincijom Ilirikum. Antički pisci su etnikon Iliri često upotrebljavali kao naziv za različita plemena koja su sigurno bila neilirska (Enhelejci, Brigi^{[mrtva veza]}, Dardanci).

Postepeno su naziv Iliri i Ilirija sve više gubio etnografska obeležja, a dobijao geografska i administrativna. Ipak se može rekonstruisati realna slika o teritorijama Ilira. Iliri, ime koje je nosilo samo jedno pleme vremenom se prenelo na sva plemena koja su njemu bila jezički i kulturno bliska severno od Epira i zapadno od Makedonije.

U V veku p. n. e. Ilirija i Iliri su se prostirali od reke Gensus (danas Škumbin u severnoj Albaniji) do izvorišta Angrosa (danas Ibar na severu Crne Gore), a u IV i III veku p. n. e. ta teritorija je proširena prema jugu do ušća Ausa (danas Vjosa na jugu Albanije), a prema severu do ušća Narente (danas Neretva u Hercegovini. To znači da su Iliri u doba svog najvećeg procvata živeli na teritoriji koja se na jugu graničila sa Epirom, na istoku Makedonijom, na severoistoku i severu teritorijama Dardanaca i Panona, a na zapadu sa teritorijama Japoda, Dalmata i Liburna. Lingvistička istraživanja potvrđuju da su Iliri naseljavali naznačene teritorije. Iliri nisu imali pismenost tako da su ti ostaci svedeni na nekoliko stotina ličnih imena, toponima, kao i tri - četiri reči sačuvanih kod antičkih pisaca. Proučavanjima tih skromnih ostataka pouzdano je utvrđeno da su Iliri govorili posebnim indoevropskim jezikom.

Etnogeneza[uredi | uredi izvor]

Otkako su šezdesetih godina napuštene teze o doseljavanju Ilira sa severa, iz srednje Evrope, usredsređena je pažnja na arheološke nalaze koji bi ukazivali na prisustvo Indoevropljana na budućim Ilirskim teritorijama. Većina jugoslovenskih i albanskih arheologa je bilo sklono da običaj sahranjivanja pod tumulima koji su dokumentovani u Albaniji i Crnoj Gori u eneolitu i rano bronzano doba (III-početak II milenijuma p. n. e.) poveže sa najranijim prisustvom Indoevropljana na ovim teritorijama.

Na osnovu činjenice da se od ovog vremena lokalna kultura razvijala kontinuirano, pretpostavljeno je da njeni sadržaji ilustruju proces etnogeneze Ilira. Međutim, teško je ovu teoriju bilo potkrepiti arheološkim nalazima.

Tek od kraja VII veka p. n. e. na svim ilirskim teritorijama započinju integracioni procesi koji dovode do formiranja nekoliko velikih etnokulturnih celina.

U V veku p. n. e. u periodu koji neposredno prethodi stvaranju prve ilirske kraljevine kultura iz grčkih kolonija na jadranskoj obali sve dublje prodire u unutrašnjost balkanskog poluostrva tako da postepeno dolazi do akulturizacije ranijih regionalnih kultura.^[2]

O plemenima tračko-ilirske grane indoevropske jezičke porodice, nastanjenih nekada u područjima od Panonske nizije pa do obala Jadranskog mora i južne Italije, Gustav Kosina smatra da su porijeklom iz Lužica u Njemačkoj odakle su došli na balkansko područje i izazvali seobu Grka. U ove krajeve došli su oko 1300 godina prije nove ere. Proces njihovog doseljenja značio je kraj za bronzanodopske zajednice koje su prije njih živjeli u tim prostorima (koje na području Istre nazivamo Gradinjci). Rimskom okupacijom dolazi do deportacije dijela stanovništva i do postepene asimilacije ostataka. Dolaskom Slovena u ove krajeve, vjerovatno se samo u planinskim krajevima sačuvalo stanovništvo izvorno ilirskog roda. Iliri nisu živjeli u organizovanoj državi, nego u plemenskim zajednicama. Izuzetak je razdoblje od 250. p. n. e. do 167. p. n. e. kada su živjeli u organizovanoj državi. Poznati su im kraljevi Agron, Epulon i kraljica Teuta.

Arheologija i Antropologija[uredi | uredi izvor]

Arheolog Đorđe Janković iskopavanjima starih naselja po Banatu i Bačkoj stekao je saznanje o grnčariji sa terena.Godine 1915 objavio je zajednički sa arheologom Milicom Janković knjigu o tim iskopavanjima pod nazivom : ,,Sloveni u Jugoslovenskom Podunavlju".Izjava povodom tog rada:

,,Naselja u Banatu i Bačkoj koja su datirana u vreme pre doseljavanje naroda, to je reč o autohtonim Slovenima povezanim sa kulturom Ilira jedinim autohtonim stanovništvom".

Arheolog Đorđe Janković je radio na iskopavanjima Manastira Tvrdoš i Manastira Ilovica na Prevlaci .Godine 2015 napisao je knjigu pod nazivom: ,,Predanje i istorija crkve u Srba u svetlu arheologije".Izjava povodom toga:

"Manastir Tvrdoš i Manastir Ilovica na Prevlaci donose svoje arheološko saznanje,pronađena grnčarija pripada Slovenima ilirskog porekla.Tamo su postojala i Antropološka saznanja.Antropološka analiza 17 ljudskih skeleta pokazuje da većina pripadaju domorodcima ili ti Ilirima.Cetinjska kultura je krenula od pre 4000 godina od kojega vremena može da se prati antropološki Dinarski tip ljudi,odnosno ovi ljudi su onda bili predci Ilira od Cetinjske kulture".

Cetinjska kultura je kultura eneolita i bronzanog doba.Prostor Dalmacije,Hercegovine i južne Bosne je potvrdno gde su živeli Iliri cetinjske kulture.

Daorson je bio grad koji je bio naseljen pre 2300 godina Ilirima.On se nalazi u sredini Dinarskog planinskog uzvišenja.Njegovi arheološki megalitski ostaci sa pronađenim predmetima iz tog vremena potvrđuju Ilirsko vreme i vezu sa Cetinjskom kulturom.To su zapravo bili ljudi koji su naseljavali Dinarsko planinski prostor Balkana.

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Ime Ilira dovodi se u vezu sa zmijom, što prvi opaža Oto Grupe. Prema legendi Feničanin Kadmo naselio se među Enhelejce i oženio se Harmonijom koja mu je rodila sina Iluriosa kojeg je odmah po rođenju obavila zmija i prenela mu svoju magičnu snagu, čime on postaje ilirski rodonačelnik. Zmija koja je obavila Iluriosa dovodi se pak u vezu s hetitskom zmijom Ilurjakom. Ime Ilira i hetitske zmije svakako nije slučajno. Zmija je igrala važnu ulogu religioznom životu Ilira.

Ilirski jezik[uredi | uredi izvor]

Iako izvorna svedočanstava o ilirskom jeziku nisu brojna, izvesne karakteristike ilirskih govora su rekonstruisane na osnovu onomastičkog materijala, prvenstveno zahvaljujući tome što su razna ilirska mesta nakon rimskog osvajanja zadržala svoja dotadašnja imena u izvornom ili donekle izmenjenom obliku. Uporedo sa rimskim osvajanjem, otpočeo je proces širenja rimske kulture (romanizacija). Sastavni deo tog procesa bilo je i postepeno širenje latinskog jezika, koji se iz administrativne i javno-pravne sfere preneo i na ostale oblasti društvenog života. Jezička latinizacija je dovela do postepenog potiskivanja ilirskog jezika, koji se tokom vremena izgubio kao govorni jezik.

Lični antroponimi Ilira[uredi | uredi izvor]

Prema naučnom radu iz 2021. godine, ~46% Ilira i četvrtina Veneta nosila je lična imena slovenskog porijekla, što ukazuje na slovensko prisustvo prije trenutno prihvaćenog 6. i 7. veka.^[5]

Život i običaji[uredi | uredi izvor]

Iliri se danas smatraju prastanovnicima balkanskog područja, iako je možda njihova izvorna domovina područje današnjih Lužica. U svakom slučaju, ako su oni odgovorni za seobu Doraca, onda su odnekuda došli kao osvajači i zauzeli ovo područje kao svoju novu domovinu. Njihova borbenost se ne dovodi u pitanje, Grci (Ahejci) prvi su morali bježati na jug. Iliri se nisu libili baviti nikakvim poslovima. Kod njih susrećemo i stočarstvo i poljoprivredu, i lov i ribolov, a bavili su se i gusarstvom, kao i rudarstvom. Poznavali su i metalurgiju. Iliri su bili vješti travari. Znali su proizvoditi razne vrste piva, a posebno su obožavali medovinu, na svojim terevenkama opijali bi se do besvijesti. Svoja tijela Iliri su tetovirali zašiljenim bronzanim iglama. Optužuje ih se i za prinošenje ljudskih žrtava, a sumnja se da je među njima bilo i ljudožderstva kao i kod Skordiska, koji su se kasnije pomiješali s njima.

Naselja Ilira[uredi | uredi izvor]

Naselja Ilira razlikuju se od mjesta do mjesta. Njihova naselja, poznate kao gradine, podizana su na teško pristupačnim mjestima, obično na prirodnim uzvisinama. Svoje gradove opasivali bi odbrambenim zidinama i kulama. Uz rijeke su Iliri podizali sojenička naselja. U područjima gdje je klima oštra gradili su zemunice, dijelom ukopane u zemlju. Prema Strabonu, plemena poznata kao Dardanci, su zemunice gradili ispod gnojnica, navodeći usput, da su se Dardanci prali svega dvaput u životu, na rođenju, i prilikom vjenčanja.

Izgled i odeća[uredi | uredi izvor]

Brade su rijetko kada brijali. Odjeća se sastojala od bijele košulje koje su visile sve do koljena i opasane oko pojasa i ogrtača. Glave su pokrivali s nekoliko vrsti kapa, a na nogama su nosili kožne opanke.

Zanatstvo[uredi | uredi izvor]

Iliri su bili vješti mnogim poslovima pa tako i u izradi zlatnog, srebrnog i bronzanog nakita: narukvice, fibule, privjesci, ogrlice, ukrasne kopče i aplike. Posuđe Ilira je od keramike, ali su proizvodili i metalno posuđe, oblici im bili situla (vedro s poklopcem) i vedro. Sjekire su od kamena, bronze i gvožđa. Dlijeta su bila od bronze i gvožđa (dva tipa).^[6]

Ilirski štit
Ilirski šlem
Ilirski šlem iz Budve
Ilirski ratnik
Zidine ilirskog grada Dorsona u Ošanićima kod Stoca

Poljoprivreda[uredi | uredi izvor]

Iliri su poznavali poljoprivredu i uzgoj pšenice, ječma, prosa, te mahunarki, kao što su grašak, sočivo i bob. Plemena uz obalu uzgajala su i vinovu lozu, ovo posljednje je vjerovatno naučeno od susjednih Grka. U obradi zemlje Iliri su se služili koštanim motikama napravljenim od jelenjeg roga. Tek su od Kelta dobili plug, a ovo se odnosi i na makaze. U Albaniji su plug Iliri, verovatno dobili od susjednih Grka, a ostali dolaskom Rimljana. Već u mlađem gvozdenom dobu Iliri poznaju pijuk, lopatu, grabulje, srp, kosu i kosir, veći dio tog oruđa je od gvožđa. Prilikom pečenja hleba Iliri su se služili pećima. Neki od njih već su imali peći od pečene gline za kuvanje i pečenje, ali je većina palila vatru na goloj zemlji u sredini sobe ili uglu prostorije, nasuprot vratima. Svoje žitarice mljeli su ručnim žrvnjevima, dok su neki od njih rotacijski žrvanj dobili od Grka, Kelta i Rimljana.

Stočarstvo i ribolov[uredi | uredi izvor]

Stočarstvo je takođe važno ilirsko zanimanje i to u svim krajevima, a u nekim i glavni izvor bogaćenja. Iliri su uzgajali svinje, ovce, koze, nešto manje goveda. Imali su i konje i pse. Lov nije bio najrazvijeniji, hvatali su jelene (zbog rogova), lisice, jazavce, medvjede, dabrove, kune radi krzna. U lovu su koristili strelice s metalnim vrhovima, koplja i sulice. Glavno oružje lovca ipak je luk i strijela. Plemena Dalmacije poznavala su i strelice s otrovnim vrhom, taj otrov nazivali su 'ninum', a dobijali su ga od otrova tamošnjih zmija. Ribolov takođe ima značajno mjesto u krajevima uz obalu i uz rijeke. Ribolov je za Enhelejce bio glavno zanimanje. Ilirska udica je od bronze, imali su i gvozdene osti i koštane harpune. U ribolovu su se služili i izdubenim čamcima (monoksil). Jedan otkriveni primjerak ima dužinu od 12,34 metra. Uz obalu mora Iliri su se bavili i skupljanjem školjaka (dagnje i priljepci). Meke dijelove ovi ljudi su jeli, dok bi ljuštura kod Histra služila kao amulet i ukras.

Rudarstvo[uredi | uredi izvor]

Iliri su znali obrađivati bakar, zlato i srebro. Kopanjem ruda služili su se pijucima i maljevima. Zdrobljena ruda topila se u posebno građenim pećima. Kalupi za lijevanje pretežno su bili kameni. Razvoju njihove metalurgije preneli su dospjeli Kelti. Sada Iliri raspolažu većim brojem alatki.

U području Bosne Iliri su najviše obrađivali bronzu. Srebro se obrađivalo tek na jugu njihova područja. Od 2. stoljeća nove ere stagnira proizvodnja zlata, a sve se više proizvodi gvožđe.

Rudarstvu treba ovdje pridodati da su Iliri znali dobijati i so iz slane vode. Slani izvori bili su glavni razlog vječnim ratovima između Autarijata i Ardijeja. Da su Iliri bili razvijen narod govori i činjenica da su znali proizvoditi i staklo, za čiju je proizvodnju bila potrebna temperatura od 650 °C. Iz staklene paste izrađivali su zrnca za ukrašavanje lukova na fibulama i izradu ogrlica, i to još u starije gvozdeno doba.

Gusarstvo i trgovina[uredi | uredi izvor]

Gusarstvo je za Ilire bio jedan od oblika privređivanja. Iliri su imali malene brze brodiće pogodne za brze napade na trgovačke italske brodove, pa i na same grčke gradove. Ovaj posao Ilirima je donosio lijepu korist. Premda su bili gusari, Iliri su se morali baviti i trgovinom, i trgovali su. Grcima su Iliri izvozili srebro, pšenicu (grčko tlo je veoma nepogodno za poljoprivredu zbog manjka vode), kožu, peruniku i drugo. Od njih su uvozili keramiku, oružje i nakit.

Novac[uredi | uredi izvor]

Novac je uvijek vezan uz trgovinu, ali ga Iliri koriste još u vreme kontakta sa Grcima. Prvi put počinju ga kovati početkom IV veka prije nove ere u južnoj Iliriji, i to u gradu Damastionu (taj novac je od srebra). Iliri su kovali svoj novac, u Risnu (današnja Crna Gora, gde su pronađene tri vrste ovog novca, iz III i II veka stare ere, a na jednoj vrsti postoji oznaka grada Risna: "Rizo(n)o").

Na prostoru današnje Albanije ilirski novac se kuje od 3. stoljeća p. n. e. Daorsi i Labeati novac kuju od 2. veka. p. n. e. Peonci od IV st. p. n. e.

Društveno uređenje[uredi | uredi izvor]

Plemena Ilira bila su organizovana po rodovima (dekurijama) i bratstvima. Savez bratstava činio je pleme. Dekurija ili rod se sastojao od 150-200 ljudi. Zemlja je bila vlasništvo bratstva i nije se dijelila porodicama nego rodovima. Broj bratstava razlikovao se po veličini teritorija i broju članova plemena, a mogao je biti i određen organizacijskom strukturom plemena. Tako 12 bratstava nalazimo kod Liburna i Huthmita, ali i kod Peuceta iz južne Italije. Na čelu bratstva stoje 'princeps'i, u tom su svojstvu bili i članovi plemenskog vijeća. Na čelu ovog stajao je 'praepositus'. Neki Iliri, prema Teopompu i Agatarhidu iz Knida, među Ilirima je bilo i ropstva, spominju se Ardijejci i Dardanci. Kod nekih plemena spominju se i ostaci matrijarhata (Liburni). Žene Liburna mogle su se prije udaje podavati kome su htjele. Pseudo-Skilaks piše u 'Periplu' kako Liburnima vladaju žene.

Ilirska kraljevstva[uredi | uredi izvor]

Zajednički ekonomski interesi ilirskih plemena bili su na prvom mestu pljačka bogatih suseda - stanovnika Makedonije, Epira i grčkih kolonija. Ono malo što znamo o društvenoj strukturi ilirske kraljevine pokazuje da su klasni odnosi bili dominantni u njoj. Postoje malobrojni, ali rečiti podaci o robovlasničkim odnosima. Prvi ilirski kraljevi su bili verovatno samo plemenski prvaci.

Ako se izuzmu legendarni ilirski kraljevi - Kadmo i Galauros, kao i Grabos i Sirhas, Bardilis je prva ličnost koja je u izvorima označena kao kralj Ilira.^[7]

Rat i oružje[uredi | uredi izvor]

Iliri su bili ratoboran narod. Borbe su se vodile kako protiv susjeda, tako su plemena ratovala međusobno. Od njihovog oružja treba spomenuti zakrivljeni bodež ili kratki mač 'sika', on se možda razvio od zakrivljenog bronzanog noža. Tu su još 'sibuna' ili 'siguna', dugo gvozdeno koplje, duga bojna sjekira, luk i strijela i kao odbrambeno oružje su štitovi, bronzani oklop i 'knemide' ili 'potkoljenice', te više tipova kaciga. Šlemovi izrađivani u antičkoj Grčkoj bili su namenjeni i za trgovinu sa ilirskim stanovništvom, u periodu od kraja 6. do početka 4. vijeka prije nove ere. Ovi bronzani proizvodi poznati su kao „ilirski tip“ grčkog šlema i bili su omiljeni kod Ilira. Pronađeni antički šlemovi ilirskog tipa daju podatke i o putevima trgovine u navedenom vremenu. Kao primer mogu poslužiti grčki emporijumi – trgovi na obali Jadranskog mora, na ilirskoj teritoriji. Tu su Grci razmenjivali svoje proizvode, naročito oružje, sa domorodačkim stanovništvom.

Pomorstvo[uredi | uredi izvor]

Primorski Iliri bili su vješti pomorci i brodograditelji. Rimljani, a po svoj prilici i Grci primili su od njih mnoge vještine brodograditeljstva. Brodica 'liburna' (liburnica navis) bio je lagan, brz i velikih manevarskih sposobnosti. Najvještiji ilirski pomorci bili su uz Liburne i Labeati, Daorsi i Picenti.

Pogrebni običaji[uredi | uredi izvor]

Većina plemena kod Ilira svoje pokojne pokopavali pod humkom zajedno s popudbinom, kao što su to radili Dezitijati. Mrtvaci su ponekad spaljivani, pa je tek onda pepeo položen u grob. Humke su podizane od zemlje i kamena, a u toku njihovog podizanja razbijala se grnčarija. Tokom obreda pokopa plesali su se i pogrebni plesovi. Neki Iliri mrtve su sahranjivali ispod kuće. Kult Lara (Lar; zaštitnik kuće) takođe je bio prisutan, od njih su ga preuzeli Rimljani. Kod Liburna mrtvaci su se pokopavali u zgrčenom položaju.

Religija[uredi | uredi izvor]

Ilirska religija je mnogobožačka. Na sjeveru prevladava kult Sunca, na jugu kult zmije. Imali su veliki broj bogova, od kojih se neki javljaju samo lokalno. Kod Histra poznati su: Eia, Melesocus, Boria, Iria. Kod Liburna: Anzotika, ona se podudara s rimskom Venerom, te božica Ica kojoj je podugnut spomenik u Plominu. Nadalje Iutosika, Latra i Sentona. Glavni bog Japoda bio je Bindus, zaštitnik izvora i voda,. Identifikuje se s rimskim Neptunom. Armatus je bio lokalni bog rata. Nadalje bogovi: Terminus, zaštitnik meda; Tadenus, poistovjećen s Apolonom; Medaurus, zaštitnik grada Rizon (danas Risan), bio je vjerovatno bog lečenja. Na jugu ilirskog područja javljaju se Drakon i Dracena, božanski zmijski par. Oko vrata Iliri su nosili amulete kako bi se zaštitili od zlog pogleda.

Ilirska plemena[uredi | uredi izvor]

Navedeni su nazivi na latinskom jeziku, za neka plemena su pored i nazivi na srpskom jeziku:

Abrei, Abroi (Abri)
Albanoi (Albani)
Amantini
Andizetes (Andizeti)
Ardijejci
Ardiani
Arrianes
Atitani, (Atitani) – na Epiru
Autarijati
Breuci
Carni
Chaones (Haonci)
Chelidonioi (Helidonci)
Colapiani (Kolapijani)
Daesitiates (Dezitijati)
Dalmatae, Delmatae (Dalmati, Delmati)
Daorsoi (Daorsi)
Dardani
Dassaretae (Dasareti)
Daunii (Dauni)
Deraemistae (Deremisti)
Derentini
Deuri
Dindari
Ditiones
Docleates (Dokleati)
Encheleae (Enhelejci)
Glinditiones (Glinditioni)
Grabaei
Histri – Istra
Iapodes, Iapudes, Iapydes (Japodi, Japudi)
Iasi (Jasi)
Iapyges (Japigi)
Labeati
Latobici
Liburni
Maezaei (Mezeji)
Melcumani (Melkumani)
Messapii (Mesapi(jci)) – u Apuliji.
Molossi
Naransii
Oseriates (Oserijati)
Paeligni (Peligni)
Paeones (Peonci)
Parthini (Partini)
Penestae (Penesti)
Peucetii
Picentes (Pikenti) – u Italiji
Pirusti
Plereji
Poediculi – u Italiji
Sallentini (Salentini)
Sardeaties
Scirtones, Scirtoni
Seleiitan
Sesareti
Taulanti

Romanizacija Ilira[uredi | uredi izvor]

Iako su imali svoju izvornu kulturu, Iliri su nakon rimskog osvajanja potpali pod uticaj znatno razvijenije rimske kulture, koja se počela širiti i među pokorenim Ilirima, čime je otpočeo proces njihove postepene romanizacije.^[8] Taj proces je bio dugotrajan i slojevit, a ogledao su u postepenom prihvatanju rimskih običaja u raznim oblastima društvenog života, od administrativne i javno-pravne sfere, do verskog života (prihvatanje raznih kultova iz staroromske religije). Sastavni deo tog procesa bilo je i širenje latinskog jezika, prvobitno u gradskim sredinama, a potom i u unutrašnjosti. Jezička latinizacija je dovela do postepenog potiskivanja ilirskog jezika, koji se vremenom izgubio iz upotrebe. Usvajanjem mnogih rimskih običaja i postepenim prihvatanjem govornog latinskog jezika stvorena je lokalna iliro-romanska (iliroromanska) kultura, čime je dovršen proces romanizacije Ilira. U stručnoj literaturi, romanizovani Iliri se takođe nazivaju i Iliro-Romani (Iliroromani).^[9]^[2]^[10]

Sporne teorije o potomcima Ilira[uredi | uredi izvor]

U stručnoj literaturi i publicistici postoje brojne teorije o pojedinim narodima i etničkim grupama kao potomcima i naslednicima drevnih Ilira. Kao povod za nastanak raznih pretpostavki i teorija poslužio je manir "klasiciziranja" kod pojedinih srednjovekovnih istoričara, koji su često upotrebljavali imena antičkih naroda za imenovanje savremenih naroda. Po tom osnovu, naziv Iliri je od strane vizantijskih i drugih istoričara neretko upotrebljavan za označavanje potpuno različitih etničkih skupina. Povezivanje savremenih naroda i grupa sa starim Ilirima je dobilo na zamahu nakon obnove klasičnih studija u vreme humanizma i renesanse.

Tokom 18. veka, habzburške državne vlasti su kod službenog imenovanja Srba počele da upotrebljavaju i klasični pojam Iliri (lat. Illyri), što se potom odrazilo i na imenovanje odgovarajućih državnih tela koja su bila nadležna za rešavanje srpskih pitanja, a koja su u nazivu dobila upravo ilirsku odrednicu (Ilirska dvorska deputacija). Baron Barenštajn u svojom izveštaju iz 1761. godine naveo da je habzburška vlast pod "Ilirskim narodom" smatrala Rašane (Srbe), etničke Vlahe i Rutene (Rusine), kojima je zajednička stvar bila pravoslavna vera.^[11] Međutim, ova domišljanja nisu izvršila stvarni uticaj na identitetski razvoj samih Srba.

Najveći sporovi u nauci i publicistici vode se povodom teorije o Albancima kao potomcima starih Ilira. Tim povodom je izneto mnoštvo pretpostavki i teorija o postojanju ili nepostojanju veze između Albanaca i Ilira, uz pozivanje na istorijske, arheološke, lingvističke i antropološke argumente, a u najnovije doba u raspravu su uključeni i podaci iz genetičkih istraživanja. Teorija o ilirskom poreklu Albanaca je službeno usvojena od trane albanske nacionalne istoriografije, ali nije opšte prihvaćena u međunarodnim stručnim krugovima.^[12]

U novije vreme su se pojavile i teorije po kojima etnički Crnogorci predstavljaju navodne potomke antičkog plemena Dokleata, a samim tim i antičkih Ilira, ali takve pretpostavke, koje su nastale u publicističkim krugovima, nemaju podršku među stručnjacima.

Srpska Autohtonistička škola zagovara teoriju da su Srbi direktni potomci Ilira, oslanjajući se pre svega na antropologiju, genetiku, srednjovekovne i novovekovne pisane izvore u kojima se za Srbe često koristi naziv „Iliri".

Galerija[uredi | uredi izvor]

Etnogeneza Ilira
Ilirska područja
Iliri u užem smislu
Ilirska kraljevina u doba kralja Agrona (prema grčkom gledištu o južnoj granici Ilirije)
Ilirska kraljevina u doba kraljice Teute (prema grčkom gledištu o južnoj granici Ilirije)
Kneževina Demetrija Hvarskog (228—220. godine pre nove ere)
Rimska Ilirija
Rimska Ilirija
Rimski Ilirikum