Inuiti
 | |
| Ukupna populacija | |
|---|---|
| 148.863[1][2][3][4] | |
| Regioni sa značajnom populacijom | |
 Aljaska | 16.581(2010)[3] |
 Severna Kanada | 50.480 (2006)[2] |
 Grenland | 51.365 (2010)[1] |
 Danska | 15.815 (2015) |
 Rusija | 1.750 (2010) |
| Jezici | |
| inuitski jezici | |
| Religija | |
| hrišćanstvo i šamanizam | |
| Srodne etničke grupe | |
| Aleuti i Jupici[5] | |
Inuiti (u prevodu „istinski ljudi”, Inuit (množina) i Inuk (jednina)),[6] je zavisno od definicije, naziv za istočna plemena eskimskog naroda, poseban eskimski narod ili granu eskimske porodice naroda, u koju spadaju narodi koji dele zajedničku kulturu i govore jezicima inuitske grane eskimskih jezika, a koji žive u surovim klimatskim uslovima na obali Artika: Sibira (Čukotka), Aljaske, Severozapadnih teritorija, Nunavuta, Kvebeka (Nunavik), Labradora (Nunatsiavut) i Grenlanda.[7] Ove teritorije Inuiti su naselili pre oko 4.000 godina, šireći se od Aljaske gde su nastali ka istoku, naseljavajući veliki deo Arktika.[8] Inuitski jezici su deo eskimsko-aleutske porodice.[9] Inuitski znakovni jezik je kritično ugroženi jezički izolat koji se koristi u Nunavutu.[10]
Rasprostranjenost[uredi | uredi izvor]
Inuiti žive širom većeg dela Severne Kanade na teritoriji Nunavut, Nunavik u severnoj trećini Kvebeka, Nunatsiavut i Nunatukavut u Labradoru i u raznim delovima severozapadnih teritorija, posebno oko Arktičkog okeana, u regionu predviđenim Inuvialuitskim sporazumom.[note 1] Izuzev Nunatukavuta, ove oblasti su u inuitskim jezicima poznate kao Inuitski Nunangat.[11][2] U Kanadi, članci 25 i 35 Ustavnog zakona iz 1982. godine klasificiraju Inuite kao posebnu grupu aboridžinskih Kanađana koji nisu obuhvaćeni ni Prvim narodima, niti Metisima.[12]
Grenlandski Inuiti potomci su doseljenih nosilaca Tulske kulture iz Kanade do 1100. godine.[13] Inuiti Grenlanda su danski državljani, iako nisu državljani Evropske unije. U Sjedinjenim Američkim Državama, u državi Aljasci, Inupijati tradicionalno naseljavaju Severozapadni Arktički okrug, na severnim padinama Aljaske i ostrvo Mali Diomed.
U Kanadi i Sjedinjenim Državama, termin „Eskim” se nekada koristio za opisivanje Inuita, sibirskih i aljaskih Jupika, Inupijata, ali i jezički nesrodnih Čukča. „Inuit” nije prihvaćen kao termin za Jupike i Čukče; „Eskim”[14] je jedini pojam koji obuhvata sve Jupike, Inupijate i Inuite. Od kraja 20. veka, među starosediocima Kanade i Grenlandskim Inuitima široko je rasprostranjeno verovanje da je „Eskim” uvredljiv izraz, a češće se identifikuju autonimom „Inuiti”.[15][16][17]
Podgrupe[uredi | uredi izvor]
Na konferenciji Inuita su definisani nazivi za pojedine skupine Eskima: u Kanadi Inuiti (istočna Kanada) i Inuvijaluiti (zapadna Kanada), na Grenlandu Kalaliti, na Aljasci Inupijati (severna i severozapadna Aljaska) i Jupici (centralna Aljaska i istočni deo poluostrva Aljaska sa okolnim ostrvima) i u Rusiji Jupici ili Juiti. Jupici nisu Inuiti, pa se kao naziv koji obuhvata obe grupe koristi Eskimi.
Život[uredi | uredi izvor]
Inuiti žive na tradicionalan način. Oni love zbog hrane i krzna, koje prodaju, ali je to veoma teško, jer je problem doći do savremenog i tradicionalnog sveta, naročito mladim ljudima. Oni tradicionalno grade privremena lovačka skloništa od blokova leda, nazvana iglo.[18]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ Regija predviđena Inuvialuitskim sporazumom (engl. Inuvialuit Settlement Region - ISR) obuhvata i Jukonsku severnu padinu na teritoriji Jukona, koja je relativno mala u poređenju sa ISR-om u Severozapadnim teritorijama i nema trajno naseljenih mesta unutar nje - ali deo je tradicionalnog i sadašnjeg inuvialuitskog prostora za lov, postavljanje zamki, ribolov, itd.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b „The World Factbook (Greenland)”. Central Intelligence Agency. 2013. Arhivirano iz originala 21. 10. 2013. g. Pristupljeno 20. 10. 2013.
- ^ a b v „2006 Aboriginal Population Profile (Canada)”. Statistics Canada. 15. 1. 2008. Pristupljeno 20. 10. 2013.
- ^ a b „Table 1: American Indian and Alaska Native Alone and Alone or in Combination Population by Tribe for the United States: 2000” (xls). United States Census Bureau. 2000. Pristupljeno 20. 10. 2013.
- ^ „Statistikbanken”. Statistics Denmark. 2018. Pristupljeno 22. 7. 2018.
- ^ "Eskimo-Aleut." Ethnologue. Retrieved 17 Oct 2013.
- ^ „Correct use of Inuit and Inuk”. Arhivirano iz originala 25. 12. 2018. g. Pristupljeno 26. 06. 2020.
- ^ Kaplan, Lawrence (1. 7. 2011). „Comparative Yupik and Inuit”. Alaska Native Language Center, University of Alaska Fairbanks. Arhivirano iz originala 16. 5. 2015. g. Pristupljeno 12. 5. 2015.
- ^ Dean, William G.; Matthews, Geoffrey J. (1998). Concise Historical Atlas of Canada. University of Toronto Press. str. 2. ISBN 978-0-8020-4203-3.
- ^ „The Hunters of the Arctic”. bambusspiele.de. Pristupljeno 7. 1. 2008.
- ^ Schuit, Joke; Baker, Anne; Pfau, Roland. „Inuit Sign Language: a contribution to sign language typology”. Universiteit van Amsterdam. Arhivirano iz originala 19. 9. 2015. g. Pristupljeno 1. 8. 2015.
- ^ „Maps of Inuit Nunaat (Inuit Regions of Canada)”. Itk.ca. 10. 6. 2009. Arhivirano iz originala 17. 2. 2011. g. Pristupljeno 25. 2. 2011.
- ^ „Canadian Charter of Rights and Freedoms”. Department of Justice Canada. Arhivirano iz originala 5. 1. 2011. g.
- ^ Park, Robert W. (1993). „The Dorset-Thule Succession in Arctic North America: Assessing Claims for Culture Contact”. American Antiquity. 58 (2): 203—234. ISSN 0002-7316. doi:10.2307/281966.
- ^ Kaplan, Lawrence (1. 7. 2011). „Inuit or Eskimo: Which names to use?”. Alaska Native Language Center, University of Alaska Fairbanks. Arhivirano iz originala 12. 1. 2019. g. Pristupljeno 12. 5. 2015.
- ^ The American Heritage Dictionary of the English Language: Fourth Edition Arhivirano 2001-04-12 na sajtu Wayback Machine
- ^ Setting the Record Straight About Native Languages: What Does "Eskimo" Mean In Cree?
- ^ Eskimo Arhivirano 2001-04-12 na sajtu Wayback Machine, American Heritage Dictionary of the English Language: Fourth Edition, 2000
- ^ Хиљаду нових питања и одговора 2, Београд: Stooper book, 2004.
Литература[uredi | uredi izvor]
- Alia, Valerie (2009). Names and Nunavut: Culture and Identity in Arctic Canada. Berghahn Books. ISBN 978-1-84545-165-3.
- Billson, Janet Mancini; Kyra Mancini (2007). Inuit women: their powerful spirit in a century of change. Rowman & Littlefield. ISBN 978-0-7425-3596-1.
- Briggs, Jean L. (1971). Never in Anger: Portrait of an Eskimo Family. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 978-0-674-60828-3.
- Forman, Werner; Burch, Ernest S. (1988). The Eskimos. Norman: University of Oklahoma Press. ISBN 978-0-8061-2126-0.
- CBC. History of the Thule Migration, The Nature of Things, Canadian Broadcasting Corporation. Informational webpage related to the TV documentary, Inuit Odyssey, shown below in the External links section.
- Crandall, Richard C. (2000). Inuit Art: A History. McFarland. ISBN 978-0-7864-0711-8.
- De Poncins, Gontran. Kabloona. St. Paul, MN: Graywolf Press, 1996 (originally 1941). ISBN 1-55597-249-7
- Eber, Dorothy (1997). Images of Justice: A Legal History of the Northwest Territories and Yellowknife. McGill-Queen's University Press. ISBN 978-0-7735-1675-5.
- Eber, Dorothy (2008). Encounters on the Passage: Inuit meet the explorers. University of Toronto Press. ISBN 978-1-4426-8798-1.
- Hauser, Michael; Erik Holtved; Bent Jensen (2010). Traditional Inuit songs from the Thule area, Volume 2. Museum Tusculanum Press. ISBN 978-87-635-2589-3.
- Hessell, Ingo (2006). Arctic Spirit: The Albrecht Collection of Inuit Art at the Heard Museum. Vancouver: Douglas & McIntyre. ISBN 978-1-55365-189-5.
- Hund, Andrew (2012). Inuit. SAGE Publications, Inc. ISBN 978-1412992619.
- Kulchyski, Peter Keith; Frank J. Tester (2007). Kiumajut (talking back): game management and Inuit rights, 1900–70. UBC Press. ISBN 978-0-7748-1241-2.
- King, J. C. H; Birgit Pauksztat; Robert Storrie (2005). Arctic clothing of North America—Alaska, Canada, Greenland. McGill-Queen's University Press. ISBN 978-0-7735-3008-9.
- McGrath, Melanie (2007). The long exile: a tale of Inuit betrayal and survival in the high Arctic. New York: Alfred A. Knopf. ISBN 978-1-4000-4047-6.
- Paver, Michelle (2008). Chronicles of Ancient Darkness Omnibus Edition (Volume 1, 2, and 3). London: Orion. ISBN 978-1-84255-705-1.
- Ruesch, Hans (1986). Top of the World. New York: Pocket. ISBN 978-950-637-164-7. (Hebrew version)
- Sowa, F. 2014. Inuit. in: Hund, A. Antarctica and the Arctic Circle: A Geographic Encyclopedia of the Earth's Polar Regions. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO, pp. 390–395.
- Stern, Pamela R.; Lisa Stevenson (2006). Critical Inuit studies: an anthology of contemporary Arctic ethnography. University of Nebraska Press. ISBN 978-0-8032-4303-3.
- Steckley, John (2008). White Lies about the Inuit. Broadview Press. ISBN 978-1-55111-875-8.
- Stern, Pamela R (2004). Historical dictionary of the Inuit. Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-5058-3.
- Walk, Ansgar. (1999). Kenojuak: the life story of an Inuit artist. Manotick, Ontario: Penumbra Press. ISBN 978-0-921254-95-9.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- National Inuit Organization in Canada
- Inuit na sajtu Curlie
- Inuktitut Living Dictionary Архивирано на сајту Wayback Machine (26. јун 2012)
- Inuit Odyssey, produced by The Nature of Things and first broadcast 29 June 2009 on the Canadian Broadcasting Corporation network. This is a documentary on the Thule people, the ancestors of the Inuit, and their eastward migration across the Arctic to Greenland. The webpage contains a link to view the documentary online here (length: 44:03; may not be viewable online outside of Canada). Note: Nature of Things episodes are also viewable on iTunes.
