Istorija Avganistana

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Pisana istorija Avganistana (Paštunski:د افغانستان تاريخ‎, Da Afġānistān Tārīkh), datira iz vremena oko 500 godina p. n. e. kada je područje bilo pod kontrolom Ahemenidskog carstva[1], mada dokazi ukazuju da je razvijen stepen urbanizovane kulture postojao između 3000. i 2000. godina p. n. e.[2][3][4] Civilizacija doline Inda se prostirala preko velikih delova Avganistana na severu, gde je poznato nekoliko lokaliteta.[5] Aleksandar Veliki je sa svojom vojskom došao u ono što je danas Avganistan 330. godine p. n. e. nakon što je porazio Persiju u bici kod Gaugamele.[6] Od tada, mnoga carstva su uspostavljala svoje prestonice u Avganistanu, među kojima su Grčko-baktrijsko kraljevstvo, Maurijsko carstvo, kušansko kraljevstvo, Safaridi, Samanidi, Gaznavidi, Guridi, Timuridi, Mugali, Hotaki i Durani.[7]

Avganistan (u prevodu "zemlja Avgana") je bila strateški važna lokacija kroz istoriju.[8] Zemlja je služila kao ulaz ka Indijskom potkontinentu, drevno je žarište Puta svile, koji je prevozio robu od Sredozemnog mora u Kinu.[9] Pošto se nalazi na putu mnogih trgovinskih i migracionih ruta, Avganistan se može nazvati "kružnim tokom srednje Azije".[10]

Indo-arijski narodi su došli u Avganistan sa severa nakon 20. veka p. n. e.[11] i oni su ostavili svoje jezike koji su opstali u obliku paštunskog i darijskog. Invazije Arapa su uticale na kulturu Avganistana, s obzirom da su zoroastrizam, helenizam, hinduizam i budizam davno iščezli, ili su počeli da opadaju, kao što je bilo slučaj sa budizmom. Turkijska kraljevstva kao što su Gaznavidi, Guridi i Timuridi su napravila od regiona kojeg danas nazivamo Avganistan veoma važnim mestom.

Mir Vais Hotak, a nakon njega Ahmed Šah Durani, je ujedinio Avganistanska plemena i osnovao poslednju Avganistansku imperiju početkom 18. veka nove ere.[12][13][14][15][16] Suverenitet Avganistana su održali tokom Anglo-avganistanskih ratova, Sovjetskog rata 1980. g., i rata u Avganistanu od 2001. g. brojnost i različitost naroda: Paštuni, Tadžici, Hazare, Uzbeci, Turkmeni, Ajmaci i drugi. Paštuni čine najveću grupu.

Praistorija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Preislamski period Avganistana
Šatori Avganistanskih nomada na severu provincije Badgis u Avganistanu. Rana poljoprivredna sela su nastala u Avganistanu pre oko 7000 godina.

Arheološka iskopavanja praistorijskih lokaliteta Luja Duprija i drugih u Dara Kuru 1966. godine gde je pronađeno 800 kamenih alata zajedno sa delom desne slepoočne kosti Neandertalca, ukazuju da su ljudi živeli na prostoru gde je sada Avganistan pre najmanje 52000 godina. Pećina Kara Kamar sadrži sečiva ugljenik-14 iz paleolitskog vremena koje datira iz vremena od pre 34000 godina.[17] Poljoprivredne zajednice u Avganistanu su jedne od najstarijih na svetu. Arheolozi su pronašli dokaze ljudskog života koji datiraju od vremena pre 50000. p. n. e. Artefakti ukazuju da su starosedeoci bili sitni poljoprivrednici i stočari, najverovatnije grupisani u plemena sa malim lokalnim kraljevstvima koja su se uzdizala i padala tokom godina. Urbanizacija je verovatno počela oko 3000. p. n. e.[18] Zoroastrizam je dominirao kao religija na tom području; čak i moderni avganistanski solarni kalendar pokazuje uticaj zoroastrizma u imenima meseci. Druge religije kao što su budizam i hinduizam su došle so izražaja kasnije, ostavljajući veliki trag u regionu. Gandara je ime drevnog kraljevstva iz vedskog perioda i prestonica je bila smeštena između Hindukuša i Sulejmanovih planina (Solomonovih planina),[19] iako Kandahar u modernom vremenu i drevna Gandara nisu geografski identične.[20][21]

Rani doseljenici, oko 3000. godine p. n. e. su najverovatnije bili povezani kulturom i trgovinom sa susednim civilizacija kao što su Džiroft i Tepe Sialk i civilizacijom doline Inda. Urbana civilizacija je počela najranije oko 3000. godine p. n. e. i verovatno je rani grad Mundigak (blizu Kandahara) bio kolonija susedne civilizacije doline Inda.[3] Prvi poznati narodi su bili Indo-iranski narodi,[22] ali njihov datum dolaska varira između 3000. godine[23] i 1500. godine p. n. e.[24]

Civilizacija doline Inda[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Civilizacija doline Inda

Civilizacija doline Inda je civilizacija iz bronzanog doba (3300—1300. p. n. e.) koja se prostirala od onoga što je danas severozapadni Pakistan do severozapadne Indije i severoistočnog Avganistana.[25] Lokalitet doline Inda je pronađen na reci Amu Darja kod Šortugaja na severu Pakistanu.[26] Pored Šortugaja, lokalitet Mundigak je vredan pomena. U Avganistanu se nalazi i nekoliko manjih kolonija civilizacije doline Inda.

Baktrijsko-margijanski arheološki kompleks[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Baktrijsko-margijanski arheološki kompleks

Baktrijsko-margijanski arheološki kompleks je postao važan u jugozapadnom regionu između 2200. i 1700. godina p. n. e. Grad Balh je osnovan tokom tog vremena (2000—1500. godine p. n. e). Moguće je da je Baktrijsko-margijanski arheološki kompleks bio u Indo-Evropskoj kulturi, verovatno Proto-Indo-arijski narodi.[23] Ali standardni model smatra da je dolazak Indo-arijskog naroda nastupio krajem Harapanske civilizacije što je proizvelo nastanak vedskog perioda ranog gvozdenog doba.[27]

Drevna istorija (700—565. p. n. e.)[uredi | uredi izvor]

Međani[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Međani

Postoji mnogo različitih mišljenja o prostiranju Međanskog kraljevstva. Na primer, prema Ernstu Hercfeldu, to je bilo moćno kraljevstvo, koje se prostiralo od centralne Anadolije do Baktrije, sve do granica današnje Indije. Sa druge strane, Helejn Sančizi Vindenburg (Heleen Sancisi-Weerdenburg) insistira da nema stvarnog dokaza o postojanju Međanskog kraljevstva i da je to bila nestabilna državna formacija. Bilo kako bilo, region onoga što je današnji Avganistan je bio nakratko pod međanskom vlašću.[28]

Ahemenidsko carstvo[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Ahemenidsko carstvo
Arahozija, Arija i Baktrija su bile drevne satrapije Ahemenidskog carstva koje su činile većinu onoga što je sada Avganistan tokom 500. godine prije nove ere. Neki od stanovnika Arahozije su bili poznati kao Paktanci, čije je ime verovatno opstalo u današnjem Paktuni (Paštuni)

Avganistan je pao pod Ahemenidsku vlast nakon što ga je osvojio Darije I Veliki. Područje je podeljeno na nekoliko provincija koje su nazvane satrapije i kojima je vladao guverner, ili satrap. Među ove drevne satrapije su spadale: Arija (Herat); Arahozija (Kandahar, Laškar Gah i Kveta); Baktrija (Balh); Satagidija (Gazni); i Gandara (Kabul, Džalalbad i Pešavar).[29]

Aleksandar Veliki i Seleukidi[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Ratovi Aleksandra Velikog

Aleksandar Veliki je došao na područje Avganistana 330. p. n. e. nakon što je porazio Darija III godinu ranije u bici kod Gaugamele.[30] Njegova vojska je naišla na veoma jak otpor u Avganistanskim plemenskim područjima prilikom čega je izjavio da je "lako ući u Avganistan, a teško izaći".[31] Iako je njegova ekspedicija u Avganistanu bila kratka, Aleksandar je ostavio iza sebe helenski uticaj koji je trajao nekoliko vekova. Nekoliko velikih gradova je sagrađeno u regionu koji je nazvan "Aleksandrija" uključujući Arijsku Aleksandriju (današnji Herat); Aleksandriju na Tarnaku (blizu Kandahara); Aleksandriju na Kavkazu (blizu Bagrama); i konačno, Aleksandriju Eshata na severu. Nakon Aleksandrove smrti, njegovo slabo povezano carstvo se podelilo. Seleuk I Nikator, oficir tokom Aleksandrovog osvajanja, sebe proglašava za vođu njegovog Seleukidskog carstva, obuhvatajući Persiju i Avganistan.[32]

Grčko-baktrijsko kraljevstvo[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Grčko-baktrijsko kraljevstvo
Približna slika maksimalnog raspona Grčko-baktrijskog kraljevstva oko 180. godine prije nove ere, uključujući regione Tabaristan i Velikog Horasan na zapadu, Sogdijana i Fergana na severu, Baktrije i Arahozije na jugu.

Grčko-baktrijsko kraljevstvo je osnovano kada se Diodot I Soter, satrap Baktrije (a verovatno i okolnih provincija) odvojio od Seleukidskog carstva oko 250. godine prije nove ere. Grčko-Baktrija je trajala sve do 130 godine p. n. e., kada je sin Eukratida, kralj Heliokl I, poražen i isteran iz Baktrije od strane Juezi plemena. Smatra se da je njegova dinastija nastavila da vlada u Kabulu i Aleksandriji na Kavkazu sve do 70. godine prije nove ere kada je kralj Hermejus poržen od strane plemena Juezi.

Jedan od Demetrijevih naslednika je, Menander I, podigao Indo-grčko kraljevstvo u visine između 165.130. p. n. e., šireći kraljevstvo u Avganistan i Pakistan u veće razmere od Demetreja. Nakon Menanderove smrrti, Indo-grčko kraljevstvo je počelo polako da opada i poslednji Indo-grčki kralj je poražen 10. godine nove ere.

Maurijsko carstvo[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Maurijsko carstvo

Teritorija je pala pod vlast Maurijskog carstva, kojeg je predvodio Čandragupta Maurije. Maurijci su doneli hinduizam i budizam u region, i planirali su da zauzmu veći deo srednje Azije dok nisu došli u sukob sa lokalnim Grčko-baktrijskim snagama. Smatra se da je Seleuk potpisao mirovni sporazum sa Čandraguptom tako što je predao kontrolu nad teritorijom južno od Hindukuša Maurijcima sklapanjem mešovitog braka i 500 slonova.

Aleksandar ih je preuzeo od Arijanaca i uspostavio svoja naselja, ali ih je Seleuk I Nikator predao Čandragupta Mauriju kao uslov za sklapanje braka i dobijanje 500 slonova.[33] —Strabon, 64. p. n. e. – 24. n. e.

Pošto je konsolidovao vlast na severozapadu, Čandragupta je išao ka istoku ka carstvu Nanda. Avganistansko bitno drevno materijalno i nematerijalno budističko nasleđe je zabeleženo nizom velikih arheoloških lokaliteta, uključujući i umetničke ostatke. Budističke doktrine pokazuju da su dopirali do Balha čak tokom života Bude, što je zapisao Ća Zang.

Beli Huni (Heftaliti)[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Beli Huni

Carstvo Heftalita u Avganistanu se prostiralo od Kineskog Sinkjanga do Sasanidskog Irana, od Sogdijane do Pandžaba. Njihovi glavni neprijatelji su bili persijski Sasanidi. Kao rezultat toga, bilo je relativno malo mirnog doba u to vreme. Oko 565. godine nove ere, carstvo Heftalita je zbačeno kombinovanim snaga zapadnih Turaka i Sasanida.[34]

Srednji vek (565—1504)[uredi | uredi izvor]

Od srednjeg veka pa do 1750. godine deo Avganistan je bio priznat kao Veliki Horasan.[35] Dva od četiri glavna grada Horasana (Balh i Herat) se sada nalaze u Avganistanu. Kandahar, Gazni i Kabul su predstavljali liniju razdvajanja između Horasana i Hindustana.[36] Zemlja naseljena Avganistanskim plemenima (precima Paštuna) se zvala Avganistan, što je blago pokrivalo područje između Hindukuša i reke Ind.[37][38] Najraniji zapis imena "Avgan" ("Abgân") spominje Šapur I tokom 3. veka nove ere što je kasnije zapisano u obliku "Avagānā" od strane Indijskog astronoma Varaha Mihire u 6. veku nove ere.[39][40][41] Koristilo se kao referenca legedarnom pretku poznatom kao "Afghana", unuku kralja Saula.[42] Ća Zang, kineski putnik, koji je posećivao područje Avganistana nekoliko puta između 630. i 644. godine priča o njima.[39] Preci mnogih Avganistanaca koji su pričali turkijski su se naselili na područje Hindukuša i počeše se asimilirati u kulturu i jezik Paštunskih plemena koja su već bila prisutna.[43]

Islamizacija Avganistana[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Islamizacija Avganistana

Pravedni halifi su, 642. godine, osvojili većinu zapadne Azije od Sasanida i Vizantije, i od zapadnog grada Herata uvodili su islam ulazeći u nove gradove. Avganistan je u tom periodu imao više različitih samostalnih vođa, u zavisnosti od područja. Preci Ebu Hanifa, uključujući i njegovog oca, bili su iz regiona Kabul.[44]

Prve arapske snage nisu potpuno istražile Avganistan zbog napada planinskih plemena. Veći deo istočnog dela države je ostao nezavisan, kao deo Hindu Šahi kraljevstava Kabula i Ganadare, koja su opstajala sve dok ih nisu porazile snage muslimanske Safaridske dinastije, a zatim Gaznavidi.

Mongolski napadi[uredi | uredi izvor]

Razaranja koja su izazvali Mongoli je rezultovala uništenjem nekoliko gradova, uključujući Bamijan, Herat i Balh, i uništenja plodnog poljoprivrednog tla.[45] Veliki broj stanovnika je ubijen. Većina većih gradova Hindukuša je postala deo Mongolskog carstva. Područja južno od Hindukuša naseljena Avganistanskim plemenima su bila nezavisna ili su se udružila sa Khilji dinastijom seeverne Indije.

Timuridi[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Timuridi

Timur je priključio veći deo područja u svoje ogromno Timuridsko carstvo. Grad Herat je postao jedan od glavnih gradova carstva, a njegov unuk Pir Muhamed je sedeo na čelu Kandahara. Timur je obnovio većinu avganistanske infrastrukture koju je uništio njegov prethodnik. Područje je napredovalo pod njegovog vladavinom. Timuridova vladavina je počela da opada početkom 16. veka sa rastom novog vođe u Kabulu, Babura. Timur, potomak Džingis Kana, je osnovao veliko carstvo preko Rusije i Persije kojom je vladao iz svoje prestonice u Samarklandu, današnjem Uzbekistanu. Timur je zarobio Herat 1381. godine i njegov sin, Šah Rudk je preselio prestonicu Timuridskog carstva u Herat 1405. godine. Timurci, turkijski narod, doneo je Turkijsku nomadsku kulturu u srednju Aziju u orbitu Persijske civilazcije, time učinivši da Herat postane jedan od kulturnijih i naprednijih gradova sveta. Fuzija kulture srednje Azije i Persije beše velika zaostavštiva za budući Avganistan. Vek kasnije, kralj Babur, potomak Timura, postao je Herat i napisao "celi naseljeni svet nema grad kao Herat". Sledećih 300 godina istočna Avganistanska plemena su periodično napadala Indiju stvarajući velika Indo-Avganistanska carstva. 1500. godine, Timurov potomak Babur je isteran iz svog doma u dolini Fergana. Do 16. veka zapadni Avganistan se ponovo vratio pod Persijsku vlast Safaridske dinastije.[46][47]

Moderno doba (1504—1973)[uredi | uredi izvor]

Moguli, Uzbeci i Safavidi[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Mogulsko carstvo

Godine 1504., Babur, potomak Timura, je došao iz onoga što je današnji Uzbekistan i preselio se u Kabul. Počeo je istraživati teritorije u regionu, sa Kabulom kao vojnim sjedištem. Umesto da gleda ka moćnim Safavidima na zapadu, Babur je bio više fokusiran na Indijski potkontinent, koji je uključivao region poznat kao Kabulistan. 1526. godine, on je krenuo sa vojskom na zauzme mesto Delhi sultanata, koje je u to vreme zauzimala Avganistanska dinastija Lodi od Indije. Nakon što je porazio Ibrahim Lodija i njegovu vojsku, Babur je pretvorio Delhi u prestonicu svog nedavno osnovanog Mogulskog carstva.

Od 16. do 17. veka, Avganistan je bio podeljen u tri velika područja. Sever je bio pod vođstvom kanata Bukara, zapadni deo su vodili iranski šiitski Safavidi i istočni deo je bio pod kontrolom sunitskih Mogula severne Indije. Region Kandahar na jugu je služio kao tampon zona između Mogula i Safavida, sa starosedelačkim Avganistancima koji su često menjali strane. Babur je istražio gradove u regionu pre kampanje u Indiju. U Kandaharu, u Čilzinskoj kamenoj planini, se nalazi njegova lična epigrafika. Kao i u ostatku teritorija koje su nekad činile deo Indijskog Mogulskog carstva, Avganistan ima grobnice, palate i tvrđave koje su sagradili Moguli.[48]

Hotaki dinastija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Hotaki dinastija

Godine 1704., safavidski Šah Husein je postavio Džurdžis Kana, okrutnog Gruzijskog podanika da vodi njegove istočne teritorije u regionu Kandahara. Jedan od Džurdžisovih glavnih zadataka je bio da slomi pobunjenike koje su započeli starosedeoci Avganistana. Pod njegovom vlašću pobune su bile uspešno suzbijane i vladao je sa Kandaharom nepokolebljivo strogim merama. Počeo je da zatvara i ubija starosedeoce Avganistana, posebno one koji su bili osumnjičeni za učestvovanje u pobuni. Jedan od onih koji je uhapšen i zatvoren je bio Mir Vais Hotak koji je pripadao uticajnoj porodici u Kandaharu. Mir Vais je poslat kao zatvorenik na persijski sud u Isfahanu ali je kralj odbacio optužbe protiv njega, te je on poslat nazad u zemlju porekla kao slobodan čovek.[49]

U aprilu 1709. godine, Mir Vais je učestvovao u pobuni zajedno sa vojskom kojom je komandovao kan Našer.[traži se izvor][50] Ustanak je počeo kada su Džurdžis i njegova pratnja ubijeni nakon piknika i banketa koji je pripremio Mir Vais u svojoj seoskoj kući van grada.[51] Oko četiri dana kasnije, vojska dobro obučenih gruzijskih snaga je došla u grad pošto je čula za Džurdžisovu smrt ali Mir Vais i njegove Avganistanske snage su odbranile grad. Od 1710. do 1713. godine, Avganistanske snage su porazile velike Persijske vojske koje su iz Isfahana slali sve slabiji Safavidi.[52]

Pošto je nekoliko, ne baš srčanih, pokušaja da se uguši pobunjeni grad propalo, Persijska vlada je poslala Kaj Kusraua, nećaka preminulog Džurdžis Kana, sa vojskom od 30000 ljudi da izazove pokoravanje, ali uprkos prvobitnom uspehu, koje je naveo Avganistance da ponude predaju uz sporazum, njegov nepokolebljiv stav ih je naterao da naprave nov očajnički napor, koji je rezultovao u potpunom porazu Persijske vojske (od koje je svega 700 pobeglo) i smrti njegovog generala. Dve godine kasnije, 1713. godine, druga Persijska vojska je, kojom je komandovao Rustam Kan, takođe je poražena od strane pobunjenika, koji su tako utvrdili svoje položaje preko cele provincije Kandahar.[53]

———Edvard G. Braun, 1924. godina

Južni Avganistan je postao nezavisno lokalno Paštunsko kraljevstvo.[54] Odbijajući titulu kralja, Mir Vais je prozvan "princem Kandahara i generalom nacionalne vojske" od strane Avganistanaca. Umro je prirodnom smrću 1715. godine i nasledio ga je njegov brat Abdul Aziz Hotak. Aziz je ubijen dve godine kasnije od strane Mir Vaisovog sina, Mahmuda Hotakija, navodno zbog planiranja da preda suverenitet Kandahara Persiji.[52]</ref> Mahmud je poveo Avganistansku vojsku na Persiju 1722. godine i porazio Safavide, koji su već decenijama opadali, u bici kod Gulnabada. Avganistanci su zarobili Isfahan (prestonicu Safavida) i Mahmud je postao nakratko novi persijski Šah.

Mahmud je započeo vladavinu terora, koja je bila kratkog veka, nad svojim Persijskim podanicima koji su prkosili njegovoj vladavini od početka, i na kraju ga je 1725. godine ubio njegov rođak, Ašraf Hotaki. Neki izvori kažu da je umro od ludila. Ašraf je postao novi avganistanski šah od Persije ubrzo nakon Mahmudove smrti, dok je domaći region Avganistana vodio Mahmudov mlađi brat šah Husein Hotaki. Ašraf je uspeo da obezbedi mir, ali po veoma nepovoljnim uslovima, sa Otomanskim carstvom 1727. godine pobedivši superiornu Otomansku armiju, ali je Ruska imperija iskoristila politički nemir, građanski razdor i gađenje i nelojalnost velike većine ljudi u carstvu, da preuzme bivše Persijske teritorije za sebe, ograničavajući količinu teritorije pod kontrolom šah Mahmuda.

Kratkotrajna dinastija Hotaki je bila problematična i nasilna od početka pošto su krvavi sukobi otežali uspostavljanje trajne kontrole. Dinastija je trajala pod velikim nemirom zbog krvavih osveta koje su učinile njihovu vladanu napornom, i nakon masakra hiljade žrtava u Isfahanu; uključujući više od 3000 religijskih đaka, plemića i članova porodice Safavid.[55] Velika većina Persijanaca je odbijala avganistanski režim od početka. Vladavina Hotakija se nastavila u regionu Avganistana sve do 1738. godine kada je šah Husein poražen i proteran od strane Nadera Šaha od Persije.[56]

Dinastija Hotaki je konačno uklonjena sa vlasti 1729. godine, nakon veoma kratke vladavine. Poraženi su od strane Iranskog vojnog komandanta Nader Šaha, vođe Afšarida, u oktobru 1729. godine u bici kod Damgana, takođe proterujući Hotakije do južnog Avganistana. Poslednji vladar Hotaki dinastije, šah Husein, vladao je južnim Avganistanom sve do 1738. godine kada su ga Afšaridi i abdalski Paštuni potpuno pogazili u Kandaharu.[56]

Durani carstvo[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Durani carstvo
Ahmad Šah Durani, osnivač poslednjeg, Durani carstva, i „Otac nacije“.

Nader Šah je stigao sa svojom Afšaridskom vojskom u Kandahar 1738. godine i porazio Husein Hotakija, naknadno uzimajući sav Avganistan u svoje carstvo. Tu, mladi zarobljeni tinejdžer Ahmad Kan se pridružuje službi u napadu na Indiju.

Nader Šah je ubijen 19. juna 1747. godine, od strane nekoliko njegovih Persijskih oficira, i Afšaridsko carstvo se raspada u delove. U isto vreme 25. godišnji Ahmad Kan je bio zauzet u Avganistanu pozivajući na veliko okupljanje da se izabere vođa među narodom. Avganistanci su se sakupili u oktobru 1747. godine i izabrali Ahmada Šaha među izazivačima, time ga načinivši šefom države. Nakon inauguracije ili krunisanja, postao je poznat kao Ahmad Šah Durani. Usvojio je tituli padshah durr-i dawran ("kralj", "biser doba") i Abdali pleme je postalo poznato kao Durani pleme nakon toga.[57] Ahmad Šah nije samo predstavljao Durani nego je ujedinio sva Paštunska plemena. Do 1751. godine, Ahmad Šah Durani i njegova Avganistanska vojska su osvojili celi današnji Avganistan, Pakistan, i nakratko, provincije Horasan i Kohistan u Iranu, zajedno sa Delhijem u Indiji.[58] Porazio je carstvo Marata 1761. godine u bici kod Panipata.

U oktobru 1772. godine, Ahmad Šah se penzionisao u svoj dom u Kandaharu gde je spokojno preminuo i sahranjen je na mestu koje je sada spojeno sa "Svetilištem plašta". Nasledio ga je sin, Timur Šah Durani, koji je premestio Avganistanko carstvo iz Kandahara u Kabul. Timur je umro 1793. godine a njegov sin Zaman Šah Durani je preuzeo tron.

Zaman Šah i njegova braća su slabo držali vlast koju su im ostavili slavni preci. Rešavali su različitosti "rundom proterivanja, zaslepljivanja i ubijanja", koja su rezultovala u opadanju Avganistanske vlasti nad dalekim teritorjima, kao što su Atok i Kašmir. Drugi Duranijev unuk, Šuja Šah Durani, pobegao je od gneva svog braka i potražio utočište kod Sikha. Ne samo da je Durani napao Pandžab region više puta, nego je uništio najsvetije hramove Sikha - Harmandir Sahib u Amricaru, prljajući njihov sarowar kravljom krvlju i odsecajući glavu Baba Dip Singu 1757. godine. Sikhi, pod Randžitom Singom, su uzeli veći deo Durani carstva (današnji Pakistan, ali ne uključujući Sind) od Avganistanaca.[59] 1837. godine, Avganistanska vojska se spustila kroz Hajberski prevoj na snage Sikha u Džamrudu.[60] Sikhi su imali podršku Britanske istočnoindijske kompanije dok nisu poraženi kasnije od strane Britanskih snaga tokom prvog i drugog Anglo-Sikhskog rata.

Dinastija Barakzaj i britanski uticaj[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Evropski uticaj u Avganistanu i Dinastija Barakzaj

Dost Muhamed Kan je dobio kontrolu u Kabulu. Sudar između sve više rastućeg Britanskog carstva i Ruske imperije je značajno uticao na Avganistan tokom 19. veka onim što je nazvano "Velika igra". Britanska briga zbog Ruskog napretka u srednjoj Aziji i rastućem uticaju u zapadnoj Aziji i Persiji kulminirala je u dva Anglo-Avganistanska rata i opsadom Herata 1837-1838, u kojem su Persijanci, pokušavajući da preuzmu Avganistan i izbace Britance, slali vojske u državu koje su se borile sa Britancima uglavnom oko Herata. Prvi Anglo-avganistanski rat (1839-1842) je rezultovao uništenjem Britanske vojske; zapamćen je iz ličnog iskustva kao primer svireposti Avganistanskog otpora stranoj vlasti.[61] Drugi Anglo-avganistanski rat (1878-1880) je izazvalo odbijanje Šer Ali Kana da prihvati Britansko poslanstvo u Kabulu. Ovaj konflikt je doveo Abdul Rahman Kana do trona Avganistana. Tokom njegove vladavine (1880–1901), Britanci i Rusi su zvanično uspostavili granice onoga što je danas moderni Avganistan. Britanci su zadržali kontrolu nad spoljnim poslovima Kabula. Abdur Rahmanove reforme vojske, pravosudnog sistema i državne infrastrukture su dale Avganistanu stepen jedinstva i stabilnosti koju pre nije imao. Ovo je, međutim, rezultovalo jakom centralizacijom moći, okrutnim kaznama i korupcijom, i određenim stepenom međunarodne izolacije.[12]

Avganistan je ostao neutralan tokom Prvog svetskog rata, uprkos nemačkim podstrekivanjem antibritanskih osećanja i Avganistanske pobune na granicama Britanske Indije. Kraljeva politika o neutralnosti nije bila popularna u celoj zemlji. Habibula Kan, sin Rahmana i njegov naslednik, je 1919. godine ubijen, verovatno od strane članova porodice koje su bile protiv Britanskog uticaja. Njegov treći sin, Amanulah Kan, je preuzeo kontrolu nad spoljnom politikom Avganistana nakon što je započeo treći Anglo-avganistanski rat sa napadom na Indiju. Tokom neprestanog konflikta, ratom umorni Britanci su se odrekli kontrole nad Avganistanom potpisavši mir u Ravalpindiju u avgustu 1920. godine. Kao sećanje na ovaj događaj, Avganistanci slave 20. avgust kao Dan Nezavisnosti.

Reforme Amanulaha Kana i građanski rat[uredi | uredi izvor]

Kralj Amanulah Kan

Kralj Amanulah Kan je došao da okonča tradicionalnu izolaciju države u godinama nakon trećeg Anglo-avganistanskog rata. On je uspostavio diplomatske odnose sa većinom velikih država i nakon turneje Evropom i Turskom 1927. godine (tokom koje je primetio modernizaciju i sekularizaciju Ataturka) doneo je nekoliko reformi da modernizuje Avganistan. Glavna snaga iza ovih reformi bio je Mahmud Tarzi, ministar spoljnih poslova i svekar Amanulaha Kana - koji je i strastveno podržavao obrazovanje žena. Borio se za član 68 prvog Ustava Avganistana, što je smatralo osnovno obrazovanje obaveznim.[62] Neke od njegovih reformi su stvarno uspostavljene, kao što je ukidanje tradicionalnog burke za žene i otvaranjem određenog broja zajedničkih škola za muškarce i žene. To ga je brzo udaljilo od plemenskih i religioznih vođa. Suočen sa mnogobrojnom oružanom opozicijom, Amanulah je bio primoran da abdicira u januaru 1929. godine nakon što je Kabul pao u ruke snaga koje je predvodio Habibulah Kalakani.

Vladavina Nadira Kana i Zahira Kana[uredi | uredi izvor]

Muhamed Zahir Šah 1963. godine

Princ Muhamed Nadir Šah, rođak Amanulaha Kana, porazio je i ubio Habubalaha Kalakanija početkom novembra 1929. godine. Nedugo zatim je proglašen za kralja Kadir Kana. Počeo je da konsoliduje vlast i oporavlja državu. Odbacio je reforme Amanulaha Kana i počeo je činiti postepenije korake ka modernizaciji. Međutim, on je 1933. godine ubijen u osvetničkom napadu studenta iz Kabula.

Muhamed Zahir Šah, 19-godišnji sin Nadira Kana, je došao na tron i vladao je od 1933. do 1973. godine. Sve do 1946. godine Zahir je vladao uz pomoć ujaka Sardar Muhamed Hašima Kana, koji je imao poziciju premijera i nastavljao politiku Nadira Kana. 1946. godine, jedan od Zahirovih ujaka, Sadar Šah Mahmud Kan, postao je premijer i počeo je eksperiment koji je dozvoljavao veće političke slobode, ali je povukao tu politiku kada je otišla dalje nego što je očekivao. 1953. godine, zamenio ga je na mestu premijera Muhamed Daud Kan, kraljev rođak i zet. Daud je želeo bliži odnos sa Sovjetskim Savezom a dalji odnos sa Pakistanom. Međutim, nesuglasice sa Pakistanom su dovele do ekonomske krize i on njega je zatražena ostavka 1963. godine. Od 1963. do 1973. godine, Zahir je preuzeo aktivniju ulogu.

Godine 1964., kralj Zahir je stavio na snagu liberalni Ustav bikameralne zakonodavne vlasti u kojoj kralj postavlja jednu trećinu zamenika. Narod bira drugu trećinu, a ostatak se bira indirektno od strane provincijskih skupova. Iako je Zahirov "eksperiment sa demokratijom" izazvao par reformi, dozvolio je rast nezvaničnih ekstremističkih partija. Ovo je uključivalo Narodnu demokratsku partiju Avganistana (NDPA), koja je imala bliske ideološke veze sa Sovjetskim Savezom. 1967. godine, NDPA se podelila u dve velike frakcije; Halk (narod) koju su predvodili Nur Muhamed Taraki i Hafizula Amin i Parčam (zastava) koju je predvodio Babrak Karmal.

Savremeno doba (1973-danas)[uredi | uredi izvor]

Republika Avganistan i kraj monarhije[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Republika Avganistan

Usred optužbi za korupciju i malverzacije protiv kraljevske porodice i loših ekonomskih uslova koje je stvorila velika suša 1971-1972, bivši premijer Muhamed Sardar Daud Kan je preuzeo vlast u nenasilnom puču 17. jula 1973. godine, dok je Zahir lečio problem sa očima i primao terapiju za bol u krstima u Italiji.[63] Daud je ukinuo monarhiju, poništio Ustav iz 1964. godine, i proglasio Avganistan republikom a sebe za predsednika i premijera. Njegovi pokušaji da donese izuzetno potrebne ekonomske i društvene reofrme nisu bili uspešni, a novi Ustav proglašen 1977. godine nije ugušio hroničnu političku nestabilnost.

Kako je vladalo razočarenje, 1978. godine istaknut član NDPA, Mir Akbar Kajber je ubijen od strane vlasti. Vođe NDPA su strahovale da ih Daud namerava sve iskoreniti, naročito zbog toga što je ubrzo većinu država uhapsila. Pored toga, Hafizula Amin i broj oficira vojnog krila NDPA frakcije Halk su uspele ostati u bekstvu i organizovati vojni puč.

Demokratska republika i sovjetski rat[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Demokratska Republika Avganistan, Narodna demokratska partija Avganistana, Saur revolucija i Sovjetski rat u Avganistanu

Dana 27. aprila 1978. godine, NPDA je, vođena Nur Muhamedom Tarakijem, Babrakom Karmalom i Aminom Tahom zbacila vlast Muhameda Dauda, koji je ubijen zajedno sa svojom porodicom u krvavom vojnom puču. Puč je postao poznat kao Saur revolucija. Prvog maja, Taraki je postao predsednik, premijer i generalni sekretar NPDA. Država je preimenovana u Demokratska republika Avganistana (DRA), i režim NDPA je trajao sve do aprila 1992. godine.

U martu 1979. godine, Hafizula Amin je preuzeo poziciju premijera, zadržavajući poziciju feldmaršala i postavši potpredsednik veća Vrhovne odbrane. Taraki je ostao na čelu predsednika i kontrolom vojske. 14. septembra, Amin je zbacio Tarakija, koji je ubijen. Amin je izjavio da "Avganistanci prepoznaju samo sirovu snagu".[64] Ekspert za Avganistan Amin Sajkal piše: "Kako je njegova moć rasla, rasla je i njegova požuda za ličnom diktaturom... kao i vizija za revolucionarni proces baziran na strahu."[64]

Od dolaska na vlast, NDPA je uvela liberalne ciljeve marksizma-lenjinizma. Zamenjivani su religiozni i tradicionalni zakoni sa onim iz marksizma-lenjinizma. Muškarci su bili dužni da obriju bradu, žene nisu smele nositi čador, a odlazak u džamije je bio zabranjen. NDPA je doneo niz reformi u vezi ženskih prava, ukidajući ugovorene brakove, dajući pravo ženama da glasaju i uvodeći žene u politički život. Jedan od primera je Anahita Ratebzad, koja je bila vodeći lider marksizma i član revolucionarnog veća. Anahita je pisala za čuvene novine "Nju Kabul tajms" (New Kabul Times) (28. maj, 1978. godine) gde stoji: "Privilegije po kojoj žene, po pravu, moraju imati su jednako obrazovanje, bezbednost na poslu, zdravstvene usluge i slobodno vreme za odgajanje zdrave generacije za budućnost ove države... Obrazovanje i prosvetljavanje žena je sada pod velikom pažnjom vlasti." NDPA je takođe donela agrarne reforme i počela isticati državni ateizam.[65] Takođe je zabranjeno zelenaštvo.[66] NPDA je pozvala sovjetski savez da pomogne u modernizovanju ekonomske infrastrukture (uglavnom u eksploataciji retkih minerala i prirodnog gasa). Sovjetski Savez je takođe poslao kompanije za izgradnju puteva, bolnica, škola, za bušenje bunara sa vodom; takođe su obučavali i opremali vojsku Avganistana. Do uspona NDPA na vlast, i uspostavljanja DRA, sovjeti su obećali monetarnu pomoć u iznosu od najmanje 1.262 milijarde dolara.

U isto vreme, NDPA je hapsila, mučila i ubijala hiljade članova tradicionalne elite, religijskog establišmenta i akademika. Vlada je započela kampanju nasilne represije, ubivši između 10000 i 27000 ljudi i zatvorivši između 14000 i 20000, uglavnom u zatvor Pul-e Čarki.[67][68][69] U decembru 1978. godine vođe NDPA su potpisale dogovor sa Sovjetima kojim dobijaju vojnu podršku za NDPA u Avganistanu ako bude potrebno. Većina ljudi u gradovima, uključujući Kabul, je ili prijatno dočekala ili je bila nesigurna u vezi ove politike. Međutim, marksizam-lenjinizam i sekularna priroda države kao i jaka zavisnost od Sovjeta su učinile da ovo postane nepopularno među većinom Avganistanskog stanovništva. Represija je harala velikim delovima zemlje, uglavnom u ruralnim područjima, prešavši u otvoren revolt protiv nove vlade. Do proleća 1979. godine, nemiri su se dešavali u 24 od 28 Avganistanskih provincija uključujući velika urbana područja. Više od pola avganistanskih vojnika se ili pridružila pobunjenicima ili dezertirala. Većina stvari nove politike se sudarala sa tradicionalnim Avganistanskim razumevanjem islama, čineći religiju jednom od glavnih snaga sposobnih da ujedine plemenski i etnički podeljeno stanovništvo protiv nepopularne nove vlasti.[70]

U jeku Iranske revolucije, SAD je htela zbližavanje sa vladom Avganistana - što su Sovjeti smatrali neprihvatljivim zbog slabljenja Sovjetskog uticaja nad režimom.[71] U februaru 1979. godine, ambasador SAD Adolf Dabs je ubijen u Kabulu. SAD je smanjila bilateralnu podršku i okončala mali vojni program za obučavanje.

Da bi podržali frakciju Parčam, sovjetski savez je odlučio da interveniše 24. decembra 1979. godine, kada je crvena armija napala svoje komšije na jugu. Preko 100000 Sovjetskih snaga su učestvovale u napadu, uz podršku dodatnih 100000 avganistanskih vojnika i pristalica frakcije Parčam. U međuvremenu, Hafizula Amin je ubijen i zamenio ga je Babrak Karmal.

Svi preostali dogovori o podršci SAD su okončani nakon napada Sovjeta na Avganistan. Nakon napada Sovjeta, SAD su podržavale diplomatske napore da se postigne povlačenje snaga Sovjeta. Velikodušni doprinosi SAD za izbeglički program u Pakistanu je odigrao važnu ulogu u naporima da se pomogne Avganistanskim izbeglicama.

Kao odgovor na Sovjetsku okupaciju Avganistana, administracija predsednika Džimija Kartera i Ronalda Regana je započela sa naoružavanjem mudžahedina. Rani izveštaji pokazuju da je oko $6–20 milijardi potrošeno od strane SAD i Saudijske Arabije[72] ali skoriji izveštaji pokazuju da su SAD i Saudijska Arabija potrošile oko $40 milijardi u novcu i oružju.[73][74]

Desetogodišnja Sovjetska okupacija je rezultovala smrću preko 850.000 i 1.500.000 civila iz Avganistana.[75][76] Oko 6 miliona je pobeglo u Pakistan i Iran, i odatle preko 38000 je otišlo u SAD[77] a mnogo više u Evropsku uniju. Suočeni sa sve većim međunarodnim pritiskom i velikim brojem žrtava na obje strane, Sovjeti su se povukli 1989. godine. Njihovo povlačenje je viđeno kao ideološka pobeda u SAD, koja je davala podršku mudžahedinima da bi se branili od Sovjetskog uticaja u blizini persijskog zaliva bogatog naftom.

Strana mešanja i građanski rat[uredi | uredi izvor]

1992-1996

Nakon pada komunističkog režima 1992. godine, Avganistanske političke partije su pristale na pešavarski sporazum. Taj sporazum je stvorio Islamsku državu Avganistan i postavio privremenu vladu tokom tranzitnog perioda. Prema Hjuman rajts voču:

Suverenitet Avganistana je formalno ovlašten Islamskom državom Avganistan, entitetom osnovanim u aprilu 1992. nakon pada Nadžibulahove vlade koju je podržavao sovjetski savez.[...] Sem Gulbudin Hekmatjarove partije Hezbe Islami, sve ostale partije [...] bile su ujedinjene pod novom vladom u aprilu 1992. godine.[...] Hezbe Islami je odbila da prizna vladu u periodu diskutovanja u ovom izveštaju i izvodila je napade protiv vladinih snaga i Kabula.[...] Bombe i rakete su padale svugde.[78]

Gulbudin Hekmatjar je vođen, finansiran i snabdevan Pakistanskom vojskom.[79] Avganistanski analitičar Amin Sajkal iznosi zaključak u svojoj knjizi Moderni Avganistan: Istorija borbe i preživljavanja:

Pakistan je bio voljan da se pripremi za nagli napredak u srednju Aziju.[...] Islamabad nije mogao očekivati od novih islamskih vođa vlade[...]da se povinuju njihovim nacionalističkim zadacima da bi pomogli Pakistanu da ostvari svoje regionalne ambicije.[...]Da nije bilo logističke podrške i snabdevanja velikim broje raketa ISI-ja (tajna obaveštajna služba Pakistana), Hekmajtarove snage ne bi mogle uništiti pola Kabula.[64]

Nije bilo vremena za privremenu vladu da stvori funkcionalne državne odseke, policijske jedinice i pravosudni sistem i računovodstvo. Saudijska Arabija i Iran su naoružavali i obučavali Avganistanske milicije.[64] Izdanje Univerziteta Džordž Vašington opisuje:

Spoljašnje snage su videle nestabilnost Avganistana kao priliku da pojačaju sopstvenu sigurnost i političke ciljeve.[80]

Prema Hjuman rajts voču, brojni iranski agenti su pomagali snagama šiitske Hezbe Vahdat partije Abdul Ali Mazarija, pošto je Iran pokušavao da poveća vojnu moć i uticaj.[64][78][81] Saudijska Arabija je pokušavala da ojača vahabistu Abdul Rasul Sajafa i njegovu frakciju partije Itihad Islami.[82][78] Zverstva su činili pojedinci obe frakcije dok je Kabul padao u bezakonje i haos što je opisano u izveštajima Hjuman rajts voča i Avganistanskog pravosudnog projekta.[78] Ponovo, Hjuman rajts voč piše:

Retki prekidi vatre, uglavnom dogovarani od strane predstavnika Ahmad Šah Masuda, Sibgatulah Modžadedija ili Burnahudina Rabanija (privremena vlada), ili od zvaničnika međunarodnog komiteta Crvenog krsta, uglavnom su prestajali važiti nakon par dana.[78]

Glavne snage koje su bile uključene tokom tog perioda u Kabulu, severnom, centralnom i istočnom Avganistanu bile su Hezbe Islami Gulbudina Hekmatjara vođeni Pakistanom, Hezbe Vahdat Abdula Ali Mazarija vođeni Iranom, Itehad Islami Abdula Rasul Sajafa vođena Saudijskom Arabijom, Džunbiš Mili Abdula Rašid Dostuma vođeni Uzbekistanom, Harakat Islami Husein Anvarija i Šura Nazar koje su bile prisutne kao redovna islamska državna vojska (kao što je dogovoreno pešavarskim sporazumom) pod vođstvom ministra odbrane Ahmad Šah Masuda.

U međuvremenu, južni Avganistan nije bio ni pod kontrolom milicija koje su predvodile strane države, ni pod privremenom vladom u Kabulu, koje nisu učestvovale u aferama u južnom Avganistanu tokom tog vremena. Južni deo Avganistana je vodio Gul Aga Šerzaj. Južni deo Kandahara je bio centar bezakonja, kriminala i zverstava koja su podsticala složena sukobljena Paštunska plemena.[83] godine, Talibani su razvili u Avganistanu političko-religijske snage, navodno protiveći se tiraniji lokalnog guvernera.[84] Muhamed Omar je započeo svoj pokret sa manje od 50 naoružanih studenata medrese u svom rodnom gradu Kandaharu.[84] Pošto je Gulbudin Hekmatjar bio bezuspešan u osvajanju Kabula, Pakistan je počeo davati podršku Talibanima.[85][86] Mnogi analitičari kao što je Amin Sajkal opisuju Talibane kao vojsku koja ima punomoć Pakistana što su Talibani negirali.[87] 1994. godine, Talibani zauzimaju nekoliko provincija u južnom i centralnom Avganistanu.

Godine 1995., snage Hezbe Islamija, Hezbe Vahdata kao i snage Džunbiša su poražene u Kabulu od strane snaga privremene vlade pod vođstvom Masuda koji je onda pokušao da započne nacionalni politički proces sa ciljem nacionalne konsolidacije i demokratskih izbora, pozivajući i Talibane da se pridruže.[88] Talibani su to odbili.[88]

Talibani i Ujedinjeni front[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Talibani i Severna Alijansa

1996-2001

Mapa položaja krajem 1996. godine; Teritorije Masuda (crvena), Dostuma (zelena) i Talibana (žuta)

Talibani su počeli napadati Kabul početkom 1995. godine ali su ih porazile snage vlade Islamske države pod vođstvom Ahmad Šah Masuda.[89] Amnesti internašonal je 1995. godine napisao izveštaj koji se odnosi na napade Talibana:

Ovo je prvi put u nekoliko meseci da su civili Kabula postali mete raketnih napada i bombardovanja koja su usmerena na stambena naselja u gradu.[90]

Dana 26. septembra 1996. godine, dok su Talibani, zajedno sa vojnom podrškom Pakistana i finansijskom podrškom Saudijske Arabije, pripremali veliku ofanzivu, Masud je naredio potpuno povlačenje iz grada.[91] Talibani su zauzeli Kabul 27. septembra 1996. godine, i uspostavili islamski emirat Avganistana. Nametnuli su delovima Avganistana pod njihovom kontrolom svoju političku i pravosudnu interpretaciju Islama, izdavajući edikte koji su zabranjivali ženama da rade izvan kuće, da idu u školu ili napuštaju domove sem u pratnji muškog člana rodbine.[92]

Nakon pada Kabula u ruke Talibana 27. septembra 1996. godine,[93] Ahmad Šah Masud i Abdul Rašid Dostum, nekada dva neprijatelja, stvorili su Ujedinjeni front (Severna Alijansa)[94] za borbu protiv Talibana, koji su pripremali napade na preostala područja pod kontrolom Masuda i Dostuma. Severna Alijansa je uključivala pored uglavnom Masudovih Tadžika i Dostumovih Uzbeka, frakcije Hazara i Paštuna pod vođstvom komandanata kao što su Abduk Hak, Abdul Kadir, Kari Baba ili diplomata Abdul Rahim Gafurzai. Od Talibanskog osvajanja 1996. do novembra 2001. godine Ujedinjeni front je kontrolisao oko 30% Avganistanskog stanovništva u provincijama kao što su Badahšan, Kapisa, Takar, i delove provincije Parvan, Kunar, Nurestan, Lagmar, Samangan, Kunduz, Gor i Bamijan.

Prema izveštaju Ujedinjenih nacija, Talibani su, dok su pokušavali da konsoliduju kontorlu nad severnim i zapadnim Avganistanom, počinili masakre nad civilima.[95][96] Zvaničnici UN tvrde da je počinjeno 15 masakra između 1996. i 2001. godine.[95][96] Takođe tvrde da su masakri bili sistematski i da svi vode nazad do Talibanskog ministra odbrane ili do Muhamed Omara lično.[95][96] Talibani su posebno ciljali Šiitske pripadnike ili pripadnike etničke grupe Hazara.[95][97] Nakon što su zauzeli Mazari Šarif 1998. godine, oko 4000 civila je ubijeno od strane Talibana a više je mučeno.[98][99] Među onim ubijenim u Mazari Šarifu bilo je nekoliko Iranskih diplomata. Neke su kidnapovali Talibani, uzrokujući talačku krizu koja je zamalo prešla u potpun rat, sa 150.000 Iranskih vojnika na granici sa Avganistanom.[100] Kasnije je priznato da su diplomate ubili Talibani, i da su njihova tela vraćena u Iran.[101]

Dokumenta takođe otkrivaju ulogu Arapske i Pakistanske podrške u ovim ubistvima.[95][96] Bin Ladenova takozvana 55-a brigada je odgovorna za masovna ubistva Avganistanskih civila.[102] Izveštaj UN navodi izjave svedoka u mnogim selima koja opisuju Arape kako nose duge noževe koje koriste za klanje i deranje kože.[95][96]

Pakistanski predsednik Pervez Mušaraf (tada načelnik vojnog štaba) je bio odgovaran za slanje hiljade Pakistanaca u borbu na strani Talibana i Bin Ladena protiv Masuda.[103][104][105][106] Veruje se da je ukupno bilo 28.000 Pakistanaca koji su se borili unutar Avganistana.[104] 20.000 je bilo redovna Pakistanska vojska i oko 8.000 su bili militanti regrutovani u medresama.[107] Dokument Stejt Departmenta iz 1998. godine potvrđuje da između 20%-40% Talibanskih snaga čine Pakistanci. Dokumenti dalje govori da roditelji tih Pakistanaca "nisu znali ništa o učešću njihovog deteta sa Talibanima sve dok njihova tela nisu vraćana u Pakistan".[86] Bin Laden je slao Arapske regrute da se bore protiv Ujedinjenog fronta. Oko 45.000 Pakistanaca, Talibana i vojnika Al Kaide se borilo protiv vojske Masuda kojih je bilo oko 14.000 Avganistanaca.[108][109]

Prema Hjuman rajts voču 1977. godine talibanski vojnici su ubijali unutar i izvan Mazari Šarifa Dostumove snage.[110] Dostuma su pogubili Talibani 1998. godine padom Mazari Šarifa. Masud je ostao jedini vođa Severne Alijanse u Avganistanu.

U područjima pod njegovom kontrolom, Ahmad Šah Masud, je uspostavio demokratske institucije i potpisao povelju o ženskim pravima.[88] Hjuman rajts voč ne navodi nikakve povrede ljudskih prava pod direktnom kontrolom Masuda od oktobra 1996. do njegovog ubistva u septembru 2001. godine.[111] Kao posledica bežanja mnogih civila u područja pod kontrolom Ahmad Šah Masuda,[112] Nešnal džiografik donosi zaključak u dokumentarcu "Unutar redova Talibana".

Jedina stvar koja stoji između budućih Talibanskih masakra je Ahmad Šah Masud.[112]

Talibani su više puta nudili Masudu poziciju u vlasti da bi prestao da otporom. Masud je odbijao jer se nije borio za poziciju na vlasti. On to objašnjava u jednom intervjuu:

"Talibani kažu: "Dođi i prihvati mesto premijera i pridruži nam se", a oni će zauzeti najviše mesto u državi, mesto predsednika. Ali po kojoj ceni?! Razlika između nas je uglavnom naš način razmišljanja u vezi društva i države. Ne možemo prihvatiti uslove i kompromise, jer onda odstupamo od principa moderne demokratije. Mi smo fundamentalno protiv sistema koji se zove "emirat Avganistana".[113] "Teba da postoji Avganistan u kojem je svaki Avganistanac srećan. A ja verujem da se to može postići demokratijom baziranom na konsenzusu."[114]

Početkom 2001. godine Masud se obratio Evropskom Parlamentu u Briselu tražeći od međunarodne zajednice da pruži humanitarnu pomoć narodu Avganistana.[115] On naglašava da Talibani i Al Kaida sprovode "veoma pogrešnu percepciju Islama" i da bez podrške Pakistana Talibani ne bi mogli da održe vojnu kampanju ni godinu dana.[115] Na svom putu u Evropu on je takođe upozorio na informacije koje je dobio iz svojih obaveštajnih službi a koje govore o budućem napadu na tlu SAD.[116]

Prisustvo NATO-a i administracija Karzaja[uredi | uredi izvor]

Dana 9. septembra 2001. godine, Ahmad Šah Masuda su ubila dva Arapska bombaša samoubice u Avganistanu. Dva dana kasnije 3.000 ljudi su postale žrtve u napadu 11. septembra 2001. godine na tlu SAD, kada su Al Kaidini bombaši samoubice oteli avione i njima udaraili su zgrade u Njujorku. Tada je predsednik SAD Džordž V. Buš optužio Osamu bin Ladena i Kalida Šeik Muhameda kao lica odgovorna za napade. Kada su Talibani odbili da predaju bin Ladena vlastima SAD i da napuste baze Al Kaide u Avganstnistanu, operacija Trajna sloboda je započeta u kojoj su timovi Američkih i Britanskih snaga sarađivali sa komandantima Severne Alijanse protiv Talibana.[[Tyler, Patrick (October 8, 2001). [117] U isto vreme snage SAD su bombardovale Talibane i Al Kaidu po Avganistanu krstarećim raketama. Ovi potezi su doveli do pada Mazari Šarifa na severu a kasnije i svih drugih gradova, pošto su Talibani prelazili poroznu granicu Durand linije u Pakistan. U decembru 2001. godine, nakon što su snage Talibana srušene i nova Avganistanska vlada pod vođstvom Hamida Karzaja osnovana, Međunarodne snage za bezbednosnu pomoć su uspostavljene od strane Saveta bezbednosti Organizacije ujedinjenih nacija da bi pomogle administraciji Karzaja i pružile sigurnost Avganistanskom narodu.[118][119]

Dok su se Talibani grupisali u Pakistanu, više koalicionih trupa je pristupalo ratu u Avganistanu. U međuvremenu, obnavljanje je započeto 2002. godine.[120][121] Avganistanci su sagradili demokratske strukture tokom godina, i ostvaren je određen napredak u ključnim stvarima kao što je uprava, ekonomija, zdravstvo, obrazovanje, transport i poljoprivreda. NATO je obučavao oružane snage Avganistana kao i policiju. Međunarodne snage za bezbednosnu pomoć i Avganistanske snage su vodile mnoge ofanzive protiv Talibana ali nisu uspele u potpunosti da ih poraze. Do 2009. godine, tajna Talibanska vlada je počela da se formira u mnogim delovima zemlje zajedno sa sopstvenim verzijama pravosuđa.[122] Nakon što je predsednik SAD Barak Obama najavio slanje još 30.000 vojnika 2010. godine na dve godine, Špigel je objavio slike u kojima vojnici SAD ubijaju nenaoružane Avganistanske civile.[123]

U oktobru 2008. godine sekretar odbrane SAD Gejts je tvrdio da je politički dogovor sa Talibanima kraj rata u Avganistanu.[124] 2010. godine počeli su pregovori o miru. Početkom januara, talibanski komandanti su održali tajne razgovore sa izaslanicima UN u vezi mirovnog sporazuma. Regionalni komandanti Talibanskog veća, Kueta Šura, tražili su sastanak sa posebnim predstavnikom UN u Avganistanu, Kaj Ejdom, koji se održao u Dubaiju 8. januara. To je bio prvi sastanak između UN i starijih članova Talibana. 26. januara 2010. godine, na konferenciji u Londonu kojoj je prisustvovalo oko 70 država i organizacija, predsednik Avganistana Hamid Karzaj je istakao da namerava da stupi u kontakt sa vođama Talibana (uključujući Muhameda Omara, Siradžudina Hakanija i Gulbudina Hekmatjara). Uz podršku NATO-a, Karzaj je pozvao vođe grupa na učešće na loja žiga sastanku zbog pokretanja razgovora o miru. Ovi koraci su rezultovali u jačanju bombardovanja, ubistava i zaseda. Neke od Avganistanskih grupa su verovale da su planovi Karzaja da umiri vođstvo pobunjenika po cenu demokratskog Ustava, demokratskog procesa i napretka na polju ljudskih prava a posebno prava žena.

Nakon smrti Osame bin Ladena u maju 2011. godine u Pakistanu, mnoge istaknute ličnosti Avganistanu su likvidirane, uključujući Muhamed Daud Dauda, Ahmad Vali Karzaja, Jan Muhamed Kana, Gulam Hajder Hamidija, Burnahudin Rabanija i drugih.[125] Iste godine, nesuglasice oko Pakistansko-Avganistanske granice su se povećale i mnogi napadi od strane Hakani mreže su započeti u Avganistanu. Ovo je dovelo do toga da su SAD upozorile Pakistan na moguću vojnu akciju protiv Hakanija u plemenskim područjima pod federalnom upravom.[126] SAD su krivile vladu Pakistana, većinom vojsku Pakistana i špijunsku mrežu ISI-ja kao vođe svega.[127]

Ambasador SAD u Pakistanu, Kameron Munter, izjavio je za radio Pakistan "da su napadi koji su se dogodili u Kabulu pre par dana delo Hakani mreže. Postoje dokazi koji povezuju Hakani mrežu sa vladom Pakistana. To je nešto što se mora zaustaviti."[128] 16. oktobra 2001. godine, operacija "Oštrica noža" je započeta od strane NATO i Avganistanskih snaga protiv mreže Hakani u jugoistočnom Avganistanu. Ministar odbrane Avganistana, Abdul Rahim Vadak, objasnio je da će operacija pomoći u eliminisanju pobunjenika u područjima sporne granice.[129] U novembru 2011, NATO snage su bile 24 Pakistanska vojnika u blizini granice sa Pakistanom.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ "Country Profile: Afghanistan" (PDF). United States: Library of Congress Country Studies on Afghanistan. August 2008. Pristupljeno 2010-08-16.
  2. ^ "Afghanistan: The Pre-Islamic Period". United States. 1997. Pristupljeno 2010-08-16.
  3. ^ a b Dupree 1977, str. 492.
  4. ^ Shroder, John Ford (2006). "Afghanistan Archived". Regents Professor of Ge\Encyclopedia. Pristupljeno 2009-10-31.
  5. ^ The Ancient Indus: Urbanism, Economy, and Society. pp. 1.
  6. ^ "Alexander and Macedonian Rule, 330-ca. 150 B.C". United States: Library of Congress Country Studies on Afghanistan. 1997. Pristupljeno 2010-10-31.
  7. ^ "Kingdoms of South Asia – Afghanistan (Southern Khorasan / Arachosia)". The History Files. Pristupljeno 2010-08-16.
  8. ^ Banting 2003, str. 4.
  9. ^ Adamec 2011, str. 1.
  10. ^ Afghanistan Beyond the Fog of Nation Building: Giving Economic Strategy a Chance. S. Frederick Starr
  11. ^ "Afghanistan: The Pre-Islamic Period". United States. 1997. Pristupljeno 2010-08-16. http://www.silkroadstudies.org/new/docs/silkroadpapers/1101Afghanistan-Starr.pdf Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. jul 2013)
  12. ^ a b "Afghanistan and the Search for Unity" Omrani, Bijan, published in Asian Affairs, Volume 38, Issue 2. (2007). pp. 145–157.
  13. ^ "Last Afghan empire". Louis Dupree, Nancy Hatch Dupree, and others. Encyclopædia Britannica Online Version. Pristupljeno 2010-08-16.
  14. ^ "Last Afghan Empire" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. мај 2010). Afghanpedia. Sabawoon.com. Приступљено 2010-08-16.
  15. ^ D. Balland. "AFGHANISTAN x. Political History". Encyclopædia Iranica. Приступљено 2010-08-22.
  16. ^ Romano 2003, стр. 29.
  17. ^ Langer, William L., ed. . An Encyclopedia of World History (5th ed.). Boston, MA: Houghton Mifflin Company. 1972. ISBN 978-0-395-13592-1. str. 9.
  18. ^ Baxter, Craig "Historical Setting" pp. 91, In Gladstone, Cary (2001) Afghanistan revisited Nova Science Publications. . New York. 1995. pp. 90-120. ISBN 978-1-59033-421-8. 
  19. ^ Gandara...Link
  20. ^ W. Vogelsang, "Gandahar", in The Circle Of Ancient Iranian Studies
  21. ^ Herzfeld 1968, стр. 279, 293–94, 336–38, 345
  22. ^ Shroder, John Ford (2006). "Afghanistan Archived". Regents Professor of Ge\Encyclopedia. Приступљено 2009-10-31
  23. ^ а б Mallory 1997.
  24. ^ Francfort, H.-P. "La civilisation de l'Oxus et les Indo-iraniens et les Indo-aryens en Asie centrale" In Fussman, G.; et al. (2005). Aryas, Aryens et Iraniens en Asie Centrale. Paris: de Boccard. 2005. ISBN 978-2-86803-072-6. str. 276-285.
  25. ^ The Ancient Indus: Urbanism, Economy, and Society. pp. 1
  26. ^ Kenoyer 1998, str. 96.
  27. ^ Parpola 1998.
  28. ^ M. Dandamayev and I. Medvedskaya (2006-08-15). "MEDIA". Pristupljeno 2011-01-11.
  29. ^ Dupree 1973, str. 274.
  30. ^ "Achaemenid Rule, ca. 550-331 B.C". United States: Library of Congress Country Studies on Afghanistan. 1997. Pristupljeno 2010-08-16.
  31. ^ "The Afghans - Their History and Culture" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. mart 2010). Dr. Barbara Robson and Dr. Juliene G. Lipson. Dr. Robson. United States: Center for Applied Linguistics (CAL). June 30, 2002. Pristupljeno 2010-08-16.
  32. ^ Dupree, Louis: Afghanistan (1973). pp. 276—283
  33. ^ Nancy Hatch Dupree / Aḥmad ʻAlī Kuhzād (1972). "An Historical Guide to Kabul - The Name" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (30. avgust 2010). American International School of Kabul. Retrie
  34. ^ Dupree 1973, str. 302–303.
  35. ^ "Khorasan". Encyclopædia Britannica Online. Pristupljeno 2010-10-21. Khorāsān, also spelled Khurasan, historical region and realm comprising a vast territory now lying in northeastern Iran, southern Turkmenistan, and northern Afghanistan. The historical region extended, along the north, from the Amu Darya (Oxus River) westward to the Caspian Sea and, along the south, from the fringes of the central Iranian deserts eastward to the mountains of central Afghanistan.
  36. ^ Zahir ud-Din Mohammad Babur (1525). "Events Of The Year 910 (pp. 4)" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (6. april 2014). Memoirs of Babur. Packard Humanities Institute. Retrieved 2010-08-22.
  37. ^ Battuta 2004, str. 416.
  38. ^ Muhammad Qasim Hindu Shah. "The History of India, Volume 6, chpt. 200, Translation of the Introduction to Firishta's History (pp. 8)" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. februar 2016). Sir H. M. Elliot. London: Packard Humanities Institute. Pristupljeno 2010-08-22.
  39. ^ a b "Afghan and Afghanistan". Abdul Hai Habibi. alamahabibi.com. 1969. Pristupljeno 2010-10-24.
  40. ^ Noelle-Karimi, Schetter & Schlagintweit 2002, str. 18.
  41. ^ "History of Afghanistan". Encyclopædia Britannica Online Version. Pristupljeno 2010-11-03.
  42. ^ "Pashtun: also spelled Pushtun, or Pakhtun, Hindustani Pathan, Persian Afghan". Encyclopædia Britannica Online Version. Pristupljeno 2010-09-10.
  43. ^ "Islamic conquest". Library of Congress Country Studies on Afghanistan. 1997. Pristupljeno 2010-09-10.
  44. ^ „A.—Indijski kraljevi Kabula” Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. oktobar 2015). Ser H. M. Eliot. London: Packard Humanities Institute. 1867–1877. Pristupljeno 18. 9. 2010.
  45. ^ Pejdž, Suzan (18. 2. 2009). „Obamin rat: Raspoređivanje 17.000 podiže ulog u Avganistanu”. Usatoday.com. Pristupljeno 19. 5. 2012..
  46. ^ Babur-Nama, translated by Nette Beverage, Sang-e-Meel Publications, Lahore, 1979.
  47. ^ Taliban Militant Islam, Oil and Fundamentalism in Central Asia, 2nd ed. Rashid, Ahmed. Introduction. pp. 9. Yale University Press
  48. ^ Ross Marlay, Clark D. Neher. 'Patriots and Tyrants: Ten Asian Leaders. ISBN 978-0-8476-8442-7. str. 269.
  49. ^ Otfinoski 2003, str. 130.
  50. ^ Runion 2007, str. 63.
  51. ^ Malleson 1999, str. 227.
  52. ^ a b Malleson 1999, str. 459.
  53. ^ "An Outline Of The History Of Persia During The Last Two Centuries (A.D. 1722-1922)" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. jul 2013). Edward Granville Browne. London: Packard Humanities Institute. pp. 29. Pristupljeno 2010-09-24.
  54. ^ Romano 2003, str. 64.
  55. ^ "An Outline Of The History Of Persia During The Last Two Centuries (A.D. 1722-1922)" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. novembar 2015). Edward Granville Browne. London: Packard Humanities Institute. pp. 31. Pristupljeno 2010-09-24.
  56. ^ a b "Until His Assassination In A.D. 1747" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (11. maj 2015). Edward Granville Browne. London: Packard Humanities Institute. pp. 33. Pristupljeno 2010-09-24.
  57. ^ "Afghanistan". Central Intelligence Agency (CIA). United States: The World Factbook. Pristupljeno 2010-08-16.
  58. ^ Friedrich Engels (1857). "Afghanistan". Andy Blunden. The New American Cyclopaedia, Vol. I. Pristupljeno 2010-08-25.
  59. ^ Nalwa, V. , Hari Singh Nalwa – Champion of the Khalsaji, New Delhi: Manohar. 2009. ISBN 978-81-7304-785-5.
  60. ^ Nalwa, V. , Hari Singh Nalwa – Champion of the Khalsaji, New Delhi: Manohar. pp. 198. 2009. ISBN 978-81-7304-785-5. str. 18.
  61. ^ archive.org: "Sale's brigade in Afghanistan, with an account of the seizure and defence of Jellalabad", by Gleig, G. R. (George Robert), 1796-1888. London: John Murray, 1846
  62. ^ "Education in Afghanistan" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. март 2016), published in Encyclopaedia Iranica, volume VIII – pp. 237–241
  63. ^ Barry Bearak, Former King of Afghanistan Dies at 92, The New York Times, July 23, 2007.
  64. ^ а б в г д Amin Saikal. Modern Afghanistan: A History of Struggle and Survival (2006 1st ed.). I.B. Tauris & Co Ltd., London New York. ISBN 978-1-85043-437-5. str. 352.
  65. ^ The Soviet-Afghan War:Breaking the Hammer & Sickle Archived October 19, 2013 at the Wayback Machine
  66. ^ Dupree, Nancy Hatch (1971) "Sites in Perspective (Chapter 3)" An Historical Guide To Afghanistan Afghan Tourist Organization, Kabul
  67. ^ Benjamin A. Valentino. Final Solutions: Mass Killing and Genocide in the Twentieth Century Cornell University Press. 2004. ISBN 978-0-8014-3965-0. str. 219.
  68. ^ Kaplan, Robert D., Soldiers of God: With Islamic Warriors in Afghanistan and Pakistan, New York, Vintage Departures. (2001). pp. 115.
  69. ^ Kabul's prison of death BBC, February 27, 2006
  70. ^ "Afghanistan" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. oktobar 2015). Berkley Center for Religion, Peace, and World Affairs. Pristupljeno 2011-12-01
  71. ^ Rubin, Michael, "Who is Responsible for the Taliban?" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. septembar 2021), Middle East Review of International Affairs, Vol. 6, No. 1 (March 2002).
  72. ^ "How the CIA created Osama bin Laden". greenleft. 2001.
  73. ^ "Putting Empires at Rest". Al-Ahram Democracy. 2010. Archived from the original on 20 July 2011.
  74. ^ "Story of US, CIA and Taliban" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. decembar 2013). The Brunei Times. 2009.
  75. ^ Noor Ahmad Khalidi, "Afghanistan: Demographic Consequences of War: 1978-87," Central Asian Survey, vol. 10, no. 3. pp. 101-126, 1991.
  76. ^ Marek Sliwinski, "Afghanistan: The Decimation of a People," Orbis (Winter, ). (1989). pp. 39.
  77. ^ "Refugee Admissions Program for Near East and South Asia" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (28. октобар 2017). Bureau of Population, Refugees, and Migration.
  78. ^ а б в г д "Blood-Stained Hands, Past Atrocities in Kabul and Afghanistan's Legacy of Impunity". Human Rights Watch.
  79. ^ Neamatollah Nojumi. The Rise of the Taliban in Afghanistan: Mass Mobilization, Civil War, and the Future of the Region (2002 1st ed.). Palgrave, New York.
  80. ^ "The September 11 Sourcebooks Volume VII: The Taliban File". gwu.edu. 2003.
  81. ^ GUTMAN, Roy : How We Missed the Story: Osama Bin Laden, the Taliban and the Hijacking of Afghanistan, Endowment of the United States Institute of Peace, 1st ed., Washington D.C.
  82. ^ Amin Saikal. Modern Afghanistan: A History of Struggle and Survival (2006 1st ed.). I.B. Tauris & Co Ltd., London New York. 2008. ISBN 978-1-85043-437-5. str. 352.
  83. ^ Matinuddin, Kamal, The Taliban Phenomenon, Afghanistan 1994–1997, Oxford University Press, . pp. 25–6
  84. ^ a b Matinuddin, Kamal, The Taliban Phenomenon, Afghanistan 1994–1997, Oxford University Press, (1999). pp. 25–6
  85. ^ Amin Saikal. Modern Afghanistan: A History of Struggle and Survival (2006 1st ed.). I.B. Tauris & Co Ltd., London New York. 1999. ISBN 978-1-85043-437-5. str. 352.
  86. ^ a b "Documents Detail Years of Pakistani Support for Taliban, Extremists". George Washington University. 2007.
  87. ^ Amin Saikal. Modern Afghanistan: A History of Struggle and Survival (2006 1st ed.). I.B. Tauris & Co Ltd., London New York. 1994. ISBN 978-1-85043-437-5. str. 352.
  88. ^ a b v Marcela Grad. Massoud: An Intimate Portrait of the Legendary Afghan Leader (March 1, 2009 ed.). . Webster University Press. pp. 310. 
  89. ^ Amnesty International. "DOCUMENT - AFGHANISTAN: FURTHER INFORMATION ON FEAR FOR SAFETY AND NEW CONCERN: DELIBERATE AND ARBITRARY KILLINGS: CIVILIANS IN KABUL." 16 November 1995 Accessed at:https://www.amnesty.org/en/library/asset/ASA11/015/1995/en/6d874caa-eb2a-11dd-92ac-295bdf97101f/asa110151995en.html Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. jul 2014)
  90. ^ Amnesty International. "DOCUMENT - AFGHANISTAN: FURTHER INFORMATION ON FEAR FOR SAFETY AND NEW CONCERN: DELIBERATE AND ARBITRARY KILLINGS: CIVILIANS IN KABUL." 16 November 1995 Accessed at: http://www.amnesty.org/en/library/asset/ASA11/015/1995/en/6d874caa-eb2a-11dd-92ac-295bdf97101f/asa110151995en.html Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. jul 2014)
  91. ^ Coll, Ghost Wars (New York: Penguin, 2005). pp. 14.
  92. ^ "The Taliban's War on Women. A Health and Human Rights Crisis in Afghanistan" (PDF). Physicians for Human Rights. 1998.
  93. ^ "Afghan rebels seize capital, hang former president". CNN News. 1996-07-27. Archived from the original Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. novembar 2004) on 8 October 2008.
  94. ^ Massoud's last stand against the Taliban on YouTube
  95. ^ a b v g d đ Newsday (October 2001). "Taliban massacres outlined for UN". Chicago Tribune.
  96. ^ a b v g d Newsday (2001). "Confidential UN report details mass killings of civilian villagers" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. novembar 2002). newsday.org. Pristupljeno October 12, 2001.
  97. ^ Newsday (2001). "Confidential UN report details mass killings of civilian villagers" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. novembar 2002). newsday.org. Pristupljeno October 12, 2001
  98. ^ (February 1999). "Afghanistan: Situation in, or around, Aqcha (Jawzjan province) including predominant tribal/ethnic group and who is currently in control". UNHCR.
  99. ^ Human Rights Watch (November 1998). "INCITEMENT OF VIOLENCE AGAINST HAZARAS BY GOVERNOR NIAZI". AFGHANISTAN: THE MASSACRE IN MAZAR-I SHARIF. hrw.org. Pristupljeno December 27, 2007.
  100. ^ "Iranian military exercises draw warning from Afghanistan". CNN News. 1997-08-31. Archived from the original on 11 December 2008.
  101. ^ "Taliban threatens retaliation if Iran strikes". CNN News. 1997-09-15.
  102. ^ "Afghanistan resistance leader feared dead in blast". London: Ahmed Rashid in the Telegraph. September 11, 2001
  103. ^ "Documents Detail Years of Pakistani Support for Taliban, Extremists". George Washington University.
  104. ^ a b Marcela Grad. Massoud: An Intimate Portrait of the Legendary Afghan Leader (March 1, 2009 ed.). . Webster University Press. 2007. pp. 310. 
  105. ^ "Inside the Taliban". National Geographic.
  106. ^ "History Commons" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (25. januar 2014). History Commons. 2010
  107. ^ "Afghanistan resistance leader feared dead in blast". London: Ahmed Rashid in the Telegraph. September 11,
  108. ^ Marcela Grad. Massoud: An Intimate Portrait of the Legendary Afghan Leader (March 1, 2009 ed.). . Webster University Press. 2001. pp. 310. 
  109. ^ "Afghanistan resistance leader feared dead in blast". London: Ahmed Rashid in the Telegraph. September 11, 2001.
  110. ^ "Human Rights Watch Backgrounder, October 2001". Human Rights Watch. 2001.
  111. ^ "Human Rights Watch Backgrounder, October 2001". Human Rights Watch. 2001.
  112. ^ а б "Inside the Taliban". National Geographic. 2007.
  113. ^ "The Last Interview with Ahmad Shah Massoud" Архивирано на сајту Wayback Machine (25. septembar 2006). Piotr Balcerowicz. 2001.
  114. ^ "The man who would have led Afghanistan". St. Petersburg Times. 2002.
  115. ^ a b "Massoud in the European Parliament 2001". EU media. 2001.
  116. ^ Defense Intelligence Agency (2001) report http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB97/tal32.pdf
  117. ^ "A Nation challenged: The attack; U.S. and Britain strike Afghanistan, aiming at bases and terrorist camps; Bush warns 'Taliban will pay a price'". New York Times. Pristupljeno 28 February 2010.
  118. ^ United Nations Security Council Resolution 1386. S/RES/1386(2001) 31 May 2001. Pristupljeno September 21, 2007. – (UNSCR 1386)
  119. ^ "United States Mission to Afghanistan". Nato.usmission.gov. Pristupljeno November 14, 2010
  120. ^ Julie Fossler. "USAID Afghanistan". Afghanistan.usaid.gov. Pristupljeno November 14, 2010.
  121. ^ "Canada's Engagement in Afghanistan: Backgrounder". Afghanistan.gc.ca. July 9, 2010. Pristupljeno November 14, 2010.
  122. ^ Witte, Griff (December 8, 2009). "Taliban shadow officials offer concrete alternative". The Washington Post. Pristupljeno March 30, 2010.
  123. ^ "Photo Gallery: The 'Kill Team' in Afghanistan". Der Spiegel. March 21, 2010. Pristupljeno October 17, 2011.
  124. ^ Shah, Saeed (30 October 2008). "Suicide bombers target Afghan ministry". CNN. Pristupljeno 30 October 2008.
  125. ^ "President Karzai Address to the Nation on Afghanistan's Peace Efforts" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (12. oktobar 2011). The Embassy of Afghanistan in Washington, DC. Pristupljeno October 10, 2011.
  126. ^ "Panetta: U.S. will pursue Pakistan-based militants" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. jul 2017). USA Today. September 2011. Pristupljeno 2011-09-21.
  127. ^ "U.S. blames Pakistan agency in Kabul attack". Reuters. September 22, 2011. Pristupljeno 2011-09-22.
  128. ^ "U.S. links Pakistan to group it blames for Kabul attack" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. septembar 2015). Reuters. September 17, 2011. Pristupljeno 2011-09-21.
  129. ^ Push launched against Haqqanis in border areas

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Istorija Avganistana na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Историја_Авганистана&oldid=27553032”