Istorija Mađarske u Osmanskom carstvu

Osmanlijska uprava na delovima teritorije današnje Mađarske trajala je od 1541. do 1718. godine.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Tokom 16. veka, moć Osmanskog carstva na Balkanu je postepeno jačala, samim tim i teritorije koje je osvajala su se širile. Istovremeno Ugarsko kraljevstvo je slabilo, kao posledica unutrašnjih previranja među plemstvom i seljačkim bunama, predvođena Đerđ Dožom (György Dózsa). Pod vladavinom Lajošem II Jagelonom (1506— 1526), u plemičkom staležu je došlo do velikih nesuglasica i to ih je podelilo a kralj nije znao kako da ih ujedini.

Posle osvajanja Beograda, 1521. godine, Sulejman Veličanstveni (1520–1566) se nije ustručavao da napadne oslabljenu Ugarsku. Bitka na Mohaču 29. avgusta 1526. godine je odlučila sudbinu Ugarske za narednih 150. godina.

Posle Mohačke bitke, južni deo Ugarske je pao u poluvazalni odnos prema Osmanskom carstvu i na čelo ove teritorije (Kneževine Transilvanije) je došao Sulejmanov vazal Janoš Zapolja.

Sulejman Veličanstveni je porazivši Ugarsku krenuo dalje na zapad i udario na Beč 1529. godine. U ovom pokušaju nije uspeo, tako da je teritorija Ugarskog kraljevstva posle Budimske bitke 1541. godine bila podeljena na tri dela, habzburšku Ugarsku, gde je vladao Ferdinand I, centralnog i južnog dela teritorije nekadašnje Ugarske, koji je postao integralni deo Osmanlijskog cartsva u kom je vladao sultan, i istočnog dela koji je kasnije, 1571. godine, postao poznat kao Kneževina Transilvanija, gde je vladao Janoš Zapolja.

Tokom turske vladavine, mira nije bilo na ovim teritorijama. Habzburzi su planirali da zauzmu ovaj deo bivše Ugarske i isteraju odatle islamske osvajače, a istovremeno Turci su takođe hteli da koriste ove teritorije kao odskočnu dasku za dalja osvajanja i prodor na zapad.

U ovim vremenima, teritorija pod turskom upravom je strahovito nazadovala. Zemlja je opustela, sela napuštena, život pod turskom vlašću nije bio nimalo bezbedan, pa su mnogi otišli u šume i formirali hajdučke družine koje su se borile protiv osvajača. Ekonomija Mađarske je bila totalno iscrpljena, a neki ogranci ekonomije su i nestali.

Stanovništvo je preživljavalo uzgajajući stoku i izvozeći je u Nemačku i Italiju. U nekim godinama (broj izvezene stoke) je iznosio, po nekim procenama, i do 500.000 grla. Vino je izvoženo u Češke zemlje, Austriju i Poljsku.

Poraz u drugoj bici za Beč 1683, je označio početak pada osmanlijske moći i Karlovačkim mirom 1699, Turci su izbačeni sa ovih teritorija a Habzburgovci su preuzeli vlast.

Administracija[uredi | uredi izvor]

Prostorno, teritorija bivše Ugarske pod Osmanlijskom kontrolom bila je podeljena na Sandžake, gde je vladao paša iz Budima a potčinjeni mu je bio Sandžak Beg.

Turci su u ovim oblastima jedino bili zainteresovani da se što više bogatstva odvuče za Istanbul, što je brže moguće. Udarili su teške namete, tako da su naterali mnoge da prebegnu u severozapadne delove bivšeg nepodeljenog kraljevstva, kako plemstvo tako i seljake. Sa druge strane Turci su bili veoma tolerantni, skoro nezainteresovani, za verska pitanja gde su dali potpunu slobodu, dok su čak i u pojedinim gradovima ostavili i delimičnu samoupravu. U tim gradovima je za Tursko vreme, izvestan broj srednjeg staleža i napredovao, većinom trgovci i zanatlije.

Kultura[uredi | uredi izvor]

Bez obzira na ratno stanje, odnos Turaka i Habzburgovaca, i tešku ekonomsku situaciju, iskočilo je nekoliko kulturnih centara u ovom delu carstva. Primer za to je osmanlijska arhitektura iz klasičnog perioda, (koja se može videti u Istanbulu i Drinopolju), koja se takođe gradila u ovom delu Mađarske uključujući džamije, mostove, fontane kupatila i škole. Nažalost posle dolaska Habzburgovaca na vlast većina ovih zdanja je porušena i samo su tragovi ostali. Od tih ostataka, čuvena su Gelert (Gellért fürdő) i Rudaš kupatila (Rudas fürdő) koje rade i u današnje vreme. Rudaš kupatilo je izgrađeno 1550. godine i renovirano 2006. godine, po nekim podacima izgrađeno je ne manje nego 75 ovakvih kupatila širom bivše Ugarske teritorije pid osmanlijskom vlašću.

Muslimanske škole[uredi | uredi izvor]

U 17. veku, 165 osnovnih (mekteb) i 77 srednjih i viših teoloških škola (Madrasah) je bilo otvoreno i funkcionalisalo u 39 različitih većih gradova. U osnovnim školama se učilo pisanje, osnove aritmetike i čitanje Kurana i molitve.

Srednje i više škole su predavale predmete vezane za nauku religije, crkvene zakone i prirodne nauke. Najviše medresa je delovalo u Budimu, dvanaest, zatim u Pečuju, pet, i Egeru četiri.

Najpoznatija škola je bila u Budimu i nju je sagradio Mehmed paša Sokolović (1566-1578).

U džamijama, narod nije samo učio kako da se moli, već i da čita i piše. Propovedi su bile najefektivniji način širenja političkih i verskih ideja. Takođe su postojali Derviški redovi, koji su služili za razvoj i širenje Islamske kulture. širenje kulture je bilo poduprto sa bibliotekama koje su pored verskih knjiga imale i literaturu iz drugih oblasti kao što su poezija, astronomija, muzika, arhitektura i medicina.

Religija[uredi | uredi izvor]

Osmanlije su u osvojenim zemljama praktikovali versku toleranciju, tako da hrišćanstvo nije bilo zabranjeno. Upravo zbog toga i zbog olakšica koje su muslimani imali veliki broj stanovništva je prelazio u islam, koji je sa novodošlim muslimanskim doseljenicima (oko 80.000) činio rastuću muslimansku zajednicu. Religijskim životom muslimana se upravljalo iz novosagrađenih džamija ili iz hrišćanskihcrkava koje su bile pretvorene u džamije. Verske zajednice su bile finansirane od strane države ili od dobrovoljnih priloga.

Pored ortodoksnih muslimana, bio je veliki broj derviških zajednica. Najpoznatije su bile Bektaši, Alevi i Mevlevski red. Poznata Gil Baba (Gül Baba), manastir u Budimu, okupljao je 60 derviša bekteši reda. Gil Babino Turbe, mauzolej, u Budimpešti je najsevernije mesto hodočašća (Hadžiluka) i u današnje vreme.

Ostali poznati manastiri uz turskog doba su u Sigetvaru, sagrađena 1576. godine, i Pečuju.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

Encyclopaedia Humana Hungarica: Krst i polumesec: Tursko doba u Mađarskoj (1526-1699)
Balázs Sudár: Baths in Ottoman Hungary in "Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae", Volume 57, Number 4, 7 December 2004, pp. 391–437(47)