Istorija Miloševca

Turska vladavina 1459—1718. god.

Prilikom osvajanja Srbije Turci su osnovali svoje administrativno-upravne teritorije (sandžake). Miloševac je bio u sastavu Smederevskog sandžaka

U turskom defteru broj 16, 195-6 od 1476/1478. se navodi da je Miloševac udaljen od Morave 3-4 kilometra, da ima 242 kuće sa prihodom od 1.089 akči.

Godine 1516. u Miloševcu je bilo 244 kuće, 21 neoženjen, 2 udovice i 26 kuća nomada (stočara). 1521/1523. godine u Miloševcu je bilo 257 kuća, a 1528. godine 318 kuća. Od tih 318 kuća bilo je 19 dunđera (zidara), 18 velikih kuća sa 6 odraslih muških glava. 1536. godine u Miloševcu je bilo samo 36 kuća. Ovaj podatak je ili administrativna greška, rat ili kuga. 1560. godine u Miloševcu se nalazio jedan primićur koji je bio starešina sela, koje je imalo 225 kuća i 69 kuća nomada. Nešto kasnije broj kuća se penje na 357, a 1570. se smanjuje na 198 kuća i 27 kuća nomada, da bi se za vreme sultana Murata III popeo taj broj na 207 kuća i 33 nomadske kuće. Miloševac je bio najveće selo celog Smederevskog sandžaka.

U to vreme naselje se nalazilo na Selištu, na obali rečice Bistričice, istočno od današnjeg sela.

Godine 1476. vojska ugarskog kralja Matije Korvina provalila je u ove krajeve goneći Turke. Prilikom povlačenja ugarske vojske na sever preko Dunava srpsko stanovništvo se masovno povlačilo u Vojvodinu u strahu od turske osvete.

Naseljavanje vlaha u ove krajeve (Pomoravlje i Podunavlje) išlo je iz Starog vlaha, Guče, Dragačeva, Ivanjice, Arilja, Nove Varoši sa Drine i iz Hercegovine (Trebinja i Bileća). Novodoseljeni vlasi iz tih krajeva bili su oslobođeni rajinskih radnih obaveza. Imali su svog vlaškog kneza. Godine 1506. ukinute su prethodne obaveze vlaha. Uvedene su nove obaveze. Vlasi su davali Turcima jednu desetinu žita, dve akče u vreme žetve, kola sena u vreme kosidbe, kola drva u vreme Božića i tako dalje. Dužnost vlaškog kneza bila je da organizuje doseljavanje vlaha što više u ove poluopustele krajeve.

Mala digresija sa teme o vlasima. Pojam vlah ima dva značenja. Jedno značenje je da vlah znači stočar (romanizirani ili grcizirani Iliri i Tračani). Drugo značenje je da je poreklo vlaha iz Vlaške nizije u Rumuniji. Karakteristično je da su se stepski stanovnici (Panonska nizija, Vlaška nizija, Moldavija i Ukrajina) većinom bavili stočarstvom. Odeća im je bila vunena šubara, čakšire (pantalone) sa vezanim gajtanima i velikim turom, kožnim opancima i dugačkim vezenim vunenim čarapama.

Postoji karta puteva Pomoravlja i Podunavlja iz 1459—1683. godine, trasa Pomoravskog puta. Trasa Pomoravskog puta polazi od Batočine preko Palanke, Trnjane, Livadice, Miloševca, Goloboka, Lozovika, Vranova, Smedereva i dalje od Smedereva prema Grockoj i Beogradu.

Od 1683—1690. godine vođen je takozvani veliki rat, rat Austrije i Turske. Austrijska vojska pod komandom Pikolominija doprela je do Skoplja. Srpski narod je bio na strani austrijske vojske. Zbog napada Francuske na Austriju, austrijska vojska je morala da se povlači sa ovih prostora. Srpski narod je bežao od Turaka zajedno sa ovom austrijskom vojskom (Seobe, Miloš Crnjanski).

Danas se zna da je prvo pisano pominjanje Miloševca iz 1476. godine kada je imao 242 kuće. Definitivno nema greške ako se starost Miloševca pomeri u dublju prošlost, jer 242 kuće nisu izgrađene preko noći ili u toku dve tri godine.

Austrijska vladavina 1718—1739. i 1788—1791. god.

Od 1716—1718. na ovim prostorima vođen je austrijsko-turski rat. Požarevačkim mirom 1718. godine granica je pomerena sa Dunava i Save na liniju Zapadne Morave (Užice, Čačak, Kraljevo i Kruševac). Znači, oko dvadeset godina ovaj kraj je bio pod austrijskom vlašću. U ovom periodu austrijski Nemac Langer napravio je kartu pomoravlja i Jasenice i na njoj je upisao ime Miloševca - Miloshnetz. Od 1736—1739. godine na ovim prostorima se vodi po drugi put austrijsko-turski rat. Beogradskim mirom 1739. godine granica između ove dve carevine ponovo se vraća na reke Dunav i SAvu. I ovom prilikom srpski živalj sa ovih prostora beži na mađarsku teritoriju. Tada velike mase stanovnika iz istočne Srbije i Starog vlaha dolaze i naseljavaju ove prostore.

Za ove događaje možemo vezati izjave Miloševčanina da su poreklom vlasi iz Negotinske krajne. Drugi talas doseljavanja kreće se sa Kosova i iz pravca Niša. Vitomirci i Radanovići dolaze sa Kosova, a Bogdanovići iz okoline Aleksinca.

Od 1788—1791. godine na ovim prostorima se vodi treći austrijsko-turski rat. Koča Anđelković iz okoline Jagodine podiže ogromnu srpsku masu protiv Turaka i oslobađa prostore Jagodine, Batočine, Lapova, Despotovca, Svilajnca i Velike Plane. Oslobođena teritorija je nazvana Kočina krajna. Današnji Đujići vezuju svoje poreklo za izvesnog Đuju i Božanku iz tog vremena. U to vreme austrijsko-turski rat vođen je i na drugim prostorima Srbije, u Vlaškoj i Bosni i Hercegovini.

Mir je sklopljen u Svištovu, bugarskom gradu, na Dunavu 1791. godine. Opet su Turci sa svojom granicom izišli na obale Dunava i Save. Turci su Koču Anđelkovića uhvatili i nabili na kolac.

Srpski narod opet masovno beži preko Dunava. Na ušću Dunava u Crno more, u mestu Đurđevo, 1790. godine bilo je dogovaranje Austrijanaca i Turaka o premeštanju stanovnika. Dogovarali su se da Srbi iz Vojvodine dođu u Pomoravlje, a Vlasi da se iz Pomoravlja vrate u Negotinsku Krajnu.

Od 1789—1807. godine Turskom upravlja sultan Selim treći. Da bi spasio Tursku od propadanja počeo je da uvodi vojne, prosvetne i druge reforme u okviru Osmanskog carstva. Vojnim reformama ukinuta je turska janičarska vojska, a uvedena redovna nizamanska vojska. Beogradsi janjičari Aganlija, Kučua-Alija, Mula-Jusuf i Starac Fočo bili su protiv sultanskih vojnih reformi. U Vidinskom pašaluku (Vidin, Negotin, Zaječar i Kladovo) vladao je odmetnuti janjičar Pozvan Oglu, koji je i sarađivao sa beogradskim janjičarima. Nastaju ogorčene borbe između turaka pristalica reformi i turaka pristalica janjičara.

Prvog februara 1794. godine sultan izdaje svoj dokument (ferman) po kome Srbi dobijaju izvesne olakšice. Striktno je određena visina harača (haračliju). Turci spahije mogu jedino da stanuju po gradovima, a u selima ne. Srpska sela imaju svoje seoske kneževine. Nekoliko srpskih sela čine srpsku nahiju na čelu sa obr-knezom. Harač prikupljaju Srbi i predaju ga beogradskom veziru. Srbi mogu slobodno da podižu nove crkve, pošte i da trguju.

Od 1790—1794. godine sultab u porta oduzimaju imanja beogradskim janjičarima. Janjičari vode ogorčen rat protiv sultana i porte. Na Veliku Gospojinu, 28. avgusta 1793. godine u Beogradu je beogradski paša sazvao zbor srpskih kneževina i drugih uglednih Srba. Beogradski paša je postavio Srbima pitanja šta je uzrok te su sela tako prazna ili retko naseljena. Svi prisutni su mu odgovorili takozvani „nemački rat“, ljudi su posečeni, zarobljeni, preseljeni i u zbegovima. Paša je dao zaduženje prisutnim Srbima da napune sela stanovništvom. Sledio je ferman iz 1794. godine u ferman o oduzimanju imanja janjičarima. I tada počinje proces doseljavanja stanovništva u ove krajeve. Lakše je bilo Srbima u Beogradskom nego Srbima u Vidinskom pašaluku. I ovaj status je inicirao doseljavanje Srba iz Negotinskie Krajne u Miloševac (miloševački vlasi).

1792. godine u Moravskoj dolini vladala je vrlo velika kuga koja je proredila stanovništvo.

Prvi 1804—1813. i Drugi srpski ustanak 1815—1830. god.

Miloševac je 1818. godine imao 81 kuću, 1819. godine 182 kuće, a 1822. godine 94. kuće. Opet se vide velike oscilacije. Šta je uzrok tim velikim oscilacijama ne može se nasigurno nešto tvrditi. Pretpostavke su nezahvalne. Organizator borbi u Prvim srpskom ustanku u Smederevskoj nahiji pa i Miloševcu bio je Milenko Stojković. Radanovići znaju da su neki njihovi preci tada bili na strani Karađorđa, da su se 1813. godine povukli u Vojvodinu, a nešto kasnije ponovo se vratili u Miloševac pa su ih doskora nazivali Prečanima (prečani su oni koji prelaze preko Dunava). Smederevo je bilo oslobođeno 1805. godine. Sigurno je jedno, da su se tadašnji Miloševčani radovali tom oslobođenju. 1813. godina bila je grozna godina za Srbe. Carigradski drum je bio okićen kočevima sa nabijenim srpskim glavama i vešalima sa obešenim Srbima. Ovom slikom su Turci žečeči da uliju strah u kosti Srbima.

Miloš Obrenović sa svojim ustanicima 1815. godine oslobađa Požarevac. Radovali su se tadašnji Miloševčani i tom oslobođenju. Miloš je 1818. godine odlučio da vrši ukrupnjivanje sela pa je Milovanoviće i Joviće iz krnjevačkih Bara preselio u Miloševac. Kako je zapisano u školskom letopisu osnovna škola u Miloševcu je počela da radi 1814. godine. Zapisano je da je u njoj radio izvesni Bata iz Banata i da je ona bila smeštena kod mesne kapele. Drugih pisanih izvora o toj školi nema. Prvi sledeći se javljaju tek 1842. godine.

Petar Vulićević 1813. godine šalje knezu Milošu Miloševčane Simeona Ćirića, Stanka Krajinca i Stefana Surdulića sa seoskim knezom Jovanom jer se isti žale na Muarem-Barjaktara, jer ih ovaj optužuje da mu ne daju sve obaveze koje su dužni da daju. Veruje se da je Muarem bio primiđur Miloševca.

Stanoje Lukić iz Miloševca i Staniša Jovanović iz Krnjeva 1829. godine poklonili su ikonu Hristovu za crkveni ikonostas u Osipaonici.

Stanoje Lukić i Staniša Jovanović zakupili su aliju Paučinu. 1830. godine došao je kod kneza Miloša Miloševčanin Marinko Đurđević sa pismom Sime Radojkovića i molbom da bude oslobođen od poreza jer je kvaran u mošnicama (bruh).

Godine 1827. u Miloševcu je otvoren prvi dućan.

Srbija je 1830. godine od sultana i Porte dobila hatišerif po kome postaje autonomna kneževina u okviru Osmanskog carstva.

Srpska autonomnost u okviru turske carevine 1830—1878. god.

U Miloševcu je 1846. godine bilo 182 kuće. Srbija je hatišerifom iz 1830. godine dobila sledeće povlastice (slobode):

1. U Beogradu će postojati srpska kneževska kancelarija na čelu sa Milošem Obrenovićem. Miloš Obrenović i beogradski Maršali Alipaša će se dogovarati o svim narodnim poslovima;

2. Ukida se turski spahijski sistem u Srbiji. Zemlja je raspodeljena seljacima;

3. Harač će imati određenu godišnju visinu (iznos) i niko ga u toku godine ne može povećavati ili smanjivati;

4. Srbima će suditi sudija Srbin i sudija Turčin;

5. Srbija dobija puno pravo razvitka svojih škola, crkava, pošta, trgovine, saobraćaja i tako dalje;

6. Miloš može držati svoje bećare (vrsta vojske).

Novim hatišerifom od 1833. godine Srbija je dobila 6 novih nahija: Kladovo, Negotin, Zaječar, Knjaževac, Soko Banju i Soko na Drini kod Krupnja. Miloševo kneževstvo postaje nasledno. Za vreme srpske autonomnosti Srbijom upravljaju Miloš Obrenović, Mihajlo Obrenović, Knez Aleksandar Karađorđević, sin Karađorđev, Miloš Obrenović, Mihajlo Obrenović i Milan Obrenović.

Izgradnja Crkve Miloševačke

Šestog aprila 1842. godine Miloševčani su zatražili od Ministarstva prosvete i crkvenih dela odobrenje za podizanje crkve u Miloševcu. Ministarstvo je od miloševačke opštine zatražilo da opština treba da napravi finansijski predračun koji treba da sadrži kolika crkva treba da bude, sa kojim troškovima će biti podignuta, koliko ima gotovine, itd.

Opština je poslala ministarstvu sledeći odgovor:

Crkva treba da bude od pečene cigle na svod i 25 aršina u dužinu (šupljine) i 12 metara širine. Stajaće manje od hiljadu carskih dukata sa tornjem i ikonama, a 800 dukata bez tornja. Opština ima samo 400 dukata i 50.000 spremljenih cigala.

Crkva je završena 1870. godine. Miloševčani su ranije pomagali gradnju crkve u Velikom Orašju, Krnjevu i Lozoviku pa su se obratili za pomoć tim mestima. Mitropolit Petar Jovanović dao je odobrenje za gradnju crkve. Majstor je bio Jovan Kriger iz Beograda. Crkva je podignuta na mestu gde je bila kapelica. Molba iz 1840. godine je bila molba Miloševčana i Trnovčana. Ovoj molbi je prethodila i molba iz 1839. godine. Crkvenu knjigu Veliki trebnik poklonio je crkvi u Miloševcu trgovac iz Trnovča Pavle Đurić 1857. godine. Trebnik je štampan u Moskvi 1850. godine. Tipikon je takođe štampan u Miskvi 1862. godine i lozovički paroh ga je poklonio miloševačkoj crkvi (Hadži Aleksa Velimirović). Knjiga Minej 8° ima zapis jereja Mihajla Novopazarskog Hadži Radulovića iz 1799. godine. Knjigu je za 35 groša otkupio Pavle Vesović. U crkvi se čuva knjiga venčanih i knjiga umrlih. Crkva ima i knjigu Rukopisno-crkveno pjenije, ukoričenu i odlično sačuvanu. Prvi miloševački paroh bio je Matej Milivojević.

Upravnik smederevske državne carine Mihajlo Grašanin 1837. godine javlja knezu da je Miloševčanin Marko Lukić imao kvalitetne svinje na smederevskoj državnoj skeli, da su vile ravne kneževskim svinjama po kvalitetu i da su prevezene na kovinsku stranu.

Dvojica miloševčana su 1835. godine tužili sudu u Kragujevcu jednog Batočinca zbog smanjivanja ugovorene cena za kupljenu Aliju Kružić. Sud je doneo rešenje u njihovu korist. Neki Cincarin Đoka 1850. godine otvorio je drugi dućan u Miloševcu na placu gde je bila miloševačka opština. Žika Stanković i Toma Lukić su otvorili svoje dućane 1860. godine. 1871. godine miloševački drvodeljci osnovali su svoj esnaf i poklonili crkvi Bibliju u tri toma štampanu u Moskvi 1839. godine.

Školstvo / Učilište

Letonije Pavlović u Monografiji 170. godina O. Š. Dimitrije Davidović navodi:

Miloševačko učilište počelo je da radi 1842. godine. U njemu je radio mlađi nastavnik Petar Grujić. U učilištu je bilo 16 muških đaka. Pomenuti Učitelj je predavo katihizis, sricanje iz bukvara, časlovec, psaltir, crkvenu istorijum čislenije i školska pravila. Učitelj i učenici bili su u obavezi da svek subote idu u crkvu i na pričest o Božiću, Uskrsu, Sv. Petki i Sv. Petra i Sv. Pavla. Trećeg aprila 1842. godine izvršen je drugi pregleda rada učitelja. Pregled su izvršili mesni paroh Pavle Simić i kmetovi Marko Ćirić i Živko Đurić. Ispitani su sledeći učenici: Miloš Jankov, Ignjat Marković, Toma Stefanović, Stanko Momirović, Đorđe Mirković, Vasilije Redovanović, Pavle Filipović, Pavle Marković, Nikola Petrović, Mihajil Miloradović, Mihail Kojadinović, Jeremija Rankov i Radovan Paunović. Ocenjivanje učenika je bilo opisano. Evo kako je ocenjen prvi učenik Miloš Jankov: 11. godina, pohađa školu svaki dan, sovoukpno nastavlenije dobar, nauka zakonaja dobar, svjaštena istorija tri, četenije psaltira tri, čislenije srednji, cerkovno pennije dobar, naravi nemirne, pomatnije srednjeg.

1850. godine u školi je radio učitelj Jovan Marjanović sa 23 učenika, 1858. godine Basa Živković sa 53 učenika i Mirko Milošević sa 57 učenika, Mihajlo Radosavljević sa 43 učenika, a 1859/1861. godine bilo je 55 učenika. Maksim Živčević je 1863. godine radio sa 37 učenika, a 1868. godine sa 97 učenika.

Ta učitelja Maksima Živčevića u knjizi 175. godina osnovne škole Dimitrije Davidović piše ovo: rodom iz Pranja kod Užica, osma klasa. Oženio se sestrom Tome Lučića i dobio veliki miraz. Od uprave fonda uzeo je kredit uz kamatu od 6%, a siromašnim seljacima uzajmljivao je nova uz interes od 30% i više. Ovakvim zaradama i štednjom kupio je oko 200 hektara zemlje. Nju je obrađivao dajući je u napolicu. Zbog materijalne koristi u doba Obrenovića pripadao je naprednjačkoj partiji, a inače se nije bavio politikom. Kada se obogatio napustio je učiteljsku dužnost i posvetio se privredi.

1869. godine škola nije radila. Razlog nepoznat. Od 1870—1877. godine u školi je radio učitelj Sreten Arsenijević. Putem dobrovoljnih priloga formirao je školski fond (2.135 groša). 1870. godine pomenuti učitelj je sačinio i sledeći pismeni dokument:

Osmotrenije

Predavajemi predmeta učenicima O. Š. Miloševačke u razredu III, II i I za drugo polugođe 1870. godine: U razredu III-em 1. Čitanje iz druge čitanke do kraja; 2. Čitanje slavensko iz 2 čitanke do kraja; 3. Pisanje iz pismenih sastava; 4. Iz računice druga dva vida raznonarečenih brojeva; 5. Kratniji katahizis 2-3 čast; 6. Prva znanja naizust 7-8 čas. 7. Osnovni građanskog zemljopisa sa upotrebom zemljovida; 8. Učili su pennije oba polugodija.

U razredu II-om 1. Čitanje iz čitanke do kraja; 2. Slavensko čitanje iz prve čitanke do kraja; 3. Pisanje po preglednici; 4. Iz računice druga dva vida ravnonarečenijih brojeva i naizustno učenje tablica množeša i deoba; 5. Kratka sveštena istorija Novoga zaveta; 6. Prva znanja, naizust treća i četvrta glava; 7. Deset božijih zapovesti; 8. Pjenije.

U I razredu 1. Produženje bukvara tj. čitanje sa građanskim pismima; 2. Poznavanje crkvenih pismenam, sricanje i čitanje; 3. Produženo pisanje na tabli i početak po preglednici; 4. Naizustno učenje brojev do 1.000 i pisanje takvih na tabli i brojanje sa stvarima; 5. Naizustno učenje simvola vere

Kada se ovaj nastavni plan uporedi sa nastavnim planom iz 1842. godine da se lako zapaziti da je učinjena korenita reforma. Vuk Karadžić ue umro 1864. godine, njegov narodni jezik je priznat i reforma je učinjena zahbaljujući njemu.

1877. godine prvu vršalicu u Miloševac dovezao je Pera Kuzmanović, a Maksim Živčević je 1860. godine otvorio prvu kafanu.

1876/1878. godine vođen je Srpsko-turski rat. Srpska vojska je oslobodila niški, pirotski, vranjski i topločki okrug i Berlinski kongres je 1878. godine doneo odluku da ti okruzi pripadnu Srbiji.

Srbija kao kraljevina 1878—1912. god.

Sticanjem nezavisnosti i samostalnosti 1878. godine u Miloševcu je bilo 552 kuće (domaćinstva) i 236 učenika u sva četiri razreda osnovne škole. Školska zgrada u centru podignuta je 1910. godine. U njoj, pored muške, radila je i osnovna ženska škola. 1910. godine rodila se ideja za osnivanje nabavljačko-potrošačke zadruge, koja je realizovana tek 1919. godine. Kreditna zadruga sa svojom trgovinskom prodavnicom osnovana je 1902. godine. Živan Lukić, pravnik, bio je poslanik u srpskoj Narodnoj skupštini. Miloševčanka Saveta, kao izrazito lepa žena, bila je dvorjanka na dvoru kralja Aleksandra Obrenovića.

U periodu 1870—1880. godine miloševački vojni obaveznici su vežbali na vojnom vežbalištu u Lozoviku. Života Lukić bio je oficir na tom vežbalištu. To je bilo vreme postojanja srpske narodne vojske, jer još nije bila organizovana klasična kasarska vojska.

Godine 1886. sagrađena je železnička pruga i pored nje železnička stanica. Jedan od organizatora za izgradnju crkve bio je Mihajlo Radovanović, koji je bogosloviju završio u Kijevu. Da bi se došlo do što više obradive oranice u potezu Gaj je posečena velika hrastova šuma u periodu 1860—1890. godine.

Treći razred muške i treći razred ženske škole su se spojili 1904. godine, a 1907. spojili su se drugi razredi pomenutih škola.

U periodu od 1870—1912. u miloševačkoj osnovnoj školi je radilo ukupno 46. učitelja i učiteljica. Ovi učitelji su bili razvrstani na klase (platni razredi). Svi su bili od osme do desete klase. Učitelji koji su radili u mesnoj školi od 1912. do 1980. godine popisani su u školskoj monografiji iz 1980. godine.

U periodu 1878—1912. godine meštani su mnogo trgovali stokom prodajući ih trgovcima iz mađarske Vojvodine. Te miloševačke trgovce nazivaju peštancima.

Pruga Velika Plana - Mala Krsna građena je u periodu 1882—1886. godine, a sadašnja žečeznička stanica podignuta je 1910. godine.

Miloševački peštanci su svoju decu školovali u Beču, Pešti i Kijevu. U ovom periodu u Srbiji su postojale naprednjačka, radikalna i liberalna stranka. Učitelj Maksim Živčević bio je član naprednjačke stranke. Života Lukić bio je lični poznanik kralja Petra Karađorđevića, a Markić Lukić bio je lični saradnik čuvenog ustavobranitelja Tome Vučića Perišića.

Balkanski ratovi 1912/13. i Prvi svetski rat 1914—1918. god.

Starije generacije Miloševčana prenose mlađim generacijama kako su 1912. i 1913. godine crkvena zvona zvonila kao znak pozivanja i ispraćaja vojnih obveznika u rat sa Turcima za oslobađanje Raške oblasti (Novi Pazar, Nova Varoš, Prijepolje, Sjenica, Tutin), Kosova i Vardarske Makedonije. Takođe zvona su zvonila i kada su Miloševčani polazili u rat sa Bugarima (Bregalnička bitka). Zvona su zvonila i prilikom povratka ratnika sa bojišta. U oba balkanska rata učestvovalo je oko 400 Miloševčana. Na bojištima je poginulo oko 30 ratnika.

U bitkama Prvog svetskog rata učestvovalo je oko 600 Miloševčana. Na bojištima je poginulo oko 128 boraca. Dvanaest ratnika Miloševčana je odlikovano Karađorđevom zvezdom sa mačem. Na potezu Poloj na severnoj strani Miloševca vođena je jedna manja bitka između srpskog konjičkog puka i austrougarske vojske. Tu je poginulo oko 32 neprijateljska vojnika. Zgrada današnje osnovne škole bila je kratkotrajno pretvorena u kasarnu. Poginuli neprijateljski vonici sahranjeni su u crkvenoj porti.

U čast i slavu svim poginulim Miloševčanima u pomenutim ratovima 1923. godine podignut je spomen-dom. Danas dom koristi škola za potrebe nastave.

Kraljevina Jugoslavija 1918—1941. god.

Kako je prethodno rečeno 1923. godine podignut je Spomen-dom svim poginulim Miloševčanima u prethodim ratovima (128 poginulih). Zadruga je 1923. godine kupila prvu vršalicu za potrebe poljoprivrednika, a 1926. godine kupljen je prvi traktor.

Do 1932. godine otvoreno je oko 12 privatnih prodavnica. 1922. godine osnovano je prvo akcionarsko društvo. Društvo je počelo da radi punom parom tek 1924. godine proizvodeći ciglu i crep.

Zemljoradnička zadruga 1925. godine ima 50 svojih članova (sarađivača). 1929. godine osnovana je zdravstvena zadruga uz pomoć Saveza zdravstvenih zadrugara Srbije i Higijenskog zavoda iz Beograda.

Zgrada za potrebe kupatila sa deset tuševa podignuta je 1930. godine. U zadrugu se vrlo brzo učlanilo oko 500 domaćinstava. Zadruga je imala odsek za žene, odsek za veterinu i ratarski odsek.

Mesni hor Morava osnovan je 1910. godine, a dramska sekcija 1918. godine. Ovo kulturno-umetničko društvo davalo je sledeće pozorišne komade: Đido, Kir Janja, Ivkova slava, Devojačka kletva, Hajduk Stanko, Stanoje Glavaš, Dva cvancika, Podvala i druge.

Godine 1919. godine Miloševčani Milan Stanković, Stevan Bogdanović i Miodrag Pašić su učestvovali u mađarskoj socijalističkoj revoluciji. Prvi članovi KPJ bili su Radojka i Vidoje Đulić. Na parlamentarnim izborima 1920. godine 14 Miloševčana je dalo svoj glas KPJ.

Mesna biblioteka sa 340 knjiga i 170 članova osnovana je 1923. godine.

Godine 1929. osnovana je Sokolska četa. Načelnik čete bio je učitelj Boško Bogdanović, Četa je učestvovala na sportskim priredbama u Ljubljani, Zagrebu, Sarajevu, Skoplju, Sofiji i Pragu.

1930/1931. godine mesne doktorke Spasenija Simić i Ambrožič dale su predlog da se u Miloševcu otvori dečja kolonija, koja se danas zove Centar za porodični smeštaj dece Rada Mladenocić Đulić-Crna. 1920. godine osnovana je organizacija Crvenog krsta.

1936. godine staru ciglanu u Ploju otkupili su Raja Jovanović i Života Lukić od Nikole Živanovića. 1934. godine sa obe strane školske zgrade dozidana su još dva dela sa spratom tako da se dobilo tri učionice i dva stana.

U Miloševcu je 1938. godine bilo oko 989 domaćinstava. 600 domaćinstava posedovalo je prosečno po tri hektara, 250 po 3-5 hektara i 38 domaćinstava preko 10 hektara. Samo učitelj Maksim Živčević je imao oko 200 hektara.

1939. godine bilo je oko 50 domaćinstava bezzemljaša. 1926. godine akcionarsko društvo pomoću jednog traktora počelo je sa proizvodnjom električne struje koju je koristio jedan mali broj domaćinstava.

Prvu fudbalsku loptu doneo je u Miloševac Momčilo Milivojević 1928. godine. 1930. osnovan je fudbalski klub Sloga. Prve fudbalske utakmice su igrane u koritu reke Jezave i na zakupljenim privatnim njivama.

Drugi svetski rat 1939/41—1945. god.

Prilikom formiranja banovina u Kraljevini Jugoslaviji 1939. godine Miloševac je ušao u sastav Dunavske banovine sa sedištem u Novom Sadu. Šestog aprila 1941. godine napadnuta je Kraljevina Jugoslavija. Miloševac je tada primio mnoge beogradske izbeglice. U periodu 1941—1945. kako u Srbiji tako i u Miloševcu bila su politička previranja. U Miloševcu je tada bilo nedićevskih, četničkih, ljotićevskih i komunističkih grupa. Većina Miloševčana se držala po strani. U tom periodu osnovna škola je radila, jer je tada Nedićeva vlada bila organizator rada škola. Nemci su odveli u zarobljeništvo 61 Miloševčanina.

U Miloševcu se u ovom periodu našlo oko 50 izbegličkih porodica. 20. avgusta 1941. godine ušla je u Miloševac Oraška partizanska četa Drugog šumadijskog NOP odreda, zapalila opštinsku arhivu, porušila PTT uređaje i organizovala zbor meštana na kome su komunisti govorili o ciljevima borbe KPJ protiv okupatora. Četa se zadržala u Miloševcu četiri dana. U kasnijim godinama u partizanske jedinice je otišlo oko 30 Miloševčana.

15. oktobra 1941. godine jedan vod partizanske Oraške čete u organizaciji partizana i književnika Tanasija Mladenovića iz Saraoraca zaustavio je voz na miliševačkoj železničkoj stanici otkačio lokomotivu od vagona i vratio je nazad za Veliko Orašje. Vita Cvetković koji je napisao knjigu "Lokomotiva-fantom", kaže da se ta lokomotiva kretala do Begrdana.

Godine 1942. u Miloševcu je bio osnovan kratkotrajni Ljotićevski odbor, koji je organizovao seosku stražu. Dvadeset dva Miloševčanina su odvedena u Smederevsku Palanku u nemački logor za prevaspitavanje. Na Moravi su uhvaćeni i neki pripadnici Kosmajskog NOP odreda. Predati su Nemcima u Smederevskoj Palanci i tamo streljani.

1942. godine u selu Guležu pod Kosmajem poginuli su neki miloševački partizani. 1943. godine u Miloševcu je bio formiran Četnički Ravnogorski odbor. U avgustu 1944. godine osnovana je prva ćelija SKOJ-a.

Kod žečezničke stanice poginulo je oktobra 1944. godine 14 sovjetskih crvenoarmejaca. I oni su bili privremeno sahranjeni u crkvenoj porti, a kasnije na Čačalici kod Požarevca. Od 61 zarobljenika u Miloševac se vratilo 54. Izvesni Mika Vitomirac je bio logoraš u Nemačkom koncentracionom logoru u Norveškoj.

U 1944. godini izvršene su dve mobilizacije za potrebe partizanskih jedinica u cilju oslobađanja Beograda i proboja Sremskog fronta. Tom prilikom je bilo mobilisano oko 700 Miloševčana. U tim borbama poginulo je oko 55 boraca.

Miloševac je oslobođen 10. oktobra 1944. godine. Prvi MNOO - Mesni narodno oslobodilački odbor osnovan je 14. oktobra 1944. godine.

Literatura

• Vojislav Obradović, Miloševac: 1476—2000: monografija, OŠ „Radomir Lukić“, 2001.