Kabuki pozorište

Predstava „Šibaraku“ iz 1895. godine

Kabuki (歌舞伎) je vrsta tradicionalnog japanskog pozorišta u obliku igrane drame; nastalo krajem XVI i početkom XVII veka (Edo period); oslikava tadašnje političke i društvene promene u zemlji, istorijske događaje, moralne konflikte u ljubavnim odnosima i sl. Nasuprot starijim umetničkim oblicima kao što je no pozorište, koji su bili rezervisani za aristokratiju, kabuki je bio popularan među pripadnicima siromašnog staleža.

Kada je Tokugava Ijejasu 1603. godine dobio titulu šoguna, u Japanu je otpočeo period jake vojno-centralizovane države i potpune izolacije. Ipak, Japan je uspeo da iskoristi takvo stanje u pravcu razvijanja umetnosti, u pozorišnoj Kabuki i Bunraku dramu, a u slikarstvu Ukijo-e (drvorez u boji).

Kabuki predstave se bave istorijskim događajima, moralnim konfliktima u ljubavnim odnosima, politikom i društvenim promenama u zemlji. Glumci koriste staromodni jezik koji sve teže razumeju čak i današnji Japanci. Pri tome govore monotonim glasom, praćeni tradicionalnim japanskim instrumentima.

UNESCO je 2005. godine proglasio kabuki teatar za nematerijalnu baštinu izuzetne univerzalne vrednosti. Godine 2008, upisan je na Uneskovu reprezentativnu listu nematerijalnog kulturnog nasleđa čovečanstva.

Oblik i tematika kabuki dela

Reč Kabuki (歌舞伎) (Ka-歌-pevanje, Bu-舞-ples, Ki-伎-veština ili umeće) dolazi od glagola kabuku - nagnuti se. Od samog početka Kabuki je bio ozloglašen od strane šogunata prvenstveno zbog toga što nije ima formu klasičnog no pozorišta koje je pripadalo eliti. Kabuki je tako postao umetnost trgovaca i zemljoradnika. Kako glumci nisu pripadali ni jednom staležu, nisu bili poštovani.

Nastanak kabuki pozorišta vezuje se za 1596. godinu kada je Izumo Okuni na obali reke Kamo, u Kjotu, izvela čudesni ples. Taj ples je postao izuzetno popularan među mladim ljudima, pa se i njena popularnost polako širila. Tako su devojke iz javnih kupatila počele da je imitiraju, ali kako nisu bile dovoljno dobre plesačice, njihov kabuki ples se pretvorio u tačke skidanja i zavođenja. Ovo je razlog zašto je šogunat 1629. godine doneo javnu presudu o zabrani rada glumica i ženskog pozorišta (ona kabuki). S nestankom žena u kabuki pozorištu, njihove uloge preuzeli su mladi i lepi muškarci sa dugim kosama (vakašu kabuki), ali kako je i njihova pojava izazvala nemire među samurajima, šogunat 1652. godine zabranjuje kabuki pozorište. Nakon dve godine data je dozvola o ponovnom otvaranju pozorišta, u kome su glumili samo zreli muškarci (jaro kabuki). U tom periodu, muškarci preuzimaju ženske uloge (onagata). Najistaknutiji glumci ovih uloga pripadali su porodici Utaemon. Članovi ove porodice su bili u potpunosti posvećeni svojim ulogama tako da su se i van pozorišta oblačili kao žene, puštali kosu i u svakom mogućem detalju pokušavali da ih imitiraju. Glumci ženskih uloga danas, žive normalne živote van pozorišta.

Značajan razvoj u kabuki tehnici predstavlja nastanak tehnike aragato, za koju je zaslužan Ičikava Dandžuro. Aragato je tehnika preuveličavanja. Njome se ukazuje na moć heroja ili zloćudnost negativnog lika. Iskazana je ekstremnim kostimima, dijalogom i pokretom. Iz ove tehnike razvila se poza mije. Ovom pozom ostvaruje se ravnoteža napetosti, dok je efekat koji se postiže skulptorski. Mije poza je praćena zvukom udaraljki.

Današnje kabuki pozorište predstavlja kompromis između dve forme: autentične japanske i druge koja je, od 1868. godine, pretrpela uticaj pozorišta sa zapada. Nakon velikog zemljotresa u Tokiju 1923. godine, teatri su se ponovo izgradili po ugledu na zapadne. Međutim, postoje razlike između zapadnjačkog i klasičnog kabuki pozorišta.

Jedna od osnovnih razlika je staza ili prolaz (hanamiči). Ona je široka oko 1,5 m i prolazi duž celog auditorijuma. Podjednako je važno mesto kao i pozornica (butaj). Njena funkcija zavisi od predstave: ponekad je sastavni deo scene a ponekad se koristi kao potpuno nezavisna bina. Obično je ukrašena; bela boja ukazuje na zimu i sneg, plava na vodu a siva i crna na zemlju. Kada se koristi kao hodnik kuće koja je postavljena na bini, hanamiči je prekriven slamnatom prostirkom. Drugu osnovnu razliku predstavljaju lože (sadžiki), koje se nalaze sa obe strane partera. U njima, gledalac sedi na tatamiju (prostirka od bambusa).

Postoje dva nivoa bine: jedan se stalno koristi a drugi nivo je bina za ples (šosabutai), koja je sastavljena od niza platformi koje se koriste za odvajanje prostora (enterijera i eksterijera...). Ali platforme imaju i drugu funkciju - da ukažu na razliku u društvenom statusu. Takođe postoji i naprava koja pomera scenografiju (seridaši) i naprava za podizanje i spuštanje glumaca (seriage). Prvobitne zavese na bini su bile lepo izvezene ideogramima - često su to bile reklame sponzora. U to vreme razni trgovci, čajdžinice i gejše pomagali su kabuki pozorišta a, u znak zahvalnosti, nazivi njihovih kuća su bili izvedeni na zavesama. Jedino su državna pozorišta bila u mogućnosti da koriste zavese oslikane temama iz predstava (hikimaku). Međutim, od 1664. godine kada je izvedena predstava „Tajna poseta Imagavi“, počinju da se koriste crne zavese. Sadašnje kabuki zavese, sastavljene od crnih, zelenih i bordo traka prihvaćene su tek od Meidži obnove.

U kabuki predstavi veoma važnu ulogu imaju asistenti glumaca, koken ili kuronbo. Kuronbo označava momka u crnom, sa crnom kapuljačom koja mu prekriva lice, a koken su asistenti koji nose tradicionalnu odeću Edo perioda kanišimo, i njihova lica nisu prekrivena. Ako je glumac obučen u kamišimo, onda je asistent obučen u crno odelo. Asistenti su tu da pomognu oko rekvizita, kostima, da donesu glumcu čaj ili vodu, pa čak i da mu šapuću tekst, a ponekad i da ga zamene. Još jedna važna uloga pomoćnika jeste da pomaže glumcu oko kostima. Kabuki kostim ponekad je težak i po nekoliko kilograma, a sastavljen je iz više slojeva kimona. U Kabukiju se menjanje kostima vrši pred publikom (nekada se menja samo gornji deo kimona ali postoji i kompletno menjanje kostima). Ovakva promena kostima koristi se u plesnim elementima i predstavlja pokazatelj promene raspoloženja. Postoji i brza promena kostima (hajagavari), koja se odigrava iza scene. Tada se glumac neverovatnom brzinom presvlači i ponovo pojavljuje, ali sa drugom šminkom i kostimom.

Celokupna kabuki predstava je propraćena muzičkim efektima. Muzika je u osnovi narativna ili deskriptivna i u većini predstava je praćena šamisenom (instrument sa tri žice). Ovaj instrument predstavlja jedan od najbitnijih elemenata kabuki predstave. Šamisenom se označava prekid ili uvod, ili jednostavno prati naratora. Orkestarska prostorija naziva se geza. U njoj se nalaze muzičari i ljudi zaduženi za zvučne efekte. Glavni instrumenti su šamisen, flauta od bambusa (šakuhači), mala No flauta (fue), gong, zvona i bubnjevi različitih veličina.

Srž kabuki pozorišta je igra. Dok plešu, glumci kroz mimiku opisuju raspoloženje, misli i prolazne emocije likova. Uopšteno gledajući, japanska reč budžo označava igru ili ples, pa se tako razlikuju No budžo (ples no drame), Kabuki budžo (ples Kabukija), Nihon budžo (japanski ples) itd. Posebna vrsta kabuki plesa naziva se henge i predstavlja kombinaciju više vrsta plesova. Za vreme henge plesa, glumac igra nekoliko likova zaredom, i svaki prati promenu kostima. Pored kostima, za ples su vezani i drugi rekviziti: mačevi, lule, fenjeri ali dva najvažnija su lepeza i tenugaj - vrsta svilenog ubrusa koji na sebi ima izvezen glumčev ili igračev grb. Obično na kraju plesnog komada, glumac baca nekoliko ovih ubrusa publici.

Šminka je važan estetski element u kabuki predstavi. Jedna od vrsta naziva se kumadori, stil koji pomalo liči na masku jer se na lice nanosi bela boja (oširoj) a zatim iscrtavaju raznobojne linije. Ženski likovi imaju potpuno bela lica, sa suptilnom roze senkom i očima istaknutim crvenom bojom. Prirodna, braon boja se koristila za likove običnih stočara i zemljoradnika (pripadnici nižih slojeva su dosta vremena provodili radeći napolju i stoga im je lice „osunčano“). Lica zlikovaca su bila obojena u crveno, duhova u plavo... Glumčevo ogledalo predstavlja srce njegove garderobe. Sastavni deo šminke predstavlja platnena kapa, habutae, kao i razne perike koje se prave od kose.

Dva najznačajnija imena u Kabukiju su Dandžuro i Utaemon. Unutar glumačkih porodica, učenje se prenosi sa oca na sina (prvo pojavljivanje na bini sa 5 ili 6 godina). Za vreme Edo perioda, glumačka trupa se sastojala od osam glumaca i sve drame su bile pisane za osam likova (glavni glumac, negativac, starija i mlađa žena, stariji i mlađi muškarac, komičar i dete). Najvažnije za glumca je njegova fizička spremnost; zbog dugog sedenja u mestu, dugotrajnog klečanja, akrobatskih pokreta i ženskog plesa koji se izvodi iz čučnja. Pored tela, podjednaku pažnju posvećuju i glasu. Zanimljivo je da se u kabuki predstavi glumci nikada ne dodiruju. Ljubavne scene kao i scene borbe i ubistva, se glume bez fizičkog kontakta. Ono što kabuki pozorište čini posebnim jeste njegov duh koji umnogome proizlazi iz ljubavi japanskog naroda prema prirodi. Japanci ne posmatraju umetnost kao ukrašavanje, već je sagledavaju kao neizostavni element svakodnevnog života.

Najpoznatije kabuki pozorište je Kabukiza u Tokiju, u kome strani turisti mogu da prate predstave na engleskom jeziku preko slušalica.

Literatura

• Brandon, James R. (2009). Kabuki's Forgotten War: 1931–1945. University of Hawaii Press. ISBN 978-0-8248-3200-1. 
• Ronald Cavaye (1993). Kabuki: A Pocket Guide. USA and Japan: Charles E. Tuttle,
• Ronald Cavaye, Paul Griffith and Akihiko Senda (2004). A Guide to the Japanese Stage. Japan: Kodansha International.
• Ernst, E. (1956). The Kabuki Theatre. New York: Oxford University Press. 
• Scott, A. C. (1955). The Kabuki Theatre of Japan. London: George Allen & Unwin Ltd. 
• Senelick, L. (2000). The Changing Room: Sex, Drag, and Theatre. London: Routledge.
• Facts JPN-kabuki. 25 November 2007 <https://web.archive.org/web/20070606160340/http://inic.utexas.edu/asnic/countries/japan/kabuki.html>.
• Japanese Culture. 25 November 2007 <http://japan-zone.com/culture/kabuki.shtml>.
• Kabuki. 25 November 2007 <http://japan-guide.com/e/e2090.html>
• Kabuki. Ed. Shoriya Aragoro. 9 September 1999. 25 November 2007 <http://www.kabuki21.com/>
• Tyler, Royall (ed. & trans.) (1992). Japanese Nō Dramas. London: Penguin Books. ISBN 0-14-044539-0.
• Waley, Arthur (2009). Noh plays of Japan. Tuttle Shokai Inc. ISBN 4-8053-1033-2, ISBN 978-4-8053-1033-5.
• Yasuda, Noboru (2021). Noh as Living Art: Inside Japan's Oldest Theatrical Tradition (First English izd.). Tokyo: Japan Publishing Industry Foundation for Culture. ISBN 978-4-86658-178-1. 
• Zeami Motokiyo (1984). On the Art of the Nō Drama: The Major Treatises of Zeami. Trans. J. Thomas Rimer. Ed. Masakazu Yamazaki. Princeton, New Jersey: Princeton University Press.

Spoljašnje veze

• Kabuki - tradicionalno japansko pozorište
• Kabuki Web—Shochiku Official Kabuki Website in English
• Earphone Guide Arhivirano 21 novembar 2021 na sajtu Wayback Machine—The English language Earphone Guide
• Kabuki 21—All about Japan's traditional Theatre Art of Kabuki: The art, the plays, the great stars of today, the legends of the past, the theaters, the history, the glossary, the traditions, the heroes and the derivatives.
• National Diet Library: photograph of Kabuki-za in Kyobashi-ku, Kobiki-cho, Tokyo (1900); Kakuki-za (1901); Kakuki-za (1909); Kabuki-za (1911); Kabuki-za (1912); Kakuki-za (1915)
• Kabuki prints by Utagawa Kuniyoshi (1798–1861)
• Japan Mint: Kabuki Coin Set
• Audio recording of the kabuki play Narukami by Ichikawa Danjūrō I at LostPlays.com
• 1969 'Camera Three' program on Kabuki, (audio only; with Faubion Bowers et al.)
• Collection: "Kabuki Images" from the University of Michigan Museum of Art
• "Kabuki Performance and Expression in Japanese Prints" exhibition Arhivirano 15 april 2021 na sajtu Wayback Machine at the Museum of Art and Archaeology at the University of Missouri