Kaval
 Kaval | |
| Klasifikacija | narodni instrument |
|---|---|
Kaval je narodni duvački instrument koji je otvoren sa obe strane cevi i izrađen od jednog komada drveta. Drvo koje se koristi za izradu kavala je obično jasen, a može biti šljiva, dren, zova, badem itd. Gornji kraj kavala gde se duva je malo iskošen, tako da usne lakše naležu, i ima oštre ivice pod uglom od 45°. Može biti ukrašen duborezom i to celom dužinom, ali to nije pravilo.[1]
Sviranje na kavalu se nalazi na listi nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije[2].
Istorija[uredi | uredi izvor]
Poreklo kavala je vrlo teško odrediti. U pećini Gajzenklesterle pronađeni su duvački instrumenti napravljeni od šupljih ptičijih kostiju, na kojima se zvuk dobija po istom principu kao i na kavalu. Njihova starost se procenjuje između 42.000 i 43.000 godina, zbog čega se procenjuje da je kaval jedan od najarhaičnijih tipova instrumenata koje je čovečanstvo izumelo.
Široko je rasprostranjen instrument. Prisutan je u Turskoj, Grčkoj, Bugarskoj, Makedoniji, Srbiji, Albaniji, Rumuniji, Moldaviji i drugim zemljama.[3]
Izgled i izrada instrumenta[uredi | uredi izvor]
Kaval pripada grupi najstarijih duvačkih muzičkih instrumenata.[4] To je šuplja drvena cev, otvorena sa obe strane, dužine između 65 i 90 centimetara. Kavali mogu biti jednodelni i trodelni. Jednodelni tip se obično sreće na teritoriji Makedonije, Srbije, Turske, dok su trodelni kavali karakteristični za teritoriju Bugarske. Karakteriše ih to što su sačinjeni od tri komada drveta koji se spajaju pre sviranja u jednu cev, poput klarineta.
Za izradu se bira drvo koje je zdravo, koje ima manje pora jer takvo drvo proizvodi kvalitetniji, stameniji zvuk. Najčešće se izrađuju od tvrdog drveta kao što je jasen ili dren. U upotrebi se još mogu naći i kavali od šljive, šimšira, ružinog drveta, abonosa. U novije vreme kavali se prave i od plastike i metala.[4]
Zbog svoje krhke konstrukcije i jako tankih zidova cevi, postoji niz receptura koje opisuju kako produžiti vek instrumenta. U te svrhe se koriste razna ulja poput maslinovog, bademovog, orahovog hladno ceđenog, nerafinisanog ulja. Pojedini koriste smešu ulja i sirćeta kako bi sačuvali drvo od vlage i propadanja.
Posebnu lepotu čine ornamenti na spoljašnoj strani zidova kavala. Svaki graditelj ima svoj jedinstveni način kako ukrašava instrumente i time kao da ih potpisuje, daje im svoj lični pečat. Ukrasi se mogu urezivati ili iscrtavati užarenom iglom čime nastaju takozvani paljeni ukrasi.[3]
Način sviranja[uredi | uredi izvor]
Kaval s prednje strane ima sedam rupa za prste kojima se svira i još jednu za palac na poleđini instrumenta. Rupe su ravnomerno raspoređene (do 2 cm udaljenosti jedna od druge rupe), s tim da je šesta rupa otprilike na sredini instrumenta. Pri kraju kavala postoje još četiri rupe koje služe za rezonanciju zvuka i obično se u narodu zovu „đavolje rupe“.
Za vreme sviranja, kaval se drži sa obe ruke, pod uglom od oko 45° u odnosu na telo. Na donje četiri rupe svira se prstima jedne ruke, a na gornje tri rupe i rupi za palac svira se prstima druge ruke. Usta pokrivaju približno ¾ od kraja kavala gde se duva. Sviranje se postiže tako što se duva dijagonalno od kavala, tj. na samu ivicu kavala. Za vreme sviranja na ovom instrumentu, usne imaju oblik poljupca. Sa promenom jačine duvanja, menja se visina zvuka i samim tim se proizvode različiti tonovi.[5]
Na kavalu svira jedan izvođač, što je u tradicionalnoj praksi češće, a ređe je sviranje u paru, od kojih jedan izvodi melodijsku liniju, a drugi konstantan bordunski ton. Kaval je označen kao pastirski instrument, mada se na njemu izvode i melodije narodnih pesama, kao i tradicionalne igre.[2]
Tonalitet[uredi | uredi izvor]
U zavisnosti od tonaliteta, kaval može biti urađen u višem registru (C, Cis), u srednjem registru (D i H) ili u niskom registru (A i B). Kaval može da svira 2 1/5 oktave hromatomske skale. Zvuk je topao, melanholičan i prijatan.
Kaval je u prošlosti bio pastirski instrument, koji se danas koristi u narodnim pesmama i igrama, kao deo ansambla ili za solo sviranje. Kaval se često svira u parovima, što tada čini sviranje ili svirku koja se naziva ezgija. Prvi svirač je kavaldžija (ili vođa), dok je drugi polagač, koji prati sa jednim niskim ležećim tonom. Uglavnom se svira sa kavalom u istom tonalitetu, obično manjem, kao što je C, Cis, D, iako se koriste i drugi tonaliteti. Unutrašnji kalibar tj. promer od kavala je 16 mm (spoljnji promer je od 20 mm do 20,5 mm), ali ima i takvih kod kojih je unutrašnji promer 17 mm, pa čak i 15 mm.
Kaval obično stoji na drvenom doku (arbija) kao svojevrsnom držaču, koji štiti da ne dođe do krivljenja i čuva unutrašnjost stalno zamašćenom.[6]
Kaval u srpskoj tradiciji[uredi | uredi izvor]
| Sviranje na kavalu | |
|---|---|
| Nematerijalno kulturno nasleđe | |
| Region | Šar planina, Kosovo i Metohija (posebno Sirinićka župa i Prizrenska Gora) |
| Zajednica | Pravoslavne srpske zajednice, slovenske muslimanske zajednice i albanske muslimanske zajednice |
| Predlagač | Centar za očuvanje nasleđa Kosova i Metohije „Mnemosina”, Srpsko etnomuzikološko društvo, KUD „Cvetko Grbić” Štrpce |
| Veb sajt | http://nkns.rs/cyr |
Kaval je označen kao pastirski instrument, mada se na njemu izvode i melodije narodnih pesama, kao i tradicionalne igre.[2] Predstave muzičara na freskama srednjovekovnih manastira i crkava ovog dela Balkana ukazaju na to da kaval datira još iz srednjeg veka. Uz zvuke kavala nekada su se okupljali pastiri, završavali radovi u polju i čuvale ovce. O njegovom značaju i važnom položaju u životu srpskog naroda u južnim krajevima najbolje svedoče brojna predanja. Kaval je jedini tradicionalni duvački instrument u srpskoj tradiciji uz čiju pratnju se peva.[4]
Jedan od čuvenih svirača na kavalu između dva svetska rata bio je Borisav Boškoćević iz Sirinićke župe, a posle drugog svetskog rata najpoznatiji je bio Milko Veličković (Pećinovčević). Danas su aktivni svirači Miladin Boškoćević i Veselin Bošković iz sela Štrpce.[4]
Nematerijalno kulturno nasleđe Srbije[uredi | uredi izvor]
Sviranje na kavalu, kao izvođačka praksa, u Srbiji je dominantno zastupljeno na Kosovu i Metohiji i to u predelu Šar planine, naročito u Sirinićkoj župi i Prizrenskoj Gori. Koristi se u pravoslavnim srpskim zajednicama, slovenskim muslimanskim zajednicama (Gorani) i albanskim muslimanskim zajednicama. Kao takvo uvršteno je u Nacionalni registar nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije.[2]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
- Drveni duvački instrumenti
- Spisak elemenata nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije
- Nematerijalno kulturno nasleđe
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Jović, Milan. „O INSTRUMENTU”. Kaval. Pristupljeno 19. 1. 2019.
- ^ a b v g „SVIRANjE NA KAVALU”. Nematerijalno kulturno nasleđe Srbije. Ministarstvo kulture i informisanja RS i Etnografski muzej u Beogradu. Pristupljeno 19. 1. 2019.
- ^ a b „Kaval, važan instrument muzičke tradicije Vranja”. Vranje news. Vranjenews. 17. 8. 2018. Pristupljeno 19. 1. 2019.
- ^ a b v g „Sviranje na kavalu”. Serbia.com. Pristupljeno 19. 1. 2019.
- ^ Jović, Milan. „LEKCIJE ZA SVIRANJE”. Kaval. Pristupljeno 19. 1. 2019.
- ^ Jović, Milan. „TONALITET”. Kaval. Pristupljeno 19. 1. 2019.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Državne | |
|---|---|
| Ostale | |
