Kavaja

Kavaja Kavajë
Džamija i kula sa satom u Kavaji
Zastava Grb
Administrativni podaci
Država	Albanija
Stanovništvo
— (2001)	24 817
Geografske karakteristike
Koordinate	41° 11′ 08″ S; 19° 33′ 25″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	10 m
Kavaja Kavaja na karti Albanije
Ostali podaci
Poštanski broj	2501—2502
Pozivni broj	055
Registarska oznaka	KJ
Veb-sajt	kavajajone.al

Kavaja (alb. Kavajë) je grad i opština u zapadnoj Albaniji u istoimenoj oblasti. Današnja opština formirana je 2015. godine reformom lokalne samouprave spajanjem bivših opština Kavaje, Golem, Helmas, Luz i Vogal i Sinej, koje su postale opštinske jedinice Kavaje. Nalazi se na nekoliko kilometara od obale Jadranskog mora. Po popisu iz 2011. u gradu je živelo 40.094 ljudi na površini od 198,81 kvadratnih kilometara. U samoj opštini Kavaji, prema popisu iz 2011. godine, živi 20.192 stanovnika. Na severu se graniči sa Dračom, na istoku sa Tiranom, a na istoku sa Rogožinom. Zapadno od grada nalazi se Jadransko more.

Ime

Ime Kavaja prvi put se pominje u osmanskim arhivama iz katastra Sandžaka Albanije u periodu 1431-1432. U dokumentima, prvi put je objavljeno u delu naučnika Halila Inaldžika.

Istorija

Rana ilirska naseobina

Današnja teritorija Kavaje bila je naseljena još u periodu kasne antike. Smatra se da je ilirsko pleme Taulanti podiglo grad u oblasti danas poznatoj kao Zikdžafaj. Nakon eventualnog rimskog osvajanja regije, Kavaja je postala deo Ignjatijevog puta. Put je izgrađen od strane Rimljana s ciljem povezivanja svojih kolonija koje su se prostirale od Jadranskog mora do Bosfora. Čuvena bitka kod Farsala između Julija Cezara i njegovog glavnog protivnika Pompeja odigrala se u blizini čuvene Kavajske stene, u to vreme poznate pod nazivom Petra.

Vladavina porodica Skuraj i Matrangaj

U drugoj polovini 13. veka, pa sve do ranog 15. veka, većim delom centralne Albanije i njenom okolinom vladalo je nekoliko moćnih feudalnih porodica. Dve najvažnije feudalne porodice koje su vladale Kavajom u tom periodu bile su porodice Skuraj i Matrangaj. Porodica Skuraj, kao direktan potomak dinastije koja je osnovala Kneževinu Albanon, kontrolisala je istočni deo Kavaje. Njihov grb prikazivao je lava koji stoji na jednoj nozi i pokušava da dohvati ljiljan. Ovaj grb će se kasnije koristiti i kao glavno obeležje grada Tirane. Okolina Kavaje nosi naziv Zguraj upravo po ovoj porodici koja je vladala tim regionom.

Porodica Matrangaj kao najmoćniji vladari u regionu uspostavljali su svoju vlast iz Baštove, koja je bila njihovo sedište. Oni su kontrolisali većinu ravnice Mizeke i primorska brda Karpena.

Otomanski period

Kavajski pašaluk (1775-1831)

Crtež džamije Kubeli i njenih stubova sa sahat kulom u pozadini (Edvard Lir, 1848)

Otomanski pisac i putnik Evlija Čelebija opisao je Kavaju u svojim memoarima:

Odavde, krenuli smo prema istoku niz priobalne ravnice zaliva, gledajući dobro razvijena sela koja se zelene i prosperitetne farme i imanja, a kad smo stigli videli smo dobro štićeni i moćni grad Kavaju. Osnovan je ... godine od strane ..., graniči se s Elbasanom, a njime vlada nezavisni vojvoda pod jurisdikcijom Emina u Draču. S obzirom da se tvrđava u Draču nalazi na neproduktivnom mestu i izolovana je, drački kadija stanuje ovde, dok Emin još uvek živi u Draču. Kadija ima platu od 150 akči i ima vlast nad 73 sela. Kavaja je šarmantan grad na širokoj, ravnoj i plodnoj ravnici na kraju zaliva sa pogledom na isti, a okružen je baštama i vinogradima. Ima 400 jednospratnih i dvospratnih terasastih kamenih kuća sa keramičkim crepovima i ukrašenim, divnim baštama, jezerima i fontanama. Tu su izuzetne vile sa kulama i veličanstvenim kupolama. Mnoge plemićke porodice žive ovde, poput Haris-zade i Paša-zade porodica.

Kavaja ima četiri kvarta, uključujući ... i ...; i četiri saborne džamije, uključujući ... na bazaru i ... Postoje i četiri susedne džamije sve sa zdepastim minaretima i bez kamenog zidarskog rada. Postoje dve medrese, ali đaci nisu mnogo zainteresovani za učenje. Postoje tri osnovne škole i dve devriške tekije, kao i 200 prosperitetne i dobro čuvane prodavnice u čaršiji. Sa obe strane čaršije rastu dudovi koji obezbeđuju hladovinu. Sve radnje se mogu naći ovde i jedna od njih sadrži sve dragocene i bezvredne predmete. Čaršija je bogata i živa, s obzirom da ljudi iz Baštove i Drača dolaze da kupuju robu i proizvode ovde. Postoje dva kana za putujuće trgovce, takođe izgrađena od klesanog kamena i u njima se mogu naći sve vrste tkanina.

Nema javnog kupatila u čaršiji, ali se mogu naći preko 40 privatnih kupatila u boljim kućama - ili su mi bar tako rekli. Haris-zade Aga je obećao da će izgraditi javno kupatilo i tako obezbediti mnogo za ljude - neka Bog ispuni njegovu nameru. Niko do sada nije preduzeo takav projekat. To se smatra nepotrebnim jer plemićke porodice dozvoljavaju svojim rođacima i pratiocima da koriste njihova privatna kupatila. Postoje mnogi bogati biznismeni i velikodušni vlasnici kuća. Kavaja ima blagu klimu i ljudi su veoma gostoprimljivi.

Škotski diplomata Dejvid Erkart opisao je svoje utiske po dolasku u Kavaju, u delu iz 1831. godine:

Sledećeg dana, u popodnevnim satima, stigao sam u Kavaju, i na ulasku u mesto, u kome živi između dve i tri stotine porodica Gega, upoznao sam Ibrahim-bega, gazde ovog mesta i okolnih teritorija, u pratnji divljih i živopisnih konjanika; svi su se osećali ponizno pred svojim liderom - čovekom krivim za svaki zločin i obojenim svim porocima, preziranim podjednako od strane Turaka i Hrišćana. Krv njegovih najbližih rođaka bio je na njegovoj glavi. On poseduje zemlju od 50 kilometara u svim pravcima odavde. Sada sam sasvim bio ušao na teritoriju Gega: oni su najseverniji od tri glavna plemena u Albaniji; prvi, na jugu, bili su Čami; drugi su bili sastavljeni od Toksida, Lijapa i drugih, a prostirali su se do grada Berata; i treći, od Berata do planina Crne Gore i Bosne, bili su Gegi. Ovi poslednji, iako govore šiptarskim dijalektom, ili albanskim, snažno su obojeni slavonskom krvlju; na jugu pak uticaj Grčke najviše preovladava. Gegi imaju veoma specifičan način odevanja: oni nose fustan, ili veliki beli kilt, a kratki gornji deo odeće se kod njih produžava u suknju - spušta se nisko do ekstremiteta oko fustana, tako da u potpunosti pokriva fustan sa zadnje strane. Boje koje se uočavaju su tamnocrvena i ljubičasta; i oni, sa svojim crvenim kapama, belim fustanima, crvenim helankama i zlatno vezenim prslucima, odaju bogatstvo i raskoš svojom pojavom, naročito kada su okupljeni u velikom broju. Nikada nisam video bilo šta lepše od grupe dece. Punoća tena koji, čak i u detinjstvu, baca svoju nepromenljivu nijansu, ovde doprinosi zajedničkom uticaju planinama i severu. Mala stvorenja nose minijaturna formalna odela njihovih roditelja; nežna tamna crvena boja njihovih obraza je u skladu sa bojom koja nadmašuje svaku drugu boju njihove odeće.

Kavaja krajem 19. veka

Ivan Jastrebov je zapisao da je grad Kavaja u njegovo vreme imao oko 500 kuća - 300 muslimanskih, 200 pravoslavnih. Nalazi se na tri i po sata severozapadno od Pekinja, na 7 od Elbasana, 6 od Tirane i 3 od Drača. Kavaja je po Jasrebovu noviji grad i smatra da je osnovan u vreme Turaka (turske vladavine tim prostrima).

Godine nezavisnosti

Albansko-američki institut za poljoprivredu

Albansko-američki institut za poljoprivredu, ili još poznat kao Albansko-američka škola poljoprivrede i domaće nauke, tehnička je škola visokog obrazovanja osnovana u Kavaji 1926. godine od strane dr Čarlsa Telforda Eriksona.

Erikson je bio misionar u Albaniji koji je delegagiji Vatra ponudio politčke savete na mirovnoj konferenciji u Parizu 1919. godine. Škola je osnovana s ciljem da promoviše znanje moderne naučne poljoprivrede i obezbedi temeljnu obuku iste mladim Albancima.

Škola za devojke je otvorena 20. septembra 1926, a za muškarce 10. oktobra iste godine. Troškovi školovanja iznosili su 50 zlatnih frangi mesečno. Učenici su mogli da pohađaju ovu školu tri godine, s tim da je odličnim učenicima omogućeno još dve godine dodatnog školovanja. Nastava se odvijala na albanskom i engleskom jeziku.

Sredstva za ovaj projekat bila su izdvojena iz fonda Bliskoistočne fondacije. Nakon italijanske fašističke okupacije, škola je na kratko nosila naziv Agrarni institut “Arnaldo Musolini”, u čast mlađeg brata Benita Musolinija.

Drugi svetski rat

Jevrejska familija u Kavaji na grupnom portretu, 1. maj 1942. godine

Na početku Drugog svetskog rata, oko 600 Jevreja živelo je u Albaniji. Njih 400 bili su austrijske i nemačke izbeglice, ali i ostalih okolnih zemalja, poput Jugoslavije i Grčke. Najveći broj tih izbeglica, oko 200 njih, odvedeno je u kamp u Kavaju. Oni su kasnije našli utočište među lokalnim stanovništvom.

Građani Kavaje dali su značajan doprinos sklanjanju i sakrivanju jevrejskih izbeglica tokom rata. Imena Mihal Lekatari, Besim Kadiju i Šićiri Mitro nalaze se na listi pravednika među narodima Jad Vašema.

Industrijska revolucija

Poznata pre svega kao poljoprivredni region, Kavala je 60ih godina prošlog veka počela da se pojavljuje kao važan industrijski centar u Albaniji. Sledi lista glavnih industrijskih postrojenja koja su delovala u gradu:

• Fabrika eksera i vijaka (Uzina e Gozhdë-Bulonave) svečano je otvorena 28. novembra 1963. godine. Koristeći kinesku tehnologiju, fabrika je proizvodila eksere, zavrtnje i šrafove. Kasnijih godina, ekspanzijom, fabrika je počela da proizvodi i drvene vijke, metalne žice i lance, železničke vijke, bodljikave žice i slično. Od 1990. godina fabrika je zapošljavala 1.200 radnika.
• Fabrika papira (Fabrika e Letrës) otvorena 28. novembra 1966. godine. Koristeći takođe kinesku tehnologiju, ona je proizvodila papir za sveske, knjige i udžbenike, kao i topografske papire za zvanična dokumenta i novine. Na svom vrhuncu, fabrika je imala 750 zaposlenih radnika.
• Fabrika stakla (Fabrika e Qelqit) otvorena je krajem jeseni 1970. godine. Kao i druge, koristila je kinesku tehnologiju. Proizvodila je staklenu ambalažu i druge staklene predmete za masovnu upotrebu. Kasnije je otvoren i keramički pogon. Godine 1975. otvoren je novi pogon za proizvodnju primesnog stakla, ali on nije dao sjajne rezultate. Posle 1985. godine fabrika je počela da proizvode predmete poput perli, bisera, kamenog prstenja i slično. Fabrika stakla zajedno sa keramičkim pogonom upošljava ukupno oko 2.500 radnika.
• Fabrika za proizvodnju tepiha (Ndërmarrja e Prodhimit të Qilimave) imala je i posebno odeljenje za proizvodnju bakarnih umetnina. Proizvodila je uglavnom tapiserije, tepihe i umetničke predmete od bakra, a upošljavala 3.000 radnika.
• Fabrika hrane (Fabrika Ushqimore) obrađivala je sveže voće, povrće i hleb za lokalno stanovništvo. Takođe je proizvodila isto i za izvoz. Zapošljavala je oko 300 radnika.

Antikomunistički ustanak

Spomenik 26. martu, osmišljen od strane lokalnog umetnika Muse Ćarija, bio je smešten na glavnom Trgu demokratije 17 godina, dok nije srušen

Prva antikomunistička pobuna u Kavaji desila se u letu 1988. godine, kada je organizovan sindikalni štrajk od strane Nazmija Rolija, Fatmira Velija, Skendera Germanija, Viktora Rapija i drugih, koji su prostestovali protiv smanjenja broja radnih mesta i loših uslova rada u ime onih koji su radili u fabrikama stakla i tekstila. Narednih meseci su mladi, koji su bili prisiljeni od strane režima da rade poljoprivrednim zadrugama, počeli sa distribucijom antikomunističkih letaka u lokalnim prodavnicama, školama i selima u blizini. Portret Envera Hodže bio je cepan i rastrgan u glavnoj srednjoj školi u gradu i na autobuskoj i traktorskoj stanici. Počinioci su bili Ćazim Karići, Dik Ejupi, Alket Aluši, Dževat Hilviju, Artan Lajtija, Adem Hilviju, Arben Goga, Artan Čelika, Tahir Okštuni, Josif Budo, Mihal Budo i drugi. To su bili moćni udarci koji su osramotili državnu bezbednost i rukovodstvo stranke. Prve aktivne demonstracije na ulicama Kavaje održane su 26. marta 1990. godine. Događaj koji je bio okidač za demonstracije bio je fudbalski meč između lokalnog kluba Bese i tiranskog kluba Partizani, koji je odavno bio omiljen vlastima. Besni navijači bacali su zastave na teren, izražavajući tako mržnju prema sistemu. Nakon utakmice, veliki broj ljudi je uhapšen od strane lokalne policije. Ogorčeni građani izašli su na ulice i spalili gradsku stanicu policije, što je bio prvi događaj od značaja protiv režima u to vreme.

Geografija

Mapa opštine sastavljena nakon teritorijalne administrativne reforme 2014. godine

Kavaja se nalazi u centralnom delu albanskog regiona Zapadne nizije na Jadranskoj obali. Na severu se graniči s Dračom na 41°15' severne geografske širine, a granicu prestavlja reka Ageja, koja se uliva u Drački zaliv. Na jugu se graniči sa oblašću Lušnja na severnog geografskoj širini 41°, gde je reka Škumbin granica. Zapadno se prostire do Jadranskog mora, a dužina obale je 36,5 kilometara. Rt Lađit predstavlja njenu najzapadniju tačku, na istočnoj geografskoj dužini od 19°25'. Na istoku se graniči sa Tiranskom i Pećinskom oblašću. Najekstremnija istočna tačka je lokalitet Rostej na istočnoj geografskoj dužini 19°45'. U okviru ovih granica, čitava oblast ima površinu od 414 kvadratnih kilometara.

Klima

Kavaja je smeštena u regionu mediteranske klime, gde su leta topla i suva, a zime blage i vlažne. Prosečna temperatura tla iznosi između 15,5 i 16°C.

Spomenici prirode

Spomenicima prirode smatraju se objekti/mesta žive ili nežive prirode koja poseduju izuzetne naučne, ekološke, kulturne, istorijske ili verske vrednosti. Sledeći objekti/mesta proglašeni su spomenicima kulture ovog regiona uredbom br. 767 20. decembra 2002. godine: slani izvori Golema, sumporoviti izvori Flibalije, zamak Tura, obalski klifovi Bardhora, plaža Karina, morski fosili Tratora, ravne stene u Čikalešu, Generalova plaža i kraške pećine u Mengaju.

Demografija

Gustina naseljenosti u urbanim sredinama Kavaje iznosi 285 stanovnika po kvadratnom kilometru, dok je u ruralnim oblastima taj broj mnogo manji. 57.6% stanovništva živi u ruralnim područjima, dok 42,4  % živi u gradu. Polna struktura stanovništva je ravnomerna, odnosno broj muškaraca i žena je prilično ujednačen. Samo 48% radno sposobnog stanovništva je upošljeno. Od 1990. godine, više od 25% od ukupnog broja stanovnika okruga migriralo je u druge države, uglavnom u zemlje poput Italije, Grčke, Velike Britanije, Francuske, Nemačke, Sjedinjenih Država i Kanade. Manji broj ljudi preselio se u susedni Drač i glavni grad Tiranu.

Obrazovanje

Prva škola na albanskom jeziku otvorena je u Kavaji 1887. godine. Oblast Kavaja uspostavila je državni i privatni školski sistem koji služi za obrazovanje dece i omladine. Obrazovne ustanove koje rade u Kavaji navedene su ispod:

• 50 vrtića na teritoriji okruga, od toga 7 u samoj opštini, a 43 u okolini, a postoje i dva privatna vrtića
• 42 državne osnovne škole, 6 u samoj opštini, a ostalih 36 u okolnim mestima; dodatno postoje i 2 privatne osnovne škole
• 7 srednjih škola gimnazija, od kojih su 3 u samoj opštini, a 4 u okolini
• 2 opšte srednje škole širom okruga. Srednja škola Aleksandar Mojsiju nalazi se u opštini, a srednja škola Hadži Ćehaj u opštini Rogozina; i dve profesionalne srenje škole, od kojih jedna u opštini Kavaja, a druga u opštini Golem

Poljoprivreda

U Kavaji su klima i zemljište pogodni za uzgoj voća i povrća, između ostalih jagode i artičoke. 2.451 hektar poljoprivrednog zemljišta koristi se za uzgoj povrća, gde je prinos 18,7 tona po hetaru.

Sveže povrće poput paradajza, paprike, patlidžana, krastavca, praziluka, kupusa, boranije, bamije, spanaća, šargarepe i drugih sadi se na 1.214 hetara zemlje sa prinosom od 17,9 tona po hetaru. Sušeno povrće, kao što su beli i crni luk sadi se na 370 hektara zemlje, a prinosi su 7,5 tona po hektaru. Lubenice i dinje se sade na površini od 867 hektara, a daju prinose od 24,5 tona po hektaru. Krompir se sadi na 450 hektara zemljišta, a prinosi su 9,4 tona po hektaru. Pasulj pokriva teritoriju od 1.415 hektara, gde daje prinos od 1,6 tone po hektaru.

Stočna hrana se takođe dosta uzgaja, na primer seno, detelina i kukuruz; ovi zasadi pokrivaju površinu od 6.924 hektara, a prinosi iznose 29,1 tona po hektaru. Najveća je proizvodnja sena.

Zdravstvena zaštita

Čitav sistem javnih i privatnih zdravstvenih ustanova u okrugu radi na pružanju usluga i brine se o zdravlju svojih građana. U opštini radi 178 lekara i 240 sestara i asistenata. Postoje 5 bolnica, 11 domova zdravlja i 66 ambulanti. Godine 2008. centralna vlada obezbedila je sredstva za izgradnju nove bolnice u gradu, a ista je zvanično otvorena 3 godine kasnije.

Nova bolnica u gradu otvorena 2011. godine